Logo DBNL
Bijdragen en Mededelingen van het Historisch Genootschap. Deel 70 (1956)

Bijdragen en Mededelingen van het Historisch Genootschap. Deel 70

(1956)– [tijdschrift] Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Brieven uit de correspondentie van Pieter de la Court en zijn verwanten (1661-1666)
medegedeeld door Dr J.H. Kernkamp

Van de vele angsten, die de mens moet torsen, is de angst voor de dood en de ondergang een van de meest permanente. Dit geldt zowel voor het heden, waarin een groot deel van het leven op aarde wordt bedreigd door de techniek van de atoomenergie, als deze niet in dienst staat van vredesdoeleinden, maar van oorlogsvoering, als voor het verleden, wanneer epidemieën een geheel andere plaats innemen in de rangorde betreffende de frequentie van doodsoorzaken van de bevolking dan nu1). Zo vormde eertijds de telkens weer optredende pest ook in ons land een voortdurende bedreiging voor de groei van de bevolking en de welvaart, daar de vrees voor besmetting de handel aan banden legde. Posthumus constateerde terecht, dat een pestjaar tevens een crisisjaar betekende2). Groot was dan ook de verademing bij het verdwijnen van de gevreesde ziekteverschijnselen, gelijk in 1665 te Amsterdam, toen op 21 Januari wegens dit feit een algemene dankdag werd gehouden. De stad telde in het afgelopen jaar 24.148 doden.

Angsten gingen onder deze omstandigheden vaak met bijgeloof gepaard. Een typisch voorbeeld is te vinden bij Wagenaar in zijn beschrijving van Amsterdam, als hij vermeldt, dat men in de nazomer van het jaar 1663 twee ongewone ‘lughtverhevelingen’ had gezien, ‘van dezelfde soort, zo 't schijnt, als die naderhand, en vooral in de tegenwoordige eeuwe, gemeener geweest, en onder den naam van Noorderlicht bekend geworden zijn. De eerste wordt beschreeven als eene bleeke vlam of fakkel, uit de lugt nederdaalende; de andere als een vuurige kloot, die korte dikke straalen uitschoot. Sommigen merkten deeze verschijnsels aan, als voor-

tekens of oorzaaken der besmettelijke ziekte, die hier, ten deezen tijde, heerschte. Doch de ontdekkingen der laatere natuurkundigen’, zo besluit de Amsterdamse geschiedschrijver, ‘hebben de opmerkzaamen van diergelijken waan, reeds voorlang, genezen’1).

De pest maakte vooral slachtoffers onder de klein-behuisden2). Dat de bekende koopman Daniel van der Meulen in 1600 aan de ‘heete’ ziekte, ondanks alle voorzorgsmaatregelen, bezweek, zal waarschijnlijk toegeschreven moeten worden aan het grenzen van zijn huis op het Rapenburg te Leiden aan zeer nederige woningen. Toch geven ook de brieven van welgestelden tijdens epidemieën in allerlei toonaarden bijzonderheden over de ‘pestilentiaale’ ziekte, welker ‘voortsettinge door al te familiare conversatie’, volgens de medische faculteit te Leiden, ‘van de gesonde met de sieken’ bevorderd werd3). ‘Het sterft hier oock al wel’, schrijft Johan Hamel de Jonge, bekend als rentmeester van de beurzen te 's-Hertogenbosch op 27 Augustus 1655 aan zijn tante Magdalena Stockmans, vermaard en berucht als ex-geliefde van Bredero, weduwe van de rijke Zuidnederlandse koopman Isaac van der Voort en gescheiden vrouw van Thomas Verwer, Overijsels gedeputeerde van de Raad van State, ‘hier sijn eenige huysgesinnen daerder vier à vijff achter malkanderen gestorven sijn. Die Almachtige Godt wil ons bewaeren voor die schrickelijcke plaege. Het jongste soontjen van de heer van Brederode is voor twee à drie daegen overleden, doch was niet te gesont; de oude heer is te Spae, alwaer men vreest sijn E. wel te spae mocht sijn gekomen, want is daer heel sieck, en weynich apparentie - naar het gevoelen van al de werelt - van opkompste’4).

Een nog bezorgder toon klinkt ons tegemoet uit de correspondentie van Pieter de la Court, die tijdens de pestepidemie 1663/64 voor het dilemma staat, of zijn zwagers Jan en Willem van der Voort tijdelijk naar Leiden moeten komen,

waar volgens de briefschrijver de lucht veel gezonder is dan te Amsterdam, dan wel of hij met vrouw en dochtertje, terwijl zijn vrouw zwanger is, naar Amsterdam moet verhuizen. Het laatste is weinig aanlokkelijk, omdat juist te Amsterdam de pestziekte is uitgebroken en zeer hevig woedt. Voorlopig blijft De la Court dus met zijn gezin ‘op het Steenschuyr tusschen de Nieusteeg en de lange Brugge’ wonen. De gevarenzone breidt zich inmiddels nog aanzienlijk uit en Leiden betaalt eveneens een hoge tol aan de besmetting. De handel en lakennijverheid worden onder moeilijke omstandigheden voortgezet. De Van der Voorts te Amsterdam en De la Court te Leiden zitten evenwel niet bij de pakken neer. Nieuwe plannen ten opzichte van de noordoost passage duiken zelfs op, doch zij komen nauwelijks in deze briefwisseling ter sprake1).

