Bijdragen en Mededelingen van het Historisch Genootschap. Deel 73

[p. 1]

Bijdragen en Mededelingen

[p. 3]

De rekeningen betreffende de exploratietocht van den Swerten Ruyter naar het Middellandse Zeegebied in 1589/1590,
medegedeeld door
Dr. J.H. Kernkamp en A.J. Klaassen-Meijer,
met medewerking van F. Nauta

Reeds in de jaren 1930 grasduinden de hoogleraren Posthumus en Sneller en de hierboven genoemde eerste bewerker in het Archief Daniel van der Meulen te Leiden. Deze onderzoekingen hadden ten gevolge, dat het bestuur van het Historisch Genootschap vooral op instigatie van Prof. Sneller besloot, het handelsgedeelte in briefvorm te publiceren. Aan Dr. J.C. Westermann en Mej. Dr. M. Simon Thomas werden resp. opdrachten verleend, de omvangrijke brievenuitgave voor te bereiden. Helaas zijn beiden ons echter door de dood ontvallen. Hierdoor is een aanzienlijke vertraging ontstaan, doch het Historisch Genootschap streeft er naar, op den duur toch deze commerciële correspondentie in druk te doen verschijnen.

Speciaal bij de bestudering van de handelsbetrekkingen met Italië bleek in de jaren dertig, dat ook de rekeningen in het archief van Van der Meulen niet verwaarloosd mogen worden. Sneller ontbrak echter de tijd dit materiaal, dat evenals de brievencollectie van omvangrijke aard is, aan een diepgaand onderzoek te onderwerpen. Tijdens een werkcollege, dat in het collegejaar 1956-1957 voor candidaten in de geschiedenis te Utrecht is gegeven, zijn een aantal financiële bescheiden en een door Sneller genoemde instructie met betrekking tot één der exploratietochten over zee naar Italië letterlijk nader onder de loupe genomen. De resultaten waren van die aard, dat zij de moeite loonden er een grotere bekendheid aan te geven. Daar de opzet van de uitgave van het Van der Meulen-archief de rekeningen niet omvat, is het tevens de bedoeling de toekomstige bewerkers er op te attenderen, dat met dit soort stukken bij de annotatie der brieven ernstig rekening gehouden moet worden. Het is geen gemakkelijk te hanteren stof, maar het is aantrekkelijk winst en verlies na te gaan, daar waar de

[p. 4]

brieven vaag blijven of zwijgen. Ook de koopmansboeken in de Bibliotheca Thysiana te Leiden verdienen in dit opzicht de aandacht.

Voor een aantal biografische bijzonderheden en woordverklaringen is een nuttig gebruik gemaakt van de fiches, die Mej. Simon Thomas maakte met het oog op de samenstelling van registers van correspondenten en de toelichting der brieven. De nauwkeurigheid, waarmee zij dit werk heeft verricht, stemt des te meer tot weemoed, dat deze bekwame historica haar taak niet heeft mogen volbrengen.

In het algemeen wordt de aanvang van de handel der Noord-Nederlanders op het Middellandse Zeegebied gesteld omstreeks 1590, waarbij men dan aanneemt, dat hij grotendeels ontstaan is uit de handel, welke de Zuid-Nederlanders daar reeds dreven. In dit opzicht was natuurlijk vooral Antwerpen van belang en na de val van deze stad in 1585 verplaatsten zich, mèt de handel in het algemeen, ook de Italiaanse betrekkingen naar het Noorden. Sneller wijst in twee artikelen¹ op de expeditie van Den Swerten Ruyter, welke in 1589 door een combinatie van meest in Holland wonende kooplieden werd uitgerust. Dank zij de brieven en rekeningen, welke zich in de in het Gemeente-Archief te Leiden ondergebrachte Collectie Daniel van der Meulen bevinden, is het mogelijk de voorbereidingen voor en het verloop van deze tocht te volgen, welke, zo niet de eerste, dan toch in elk geval één der eerste handelsexpedities vanuit Noord-Nederland naar Italië is geweest². Bovendien zullen wij trachten aan de hand van helaas niet geheel volledige gegevens het financiële resultaat van deze tocht te benaderen.

Uit genoemde brieven en rekeningen blijkt duidelijk, hoe gedegen de kooplieden te werk gingen. Aan alle kanten werden informaties ingewonnen betreffende prijzen, valuta, goederen voor uitvoer naar Italië en voor de retourvracht, zeden en

1 Z.W. Sneller, De drie cargasoenen rogge van Daniel van der Meulen c.s., anno 1592 en hun verzekering (Jaarboek van het Genootschap Amstelodamum, 1935, blz. 89 e.v.); dez., Het begin van den Noord-Nederlandschen handel op het Middellandsche-Zeegebied (Verslag Provinciaal Utrechtsch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen, 1935, blz. 70 e.v.).

2 Zie voor vroegere tochten J.H. Kernkamp, Scheepvaart- en handelsbetrekkingen met Italië tijdens de opkomst der Republiek (Mededeelingen van het Nederlandsch Historisch Instituut te Rome, tweede reeks deel VI, 's-Gravenhage 1936, blz. 53 e.v.).

[p. 5]

gewoonten in de vreemde handelsgebieden enz. enz. Vooral de instructie, die door de kooplieden werd meegegeven aan hun over land naar Italië reizende factor, die daar de komst van het schip moest afwachten en de noodzakelijke voorbereidingen moest treffen, bevat bijzonder interessante gegevens¹ en duidelijk blijkt, dat de uitreders werkelijk aan alles dachten. Deze instructie of memorie is als bijlage I hierachter opgenomen.

De brieven, waarin de bijzonderheden met betrekking tot deze tocht zijn vermeld, zijn geschreven door de in Mei 1584 naar Haarlem uitgeweken Zuidnederlandse koopman Jacques della Faille en zij zijn gericht aan zijn zwager Daniel van der Meulen te Bremen. Jacques della Faille, in 1549 te Antwerpen geboren, was een zoon van Jan della Faille de Oude². Van deze koopliedenfamilie week een gedeelte uit naar het Noorden, de rest bleef in het Zuiden; onderling waren zij in allerlei ruzies en processen verwikkeld, vooral naar aanleiding van de erfenis van Jan della Faille de Oude. Een zuster van Jacques, Hester della Faille, huwde in 1584 te Haarlem de eveneens uit Antwerpen afkomstige koopman-diplomaat Daniel van der Meulen. Vooral in de tijd dat de Van der Meulens in Bremen woonden (van 1585 tot October 1591) werd een drukke correspondentie gevoerd tussen beide zwagers, die, hoewel ze nooit een compagnie hebben aangegaan - daarvoor was Jacques de Van der Meulens te wispelturig en de erfenismoeilijkheden waren een waarschuwing voor Daniel - in tal van ondernemingen samen deelnamen. In 1591 verhuisde Daniel van der Meulen naar Leiden, waar hij in 1600 overleed.

De andere deelhebbers in de expeditie waren Jacques Cocquiels en Hans de Laet, beiden wonend te Amsterdam; de eerste, zoon van Charles Cocquiels, was uit Duitsland afkomstig, de vader van de laatste, Aert de Laet, was in 1578 burger van Antwerpen, schepen en lakenkoopman. Tenslotte was er nog Willem Monincx, stiefvader van de vrouw van Jacques della Faille en tevens diens compagnon, die voor een relatief gering bedrag in de onderneming participeerde.

We vernemen voor het eerst iets over een mogelijke reis

1 De in het archief aanwezige instructie is een copie van die, welke aan de factor werd meegegeven; dit blijkt uit enkele prijzen en hoeveelheden, welke nog niet zijn ingevuld.

2 Deze koopman is door Dr. W. Brulez behandeld in een Gents proefschrift, dat nog in druk moet verschijnen. Zie hiervóór blz. 10*.

[p. 6]

naar het Middellandse Zeegebied in een brief van Jacques della Faille aan Van der Meulen, gedateerd 8 Mei 1588¹. Hij schrijft, iets te hebben vernomen over de goede zaken die de Engelsen daar doen en ‘ick hoorder zoovele af dat ick belust ben de reyse eens te versoecken’. Dan volgen allerlei bijzonderheden, zoals de gewenste grootte van het uit te rusten schip, de keuze van een schipper, de mogelijke heen- en retourvracht, de valutaverhoudingen, prijzen der goederen enz. enz., waaruit blijkt, dat Della Faille de zaak reeds serieus voorbereidt. Daar het risico voor hem alleen te groot is, vraagt hij zijn zwager, in de reis te willen deelnemen. Eerst op 4 September 1589, dus ruim een jaar later, horen wij opnieuw iets omtrent de expeditie, die men dan nog aan het voorbereiden is. De vroegere plannen van Jacques zijn blijkbaar niet doorgegaan. De reeds genoemde kooplieden zijn nu overeengekomen een schip, Den Swerten Ruyter genaamd, uit te reden. Cocquiels heeft dit schip, dat zijn eigendom was, aan deze compagnie verkocht voor f 8850. - en het wordt geladen met vis, pek, vlas en nog enkele andere goederen. De totale kosten van uitreding vindt men in een aparte rekening, waarin tevens het aandeel van elk der participanten is vermeld en welke als bijlage II is opgenomen.

Het schip zal naar Genua varen. De over land naar Italië gereisde factor, Jan Bukentop² genaamd, zal in Venetië, waar zakenrelaties wonen, informeren waar de goederen het best ontladen en verkocht kunnen worden. Daarna moet men naar Kreta varen om wijn in te laden. Hierover en over de behandeling der wijnen tijdens de reis handelt een lange passage in de instructie. Men stelt zich blijkbaar voor, grote winst met dit artikel te behalen. Toch is de tocht naar Kreta niet doorgegaan. Weliswaar schreef de instructie voor, geen wijn als retourvracht te nemen als ‘de wijnen in Candien qualijck geraden sijn ende nyet goet oft te seer extreme dier souden wesen’ - hetgeen inderdaad het geval bleek te zijn³ -, maar de oorzaak voor het afzien van de wijnen ligt waarschijn-

1 G.A. Leiden, Collectie Daniel van der Meulen, nr 538 (onder dit nummer bevinden zich alle in het archief aanwezige brieven, door Jacques aan Daniel geschreven).

2 Dit was de zoon van Mr. Hendrick Bukentop, die allerlei zaken voor Jacques della Faille behartigde. Jan Bukentop bleef jaren in Italië, huwde er de dochter van zijn waard en kreeg grote ervaring en bekendheid als factor of agent aldaar.

3 Brief van 8 Maart 1590.

[p. 7]

lijk tevens in de lange tijd van voorbereiding in Nederland, waardoor het schip te laat in de Middellandse Zee arriveert om nog naar Kreta te varen. Immers, op 1 November 1589 schrijft Jacques, dat het schip dank zij goede wind hopelijk in het Vlie is gearriveerd. Dan moet men eerst nog naar Engeland, o.m. om de vis in te laden, pas daarna kan de eigenlijke reis beginnen. De instructie zegt echter, dat men vóór het begin van de zomer weer terug moet zijn, daar tegen April de Turken met hun galeien op zee verschijnen ‘ende dan vallet in de Strate dangereus’. Ook de brieven van 14 Januari, 5 en 20 Februari 1590 wijzen in deze richting.

Men moet ingewikkelde manipulaties verrichten om aanhouding en opbrengen van het schip te voorkomen. Om te beginnen krijgt het schip twee namen: Den Swerten Ruyter en Den Reghenboghe, die al naar de omstandigheden gebruikt kunnen worden. De met het schip meereizende factor of supercargo - een relatie van Cocquiels - wordt voorzien van een Engels paspoort voor het schip, dat te Londen heet thuis te horen voor het geval dat de Engelsen het aanhouden, terwijl Emden de thuishaven is als men Spanjaarden of Italianen ontmoet¹. In het laatste geval is de Emdense woonplaats van de schipper, Berent Thijssen, een extra waarborg.

Zowel de brieven van Della Faille aan Daniel van der Meulen als de instructie voor de factor noemen vele mogelijkheden voor de retourvracht, indien deze niet uit wijn zal kunnen bestaan. Verschillende artikelen worden genoemd, maar, zegt de instructie, ‘precise waeren oft gelimiteerde prijssen derselver’ kunnen niet gegeven worden. De factor moet zelf informeren op welke goederen de meeste winst behaald kan worden. Dan duikt in de correspondentie echter plotseling olie als mogelijke retourvracht op². Aanvankelijk meent men alleen maar, dat olie wel een geschikt artikel is, waar winst op te behalen is, maar allengs worden de berichten enthousiaster. Bukentop schijnt hierin zelf ook veel te zien, daar hij van plan is de hele retourvracht uit olie te laten bestaan. Della Faille droomt al over de grote winsten die hem in de schoot zullen vallen als deze olie goed aankomt: ‘Mochten die overcomen, sullen eenen schoonen pot wijns weert sijn. De Heere wilder gratie toe verleenen’³. In een volgende brief schrijft Jacques op 20

1 Brief van 14 Januari 1590.

2 Brieven van 8 Maart, 6 April, 18 April en 20 April 1590.

3 Brief van 18 April 1590.

[p. 8]

April, dat hij bericht van Bukentop heeft ontvangen; deze heeft een deel van de vis verkocht; de prijs valt echter tegen, als gevolg van de grote aanvoer, welke een prijsdaling veroorzaakt. Dan: ‘Het principael profijt dat wij sijn verwachtende, moegen wij ons retour in olie crijgen, dewelcke hier gelden 69 Lb het vat ende hij mach die crijgen aen boort gelevert voor Lb 24 het vat becomen¹. Soo met dry ofte vier brieven achter den anderen hebbe ick alleene op de olie gedrongen ende hij hadde den eersten brief ontfangen ende luysterden ende wasser op uytsiende. De naeste wecke sal hij gelijcken brieven ontfanghen hebben, soo ick hope, hij anders geene ladinge neemen sal ende soodoende sal ten minsten wel tweehondert vijftich pipen olien brengen, die een goede rekeninge geven sullen’.