De hier medegedeelde correspondentie loopt hoofdzakelijk over het jaar 1663, toen Joost van den Vondel met zijn Batavische Gebroeders en Faëton voor de vrijheid in het geweer kwam en De la Court de gevolgen van zijn ‘Interest’ ondervond2). De brieven gaan over de meest verschillende onderwerpen, die nu eens op de politiek, dan weer op de religie, universitaire zaken of lakenhandel, op de Levant bijv., betrekking hebben, met dien verstande, dat toch het hoofdaccent - elders is hierop reeds door mij gewezen3) - op het familieleven valt. Het trekt de aandacht, dat Catharina van der Voort, hoe zeer zij ook op haar man gesteld is, het liefst in de onmiddellijke nabijheid van haar broers wil wonen, die op hun beurt steeds nauwere commerciële relaties aanknopen met hun zwager Pieter de la Court, welke culmineren, als de laatste zich metterwoon in Amsterdam gaat vestigen4). De briefwisseling van De la Court met zijn zwagers verliest dan aan betekenis en beperkt zich na die tijd tot berichten uit de buitenverblijven van de briefschrijvers, Voortwijk bij

Breukelen en Meerburg te Zoeterwoude, of toch weer uit Leiden, wanneer De la Court voor zaken tijdelijk in de Breestraat bij zijn zuster vertoeft. Dan worden o.a. de brieven van zijn oudste broer Jacob naar Amsterdam geschreven van belang, gelijk bij een tweede collectie brieven, later door mij uit te geven, nader zal blijken.

Met uitzondering van de brieven 56, 52 en 60, waarvan de eerste in het Gemeente-Archief te Leiden berust1) en de twee laatsten zich bevinden in de Universiteitsbibliotheek te Amsterdam2), zijn de overige 57 brieven te vinden in het familiearchief Backer, dat in 1954 geïnventariseerd is door de goede zorgen van Mej. Dr I.H. van Eeghen3). In haar uitstekende inventaris kan men tevens kennis nemen van de bewogen geschiedenis van deze papieren4). De brieven 1, 3-39, 41-46, 48-50, 53-56, 58 en 59 zijn te Leiden of Zoeterwoude geschreven door Pieter de la Court aan zijn beide zwagers Jan en Willem van der Voort te Amsterdam op de O.Z. Voorburgwal. Brief 2 is alleen aan Jan van der Voort, de brieven 51 en 57 zijn daarentegen enkel aan Willem van der Voort gericht. Brief 40 is afkomstig van een zwager uit het eerste huwelijk van De la Court, Mattheus Tollenaer. Catharina van der Voort is de stelster van het onbeholpen briefje 47. De epistels 52 en 60, eveneens door een vrouw geschreven, nl. nicht Maria de Witt, zijn iets beter gestileerd en vormen een welkome aanvulling voor het tijdsbeeld.

Het eigenlijke zakenleven blijft meer op de achtergrond dan we zouden wensen, maar dit neemt niet weg, dat de nu aan de openbaarheid prijsgegeven correspondentie, Pieter de la Court en zijn omgeving veelzijdig en boeiend belicht. Aan de bewerking van deze correspondentie met Rotterdamse en Utrechtse studenten denkt ondergetekende met veel genoegen terug.

1. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 9 Dec. 1661.

 

Seer waarde Broeders. Gisteravond soo als de klok elf sloeg, schreef ik in aller haast, dat mijn liefste van een hupse dogter1) wel gelegen was, en mijn jongen was soo snel loopende, dat hij die nog in de nagtschuit bestelde. Sulks ik hoop mon frère Guglielmo2) voor den ontfang deses op reise sal weesen herwaarts. En om te toonen, dat ik geneegen was in allen manieren promptelik alle voorvallende veranderingen te aviseeren, send ik hier neevens mijn ingeslootea), die ik buiten weeten mijner liefste had afgesonden, maar het schuitjen teegen den almanak ten half sevenen vertrokken zijnde, quam mijn knegt en de brief weederbrengende wierd mijn dessein rugtbaar en streng door alle vrowluiden geraden niet te schrijven, voordat mijn liefste geleegen soude weesen, hetwelk soo haast niet geschiede als ik gehoopt had, want den geheelen dag was sij vol pijns en vrugteloose ween, sonder eenig relachement. Sulks indien sij niet van ongemeene sterkte ware geweest, sig soude hebben afgeslooft, nogtans was het kindeken wel gekeerd, sulks er nietwes ontbrak dan doorgaande op het kind werkende ween, die eindelijk omtrent agt uiren met seer grote force quamen, sulks men seggen mag, dat sij dit kind seer suirelijk heefd gehaald, 't welk wij den eerst aanstaanden Sondag den 11 deeses der kerke Christi meenen in te lijven onder de name van Magdalena3), op hope, dat grote moeders ende moeders4) seer uitsteekende deugden door een goede opvoedinge op haar sullen neederdalen, dat de goede God geeve. Onder dit schrijven ontfang ik mon frère Guglielmo schrijven

en koffer. Sulks ik daarvan niet meer seggen sal dan dat ons seer lief sal weesen en hoe eer hoe liever ook mon frère Giovanni1) hier te zijn met het lieve nigjen op sijne armen. God sij geloofd, de moeder is wel naar den tijd en ik moet brusk eindigena).