Onbegrijpelijk is het, dat het olie-plan, ondanks deze bijzonder gunstige mogelijkheden, geen doorgang heeft gevonden. Met geen woord wordt in de correspondentie over de oorzaak hiervan gerept, zodat we er slechts naar kunnen gissen. Heeft Bukentop geen kans gezien de olie tegen redelijke prijs te kopen doordat de grote vraag misschien een prijsstijging veroorzaakte, waren zijn ingewonnen informaties onjuist, of had de overheid misschien maatregelen genomen om een grote uitvoer van olie tegen te gaan? Het blijven vragen, maar uit de eerstvolgende brief van Jacques della Faille, die hij op 3 Juli schrijft en welke in mineur is gesteld, blijkt duidelijk dat zijn verwachtingen de bodem zijn ingeslagen. Hij meldt, dat het schip reeds op 25 April uit Genua is vertrokken; de lading bestaat uit rijst, aluin, wijnsteen, zeep en nog wat kleine partijtjes goederen. Hij gelooft niet, dat er nog iets gewonnen wordt aan de expeditie: Bukentop komt wel 1500 ducaten te kort om de retourvracht te kunnen betalen.

Uit een brief van 7 Augustus 1950 blijkt, dat Den Swerten Ruyter te Amsterdam is aangekomen, de lading verkeert in goede staat. Het schip is in Gibraltar nog aangehouden, maar dank zij een pas die men op de heenreis, toen men er wat wijn innam, verkregen had, is het weer vrij gegeven. In volgende brieven vinden we dan nog wat prijsnoteringen met betrekking tot de meegebrachte goederen, die niet allemaal even optimistisch klinken, en mededelingen over een mogelijke nieuwe tocht (die inderdaad heeft plaats gevonden).

1 De schone verwachtingen zijn Della Faille hier blijkbaar naar het hoofd gestegen, waardoor deze slecht lopende zin ontstond.

[p. 9]

Intussen wordt de nieuwsgierigheid van degene, die in de brieven zoekt naar het uiteindelijk resultaat van deze exploratietocht, niet bevredigd. We hebben af en toe iets vernomen van de juichkreten en de jammerklachten van Jacques della Faille, maar uit de brieven alleen wordt men niet veel wijzer. Het is duidelijk, dat de rekeningen uit de collectie Van der Meulen onontbeerlijk zijn voor een juist begrip van de brieven, daar zij meestal de noodzakelijke aanvulling geven. Dit moge gelden in het algemeen, voor deze tocht in het bijzonder is dit zeker het geval, daar we nu over de cijfers, noodzakelijk voor de berekening van de winst of het verlies, kunnen beschikken, terwijl ook de gang van zaken in Italië en de verrichtingen der factors duidelijk worden uit de omschrijvingen der verschillende rekeningposten. Het belangrijkste stuk is dan wel de rekening, die Jan Bukentop opstelde naar aanleiding van de verkoop van de lading in Italië en de aankoop aldaar van de retourvracht (hierachter opgenomen als bijlage III; bijlage IV geeft de specificatie van één der posten van bijlage III). We kunnen hieruit precies aflezen, wat er voor de vis, het vlas en het pek werd ontvangen, welke bijkomende kosten - voornamelijk voor tollen - er waren en tegen welke prijzen de retourvracht werd ingekocht. Weliswaar zal men bij narekening van sommige bedragen enkele onnauwkeurigheden ontdekken, maar deze zijn niet van doorslaggevende betekenis. Daar ook de kosten van uitreding bekend zijn (bijlage II), kan men gemakkelijk het resultaat van de heenreis berekenen. Moeilijker wordt het ten aanzien van de terugreis. De aankoopprijzen van de retourlading zijn weliswaar uit de rekening van Bukentop af te lezen, doch nauwkeurige gegevens betreffende de verkoop in Nederland van deze lading ontbreken. De ontvangsten door verkoop van een deel van de aluin, wijnsteen en rijst zijn bekend; die van de zeep kunnen we schatten op grond van een mededeling in de correspondentie, doch gegevens over de verkoop van de andere goederen zijn niet te vinden.

Niet in de eerste plaats is echter de grootte van de winst of het verlies van belang, doch het feit, òf er winst is gemaakt, dan wel verlies is geleden. Het betreft hier immers een eerste reis, bedoeld als verkenningstocht. Ondanks de papieren instructies van de participanten doen zich tal van praktische moeilijkheden voor, waarop de factors niet zijn voorbereid en waarvoor zij stante pede een oplossing (dus meestal niet de meest efficiënte) moeten zien te vinden. Als er onder deze on-

[p. 10]

gunstige omstandigheden toch een, zij het nog zo'n kleine winst wordt gemaakt, kan men eventuele volgende tochten geruster tegemoet zien - al blijven de prijsfluctuaties natuurlijk van overwegende betekenis - dan wanneer men al dadelijk met grote verliezen te doen heeft.

Dit resultaat van de exploratietocht - winst of verlies - is wel te benaderen, daar immers alleen nog maar de onbekende verkoopprijzen van de retourvracht een moeilijkheid vormen. Voor de berekening van dit resultaat maken we een splitsing tussen heen- en terugreis.

Uit bijlage II, noot 1, blz. 30 blijkt dat de kosten van uitreding f 24.115. - zijn (de bedragen worden in het vervolg afgerond op hele guldens of ponden), d.w.z. voor het schip f 8.850. - en voor de lading

f 15.265. -

Ontvangsten in Italië (zie bijlage III):

merlussen	£ 2.658. -^1
pelchers	£ 2.221. -
vlas	£ 1.094. -
pek	£ 2.979. -
haring	£ 8.595. -
zalm	£ 1.236. -
paling	£ 37. -
	_____
	gs £ 18.820. - à f - .15. - = f 14.115. -
	_____
	verlies f 1.150. -

Onkosten in Italië op bovenstaande goederen (tollen etc., zie bijlage III):

merlussen	£ 366. -
pelchers	£ 337. -
vlas	£ 77. -
pek	£ 378. -
haring	£ 1.203. -
zalm	£ 107. -
kwispels	£ 29. -
tirentijnen	£ 26. -
courtage en provisie over de heenlading	£ 122. -
tarra vlas	£ 25. -
	_____
	gs £ 2.670. - à f - .15. - = f 2.002. -

1 Zie voor de genuese ponden bijlage III, noot 1, blz. 32.

[p. 11]

Het schip, dat f 8.850. - kostte, wordt volgens rekening nr 153-38 aan de volgende compagnie verkocht voor f 8.000. -. Voor rekening van de heenreis komt dus de helft van f 850. - =	f 425. -
	_____
Totaal verlies heenreis	f 3.577. -

Dit verlies wordt onder meer verklaard door de grote aanvoer van vis - waarover Jacques della Faille op 20 April 1590 aan zijn zwager schrijft -, welke natuurlijk een prijsdaling veroorzaakt. Bovendien lezen we in een brief van 3 Juli 1590: ‘Het scip heeft zoo grooten tormente geleden dat wij wel lb 500 schade in de buckinghe lijden ende vele oock in de terraneuf visch, ende aen 't peck wordt verloren, aen 't ongehekelt vlas compt oock gheen proffijt’. Naderhand (7 Augustus 1590) geeft hij de Londense agent, belast met de inkoop van de vis, de schuld van de slechte toestand waarin de bokking verkeerde: ‘Dan hoe 't is wete niet, maer duchte zeer, midts alleman buckingh soght te hebben, dat doer de groote begherte sij denselven in 't roocken ende sowten voer 't gat gesmeten sullen hebben, te meer datter Wouter gheene behoorlijcke visitatie af ghenomen heeft’. Deze had beter toezicht moeten houden, omdat het van het grootste belang is, dat de vis voor zo'n lange reis goed gezouten en gedroogd is.

Als we nu het resultaat van de terugreis willen berekenen, zien we in de rekening van Bukentop de volgende bedragen genoemd voor de inkoop van de retourvracht:

aluin (inclusief onkosten voor kurk en ‘matten van vijchcorven’)	gs £ 12.614. -
rijst	gs £ 10.325. -
zeep	gs £ 853. -
wijnsteen	gs £ 859. -
pastel	gs £ 149. -
kaas	gs £ 73. -
kappers	gs £ 76. -
	_____
	gs £ 24.949. - à f - .15. - = f 18.712. -

[p. 12]

Onkosten op bovenstaande goederen:
aluin	gs £ 270. -
rijst	gs £ 10. -
zeep	gs £ 77. -
wijnsteen	gs £ 95. -
pastel	gs £ 8. -
courtage en provisie over de retourvracht	gs £ 123. -
verzekering	gs £ 980. -
diverse onkosten (zie bijlage IV)	gs £ 929. -
	_____
	gs £ 2.492. - à f - .15. - = f 1.869. -
		_____
Totale door Bukentop in Italië gemaakte kosten		f 20.581. -
Schip, voor rekening van de terugreis: ½xf850. -		= f 425. -
De volgende rekeningen vermelden gemaakte onkosten: Nr 118-15A: ‘Schipsoncosten in 't wedercomen van Genua, 1590’ (waarin begrepen f 2.198. - ‘aen 't schipsvolck volgende de rolle’)		f 2.324. -
Nr 118-15 B: Onkosten in Holland betreffende vervoer, opslag, waaggeld enz. van de retourvracht		f 819. -
Nr 118-9: Door Cocquiels voorgeschoten voor ‘brieffloon’, ‘teergelt’, pakhuishuur enz.		f 102. -
Nr 153-16: ‘Rekeninge Beerent Tijssen in 't particulier, 1590’^1		f 19. -
Nr 153-18: Door Daniel de Beaulieu^2 uitgegeven		f 199. -
		_____
Totale uitgaven voor de terugreis		f 24.469. -

We moeten nu trachten, de door verkoop van de retourvracht verkregen opbrengst enigszins te benaderen. Hiervóór werd reeds vermeld, dat gegevens betreffende verschillende goederen totaal ontbreken. Waarschijnlijk zijn zij opgeslagen,

1 In totaal wordt een bedrag van f 65. - vermeld; alleen het saldo ‘meer uuytgegeven als ontfangen’ ad f 19.2. -, hier afgerond op f 19. -, is echter van belang, daar de rest ad f 45.18. - reeds werd verantwoord in rekening nr 118-15 A.

2 De supercargo; zie bijlage I, blz. 24, noot 4.

[p. 13]

in afwachting van een prijsstijging, maar vermoedelijk heeft men ze later toch wel met enige winst kunnen verkopen, daar uit de rekeningen in de collectie Van der Meulen blijkt, dat ze bij latere reizen weer worden meegebracht.

Op 3 Juli 1590 schrijft Jacques della Faille, dat de zeep 118 sch à 6 £ elcento kost; op 7 Augustus blijkt de prijs te zijn gedaald tot 5½ £, maar niettemin lezen we in een brief van 18 September, dat de zeep en de wijnsteen tegen redelijk goede prijs zijn verkocht. Als we aannemen, dat de zeep tegen 5½ £ per 100 lb verkocht is - hetgeen neerkomt op een totaalprijs van 38 lb à 5½ £ = £ 209. - à f 6. - = f 1.254. - -, terwijl de inkoopprijs met bijbehorende onkosten ongeveer gs £ 929. - à f - .15. - = f 697. - was, wordt op dit artikel bijna het dubbele verdiend.

Wat de aluin betreft, uit de rekeningen nrs 118-7, 18, 19, 20, 23 en 24 blijkt, dat in totaal 218 balen, wegende bruto 46.366 lb en netto 45.924 lb, werden verkocht tegen een totaalprijs van £ 942. - (4 balen à 36 sch, 84 balen à 40 sch, 64 balen à 41 sch, 16 balen à 42 sch en 50 balen à 43 sch per 100 pond netto gewicht). Daar in totaal 113.637 pond werd verscheept, moeten we dus nog de opbrengst van de resterende hoeveelheid - 67.271 lb - schatten. Het betreft hier ongeveer 382 balen en daar de tarra vrijwel steeds 2 lb per baal bedraagt, kunnen we het netto gewicht op 66.507 lb stellen. Hoewel Jacques della Faille in beide bovengenoemde brieven een prijs van 38 sch per 100 lb aluin vermeldt, zullen we veiligheidshalve de laagste prijs aannemen die inzake deze aluin wordt vermeld, te weten 36 sch. De opbrengst wordt dan 66.507 lb à 36 sch per 100 lb = £ 1.197. -. In totaal wordt dus voor de aluin ontvangen £ 1.197. - + £ 942. - = £ 2.139. - = f 12.834. -.