2. P. de la Court aan J. van der Voort.

Leyden, 12 Dec. 1661.

 

Seer waarde Broeder. Door mon frère Guglielmo, die gisteren oover den H. Doop der jonge Magdalena heeft gestaan2), ben ik verseekerd mijn voorgaande schrijven U.E. is behandigd geworden; sulks ik nu nietwes kan seggen als de continuatie: alles goeds, de moeder vaard wel, heeft goede teepels en krijgd goed sog, 't kind is gesond en suigd wel. Indien U.E. hetselven gelieve sooveel te vereeren van te komen sien op den aanstaanden Sondag, als wanneer wij ten dien einde veele kinderen verwagten, die wij kransjens met suiker meenen te geeven, sullen wij ten opsigte van U.E. meerder moeite in 't komen, voor U.E. eenige caneelkoekjens daarbij voegen, en al is het een sij, soo dunkt mij het selven aan de moeder soo aangenaam te weesen, dat sij alle hare geleede smerte vergeeten heefd, ende U.E. soodanige welgemaakte brunette van 25 jaren wel in de armen soude wenschen, om diergelijke van U.E. te sien afspruiten. In allen gevalle is het een seer goede tijding voor een oom, die vreesde altehaast een jonge Jan van der Voort door ons te sullen bekomen; maar lang borgen is geen quijt schellen; nu de pan soo wel aan 't rijen is, heb ik beeter moed als ooit.

En schei uit met seggen, dat mon frère Guglielmo heeden op den Hage vertrokken zijnde, ligteliks des Woonsdags te huise sal weesen, sulks wij U.E. alsdan hoe eer hoe liever sullen verwagten, om U.E. oogen te verklaren. Valeb).

U.E. brief van den 10en heb ik onder 't schrijven bekomen, sulks deese daar op swierdens laat1).

3. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 8 Febr. 1663.

 

Eerwaarde Broeders. U.E. aangename van den 7en deeses is mij geworden, waarop ik seg mij ongeraden dunkt aan cousin Castelein ietwes te schrijven, niet alleen opdat wij mogen met waarheid seggen nog directe nog indirecte met hem te hebben daaroover gecorrespondeerd, maar opdat hij des te meer gelove, dat wij voor ons de uitspraak van regters ofte arbiters niet soo veel vreesen als hopen en dat sal misschien meer veroorsaken, dat hij met ons sal raadpleegen, als wel anders, immers kan het ons meer baten als schaden, indien hij de boeken te voorschijn brengt. Dat Vlak2) een schreeuwend boekhouder gebruikt heeft, is niet vreemd, want gelijk Birds of one faether will floke together, soo soekt d'eene rasebol d'ander. Weegens bewuste schriften ben ik so weinig gesind die oover te leeveren, dat ik 't selfs naa verkreege octroy niet soude willen doen.

Weegens het doen der geesteliken heb ik gisteren aan nigt M〈aria〉 de Witt3) geschreeven, en de Admonitio4), Suspentie5) en Excommunicatie6) der Roomsen vergeleeken bij een

gewapende moolk1) door de kerkuilen geset in haren boomgaard om de spreeuwen te vervaren; sulks die van geen gewijde kerssen derven eeten, ende dat die met belofte van alle ongewijde vrugten te sullen mogen eeten, het groot getal spreeuwen aan haar snoer gekreegen hebbende, gesamentlik de arenden sijn aangevallen, en quansuis door die heilige molk van het kerkhof houden. Maar dat daarnaa enige ooverloopers kerkuilen, bekennende dat de arenden koningen der vogelen waren en den spreeuwen mogten wetten voorschrijven, die molk en wapenen met een swartgereformeerd kleed hadden oovertrokken opdat de verresiende arenden niet souden merken dat deese uilen ook naar 't gebied over de spreeuwen staan, ende van meeninge zijn de arenden het gesag over alle vrugten, die sij sullen gelieven te heiligen en te wijden, te ontnemen etc., dat den heiligen en fijnsten broeders niet seer vermaken soude te horen2).

Professor van Tienen3) is Rector Magnificus geworden. Teegen Van Akerens4) familie zijn eenige pasquillen uitgekomen die ik nog niet heb gesien, smalende op 1200 duisend nagelate guldens als door knielappen en landdieverij5) verkreegen, op de malligheden des moeders, op de vrijadjen der twee sonen etc. met andere versierde vuiligheden; bij verstandige menschen te kennen gevende de boosaardigheid der nijdige menschen op soo een mager subject als is de malligheid van een soontjen van 18 jaren, uitberstende en naa de lossigheid ofte boosheid onser Leidse studentjens is, soud 't niet vreemd sijn, indien 't daarbij niet bleef, hoewel men segt alreede wel agt ofte tien onder de menschen wandelen. Meinert heeft borgemeester Buitenvest6) soon, die vraagde hem geluk mocht wenschen, daarover op volle straten voor de ooren geslagen.

't Is nu seer schoon helder, dog kout en windig wedera).

4. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 13 Febr. 1663.

 

Eerwaarde Broeders. Op U.E. aangename van den 8en deeses valt niets te antwoorden dan dat U.E. weegens de genome moeite in 't stuk der Poolse oorten1) bedanke, 't welk geen post waardig is. En nogtans dugtende dat ons stilswijgen aan eenig ongeval soude werden toegeschreeven, wil ik seggen, dat alles hier soowel is, dat niet eene maaltijd voorbij gaat sonder te drinken op de gesondheid van ons Hansken in de kelder2) en 't goed succes van de jagt en ik twijfel aan 't lesten niet, car il n'y a chasse que de vieux lévrier, maar het begin is 't swaarste maxima pars totius en daarom soud ik garen horen, dat het werk een aanvang had genomen, alsook of de saak teegen Vlak voortgang heeft met T. Marinus' boeken ofte niet3).

Hier is naweliks iet Leids niews voorgevallen. De Rector

Magnificus Heidanus1) heeft georeerd De authoritate Sacrae Scripturae, introducerende menschen die met de grootste miraculen aldaar verhaald als de diluvie, arke, Jerichoos val etc. spotten, en dat met soodanige woorden, die bij veelen den Curator Wimmenum (doe absent) werden toegepast2).

Professor Van Tienen3) is door eenige Hoogduitse studenten in 't rectorat met een aubade, ik seg serenata, verwellekomd en heeft hij die voornoemde soodanig getracteerd, dat sij hare instrumenten moesten agterlaten ende onder de armen huiswaarts geleid werden tot grote reputatie der Hollandse Natie. Het vaandel van neef Groenendijk4) moetende vernieuwd werden, heeft hij goed gevonden den borgemeesters bekend te maken, datter neevens het Leids en Staatswapen ook het Prinse wapen in staat en versogt ordre te weeten, hoe nu soude werden geschilderd, 't welk sij tot sijn keus hebben gelaten, waarin hij niet goed vind te doen ietwes sonder expresse ordre en vermits geen ordre komt, seg ik hij 't best soude doen 't oud vaandel soolang te gebruiken, totdat de jaren borgemeesters sullen leeren vrijer voor ofte teegen te spreken. Alsoo mijn liefste heeft geeindigd, eindig ik ook naar groetenisse aan monfrère en ma seur Eeleman als ook aan monfrère Tollenaer5). Seederd mijn lesten heb ik van Van Akeren6) niet meer gehoord.

Scheepen Swaanswijk heeft een gebod gehad7) met juffrouw de Graaf van Delft en Hester Hartog is deese Sondag getrowd met Outerman, sal uit de winkel scheiden8).

5. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 17 Febr. 1663.

 

Eerwaarde Broeders. U.E. laatste van den 14en deeses is mij seer aangenaam geweest om veele consideratien, die ik nu sal voorbij gaan, om te seggen, dat mijn liefste terstont agt nam, datter tgunt, waar naa haar E. meest verlangde, niet eens was gedagt, en omdat U.E. overkomst nu soo onseeker is, gaet hiernevenes een kleen pakjen lijnwaat, dat lang op U.E. gewagt heeft. Daarenboven gaat hier ingesloten een assignatie van f 968. -6. - courant geld ten laste van Sr Adriaan Vallant1), die wij versoecken U.E. gelieve te laten accepteren en bij U.E. behouden om in te vorderen ende alsdan op mijn reekeninge te stellen.

Alles is hier seer wel. Magdaleentjen2) groeid weelig op, en mijn lief heeft geen ongemakken, dan die ordinaar zijn, als de Hansjens de eerste noten beginnen te stellen3), en 't schijnd door 't schielik swellend lieve buikjen te tonen, dat het in een seer vrugtbaren, weeligen bodem is geplant. Twas: bon di bon anno4); soo haast gesegt, soo haast gedaan het eerste werk van 't jaar. Indien alle werken deese jaars soo wel slaan, als ik hoop dat dit sal doen, so sal ik apparentelik5) nooit gelukkiger jaar hebben gehad, ten ware mijn troujaar, die ik mon frère Guglielmo soo gelukkig toewensche maar tolle moras semper nocuit differe paratis. Chi ha l'amor in

petto ha gli speroni alli fianchi et nihil magis amorem incendit quam carendi metus1). Ik sie nog geen affecten, ik weet niet, of 't mon frère ernstig soekt; les parolles sont feminins et les effets masles.