Van de rijst worden volgens de rekeningen nrs 118-19 en 20 160 balen, wegende bruto 46.067 lb, netto 45.427 lb, verkocht voor £ 1.028. - = f 6.168. - (d.w.z. à 45 sch 3 d per 100 lb netto gewicht). Bovendien werden door Daniel de Beaulieu op de terugreis 2 balen, wegende 535 lb, te Dover verkocht voor f 48. -. Er blijven dan nog 238 balen, bruto gewicht ± 76.310 lb, netto 75.358 lb over (de tarra bedraagt 4 lb per baal). Als we deze weer berekenen tegen het in de brieven genoemde bedrag van 38 sch per 100 lb (daar dit het laagst vermelde is) wordt de opbrengst £ 1.432. - op f 8.592. -. De totale opbrengst van de verkoop zou dan zijn f 6.168. - + f 48. - + f 8.592. - = f 14.808. -.

[p. 14]

Tenslotte de wijnsteen. Hoewel de verkoop en de gewichten van de in Italië ingeladen 11 vaten vermeld worden, zijn de prijzen van slechts 7 vaten bekend. Deze 7 vaten, tesamen wegend bruto 6.863 lb en netto 6.011 lb, brengen £ 150. - of f 900. - op (1 vat à 57 sch per 100 lb, 2 vaten à 52 sch en 4 vaten à 48 sch per 100 lb netto gewicht). Jacques della Faille noemt in zijn brieven prijzen van resp. 58 sch en 54 sch voor de wijnsteen, maar wij nemen weer het laagst genoteerde bedrag, zodat de overige 4 vaten, die bruto 4.070 lb en netto 3.580 lb wegen, een opbrengst geven van 3.580 × 48 sch per 100 lb = £ 86. - of f 516. -. De totale opbrengst door verkoop van de wijnsteen wordt dus f 900. - + f 516. - = f 1.416. -. De verkoop van de zeep, de aluin, de rijst en de wijnsteen levert zodoende een

bedrag op van		f 30.312. -
De totale uitgaven voor de terugreis waren	f 24.469. -
Onkosten, gemaakt in verband met het vervoer en de opslag van aluin, rijst en wijnsteen (rekeningen nrs 118-6, 21 en 24) £ 70. - =	f 420. -
	_____	f 24.889. -
		_____
Winst terugreis		f 5.423. -
Het verlies op de heenreis was		f 3.577. -
		_____
De minimale winst op de gehele reis is dan ongeveer		f 1.846. -

Als we nu nog bedenken, dat ook voor de andere goederen nog iets ontvangen zal zijn, waardoor toch in elk geval de kosten van hun opslag wel zullen zijn goedgemaakt, kunnen we concluderen, dat de resultaten van deze tocht niet slecht zijn geweest, al was de winst heel wat minder fabelachtig dan Jacques della Faille aanvankelijk had gehoopt, vooral, omdat hier nog geen rekening is gehouden met het loon, dat de beide factors toekomt; alle gegevens hierover ontbreken.

Hoe het ook zij, de uitreders zijn blijkbaar niet ontmoedigd door de uitkomsten van deze tocht. Men is tenminste op de ingeslagen weg voortgegaaan: in de volgende jaren zijn verschillende nieuwe tochten georganiseerd.

[p. 15]

Bijlage I.
Memorie^a

Naervolgende coopmanschappen sullen in Goidts naeme gescheept wordden in het schip genaempt Den Swertten Ruyter, daer schipper aff is Berrent Thijssen van Emden. Die almoigende Godt laete deselve a salvamento overcomen.

£	261 vlas cost 18 gul. gehekelt } het hondert.
£	3480 vlas cost 16 gul. ongehekelt } het hondert.
21	tonnen gesouten salm, groote tonnen, cost yder tonne £ 5 sch 13 d 4 vleems.
	tonnen gesouten palinck, groot, cost yder tonne £ 7 sch 10 d - vls.
	backelau^1 oft windt-drooge terraneuf visch, cost het duysent pondt gewichts ...^b
	tonnen pelchers oft gesouten sardeynen, costen elck hondert ...^b, gerekent honderttwintich stucken voor hondert.
400	tonnen grooten bucking oft gedroochde harinck, wesende in elcke tonne 1020 haringen ende thien tonnen in een last, ende cost het last ...^b
6	stucken gesouten huyden met den haere, cost yeder huyt sch 15 d - vleems.
199	dosijnen borstelen oft quispels omme de huysen te witten, costen ...^b
5	stucken witte tirenteynen^2, d'een beter als d'ander, cost d'elle van no. 1: d 19; no. 2: d 20; no. 3: d 22; no. 4: d 22; no. 5: d 24.
1	bondt^3 met seven spieshouten, costen het stuck 11 stuyvers.
236	grove tonnen pecx, cost elcke tonne sonder oncosten gul. 7 st. 10.

In den iersten sult reysen tot Vinegien ende overleveren

a G.A. Leiden, Collectie Daniel van der Meulen, nr 153-3 en 4. Deze instructie is dus bestemd voor Bukentop. Zie ook blz. 5, noot 1.

1 Backelau: kabeljauwachtige vis. Uit de andere rekeningen blijkt, dat het hier wijting, ook wel merlussen genoemd, betreft.

b Niet ingevuld.

b Niet ingevuld.

b Niet ingevuld.

b Niet ingevuld.

2 Tirenteynen: geweven stoffen met linnen ketting en wollen inslag, welke tot de warpindustrie behoorden (N.W. Posthumus, De geschiedenis van de Leidsche lakenindustrie II, 's-Gravenhage 1939, blz. 302).

3 Bondt: bundel.

[p. 16]

Uwen brief van recommandaetie aen Sr Antonio van Neste¹ ende U met hem beraden tot wat plaetse dese voorschr. waeren best dienen gelost ende ten meesten prouffijte vercocht, den voorschr. Van Neste requirerende, dat hij bij hemselven ende andere des kennisse hebbende, hem wil informeren, hoe op het alderprouffijtelijcxste met het voorschr. cargason gehandelt ende geadministreert dient, alswel het voorschr. schip, genoempt Den Swertten Ruyter, ende gedestineert te seylen op Genoa.

Ende U tot Vinegien van de plaetse, daer de goeden best gevent dienen, geïnformeert hebbende, sult U tot Genoa transpoorteren ende aldaer van gelijcken U informeren ende alsdan ordene stellen tegens wanneer het schip aldair arriveert, eer 't selve aldair havent, omme, sooverre deselve goeden aldair nyet gelost ende gevent en dienen, alsdan den schipper te doen seylen ter plaetse daer ghij U bericht sult vinden den goeden ten meesten oirboir te dienen.

Sult oick achtervolgende de missive van recommandaetie, die door Sr Daniel van der Moelen U mede gegeven sal wordden aen den commis van Sr Ludovico Perez te Genoa, aen denselven U addresseren ende op alles u informeren des hiervooren verhaelt ende van gelijcken uuyt crachte der missive bij Willem Moninx U mede gegeven, A si Nobili e Magnifici Signori Jacomo Piero Francesco e Andrea Segalli, sooverre U den noot dunct te sijne ende anders nyet; sult U aen deselve adresseren omme alsvoore U van de bequaemste plaetse van de ventte te informeren ende U daernaer te reguleren.

Ende hoewel dat wij nyet en achten, dat eenige van de voorscreven geladen goeden tot Vinegien dienen vercocht, ten waere den bucking, soo suldt nochtans vernemen, oft eenige van de voorscreven goeden tot Vinegien op leveringe cost vercoopen omme deselve te ontfangen ter plaetsen daer het schip lossen sal, doch alles met condicie, soo 't selve schip in salvo arriveert ende anders nyet, houdende deselve goeden op de hoochste werde naer ganck ende gelegentheyt der plaetse, omme nyet onder de marct de goeden uuyter handt te worppen; gemerct geïnformeert sijn, daer gelijcke cargason het voorleden jaer boven alle costen ende vrachten meer als van één twee gemaect te sijn², midts calculerende de vrachten ende oncosten op de

1 Dit is de zoon van Oste van Neste en Catharina della Faille, zuster van Jan della Faille de Oude. Jacques della Faille en Antonio van Neste(n) waren dus neven; de laatste trad op als agent in Venetië.

2 De winst bedraagt dus 100%.

[p. 17]

voorschr. ladinge als volcht, te weten: op elcke tonne sardeynen ofte pelchers twee goude ducaten oft goude pistoletten; op elcke tonne bucking eenen ducaet oft elck tonne backelau oft terraneuf visch;

op elcke tonne salm } 2 ducaten;

op elcke tonne palinck } 2 ducaten;

op het vlas, peck ende gesouten huyden tegens 12 oft 13 ducaten het duysent gewicht; van onsen lande alles voorts van vrachte calculerende naer advenant, want de vrachten van hier op Genoa, Livorno ende Napoli voor gaen ende keeren loopen tegens 27 £ vleems het last, welck in gewichte is lb 4400 per last.

Ende ons schip ontladen sijnde ende alle goeden gedespacheert¹ ende vercocht, ende raetsaem sijnde naer Candien² te seylen omme muscadellen³, omme met het ijdel schip niet derwaerts met ballast te moeten loopen, soo suldt bijtijts vernemen, oft ghij eenige vracht const crijgen op Candien, ende soo die niet en waer tot Genoa oft Livorno oft daer ghij ontladen sult te gecrijgen, soo suldt vernemen de naeste plaetse waer die soude moigen vallen ende bijtijts daerhenen scrijven ende vernemen oft daer wat vallen soude ende accorderen van de prijs, ten besten U moogelijck sijnde. Liever wat als nyet, als het de pijne weerdt is omme daerhenen te vaeren ende de vrienden, daer ghij aen gerecommandeert gaet, sullen in sulcke plaetse wel yemandt opspeuren, die U naer sulcke vrachten sullen vernemen ende bescheet daeraf scrijven watter vallen soude moigen; ende mocht hen bijcans den tijt prefigeren⁴, wanneer ghij daer soudt cunnen wesen, weder ende windt dienende, ende hadde de vracht wat te bedieden, mocht se finalijk laten aennemen, doch sooverre deselve reet waer, ende daernair nyet lange hoefde te toeven, want moet alle de expeditie soecken omme vroech wederomme te moigen keeren eer den soomer op de handt compt, want tegens April beginnen de Turcken met henne galeyen ter zee te coomen ende dan vallet in de Strate dangereus; soo moet alle diligentie doen omme haest terugge te comen. Ende bijaldyen ghij geene vracht op Candien en cundt becomen, omme oick nyet t'eenemael met

1 Despacheren: verzenden.

2 Candien: Kreta.

3 Muscadellen: muskaatwijn.

4 Prefigeren: van te voren vaststellen.

[p. 18]

ballast te moeten loopen, soo moocht ghij naer eenen vracht op Napels vernemen ende sien oft daer eenige vracht op Candien valt ter plaetsen daer ghij de muscadellen sult gaen innemen; ende geen vracht cunnende becomen, om nyet alleene met ballast te moeten loopen, soo moocht ghij tot Castel Amaro, 5 mijlen van Napels, coopen eene goede partie reepen¹ ende oock een partije haesnooten, daeraene ghij licht meer als de vracht in Candien sult avanceren. Gesouten palinck is in Candien oock goede waer, soo ghij van dien op het schip hebt moocht een tonne mede nemen tot een proeve; duygen omme vaten te maecken sijn in Candien oock goede waer, dan waer die geladen wordden can nyet weten. Wij sullen U oock wat pijphoudt² ende claphoudt³ mede geven tot een monster; U moocht besien, wat deselve in Candien het stuck oft de hondert stucken souden gelden; soo daer yet aen te doen waere, souden een ander jaer daeraf provisie moogen doen. Moocht in Candien medenemen twee oft drie tonnen pelchers ende soovele drooge harinck, ende een tonne salm ende een tonne backelau ende sommige gesouten huyden, van elcx wat, ende proeven ofter eenige soortten dienen souden. Men voert oock op Candien gevrocht cooper, te weten ketels; oock diverssche soortten van Norenborgerie⁴, als messen, coopere beckens ende lattoen⁵, vele ijserdraet, ijsere schuppen, bijlen, houmessen, gespen tot schaven ende Engels ten, gevrocht ende ongevrocht, in blocken ende oock in geerden⁶ gegooten, ende oick canefas, soo verneempt wat groove ende fijne waeren daer best dienen souden, mede ofter rou cooper oock dienen soude om geschut te gieten, oft groote cooperplatten tot groote ketels te maecken, anckers oft scheepstouwerck, ende maect van alles memorie wat elcke sortte gelt ende wat tollen ende oncosten daerop loopen, ende van de gespen, messen ende ander cleyne snijsternije moocht ghij van elcxeen tot een monster medebrengen; van gelijcken een half elle canifas omme ons daernaer te reguleren in de incoop te doen; ende van de ijserdraet oft cooperdraet brenght oock van elcx een monsterken mede omme de

1 Reepen: hoepels om vaatwerk.

2 Pijphoudt: duighout of vaathout.

3 Claphoudt: gekloofd eikenhout.

4 Norenborgerie: waren uit Neurenberg, dat vooral bekend was om zijn koperwerk.

5 Lattoen: geelkoper of messing.

6 Geerden: staven.

[p. 19]

dicte te weten ende scrijft, wat elcke soortte gelt ende wat oncosten daerop gaen van tollen ende anderssints. Verneempt oock, wat de riemen tot galleyen, groot, middelbare ende cleyne wel gelden souden; verstaen, tot Genoa ende Napels goede waer sijn ende alsser goet proaffijt op te doen waer, wij soudender wel becomen, maer moet ons de lengte ende dicte van elcke soortte medebrengen, met een coordeken gemeten, ende wat elcke soortte gelt. Wij geven U oock mede vijff stucken witten tirenteyn, denwelcken de monicken ende nonnen gebruycken tot hemden oft slaeplaeckens oft ander cleren. Proeft, off tot Genoa aen dat goet yet te halen waer, mede wat oick van de bovengemelde goeden dienstlijck wesen soude tot Genoa, Livorno oft daeromtrent. Oick verneempt wat de witte ende swartte dobbel ende enckel sayen daer gelden souden, oick ofter wit grof lijnwaet dienstlijck is, wat het gelt ende wat sortte. Oick verneempt, wat de assche daer gelt tot seepe te sieden; dat is oick al grove waer.