De professor Bornius2) heeft de Curateurs aangesegt sijn geneegentheid om van sijn actuele dienst ontslagen te zijn, mits den tytul van professor, tabbart en conijnengeld3) behoudende, en bij ontslaging van sijn dienst te Hoof dat amt weederom te mogen bekleeden, twelk is toegestaan. Het Akademie dat voordeesen de membra soo seer vermeerderde als doenelik was, soekt nu ter contrarie op pretext van die nieuwe ordre met deese nieuwe recentie alle leedematen afte snijden, en 't spel in 't warren te werpen, onder anderen wil niet aanteekenen eenige studenten, die schutters zijn en seggende professoren niet te konnen promoveren tot een gradum een die geen actueel lidmaat is; en is een geroep door de stat bij 't gemeen, dat de professoren geen Leyenaars tot studenten willen aanteekenen. 't Schijnt deese geïmagineerde souverainen, sig soo wel naar 't schoolmeesters amt niet konnen voegen als Dionisius, die warelik heer van Syracusen geweest was, en 't is geen wonder, want het geringste verstand is allerbequaamst pedant te zijn, maar meer voorsichtigheid is er nodig om sig van onderdaan heer te maken als men meend, of immers deese pedanten weeten4). In somma: de stad heeft sooveel

te stellen met deese gasten als wij met Vlak1). Maar ik hoop 't beiden wel sal uitvallen dog voor ons dunkt mij de meeste spoed de beste en in allen manieren de goede mannen te pousseren. Valete.

 

Nu seer schoon sonnenschijn, gelijk ook de geheele week schoon weeder, behalven dat eergisteren avond wat sneeuwde.

On m'escrit de Genève pour scavoir le prix des baleines et je vous prie m'en donner avis par le pr(emi)era).

6. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 2 Maart 1663.

 

Eerwaarde Broeders. Omdat ik wil schrijven en geen subject heb, versier ik ietwes waarmeede ik U.E. lastig valle, namentlik dit ingesloten briefjen ten laste van Sr Jan van

Adrichem nu vervallen, U.E. ter invorderinge toesendende; of dat wel gedaan zij, laat ik U.E. oordeel onderworpen zijn.

Mon frère Eeleman1) heeft nog soo veel occupatien dat ik hem seederd Sondag niet gesproken, en van verre maar eenmaal gesien heb. Ons Hansken2) openbaard sig meer en meer, want 't gunt seederd het nuttigen des Amsterdamsen al te seer geolyde salade nu bijnaa twee jaren geleeden niet is geschied, soude bijnaa heeden gebeurd sijn, maar de gedreigde stortvlaag ging oover. En dat dit Hansken tot nog toe sijn moeder soo veel ongemak niet aandoed als het eersten3) seg ik te ontstaan door de gewoonte, naamentlik het ingewand dat eenmaal in sulke bogten is geweest, gelijkt alle andere eenmaal gekreukte dingen, en het vel dat eenmaal gerekt is geweest, komt ligteliker tot sijn voorgaande stand, omdat het dispositien heeft naargelaten, die men soo ligt niet afleggen kan als sijn oude schoenen.

Maar waar toe voor vrijers soo gephilosopheerd, om op mijn text te komen en te vragen hoe 't met de processen staat, of de advocaat is weeder gekomen en het bewust Venu en Court geobtineerd heeft4). Indien jaa soo sal ik van hem niet seggen ‘sulken schipper kond gij kiesen, gij suld schip en goed verliesen’, alhoewel die eerste agteloosheid mij soo qualik gevald, dat ik bij naa gedagt heb, dat hij bequaam was om een goede saak te verbruien. Maar ik soud dan spreeken volgens d'uitkomst en als 't graaw-huic mandes, si quid curatum velis, exitus acta probat5). Wijders hoop ik er wat goeds van te sullen horen ten ooverkomste van mon frère Giovanni, die wij haast weederom sullen verwagten.

 

Gisteren en eergisteren mottig weder dog sonder mist, heeden wat beeter.

▽ 250. -. - à d. 99¼6).

7. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 7 Maart 1663.

 

Eerwaarde Broeders. Op U.E. laatste van den 4en deeses vald niet veel te antwoorden; al het avis1), dat Sr Adriaan Vallant2) van3) Leyden begeerde, bestond hierin, namentlik alsoo de selve veel goeds in 't water had, dat door de vorst niet had gebeneficeerd en tot geld gemaakt konnen werden, ik ofte om beeter te seggen, mijn Eerw. vrow moeder4) de assignatie voor een korten tijd soude intrekken, en bij sooverre middelertijd niet doceerde5) seekere partije6) betaald te hebben, de selve alsdan de somme in de assignatie vermeld soude betalen, waarop hoewel soude konnen werden gesegt, dat een jaar verlopen tijds genoeg behoorde te zijn, om 't selven op te soeken, indien Sr Ad. Vallant meende7) betaald te hebben. Ik nogtans van mijn Eerw. vrow moeders weegen segge, dat twee of drie weeken van nu af uitstel, niet ongaren aan hem werden gegond tot de acceptatie8) van dien, maar dat indien naar dien tijd nog meer wierd gedelayeerd, het selven hier gansch niet wel smaken soude. Dit seg ik in plaatse van alle avis aan U.E., opdat U.E. 't selve gelieve in de beleefste termen aan onsen neef Sr Adr. Vallant bekend te maken; want ik oover een ende deselfde saak, daar ik meen tvooren behoorlike satisfactie gegeeven te hebben, niet soude konnen meer teemen, sonder daarin iet scherps mij te laten ontvallen en dat diend onder vrinden niet.

Dat bewuste agtelose advocaat niet meer diend gebruikt9), soud ik ook aviseren en sooals de saaken leggen, soud ik liever aan partije selfs mijn inclinatie tot een goed accord bekend maken, om kort te weeten, hoe men 't hebben sal.



illustratie
Jan van der Voort en zijn zuster Catharina, naar een schilderij van Ferdinand Bol, aanwezig in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten te Antwerpen.


Hoe partije op het bequaamste aan te treffen, soude dan 't point bij U.E. in consideratie weesen. Ik kan 't niet langer maken want twee partijen mij hier wagten.

Gisteren avond hebben wij in 't geselschap van mon frère Eeleman1) en andere vrinden een tonneken oesters gebeneficeerd, waren seer goed, hebben U.E. met een glaasken gedagt. Versoeken U.E. die gelieve op mijn reekeninge te stellen gelijk ik f 3. - aan Christiaan geteld, op U.E. debito heb gebragt. Mon frère Eeleman sal nog wel agt dagen van Amsterdam zijn.

8. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 9 Maart 1663.

 

Eerwaarde Broeders. Ik heb voorgenomen dit geheel papier te bekladden, hoewel ik geen reeden hebbe om te schrijven dan om U.E. te bidden de 4 tonnekens goede Marsilisen2) honig ons met den eersten te senden, alsmeede om te weeten, of U.E. sonder eenig ongerief in plaatse van courant geld mij souden konnen accomoderen, indien ik tot extinctie van het laatste termijn in U.E. quame te trekken omtrent de somme van f 3000. - bankgeld, alsoo die rescontres3) ons hier meer voorvallen als in courant geld4), en wat belangd het resteerende soude ik garen hebben geconverteerd, wanneer het avantageust konde geschieden, in Hongerse ducaten, ter somme van seshonderd. Dog ik moet hier niet veel van seggen, alsoo ik hoope mon frère Giovanni in korte hier te spreeken; en kond ik of mijn liefste vliegen, wij souden mon frère Guglielmo ook gaan spreeken om weegens 't bewust pleidooy gesamentlik te beraadslagen. Niet dat wij meenen, alsoo goed ofte beeter raad te weeten als mon frère, maar omdat ons dunkt, dat gewigtige saken altijds seer swaar weegen als men die op sijn eigen houtjen en raad wil uitvoeren; sulks de gewichtigheid eenigsints schijnd weggenomen te werden, als men ook met approbatie van een ander, dien ook aan 't goed ofte

quaad succes geleegen is, daarin ietwas doed. En daarenboven: audaces Fortuna iuvat timidosque repellit1). Soo is men confidenter en assuranter als men niet alleen sijn eigen sinnelikheid volgd. En wat mij belangd, sooals de saak legt dunkt mij dat se nog mag, nog kan blijven leggen, maar dat er in 't korte het besten in moet werden gedaan, waartoe ik hoope mon frère Eeleman2) ook het sijne sal contribueren met goeden raad, nademaal de reekening op een einde loopt, sulks sijn EE. misschien op Sondag, immers ten uitersten op Dinsdag hier vandaan sal konnen vertrekken.

Nu wat anders. Hier is een boekjen uitgekomen met den titel van den Herstelden prins van Oranjen in sijne digniteiten van Stadhouder en Capitain Generaal, willende weederleggen het Interest van Holland ende de Stadhouderlike regeeringe3). De autheur laat meer blijken sijn goeden aard of wil ten voordeele der prinsen, alswel eenige bequaamheid om soodaanige sake wel te defenderen, nademaal sijn raciocinatien4) mij swakker dunkken als de voorgaande, den mallen Cromwel uitgesonderd5). 't Gaat teegen Paschen, als wanneer men pleeg te communiceren6), en sal ik raad involgende mijn saak hier leevendig maken, niet sonder apparentie van satisfactie te sullen genieten, te meer, dewijl eenige predicanten weeten, dat ik van eenige politiken, ten einde U.E. bekend, werd aangesogt, en dat deese proceduren teegen mij bij seer weinigen

hier te lande werden geapprobeerd1); immers zijn sij aanstoteliker als die de geesteliken misprijsen te Delft, alwaar de regeerders op de klagte van de heer Welhouk, die sijn dogter uit Ds Bornius huis had gehaald, sonder hem daarop te horen, hem hebben doen aanseggen, dat hij niet meer soude hebben te recipieren ofte gedogen dat 't sijnen huise gerecipieerd wierde juffrouw Agatha Welhouk, op peine dat regeerders teegen hem souden statueren en procederen gelijk men teegen onnutte en ongehoorsame burgers pleeg2).