Comende voorts tot herladinge des voorschr. schips, soo soude onse meyninge sijn het voorschr. schip in Candien te laden met muscadelwijnen, bijaldien deselve wel geraect sijn ende voor prijs werde gecocht moigen wordden, waervan ghij U, tot Vinegien sijnde, genochsaem sult cunnen informeren wat deselve in Candien gelden ende hoe deselve sijn geraect; ende goet gevallen sijnde, moocht tot Vinegien proeven oft ghij aldair met yemant eenigen voorcoop cost gedoen omme deselve in Candien t'ontfangen, altijts met condicie, sooverre het schip aldaer in salvamento arriveert ende anders nyet; ende bijaldien dat U geraden wordt tot Vinegien geenen voorcoop te doen, maer Uwen incoop beter in 't eylant van Candien van de yerste handt te doen, soo sult ghij U daernaer reguleren ende vernemen te Vinegien de plaetse, waer ghij in Candien met het schip sult moeten havenen omme daerhenen te seylen; ende alsoo tot Vinegien den stapel gehouden wordt van de malveseyen¹ ende muscadellen, soo sult ghij U daer oock informeren met wat mate die wordden ingecocht ende hoe deselve geaccoutreert² wordden, want midts sij lange op zee wesen, soo wortter vincotto inne gedaen, die van druyven gesoden wordt, dick als siroope, waervan sij op elcke tonne muscadel een seecker quantiteyt doen, daer den wijn op teert

1 Malveseyen: zoete wijn.

2 Accoutreren: behandelen.

[p. 20]

ende hoevele, dat suldt tot Vinegien wel vernemen, opdatter maer de rechte behoorte in en sij, dat de wijnen nyet bedorven en wordden. Desen vincotto heet daer ipsima. Oick suldt weten dat den wijn, die op dese quartieren dienstlijck is, wesen moet Muscadello Dolce, ende nyet Malvasia Garba, schoon van coleur, claer, van de mojer¹ verlaten, soet ende sterck van wijn; ende al neempt ghij mede 20 oft 25 booten² Malvasia Garba tot een proeve, ten conde nyet schaden, ende sult oock weten, dat alsoo ons schip onnae soo lange op zee nyet wesen en sal als oirdinairlijck de ragusers³ sijn doende, die op diverssche havenen in 't herwaerts comen aenloopen ende laden ende ontladen ende alsoo daerdoor lange op wech sijn ende daerdoor te meer vincotto op de booten doen moeten, ten eynde den wijn daerop mach teeren ende tegens de lange reyse mach dueren, soo dunct ons, dat nademael ons schip nyet soo lange bij der zee als de ragusers wesen sal, dat op onse wijnen naer advenant oock soovele vincotto nyet en dient gedaen, want de menichte van de vincotto hem eenen anderen smaeck geeft ende een ander coleur.

Ende als ghij eenigen coop gedaen hebt, soo moet ghij de vaten teeckenen die ghij coopt ende seynden die terstonts in eenige plaetse, daer ghij de vergaderinge van allen Uwen incoop neempt ende stellender yemant bij, die se gadeslaet, dat se nyet verwisselt off affgetapt ende met water off slechte wijnen opgevult en wordden, want de Candietten en sijn nyet te betrouwen; off coopt ghij eenen kelder vol, soo onderspreect, dat ghij denselven sult gebruycken, tot dat de vaten wel voorsien sijn ende gescheept ende doet U tot meerder versekeringe den sluetel van den kelder leveren ende bovendien moochdt noch een maelslot daeraen hangen. Oock in 't coopen moet ghij onderspreecken, dat sij U goede fustaigie sullen leveren die wel gebonden sij met nieuwe goede reepen, de vaten van goet drooch hout, die tevooren wijnachtich bereyt sijn ende nyet van jong hout, d'welck namaels crimpt ende de wijnen verlooren loopen, want aen de goede fustaigie hangen de prouffijten om alle laccaisien te schouwen.

Wilt oock vernemen, off ghij vincotto in het schip moet medenemen omme onderwegen op te vullen. Wij achten neen, want ghij en soudt aen de onderste vaten nyet cunnen geraecken

1 Mojer: droesem.

2 Boot: vat of fust waarin Zuidelijke wijnen vervoerd worden.

3 Ragusers: schepen uit Ragusa (= Dubrovnik), Dalmatië.

[p. 21]

omme die op te vullen. Men moet altijt een pijp oft twee van de vincotto medebrengen omme de wijnen hier te remediëren, is 't noodich.

Wilt tot Vinegien vernemen, wat oncosten dat op elcken boot gaen van tollen, voorts andere onraden tot vrij aen boort gelevert ende daernaer moochdt U reguleren ende in 't coopen ende vercoopen wilt altijt voorsichtich wesen ende alle condiciën wel bespreecken ende bij gescrifte desnoot sijnde laten stellen, opdat U geen crackeel en gebeuren, want sij henlieden in alle puncten seer sullen soecken.

Ghij sult oock tot Vinegien moeten vernemen, oft ghij tot Genoa ende Livorno, soo ghij daer ontlayt, sulcke specie soudt cunnen vinden als U in Candien tot den incoop van de wijnen dienen sal, sooverre als men tot Genoa ende Livorno gelt soude moegen uuytvoeren ende al en mach men 't selve nyet uuytvoeren, condt ghij 't maer stillekens aen boort sonder peryckel gecrijgen: den schipper heeft secrete plaetsen omme 't zelve te verbergen.

Ende bij sooverre dat ghij tot Vinegien compt te vernemen, dat de wijnen in Candien qualijck geraden sijn ende nyet goet oft te seer extreme dier souden wesen, waerdoor het nyet raetsaem soude wesen ons retour in wijnen te bekeeren, soo waer het noodeloos het schip naer Candien te laten zeylen, maer in sulcke gevalle sult U tot Vinegien wijsselijck beraden wat voor waeren ende coopmanschappen per retorno best souden dienen overgebrocht, ende tot wat plaetse ghij deselve best soudet moigen gaen laden. Ende naer ons duncken soo souden ons wel dienen dese naervolgende waeren, als solffer gerefineert, in ronde stocken gegoten; ende alluyn oft roomssche folie, wit, tot ballast den alluyn overhoop in 't schip gestort ende den solffer in kisten gepact van slecht hout; Milaens rijs in sacken gepact oft baelen, versch goet van dit laeste gewas, is hier mede goede waer, al waer 't 300 balen; van gelijcken annijssaet uuyt Apoullyen, 100 balen comijn uuyt Apoullyen, 50 balen coriander, 25 balen is oick goede waer; den rijs gelt tegenwoirdich alhier sch 45 tot 48 het hondert gewicht; Milaens goet annijs gelt van 100 tot 120 sch het hondert, want als geenen in 't lant en is dan ordinairlijk, ontrent 100 sch; comijn gelt ontrent 62 sch het hondert; den solffer gelt alhier 35 sch het hondert; in stocken gegooten alluyn, witte roomssche folie gelt 55 sch het hondert ende rooden alluyn gelt...^a sch het hon-

a Niet ingevuld.

[p. 22]

dert; grain ende poyer van grain daer men scharlaecken mede verft is hier oock goede waer, waervan wij verstaen uuyt Candien het alderbeste compt ende gelt hier, te weten de grain 5 sch het pondt ende poyer van grain 16 sch het pondt; corinten in baelen del Zante¹ wel drooch ende schoon, lasur blau, versch goet, sijn hier wel begeert, gelden ontrent 55 tot 60 sch het hondert; deselve wordden te Vinegien ende al Zante vercocht bij starre, wegende elcke starre lb 260 cleyn Veneetse ponden, maeckende Antwerpens gewicht ontrent 150 lb. Geleden een jaer goude de starre te Vinegien 2½ ducaten; cost men deselve aen boort gelevert crijgen tot drie ducaten oft 3½, al waer 't 4 ducaten, daer en cost geen quaet aen gedaen wordden. Den rijs Milaens goet heeft over twee jaeren gegouden 10.11.12 ducaten het duysent Veneets cleyn gewicht, dewelcke sijn ontrent 625 lb Antwerpens gewicht, dan sint twee jaeren herwaerts; midts het cooren in Italien seer dier geweest is, soo is den rijs mede geresen tot 17 ende 18 ducaten het duysent cleyn gewicht, dan soo het cooren dit jaer wel geraect is, soo sal licht den rijs op sijnen ouden prijs gecomen wesen ende cost men denselven becomen tot 14 oft 15 ducaten oft daeromtrent het duysent cleyn gewicht, ende soude nyet dan goet proffijt geven. Van gelijcken cost men tot Vinegien over een jaer den solffer in canna oft stocken tot 14 ducaten het duysent ponden Veneets groot gewicht, accorderende met Antwerpens gewicht oft seer naer welcken solffer hiermede wel responderen soude, als men denselven conde becomen tot den voorschr. prijs oft wat meer. Mayorcse cappers² sijn hier oock goede waer, de cleyne die vallen de beste. Ghij moocht daeraff oock 12 oft 15 tonnen coopen, soo die wel te becomen waeren datter wat aen verdient mocht wesen. De beste gelden hier ontrent 120 sch het hondert. Sult tot Genoa wel vernemen waer die best te becomen sijn.

Dus en cunnen wij U geene precise waeren oft gelimiteerde prijsen derselven stellen, maer sal noodich sijn U rijpelijck te informeren op de waeren meest advantaige ende prouffijt biedende, latende soodanige waeren ongecocht, die eenichsints extra-oirdinarie te dier ende te hoog mochten sijn verloopen

1 Zante: eiland aan de Westkust van Griekenland.

2 Cappers: gesloten bloesemknoppen van een in Zuid-Europa en Noord-Afrika groeiende struik. In zuur of zout ingelegd worden deze knoppen als specerij in sausen e.d. gebruikt.

[p. 23]

ende alsoo het moogelijck nyet te passe en sal comen, sooverre naer Candien niet en vaert, dat ghij tot Genoa oft tot Livorno alle de goeden sult cunnen becomen die ons dienen tot retour, soo sult ghij U bijtijts wel moeten informeren, waer ghij bequaemst deselve goeden die ons dienen souden inne soudt moigen gaen laeden, ende mocht de plaetse best bequaem kiesen, ende dat ghij dan de ander goeden, die op ander plaetsen, daer mocht met eenige ander barquen laten brengen, welck licht met cleynen oncost te doen soude wesen, ende min costen als te moeten met het schip daerhenen loopen, welck nyet en soude dienen omme de groote tollen dieder vallen te geven. Soo overlegt tevooren alle saecken wel: annijssaet, comijn ende coriander valt in Apuglien, alluyn tot Civita Vechhia¹ ende solffer meyne ick in 't rijck van Napels. Sult dat wel vernemen ende waer bequaemst het schip soudt moigen laten sijne ladinge gaen innemen, want van d'een havene op d'ander te moeten loopen soude teveel tijts ende oncosten wechnemen. Daeromme, tot Vinegien sijnde, neempt op alles goede informaetie ende tot Genoa oft Livorno van gelijcken, ende ghij moocht oock tot Genoa sijnde vernemen, wat onse waeren in Cecilien tot Palermo ende Messina souden gelden, ende oock in Maiorca ende Sardeynen, dan moocht nyet vercoopen dan met contant gelt ende nyemant borgen: Cecilianen is boos volck, soo moet wel toesien. Tot Genoa hebben se mede cleyne conscientie, soo moocht nyemant tevele betrouwen noch gelooven, ende eer 't schip daer coomen is moocht ghij naer alles naerstelijck vernemen ende dewijle doch alomme teeren moet, soo waer 't van noode, ghij wel eens naer Livorno reysden, off daer ghij soudt meynen dat den incoop van alluyn ende solffer soude gedaen dienen ende soude het nyet oirbaer sijn het schip te Genoa te laten ontladen, soo most ghij bijtijts tot Genoa maecken te sijn tegens dat het schip daer mocht arri-

1 Civita Vechhia: havenplaats ten N.W. van Rome. - In 1462 ontdekte Giovanni de Castro in Tolfa, bij Civitavecchia, lagen van de beste aluin. Paus Pius II was vooral daarom zo ingenomen met deze vondst, omdat men nu niet langer afhankelijk was van de gehate Turken voor de aanvoer van aluin. Hij maakte er een gewetenszaak voor de Christenen van, dat zij hun aluin niet meer kochten bij de ongelovigen, doch bij de pauselijke groeven. De Roomse aluin was bovendien van beter kwaliteit dan de Turkse of ‘heidense’ (W. Heyd, Geschichte des Levantehandels im Mittelalter II, Stuttgart 1879, blz. 550 e.v.). Civitavecchia was alleen van betekenis voor het plaatselijk verkeer, voor de bevoorrading van Rome en voor de uitvoer van aluin (L. Beutin, Der deutsche Seehandel im Mittelmeergebiet bis zu den napoleonischen Kriegen, Neumünster 1933, blz. 19 en 164).