Ons Madaleentjen3) vaart seer wel en van 't Hansken weeten wij niet quaats4), sulks Gode zij dank alles sig wel laat aansien. Valete.

 

Vandage, gisteren en eergisteren seer schoon weeder.

9. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 16 Maart 1663.

 

Mijn Eerwaarde Broeders. Deese diend voorneementlik om avis te geven van neevens gaande wisselbriefjen van f 1968. - in banco 't U.E. laste5) te betalen drie dagen naa sigt, 't welk U.E. gelieven te vereeren ende neevens de gedane inschrijvinge mij te aviseren den cours van 't agio opdat ik U.E. voor sooveel moge crediteren, alsmeeden mijnen debiteur hier hetselven ook afvorderen.

Andersints is alles in seer goeden stand alhier. Soo met mijn allerliefste als ook Magdaleentjen6). Nigt Groenendijk

begind te kraken tenzij het een valschen allarm is1). Van Tol, veertig in rade deeser steede2), is heeden begraven, en segt men dat Mattheus van Akeren sal trouwen met juffrouw van Marken3); waarmeede eindigd in haast...

10. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 21 Maart 1663.

 

Seer Eerwaarde Broeders. Ik hoor nog van honig, nog van sillerij saat4) dat nu tijdig in de aarde ware, en daarom mij des te meer over het stilswijgen van U.E. deed verwonderen; ende insonderheid als hier nog bijkomt dat ik den 16en deeser hebbe op U.E. getrokken f 1968. - te betalen 3 dagen naa sigt aan signeur Philips den Dopper of ordre, in banco5), onder versoek mij den cours van 't agio te verwittigen.

Maar ik sal 't in een andere vow slaan6). Het ijs is drie maanden gesloten geweest; alles komt te gelijk den koopluiden met het oopenwater op den hals, die met pleiten en jagen daar en boven soo veel te doen hebben, dat men hun geen brieven van complimenten behoorde af te perssen.

Dit geschreeven zijnde bestelt de schipper ons twee hammen en U. Edeles aangenamen van den 20en. Sulks ik in plaatse

van te expostuleren1) verpligt ben te bedanken, maar ik sal 't mijn lief2) oover geeven, en geloven dat de Rooms Catholiken alsoo veel reeden hebben om te geloven dat de dankseggingen door een allerliefste vriend gedaan alsoo aangenaam zijn als de gebeeden.

Met de honig kunnen wij nog wel wagten alsoo nigt Groenendijk3) in de craam ligt van een seer klein dogtertjen dat gisteren avond is begraven; gelijk eergisteren avond ook begraven wierd ma juffrouw uit den Hage van Myst4), aan den kanker ooverleden.

Morgen sal 't agt dagen zijn dat Ds Wijngaarden5) aannaam den kerkenraad bekend te maken mijn versoek, te weeten, hoe ik 't nu soude hebben, alsmeede mij rapport te doen; maar heb daarvan nog niets gehoord6).

Of mij raadsaam is bewust privilegie7) te versouken soud ik garen nog naarder ooverleggen, want als ik mij niet soude konnen verseekeren, dat degeenen die daartoe het meeste souden moeten contribueren, mijn doen drukken souden opneemen als een grote dienst den Vaderlande gedaan, soo ware het beeter

dat ik mij stille hield1); en in allen gevalle als het versogt wierd, moest het gewisselik verkregen worden, of tware ook beter gerust. En van deese omstandigheeden soude de heer H〈endrik〉 van Willigen2) ons best konnen onderrigten, indien het sijn Ed. geliefde sig daarover te informeren; ook soude men konnen de heere de Groots3) meeninge sonderen4), maar alsoo die in soodanige saken seer ijverig5) is, soude men op desselven avis niet soo vast konnen gaan. Ik soude nu wel den heere pensionaris de Witt gaan spreeken maar de selve soude mij apparentelik het bewuste vergen, dat ik niet geneegen ben te doen6). En om niet in contestatiën7) te raken, sal ik er nog van daan blijven. Andersints als het geraden ware te drukken, ware hoe eer hoe beeter om verscheide reedenen.

De heere advocaat van Leeuwen8) sal het Corpus Juris dediceren aan haer Edel Groot Mogenden; in welke dedicatie hij seer loffelik spreekt van de Vrije Regeeringe ende haer Edel Groot Mogenden aanmaand die aan de posteriteit naa te laten; 't welk hij nogtans niet heeft willen doen dan alvooren den

heere raadpensionaris dat gecommuniceerd hebbende. En dus is die dedicatie op Vergaderinge van Staten nu geleesen geworden met groot applaudissement, naar ik hore.