[p. 24]

veren omme 't selve tegens te varen ende eer het havent daermede te varen ter plaetse, daer de goeden gevent ende ontladen dienen, want als een schip gehavent heeft ten can soo ten bequaemsten nyet weder uuyt ende is al tol subject. Daernaer wilt U reguleren omme te groote oncosten te schouwen.

Voorder, indies dat ghij naer Candien vaert om muscadellen, soo achten wij, dat ghij soovele gelts nyet hoeven en sult tot den incoop van de muscadellen als ghij wel maecken sult van onse waeren. In sulcken gevalle moet ghij overleggen, wat retour ons best daervooren soudt moigen seynden, ende alsoo van hier op Genoa, Livorno ende Marseillen noch verscheyden schepen sijn affgevaren, mocht besien, soo deselve de vracht redelijck lieten ende herwaerts off op Emden off Homborch wilden, elck wat in te geven van sulcke goeden ons best dienen mochten, dan adverteert U nyet bloot te geven elders thuys te sijn dan tot Embden, waer den schipper ende schip mede is thuys hoorende, blijckende bij sijnen zeebrieven. Scheept ghij yet op Emden, dat laet consigneren aen Samuel van Wingerne¹, tot Homborch aen Hans Berwijns², tot Londen aen Wouter Aertsen³, hier op dese quartieren aen ons, overlant ons bijtijts de cognoissementen seyndende om ordene daerinne te moigen stellen. Ghij hebt noch eenen medemaet die op het schip vaert, genoempt Daniel de Beaulieu⁴; beraet U met malcanderen ende overlegt alle saecken wel ten meesten prouffijt.

Voorder, waer in 't wederkeren het schip aencoomen sal, daeraff en sijn wij noch nyet geresolveert waer 't selve sullen laten havenen, midts den tijt noch lange is ende in middelertijt

1 Samuel van Wingerne: agent van Marten della Faille (broer van Jacques) in Emden. Dr. W. Brulez noemt deze Vlaamse emigrant ook in zijn artikel: La navigation flamande vers la méditerranée à la fin du XVIe siècle (Revue belge de Philologie et d'Histoire t. XXXVI, 1958, no. 4, blz. 1234/1235), hetgeen handelt over de tochten naar het Middellandse Zeegebied, door Marten della Faille en compagnie georganiseerd.

2 Hans Berwijns was gehuwd met Vincentia della Faille. Haar vader Pieter was een broer van Jan della Faille de Oude, zodat zij een nicht was van Jacques en Hester della Faille. Hans Berwijns was te Hamburg, dus in neutraal gebied, als koopman gevestigd en hij wilde derhalve de handel op Engeland en Spanje voor Jacques verzorgen; hij was echter niet accuraat in zaken. Zijn zoon Abraham was eerst klerk, later boekhouder bij Daniel van der Meulen en woonde als zodanig bij Daniel in.

3 Wouter Aertsen: neef en gemachtigde van Jacques della Faille in Londen. Hij was gehuwd met Maeyken de Wale, wier moeder, Johanna della Faille, een zuster was van Jan de Oude.

4 Daniel de Beaulieu: zoon van Charles de Beaulieu en Johanna Cocquiel (zuster van Jacques Cocquiel, dank zij wie Daniel als factor was aangesteld).

[p. 25]

den prijs van de goederen oick seer veranderen mocht, oick daerenboven, dat wij nyet seker en sijn wat goeden het schip per retour brengen sal. Daeromme in 't wederkeeren coomende voor Doevres in Engelant, soo suldt daer met het schipsbootjen landen ende gaen in den tol oft costume bij den costumier oft bij Mr Spirituel, weerdt in den Witten Haeswindt. Daer suldt brieven van ons vinden ende bescheet, waer met het schip sult hebben te varen, ende daernaer suldt U reguleren.

Voorder sult oick weten, dat wij ten behoeve van het schip goeden ende lieden eenen vrijen pas sullen in Engelant laten nemen van Milort Admiral ende yemants naem gebruycken, al oft het schip tot Londen thuys hoorden, welcken name U van Londen aen boort sal beschict wordden bij Sr Wouter Aertsen met de passepoort oft vrijen pas, dan sult moeten geadverteert sijn denselven pas wel te bewaeren ende U daermede nergens behelpen dan alleene off ghij van den Engelsche waert aengesproocken. Op zee daertegens sal U denselven pas dienen, maer off ghij van Spaengiaerts off Portugeesen off Ytalianen wordt aengehaelt, soo sult ghij U moeten behelpen met de Embder brieven ende houden U tot Embden thuys te hooren ende Uwen coopman tot Embden moochdt noemen Samuel van Wingerne te sijn, die den schipper wel kendt. Wij sullen oock proeven off wij eenen vrijen pas cunnen becomen omme tegens de Turcken ende Mooren beschermt te moigen sijn. Van Londen sal U Sr Wouter Aertsen bescheet daeraff laten weten wat hij daeraff sal cunnen gedoen ende daernaer suldt U moogen reguleren.

Voorder tot Livorno coomende off Genoa, verneempt daer off de porcelaine, te weten geleys werck¹, dat men in Italien mayolica heet, op redelijcken prijs te becomen is. Het beste hebbe ick altijt hooren seggen, dat men tot Faenza in Romagna maect. Het wordt tot Vinegien vele gebrocht ende dat met cleyne cost, overmidts daer 't scheepe compt ende tot Livorno off Genoa achte ic al per terra moet gebrocht wordden, welck vele moet costen; soo verneempt tot Vinegien naer den prijs; moocht van beyts brengen: wit meest ende oick sommich blau. Het wordt gemeynlijck in tonnen gepact, in elcke tonne soovele als tot een servicia dient. De schepen, die van Vinegien op Engelant comen brengens gemeynlijck mede, maer soude 't selve tot Genoa oft Livorno veel dierder als te Vinegien wesen,

1 Geleys werck: verglaasd aardewerk.

[p. 26]

soo coopt liever geen, anders moochter 8 oft 10 servicien nemen ende dat se wel gepact moigen sijn, dat se nyet en breken, maer wortter tot Livorno gemaect, soo can se nyet diere vallen, al neempdt dan een tonne off 2 meer met fraye schootelen; fray fatsoenen can maer goet wesen.

Voorder, alsoo wij achten dat ghij een wijle tot Genoa stil sult moeten liggen, op het schip wachtende, soo wilt in dien middelentijt eens vernemen, wat in Cecilien al omme gaet, ofter in eenige van onse waeren oft andere van dese landen yet te doene soude wesen, dan al wat men aen dat volck vercoopt dat most contant wesen, anders men soude te licht in quade schult geraecken, hebben cleyne conscientie. Verneempt ofter lijnwaet goede waer is, sayen, witte dobbele oft enckele, swartte oft coleuren ende hoe gesorteert sijn ende oick off bayen daer goede waere sijn, swartte oft witte. Verneempt mede, oft in Sicilien eenige rafinerie van suycker is, ofte tot Genoa oft Livorno ende verneempt vanwaer dat de suyckeren daer gebrocht wordden ende wat se met den honderden wel gelden ende wat tollen ende oncosten daerop gaen, ende laet ons terstonts overlandt advis daeraf geven omme ons daernaer te reguleren. Wij verstaen, tot Messina woont een jongman van Antwerpen, genoempt Sebalt Wonderer; soo deselve daer noch is, die sal U naer alle de gelegentheyt wel vernemen, dan omme daerhenen te varen het waer te verre. Yemant sal U wel tot Messina van als vernemen, wilt oock nyet laten te vernemen oft deselve Sebalt Wonderer daer is ende wat hij daer doet, oft hij goede middelen heeft ende waer hij hem mede geneert, dan laet U nyet duncken eenige commissie van sulx hebt ende scrijft ons wat bescheet daeraff.

Tot Vinegien suldt mede wel vernemen, oft pelchers, backelau ende droogen harinck goede waere in Candien soude wesen, ten quaetsten off se U de weerde tot Genoa off Livorno nyet geven wilden; moocht een proeve mede naer Candien nemen, dan nyet tevele, want als ghij daer voor den vasten nyet comen soudt cunnen, soo en soude den visch daer geenen waer sijn, ende ick meyne dat hennen vasten in Candien veel vroeger begint als in Italien off elders; daernaer moet ghij, tot Vinegien sijnde, U wel informeren omme U daernaer te reguleren.

Tot Genoa sijnde, moocht ondersoecken off lange spiessen daer oock goede waer soude sijn. Die soude men hier cunnen coopen heel opgemaect met henne ijsers ende al opgemaect voor 15 st. het stuck. Ick mene sult er een dosijne tot een proeve

[p. 27]

medehebben. Oock suldt een proeve van lonten medehebben, waeraf het hondert hier costen soude 4 gulden oft daeromtrent. Als ghij tot Genoa sijt, moocht proeven off de Signoria¹ daer eenige mochten van doen hebben van ettelijcke duysenden spiessen ende ettelijcke duysenden gewichte lonten, oick van flesschen² ende fleskilien³, die men hier wel soude crijgen tot 24 stuyvers; oick gemeyne soldatenroers soude men becomen tot 3 guld.; soo moocht ghij sulcx over scrijven, men mocht sien offt oirbaer waere dat ghij met henlieden eenigen coop maecten; van een partije sweets cooper tot geschut te gieten soude henlieden mede wel dienen, dat soude hier costen ontrent 18 guld. oft 20 guld. het hondert per advis.

Wij hebben last gegeven omme 400 tonnen buckings te coopen, dan sijn noch nyet seker off wijder soovele sullen cunnen crijgen, noch weten den naesten prijs nyet, dan het last de thien tonnen sullen al costen omtrent 112 guld. het last, welck sal sijn ontrent 12½ guld. de tonne ierst incoops; daernaer moocht ghij Uwen facit⁴ maecken. Wij hebben ordene gegeven om ...^a duysent pelchers te coopen. Het duysent is gerekent te sijn 1200 stucken ende elck duysent sal costen ontrent 3 guld. oft 3½ guld.; daernaer moocht ghij U reguleren. Van baeckelau hebben wij geordineert te coopen tot de somme van 40 duysent oft daeromtrent; denselven sal mede costen iersts incoops ontrent 4 guld. elck duysent gewichts. Peck isser oock ontrent 20 last gerekent, elck last voor 3600 gewichts in tonnen, cost tegens elck duysent gewichts ontrent 22 guld.; hiernaer moochdt U reguleren, ende rekenen voorts de vracht op elcx naer advenant, dat wij U vooren in memorie hebben gegeven, ende als de pelchers, bucking ende terraneuf visch geladen is, dan suldt vinden hoevele juste daer van elcx is.

Men sal in Genoa coopen 2 parmesanen keesen, 100 lb pis-

1 Signoria: overheid, regering.

2 Flesschen: pulverflessen of kruithoorns; deze waren voorzien van een benen of koperen tuit, door welke het buskruit voor in de loop werd gestort, waarna de kogel werd ingebracht.

3 Fleskilien: kleine kruithoorntjes die het fijnere kruit bevatten, dat op de zgn. pan werd gestort (pankruit). Deze pan bevond zich buiten en ter rechter zijde van de loop en stond via een klein kanaal in verbinding met het inwendige van de loop zodat, bij ontsteking van het pankruit, tevens de eigenlijke kruitlading werd ontstoken (vriendelijke mededeling van Dr J.W. Wijn).

4 Facit: som, berekening.

a Niet ingevuld.

[p. 28]

tati¹, 100 lb pasta² de Genoa, salsiti³ de Bologna, diverssche nieuwicheden van saladen als pirceli de mar⁴ ende ander; vijgen van Genoa, in Candien schoone rosijnen.

Gelt aen goetelingen⁵ guld. 379,
aen Engels gelt guld. 1412.10

1 Pistati: groene amandelen.

2 Pasta: meelspijs.

3 Salsiti: waarschijnlijk afgeleid van salsiccia, d.i. worst.

4 Pirceli de mar: zeepeterselie, d.i. zeevenkel.

5 Goetelingen: licht geschut, vooral gebruikt op schepen.

Bijlage II.
Kosten van uitreding en verdeling hiervan onder de deelhebbers^a

Jacques de Cocquel moet hebben:

Voor 't scip alsoo geaccordeert doir goede mannen	gl. 8850. -. -
199 dozijnen borstelen off pinceelen omme die huyse met te witten à sch 5 vlems de dosijne, doet corrent	gl. 298.10. -
11 schippont ende 180 lb vlas, gecocht van Cornelis Lucassen in Den Gulden Blaesbalck à 48 gl. 't hondert	gl. 556.16. -
Voor 21 tonnen salm, 16 Lubsche tonnen à gl. 34 elcke tonne ende 5 salmtonnen à 32 gl. stuck, gecocht van Marcus Vogelaer^6 à contanti	gl. 704. -. -
Ditto voor 19 last ende 8 tonnen pick groffbant ende vuer 3 tonnen smalbant in ene grove tonne à 90 gl. elcke last, doet t'samen	gl. 1770. -. -
Ditto per 7 spieshouten à 11 stuyvers stuck	gl. 3.17. -
Ditto per een grove tonne ael pontgoet	gl. 45. -. -

a G.A. Leiden, Collectie Daniel van der Meulen, nr 153-17. Onder nr 118-1 en 153-17 bevinden zich twee stukken, die precies dezelfde gegevens bevatten, alleen het eind, de ‘repartitie ende hoeveele elck in 't voor [schr.] scip ende cargason heredert’ ontbreekt, en is op een aparte rekening geschreven (nr 153-13).

6 Zie J.G. van Dillen, Het oudste aandeelhoudersregister van de Kamer Amsterdam der Oost-Indische Compagnie ('s-Gravenhage 1958), blz. 110.

[p. 29]

Ditto per 6 gesouten huyden à 4½ gl. stuck	gl. 27. -. -
Ditto per 261 lb geheekelt vlas à 18 gl. 't hondert	gl. 46.19. -
Ditto per licenten ende andere oncosten op bovengenoemde coopmanschappen gedaen als blijckt in de particuliere rekeninge daervan sijnde, beloopt	gl. 134.12. -
Ditto per oncosten tot uuytredinge des schips, als blijckt in de rekeninge daervan	gl. 1956. 8. 2
Ditto in contant bij 't schip medegegeven	gl. 1412.10. -
	_____
Somma	gl. 15805.12. 2
Sr Hans de Laet heeft verschooten: Voor 5 stucken tirentijnen	gl. 118. 3. -
Mijnen man Jasper Corn heeft in Londen verschooten tot die pelsers £ 8.7.11 sterlincx ende noch sommige andere cleyne dinge, die ick t'samen estimeere op gl. 200, want ick noch geene rekeninge daervan en heb	gl. 200. -. -
	_____
	gl. 16123.15. 2

Jacques della Faille moet hebben:

Voor 40 last droogen buckingh tot Jarmouth gecocht ende gelaeden in 't scip Den Regenbooge, daervan schipper is Barrent Thijssen van Embden; cost met alle oncosten tot aen boort gelevert, daerin begrepen het paspoor van den Heer Admirael stg. £ 475.8.9, ende gereeckent achtervolgende den wissel tegen 34 sch 8 d voor ider lb stg., beloopt vls.	£ 824. 1.9
Item noch bij den voorschr. Della Faillie verschooten op rekeninge van 87 ocxhooften pelchers, inhoudende groot getal 412V250 pelchers tot 6 sch stg. het dusent ende noch voor 30000 ende 18 coppel terraneuf visch tot 10 sch stg. het hondert; op rekeninge van beyde dese twee partijen is bij Jacques della Faillie betaelt de somme van stg. £ 200.0.0, en-

[p. 30]

de die gerekent tegen sch 34 d 6 voor ider lb sterlinckx, beloopt vlems	£ 345. -. -^1
Item noch bij Jacques della Faillie betaelt aen Joani Bukentop voor sijn teergelt om naer Italien te reysen, de somme van	£ 20. -. -
Item noch bij Jacques della Faillie goet gedaen aen Sr Daniel van der Muelen voor een paert dat denselven gecocht heeft ten behoive van den voorschr. Bukentop, de somme van 42 rijckxdalders, compt tegen sch 7 d 6 ider dalder vlems	£ 15.15. -
	_____
Somma beloopt dat bij Jacques della Faillie verschooten is vlems		£ 1204.16. 9
		_____
Somma bedraegt het voorschr. scip ende cargasoen		gl. 23352.15.10

Item hiernaer volgt de repartitie ende hoeveele elck in 't voor[schr.] scip ende cargason heredert:

Sr Daniel van der Muelen	gl. 3000. -. -
Sr Willem Monincx	gl. 2400. -. -
Sr Jacques de Cocquel	gl. 7176. 7.13
Sr Hans de Laet	gl. 6000. -. -
Jacques della Faillie	gl. 4776. 7.13
	_____
Somma beloopt t'samen		gl. 23352.15.10

1 Hier is dus slechts het bedrag verantwoord, dat Jacques della Faille op de totale rekening van vl. £ 472.1. - heeft betaald. Dat de kosten van deze vis inderdaad vl. £ 472.1. - waren wordt, behalve uit de omschrijving van deze post (412.250 pelchers à st. £ -.6. - per duizend en 30.000 = 18 koppel terraneuf vis à st. £ -.10. - per honderd) duidelijk uit rekening nr 153-60, welk stuk enerzijds de werkelijke uitgaven voor het cargazoen vermeldt, anderzijds een begroting geeft van de door verkoop van de lading te ontvangen bedragen. Onder de uitgaven, die voor het overige parallel lopen met bovenstaande rekening, komen de volgende posten voor:
‘30 M. 18 coppelen terraneuff visch à sch 10 stg. elc^o, à sch
34½ per £ 1 stg., is vlems £ 258.15-
87 oxhoofden pelchers 412/250, à sch 6 elc^o 〈dit is uiteraard
een vergissing van de schrijver〉 et à sch 34½ per £ 1 stg. £ 213. 6. -’
De totale kosten moeten dus verhoogd worden met het verschil ad £ 127.1. - = gl. 762.6. -; zij bedragen dan gl. 24115.1.10.

[p. 32]

Bijlage III.
Rekeninghe van jan bukentop van het schip genoempt den swerten ruyter, daer schipper op is berent thijssen, 21 october 90^a

	A^o 1590 in Genoa
	Srs Jacques della Faille, Daniel van der Meulen,
fol. 1		Hans de Laeth ende Jacques de Cocquiel sijn schuldich adi 14 Aprillis XVI £^1; sijn voor 16 matten van vijchcorven tot 20 sch 't stuck omme onder den alluyn in den slach van 't schip te leggen	£ 16. -. -
	adi -	ditto I^cLXXI £ XVIII sch, sijn voor 26 busselen^2 corcx omme onder den alluyn te leggen tot 6 £ 10 sch de baele ende 3 sch van elcke baele van tol, t'saemen	£ 171.18. -
	adi -	ditto XII^m IIII^c XXV £ XIX sch VI d voor 600 sacken, wegende 1136 cant. 37 rottulen^3 alluyn de Civita Vechia, de 536 cantaren 37 rotulen tot 10 £ 15 sch het cantar, te betaelen contant, ende de 600 cantaren tot 11 £ 2 sch, te betaelen op 4 maenden, gecoft van Thomaso ende Jacomo Vadetari	£ 12425.19. 6
	adi -	ditto £ I^cXX, betaelt aen de arbeyders van denselven alluyn buyten de stadt in den lichter oft piatte te dragen tot 4 sch elcken sack	£ 120. -. -
	adi -	ditto I^cVI £ XIX sch 4 d^b aen de tollenaers van de censarie^4 tot 13 den. het

a G.A. Leiden, Collectie Daniel van der Meulen, nr 118-3, 4 en 5.

1 Dit zijn Genuese ponden. 1 £ genuees = £ -.2.6 vlaams = fl. -.15. - (zie de rekening-nrs 118-25, 153-35 en 153-60 van de collectie Daniel van der Meulen). Het genuese pond was, evenals het pond vlaams, verdeeld in 20 sch en 240 d.

2 Busselen: bundels; hier: balen.

3 Cantaro (= 100 rotulen): gewichtseenheid, waarvan de grootte in de landen rond de Middellandse Zee echter verschilde. Volgens een brief van Jacques della Faille aan Daniel van der Meulen (Collectie Daniel van der Meulen nr 538, d.d. 3 Juli 1590) is een cantaro hier 100 Antwerpse ponden.

b Bukentop heeft zich hier blijkbaar vergist, daar in de kolom 2 d wordt vermeld.

4 Censarie: betekent letterlijk (openbare) makelaar. De gabella censarie (gabella is de verzamelnaam voor alle regelmatige inkomsten van de stad uit hoofde van belastingen, waarvan de zwaarte jaarlijks niet verschilde; dus de indirecte belastingen, de vermogensbelasting en ook het hoofdgeld werden ertoe gerekend, sinds deze waren vastgesteld op een niet wisselend contingent; H. Sieveking, Genueser Finanzwesen, mit besonderer Berücksichtigung der Casa di S. Giorgio I, Freiburg enz. 1898, blz. 134) belastte iedere verkoop, die met of zonder hulp van een makelaar tot stand was gebracht. De makelaar moest, althans bij het instellen van deze belasting in de 14e eeuw, 3/5 van zijn loon betalen; bij zaken, waarbij geen makelaar te pas was gekomen, werd het gehele makelaarsloon dat anders betaald zou zijn als belasting geheven; koper en verkoper droegen deze elk voor de helft. Kortom, dit was dus één van de vele soorten omzetbelasting (Sieveking, a.w., blz. 143).

[p. 33]

A^o 1590 in Genoa
Moeten hebben adi 10 Aprillis II^mVI^cLVII £ XII sch VIII d geneuvis^1 voor soovele als bedragen 157 baelen merlussen, wegende 257 cantaren, vercoft aen de persoonen ende ten prijse als blijckt bij de rekeninge heden desen dach overgesonden		£ 2657.12. 8
adi -	ditto II^mII^cXXI £ 0 sch VII d voor 87 oxhoofden pelchers vercoft alsvooren	£ 2221. -. 7
adi -	ditto I^mXCIIII £ V sch VII d voor 3 packen ende 2 tonnen ongehekelt ende gehekelt vlas, vercoft aen Steffan de Fossati als bij de rekeninge blijckt	£ 1094. 5. 7
adi -	ditto II^mIX^cLXXVIII £ XVIII sch 4^a d voor 235 tonnen pecx, vercoft aen Oberto Marengo ende Guillelmo Semin als bij de rekeninge	£ 2978.18. 2
adi -	ditto VIII^mV^cXCV £ voor 385 tonnen heerinx, vercoft aen de winckelhouders van de keescoopers	£ 8595. -. -
adi -	ditto 1^c^b II^cXXXVI £ voor 21 tonnen salms, vercoft aen Bertolielmo Patron ende Bernardo Borgarin als bij de rekeninge daeraff	£ 1236. -. -
adi 16 ditto VI^mIII^cXVIII £ XIIII sch VI d voor reste van rekeninge van hier op 't volgende blat overgedraghen		£ 6318.14. 6
		_____
	SOMMA	£ 25101.11. 6

1 Geneuvis: Genuees.

a Ook hier heeft Bukentop 4 d in de omschrijving en 2 d in de kolom vermeld.

b Dit moet natuurlijk I^m zijn.

[p. 34]

	cantar ende 8 sch voor den tol van elcke 10 cant. van cabello de pexo^1	£ 106.19. 2
adi -	ditto XLII £ X sch voor 95 sacken omme den alluyn mede te draghen tot 10 sch elcken sack, welcke sacken daernaer onteert sijn worden ende al te hoop sijn genayt ende soo op den alluyn geleeyt omme den rijs daerop te laeden	£ 42.10. -
adi -	ditto X^mIII^cXXIIII £ XII sch II d voor 400 sacken, wegende 1229 cant. 12 rotulen rijs van Milan tot 8 £ 8 sch het cantar, te betaelen contant, gecoft van Theramo Celle ende Christophoro German	£ 10324.12. 2
adi -	ditto X £ betaelt aen de arbeyders van deselve 400 sacken rijs buyten de doganne^2 in den lichter te helpen draghen	£ 10. -. -
adi 15	ditto VIII^cLIII £ VII sch VII d voor 14 cassen, inhoudende 38 cantaren 79 rottulen Spaensche zeepe oft de Palma, tot 22 £ het cantair, gecoft van Battista Giglier	£ 853. 7. 7
adi -	ditto XXIIII £ 10 sch voor oncosten op dezelve seepe aen 14 cassen tot 24 sch 't stuck £ 16.16.0; aen de packerscoorden ende draechloon 4 £ 12 sch ende voor schuythuer van Cester^3 hier te brengen 3 £ 2 sch	£ 24.10. -

1 Cabello de pexo (peso): waaggeld.

2 Doganne: douane- of tolkantoor.

3 Cester: dit moet een plaats in de omgeving van Genua zijn. Misschien wordt Sestri bedoeld?

[p. 36]

adi -	ditto LI £ X sch VIII d voor den grooten tol, geëstimeert op 18 £ cant. tot 7 ten hondert £ 47.17.6, ende voor den tol van de censarie tot 13 denaren 't cantair ende voor cabella de peso 3 £ 13 sch 2 d	£ 51.10. 8
adi 16	ditto VIII^cLVIII £ XIX sch IX d voor 11 groote vaten, inhoudende 104 cantaren 12 rotullen witten wijnsteen tot 8 £ 5 sch 't cantar, gecoft van Dominico Chiapara, te betaelen contant	£ 858.19. 9
adi -	ditto XXXIII £, sijn voor 11 groote vaten, omme den wijnsteen in te doen à £ 3	£ 33. -. -
adi -	ditto LXII £ 4 sch VIII d voor tollen ende oncosten op denselven wijnsteen, geëstimeert op 7 £ 10 sch 't cantair tot 7 ten hondert £ 54.12. -. Voor cabella van de censarie tot 13 den. 't cantar £ 5.12.8 ende voor deselve 11 vaten onder den tol te brengen ende in den lichter te laden ende voor gabella de pexo, t'samen 2 £, is t'samen	£ 62. 4. 8
		_____
	SOMMA	£ 25101.11. 6

[p. 38]

	A^o 1590
fol. 2	Sr Jacques della Faille ende Comp. sijn schuldich adi 16 April VI^mIII^cXVIII £ XIIII sch VI d voor soovele hier van hiervoren overgebrocht		£ 6318.14. 6
	adi 18	ditto CXLIX £ IIII sch IX d voor 4 sacken, wegende 10 cantaren 66 rotulen pastel^1 de Castel Novo, gecoft van Dominico Ansaldo tot 14 £ 't centenaer, te betaelen contant	£ 149. 4. 9
	adi 19	ditto VII £ XIIII sch X d voor tolle van 't selve pastel, geëstimeert op 100 £ tot 7 ten hondert ende voor cabella de censaria ende peso 14 sch 10 d	£ 7.14.10
	adi -	ditto LXXII £ X sch voor 2 parmesaen keesen, wegen 1 cantar 72 rotulen tot 40 £ 't cantar ende voor tollen ende oncosten £ 3 sch 14, t'samen	£ 72.10. -
	adi -	ditto LXIII £ voor 2 cantaren ende 42 rottulen cappers tot 38 denaren het pont; voor den tol 3 £ 10 sch; voor de barken 18 sch ende voor de dragers 6 sch	£ 63. -. -
	adi -	ditto XII £ XI sch X d voor 57 pondt cappers tot 4 sch 't pondt ende voor de tollen ende tonneken t'samen £ 1 sch 3 10 d	£ 12.11.10
	adi 29	ditto IX^cLXXX £ 0 sch 0 d voor sigurta van 2000 duc., versekert op het schip van Bernart Thijssen ende op de goeden ende victualie, door Johan Baptista Fiesco, Nicoloso Lommelnio, Steffan Sauli, Gironimo Imeda, Gio Sistoris tot 12¼ pct. als bij de polisen de segurta	£ 980. -. -
	adi 19	Ottobris III^cLXV £ XIIII sch II d voor costen van tollen ende ander gedaen op 157 balen merlussen, wegen 257 cantaren, geëstimeert op £ 8 't cantar, beloopt £ 2056. -. -

1 Pastel: blauwe kleurstof. Wat het door Bukentop vermelde gewicht betreft, dit schijnt niet te kloppen met het cargazoen. Rekening nr 118-26 vermeldt nl. de volgende aantekening: ‘Notta: Joan Buekentop stelt in sijne rekeninge van 19 Octtobris in 't schip Den Swerten Ruyter geladen te hebben 4 sacken pastel de Castel Nove, te wegen 10 cantaren 66 rotulen, ende wegen maer volgende het cargason 7 cantaren 11 rotulen; differeert netto 3 cantaren 55 rotulen, is 't gewicht van 2 baelen’.

[p. 39]

A^o 1590
Moeten hebben adi 28 April XXXVI £ XVIII sch X d voor de nette retrata van een tonne palinx, die ick niet en const vercoopen, ende daernaer onder de winckelhouders uuytgedeylt hebbe		£ 36.18.10
adi 26	Juli IIII^mII^cXXV £ 0 sch 0 d voor 1000 duc. d'oro in oro^1 tot £ 4.4.6 voor elcke duc., door ordre van Sr Jacques della Faille mij van Venetia geremitteert bij Antts. van Nesten^2 met brieven van Gio Francesco Marufo, Stefano Ephv. Sauli in Franco Borsotti van date 12 Juli, te betaelen a 8 giorni vista^3	£ 4225. -. -
adi 25	Augusti II^m £ 0 sch 0 d voor 500 duc. de moneta^4 tot £ 4 elcke duc., getrocken opten selven Van Nesten tot 153½ soldi de marquetti^5 di Venetia, te betaelen a uso a Gioseppo Villa, de weerd van Tomaso ende Jacomo Vadetari	£ 2000. -. -
adi 19	Octobris 0 £ 0 sch 0 d voor 5 stucken tirenteynen ende 3 vaten met quispels omme de huysen te witten, noch onvercoft	£ -. -. -
adi -	ditto II^mI^cXXII £ VII sch VIII d voor reste van rekeninge van hier op 't volgende blatt overgedraghen	£ 2122. 7. 8
		_____
	SOMMA	£ 8384. 6. 6

1 Duc. d'oro in oro: deze term werd gebruikt als men werkelijk goudgeld bedoelde en als men betaling overeenkwam in deze reële munt. Vanaf 1520 komt deze naam herhaaldelijk voor in openbare en particuliere documenten. De ducato d'oro in oro deed agio ten opzichte van het andere geld (N. Papadopoli Aldobrandini, Le monete di Venezia II, Venetië 1907, blz. 213).

2 Zie bijlage I, noot 1, blz. 16.

3 A 8 giorni vista: de wissel is 8 dagen na zicht betaalbaar.

4 Duc. de moneta: hiermee wordt de Venetiaanse ducato a moneta bedoeld, welke naam herinnert aan de oude munt van vóór 1472; deze handhaafde zich in het algemeen gebruik. Onder Marino Grimani (1595-1605) werd deze ducaat van rekengeld tot gemunt geld gemaakt en hij kreeg de naam ‘ducato mozzo’. De toevoeging ‘mozzo’ (gesnoeid) was te danken aan het feit, dat de waarde 4 soldi minder was dan die van de ‘ducato corrente’, welke uit 124 soldi bestond. De laatste heette aanvankelijk ‘ducato d' oro’, daarna ‘ducato de valuta’, tenslotte ‘ducato corrente’ (Papadopoli Aldobrandini, a.w., blz. 212, 213 en 426).

5 Soldi de marquetti: deze uitdrukking berust waarschijnlijk op een vergissing van de schrijver, daar ‘marchetto’ een synoniem is voor ‘soldo’, d.w.z. 1/20 deel van de Venetiaanse lire (Papadopoli Aldobrandini, a.w., blz. 4 en 5).

[p. 40]

aen de gesouten tol tot 3 £ 14 sch 5 d per cento	£ 76. 9.10	}£ 365.14. 2
aen caratti de mar^1 tot 5 pct.	£ 102.16. -	}£ 365.14. 2
aen riva grossa^2 tot 3 pct.	£ 61.13. 7	}£ 365.14. 2
aen dritto novo^3 tot 1 pct.	£ 20.11. 2	}£ 365.14. 2
aen dritto darmamento^4 1 pct.	£ 20.11. 2	}£ 365.14. 2
aen coorden om de merlussen in baelen te binden ende aen de packers tegens 5 sch elcke baele, t'samen	£ 39.18. -	}£ 365.14. 2
aen lossen ende in 't packhuys te brengen tot 11 sch 6 d	£ 11.15. 6	}£ 365.14. 2
aen stapelen in 't packhuys tot 3 d elcke baele	£ 1.19. 3	}£ 365.14. 2
aen de wegers tot 1 sch elck cantar	£ 12.17. -	}£ 365.14. 2
aen cabella de piatta^5 tot 16 d 't cantar	£ 17. 2. 8	}£ 365.14. 2

1 Caratti de mar: oorspronkelijk heetten deze in- en uitvoerrechten over de waarde van de goederen ‘denarii maris’. Het woord ‘caratus’ betekende aanvankelijk scheepspart, later werd het ook gebruikt voor ‘deel van een belastingpacht’. De denarii maris werden, evenals andere grote ‘gabellen’ niet verpacht aan één pachter, maar de pachtsom werd in verschillende parten verdeeld, welke per stuk geveild werden. Het aantal carati maris werd in de loop van de tijd steeds uitgebreid: in 1466 waren er al 60 (Sieveking, a.w., blz. 138/139).

2 Riva grossa: omzetbelasting over de waarde der goederen. Van het woord riva of ripa kan men verschillende betekenissen onderscheiden: a) ten tijde van de Visconti, in de 12e eeuw, hoofdgeld, dat de van overzee komende vreemdelingen moesten betalen; b) later: betaling door de vreemdelingen als ze goederen verkochten; c) tenslotte gebruikte men het woord alleen nog voor de heffing op iedere transactie, ook die, door de Genuezen gesloten. In de 13e eeuw onderscheidde men de riva minuta (betrof de overdracht van onroerende goederen) en de riva grossa, welke betrekking had op de omzet van roerende goederen; de laatste was verreweg het belangrijkst (Sieveking, a.w., blz. 67/68).

3 Dritto novo: dritto of diritto betekent tol. Wat deze ‘nieuwe tol’ inhoudt, is moeilijk na te gaan voor een plaats als Genua, die, om de chronische financiële nood waarin zij verkeerde het hoofd te bieden, steeds nieuwe maatregelen op fiscaal terrein nam. Sieveking (a.w., blz. 157) vermeldt een algemene tol van 1% op alle waren behalve wijn en graan, welke in 1534 werd ingesteld om de rentebetaling en aflossing van een lening van £ 114000 mogelijk te maken. Het is echter niet na te gaan of het hier, 56 jaar later, dezelfde tol betreft.

4 Dritto darmamento: één van de heffingen op de handel ad 1%, die naast de carati maris in de 16e eeuw werden ingesteld (H. Sieveking, Aus Genueser Rechnungs- und Steuerbüchern, in: Sitzungsberichte der Kais. Akademie der Wissenschaften in Wien, Philosophisch-Historische Klasse, 162. Band, 2. Abhandlung, Wien 1909, blz. 51).

5 Cabella de piatta: in Genua bestond eveneens een belasting op het vervoer per lichter. (Sieveking, Aus Genueser Rechnungs- und Steuerbüchern, blz. 59).

[p. 42]

adi -	ditto III^cXXXVII £ VIII sch IX d, is voor costen van tollen ende andersints gedaen op 87 oxhoofden pelchers, inhoudende 483850, geëstimeert op 4 £ 't duysent, bedragen £ 1935. -
	aen de gesouten tol tot 3 £ 14 sch 5 d pct.	£ 72. -. 1	} £ 337. 8. 9
	aen caratti de mar à 5 pct.	£ 96.15. -	}£ 337. 8. 9
	aen riva grossa tot 3 pct.	£ 58. 1. -	}£ 337. 8. 9
	aen dritto novo tot 1 pct.	£ 19. 7. -	}£ 337. 8. 9
	aen dritto darmamento tot 1 pct.	£ 19. 7. -	}£ 337. 8. 9
	aen lossen ende in 't packhuys brengen à 8 sch 't oxhooft	£ 34.16. -	}£ 337. 8. 9
	aen cabella de piatta over 557 cantaren tot 16 d de cantar	£ 37. 2. 8	}£ 337. 8. 9
adi -	ditto LXXVII £ VII sch VIII d voor oncosten van tollen ende andere gedaen op 3 packen ongehekelt ende 2 tonnen gehekelt vlas, gestimeert het ongehekelt op 20 £ ende het gehekelt op 30 £, weecht het ongehekelt 32 cantaren ende het gehekelt 2 kantaren; beloopt t'samen	£ 700. -.
	aen caratti de mar tot 5 pct.	£ 35. -. -	} £ 77. 7. 8
	aen riva grossa tot 3 pct.	£ 21. -. -	}£ 77. 7. 8
	aen dritto novo tot 1 pct.	£ 7. -. -	}£ 77. 7. 8
	aen dritto darmamento tot 1 pct.	£ 7. -. -	}£ 77. 7. 8
	aen lossen ende in 't packhuys brengen	£ 4. -. -	}£ 77. 7. 8
	aen cabella de piatta over 32 cantaren tot 16 d	£ 2. 2. 8	}£ 77. 7. 8
	aen cabello de pexo tot 9½ d 't cantar	£ 1. 5. -	}£ 77. 7. 8
			_____
		SOMMA	£ 8384. 6. 6

[p. 44]

	A^o 1590
fol. 3	Sr Jacques della Faille ende Comp. is schuldich adi 19 Octobris II^mI^cXXII £ VII sch VIII d voor soovele hier van 't vorige blat overgebrocht			£ 2122. 7. 8
	adi -	ditto III^cLXXVII £ XIII sch IIII d voor oncosten van tollen ende andersints gedaen op 235 tonnen pecx, wegende 584 cantaren, geëstimeert op 4 £ 10 sch 't cantar, bedraecht £ 2628. -.
		aen caratti de mar tot 5 sch^a per cento	£ 131. 8. -	}£ 377.13. 4
		aen riva grossa tot 3 pct.	}£ 78.16. 9	}£ 377.13. 4
		aen dritto novo tot 1 pct.	£ 26. 5. 7	}£ 377.13. 4
		aen dritto darmamento tot 1 per cento	£ 26. 5. 7	}£ 377.13. 4
		aen lossen ende onder de doganna te rollen tot 3 sch elcke tonne	£ 35. 5. -	}£ 377.13. 4
		aen de wegers tot 10 d elck cantar	£ 27.10. -	}£ 377.13. 4
		aen cabella de piatta over 661 cantaren tot 16 d	£ 44. 1. 5	}£ 377.13. 4
		aen cabella de pexo tot 1 £ 5 sch voor 100 cantaren	£ 8. 1. -	}£ 377.13. 4
	adi -	ditto I^mII^cIII £ IIII sch 0 d voor oncosten van tollen ende andersints gedaen op 385 tonnen heerinx, geëstimeert op 21 £, beloopen t'samen £ 8085. -. -.

a ‘sch’ doorgestreept.

[p. 45]

A^o 1590
Moeten hebben adi 19 Octobris III^mVIII^cLXV £ VI sch VIII d voor reste van rekeninge van hier op 't volgende blat overgedragen	£ 3865. 6. 8

[p. 46]

	aen den gesouten tol tot 3 £ 14 sch 5 d pct.	£ 300.16. 7	}£ 1203. 4. -
	aen caratti de mar tot 5 pct.	£ 404. 5. -	}£ 1203. 4. -
	aen riva grossa tot 3 per cento	£ 242.11. -	}£ 1203. 4. -
	aen dritto novo tot 1 per cento	£ 80.17. -	}£ 1203. 4. -
	aen dritto darmamento tot 1 per cento	£ 80.17. -	}£ 1203. 4. -
	aen lossen ende in 't packhuys brengen tot 2 sch 6 d de tonne	£ 48. 2. 6	}£ 1203. 4. -
	aen stapelen tot 3 d de tonne	£ 4.16. 3	}£ 1203. 4. -
	aen cabella de piatta over 614 cantaren tot 16 d cant.	£ 40.18. 8	}£ 1203. 4. -
adi -	ditto I^cVII £ I sch III d voor oncosten van tollen ende andersints gedaen op 21 tonnen salms, geëstimeert op 35 £ de tonne, £ 735. -.
	aen den gesouten tol tot 3 £ 14 sch 5 d per cento	£ 27. 6.11	}£ 107. 1. 3
	aen caratti de mar tot 5 pct.	£ 36.15. -	}£ 107. 1. 3
	aen riva grossa tot 3 pct.	£ 22. 1. -	}£ 107. 1. 3
	aen dritto novo tot 1 pct.	£ 7. 7. -	}£ 107. 1. 3
	aen dritto darmamento tot 1 pct.	£ 7. 7. -	}£ 107. 1. 3
	van lossen ende onder de dogana te brengen à 3 sch de tonne	£ 3. 3. -	}£ 107. 1. 3
	van cabella de piatta over 46 cantaren tot 16 d cant.	£ 3. 1. 4	}£ 107. 1. 3
adi -	ditto XXIX £ VI sch voor oncosten van tollen ende anderssins gedaen op 3 groote tonnen met quispels omme de huysen te witten, geëstimeert op 270 £. -.

[p. 48]

	aen caratti de mar tot 5 pct.	£ 13.10. -	}£ 29. 6. -
	aen riva grossa tot 3 pct.	£ 8. 2. -	}£ 29. 6. -
	aen dritto novo tot 1 pct.	£ 2.14. -	}£ 29. 6. -
	aen dritto darmamento tot 1 pct.	£ 2.14. -	}£ 29. 6. -
	aen lossen ende onder de dogana te brengen	£ 1.10. -	}£ 29. 6. -
	aen cabella de piatta over 12 cantaren tot 16 d	£ -.16. -	}£ 29. 6. -
adi -	ditto £ XXV. XIIII sch V d voor oncosten van tollen ende andersints gedaen op 5 stucken tirenteynen, geëstimeert op 150 £.
	aen caratti de mar tot 5 pct.	£ 7.10. -	}£ 25.14. 5
	aen riva grossa tot 3 pct.	£ 4.10. -	}£ 25.14. 5
	aen dritto novo tot 1 pct.	£ 1.10. -	}£ 25.14. 5
	aen dritto darmamento tot 1 pct.	£ 1.10. -	}£ 25.14. 5
	aen datzio de canna^1 tot 7 £ 1 sch pct.	£ 10.11. 5	}£ 25.14. 5
	voor in 't packhuys te brengen	£ -. 3. -	}£ 25.14. 5
			_____
		SOMMA	£ 3865. 6. 8

1 Datzio de canna: belasting op de invoer en verkoop van textielstoffen. Deze werden naar de ‘canna’ (= 2.48 m.) gemeten (Sieveking, Genueser Finanzwesen I, blz. 32, 68 en 144 en dez., Aus Genueser Rechnungs- und Steuerbüchern, blz. 59).

[p. 50]

	Anno 1590
fol. 4	Sr Jacques della Faille ende Comp. moet hebben, ick segge sijn schuldich^1 adi 19 Octobris III^mVIII^cLXV £ VI sch VIII d, hier van 't vorige blat overgebrocht		£ 3865. 6. 8
	adi -	ditto II^cXLV £ XVII sch aan Joseppo Morisco, Jan Deman, Stefan de Fossatti ende Frederico Barbarossa in diversche partijen voor couretage van 387 [tonnen] heerinx tot 4 sch de tonne £ 77.8. -; voor makelardije van 257 cantaren merlussen, 87 oxhoofden pelcers, 235 tonnen pecx, 21 tonnen salms, 1136 cantaren alluyns, 1229 cantaren rijs, 104 cantaren wijnsteen, 38 cantaren seep, 4 baelen pastel, bedragende t'samen £ 33691 tot ½ pct.	£ 245.17. -
	adi -	ditto XXV £ 0 sch 0 d aen Stefan de Fossatti voor tara hem moeten laeten op 3 packen vlas, waerinne bevonden is datter veel vlas van binnen verrott was	£ 25. -. -
	adi -	ditto IX^cXXIX £ V sch I d voor diversche oncosten gedaen aen het schip genoempt Den Swerten Ruyter ende aen de coopmanschappen daeruuyt ontfangen ende weder innegeladen als blijckt bij de liste hierbij gaende^2	£ 929. 5. 1
			_____
		SOMMA	£ 5065. 8. 9
	Srs Jacques della Faille, Daniel van der Meulen, Hans de Laeth ende Jacques Cocquiel sijn schuldich adi 19 Octobris V^mO^cLXV £ VIII sch IX d voor voorgaende rekeninge hier op nieuwe rekeninge overgebrocht		£ 5065. 8. 9

1 Bukentop corrigeert hier zichzelf, als hij eerst bij vergissing ‘moet hebben’ heeft geschreven.

2 Deze ‘liste’ is als bijlage IV opgenomen.

[p. 51]

A^o 1590
Moeten hebben adi 19 Octobris £ 5065. 8 9 voor reste van rekeninge van hier op nieuwe rekeninge overgedraghen	£ 5065. 8. 9

[p. 52]

Bijlage IV
Oncosten, gedaen aen het schip genoempt den swerten ruyter ende aen de coopmanschappen daeruuyt ontfanghen ende wederomme ingeladen^a

Adi	5 Martij aen den cancellier van d'officio de sanita^1	£ 3. -. -
	- ditto aen den notaris van 't selve officie	£ 2. -. -
	- ditto aen den barquier^2 van 't selve officie	£ 1. -. -
	8 ditto aen Bernart Thijsen in 10 duc. tot £ 4 sch 3	£ 41.10. -
	10 ditto aen diversche reysen aen boort te varen	£ -.18. -
	13 ditto aen de cherchers^3	£ 1.10. -
	14 ditto aen den paep voor dat hij 't schip quam segenen ende wijwateren, d'welck hier een maniere is ende aen alle schepen gedaen wort	£ 1.10. -
	- ditto aen den cuyper omme nagelen te coopen	£ -.12. -
	19 ditto aen diversche reysen aen boort te vaeren	£ -.16. -
	24 ditto aen de weert voor een maeltijt voor de consuls van de keescoopers ende twee maeckelaers	£ 6.15. -

a G.A. Leiden, Collectie Daniel van der Meulen, nr 118-16. Zie bijlage III, noot 2, blz. 50.

1 Officio de sanita: gezondheidsdienst. David Pietersz. De Vries vermeldt in zijn Korte Historiael ende Journaels Aenteyckeninge van verscheyden voyagiens in de vier deelen des wereldts-ronde, als Europa, Africa, Asia ende Amerika gedaen (uitgegeven door H.T. Colenbrander, Werken uitgeg. door de Linschoten Vereeniging III, 1911) op blz. 16 de volgende ervaring met deze Officio in 1619: ‘... arriveerden den 27 April voor Genua, alwaer ick niet als voor mijn eygen lijf Prattica 〈= toegangspas〉 verkreegh, en most mij naeckend uyttrecken, en sij namen de kleederen die ick uyt-getrocken had met een Tange, en gavense mijn Maets om weder met de Boot aan boord te brengen. Dit gheschiede om anders geen oorsaecke, als dat de Italiaenders soo banghe voor Peste of and're vyerighe Sieckten zijn ...’.

2 Barquier: bemanning van een bark.

3 Cherchers: tolbeambten.

[p. 53]

adi	12 Aprilis aen Bernart Thijssen in 5 stucken van 8 realen	£ 15. -. -
	15 ditto voor een police omme consent te hebben den ballast te mogen uuytvoeren 18 sch ende voor dry barquen die den ballast ewech brochten	£ 8. 8. -
	- ditto aen d'arbeyders van 22 balen curcx in de piatto te dragen	£ 1.12. -
	16 ditto voor diversche reysen aen boort te varen	£ -.12. -
	- ditto aen den packer omme de rijssacken wel te stoppen ende lappen in diversche reysen	£ 5. -. -
	18 ditto aen peerdhuere omme te Cester te rijden omme de seep gereet te doen maecken met 't gene de peerden verteerden	£ 3.18. -
	- ditto aen Daniel gegeven omme den schipper in diverse reysen te geven	£ 89.15. -
	- ditto aen Daniel om wijn voor 't schip te coopen	£ 13.18. -
	19 ditto door Jehan de Man aen Bernart Thijssen gegeven	£ 150. -. -
	20 ditto aen Daniel omme Bernart Thijssen te geven	£ 100. -. -
	21 ditto in Bisanie^1 verteert omme de terrisaetie^2 van den heerinck ende merlussen te maecken in presentie van twee maeckelaers ende sommige van de keescoopers, daer Daniel bij was	£ 20. -. -
	22 ditto aen Bernart Thijssen in 25 realen van 8en omme olie ende asijn te coopen	£ 75. -. -
	- ditto voor een atestatie, dat het schip hier ontladen is	£ 2. -. -
	- ditto voor een atestatie van den heerinck	£ 4. -. -
	- ditto van diversche reysen aen boort te varen	£ 1. 2. -
	23 ditto aen 14 cantaren 7 rotulen beschuyt tot 10 £ 10 sch	£ 147.14. 7

1 Bisanie: Bisagno, d.i. een klein stroompje dat bij Genua uitmondt in de Middellandse Zee. Vermoedelijk werd een bepaalde stadswijk hiernaar genoemd.

2 Terrisaetie: Bukentop bedoelt hier waarschijnlijk ‘taxatie’.

[p. 54]

	- ditto aen Daniel in 25 realen van 8en om in contant bij het schip te houden	£ 75. -. -
	- ditto voor 75 lb keersen tot 4 sch 't pont	£ 15. -. -
	24 ditto ter begeerte van Daniel ende den schipper ende oock uuyt goet respect eenen man gehuert omme expresselijck in diligentie nae Livorne te loopen ende aen den schipper van Homborch eenen brieff te draghen omme compagnie te maecken ende in sijn geselschap te seylen ende denselven moeten geven	£ 28. -. -
	25 ditto aen den weert in Santa Marta voor Daniels montcosten van 7 weken tot 9 duc. ter maent ende voor diversche maeltijden	£ 67. -. -
	- ditto voor den lichter oft piatte daer men mede geladen heeft voor 16 dagen tot 2 pondt	£ 32. -. -
	- ditto voor 6 weken packhuyshure	£ 10.10. -
adi	26 Julij aen de cabella de cambio^1 voor cabella van 1000 duc., ontfanghen van Franco Borsotti tot 1 pro mille	£ 4. 4. 6
		_____
	Somma beloopen	£ 929. 5. 1

1 Cabella de cambio: belasting op wissels.