Ik meende nu den brief te eindigen maar ik moet niet vergeten dat mijn Eerwaarde vrouw moeder 5½ elle goed felp1) begeerd, en dat ik met de ducaten, indien ik ooverkom, garen geladen naar huis soude keeren. Valete.

 

Dese ingesloote op Hoorn zijn E. gerecommandeerd.

11. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 31 Maart des avonds agt uiren 1663.

 

Eerwaarde Broeders. Naa U.E. bedankt te hebben voor U.E. gewonelik omtrent ons al te obligeant onthaal, seg ik dat wij eergisteren voorspoedig te huis zijn gekomen ende aldaar alles in seer goede stant hebben gevonden, gelijk mon frère en ma seur Eeleman2) gisteren ook seer gelukkelik overgekomen zijn, ende mij behandigd hebben onder anderen het pakje sijde taf, waarin ik sie mij te ontbreeken een half stuk rood sijde taf, en dien volgende versoek ik U.E. mij gelieve dat met den eersten te senden alsmeede het rekeningjen opdat ik hetzelfde conform moge aanteekenen.

Hier is niet niews dan dat seeker Sr Hertsbeek, neef van Sr Melchior Hertsbeek3) U.E. bekend, een leelik bancroet heeft gemaakt, ende dat de heer prins van Oranien onsen regeerders heeft bekend doen maken dat hij op eenen dag heen ende weeder te Leyden sal komen om in de kermisse onse schutterij te sien omtrekken ende alsdan van gemelde regeerders sijn afscheid te neemen4).

Mijn liefste en Magdaleentjen1) varen seer wel, gisteren en vandage is het seer schoon weeder geweest. Valete.

 

Soo als ik gewagt wierd om het maal en dienvolgende is dit allesints abrupt geschreeven.

12. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 11 April des avonds 9 uiren 1663.

 

Seer Eerwaarde Broeders. In het sijde taf heb ik wel gevonden de twee bewuste bladen, maer omdat die niet dan2) het minste gedeelte van dat subject beschrijven, versoek ik dat U.E. gelieve die papieren weederom in te sien, en mij met den eersten toesenden wat daar van ontbreekt. Ik hoop U.E. sullen acceptatie3) hebben bekomen van signor Gisberto van Goor weegens het U.E. door Jan Smaak behandigd briefjen en versoek ik dat U.E. dit ingesloten briefjen van f 2000. - gelieve te vertonen aan seigneur David de Neuville. Wijders versoekt men, dat ik soude neevens een pakjen van 14 grofgreinen4) senden 50 ℔ ballaines des plus belles, que si cela se peut ajuster avec le ballot camelot en faut prendre 100 ℔. Ik twijfel niet of het is ballein of walvisbeen sooals men segt of sooals ik voor deesen heb geschreeven ‘les fanons des balleines’5) en vermits het is voor mijn goede vrinden, versoek ik U.E. gelieven hetselven voor mij te kopen, maar indagtig zijn dat het neevens een pakjen diend te werden ingepakt om de langte te considereren die van twee ellen niet sal halen. Indien een schip op St Sebastiaan in ladinge legt, sal mij lief zijn dat te horen. De sajen sijn lest tot 91 st. verkoft.

Dat weegens den vermeenden delinquant de spillen in de asse leggen6), is mij leet om te hooren, maar nog veel meer is mij leet, dat ik vreese dat een onnosel gevangen voor den behoreliken tijd alhier misschien sal uit het gevangenhuis gedreven werden teegen de inclinatie van alle sijn liefste vrinden

en insonderheid van vader en moeder1) om rond uit te seggen. Sondag is het agt dagen geleeden dat mijn liefste van twee mannen te sien vegten ietwes verschrikte en twee dagen daarnaa kreeg sij eenige seer weinige openinge met pijn in de lendenen 'twelk 2 ofte drie dagen hebbende opgehouden. Sondag lestleeden des avonds weer heeft hervat met seer kleine vloeiing; en nogtans meend mon frère Eeleman2) (die Maandag t'Amsterdam denkt te sijn), dat het op een misval zal uitdrajen. God geeve ons het besten en zij gedankt, dat het sig nog soo wel laat aansien, dat geen perykel als van het vrugjen schijnd te zijn3). waarmeede naa hertelike groetenisse ook van mijn liefste die Magdaleentjen bakerda).

 

Nu vier dagen naa een windig weeder en vandage ook sneew. Ik had vergeeten U.E. te bidden voor mij te tellen door ordre van madame Mitz en monsieur Pierre Raillard van Basel aan messieurs Jacques et Daniel de Win f 115. - courant geld.

13. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 14 April 1663.

 

Seer Eerwaarde Broeders. Schreef ik gisteren haastig, nu niet min, want soo eeven de klok elve geslagen zijnde, doed mijn lief kopen twee stukjens graasde boter4), die sij wenscht U.E. wel smake moge en hier neevens in een pot gaanb).

Wijders is het reedelik, het vloeien houd gansch op, dog is 't vrugjen nog niet afgeschoten, dat met patientie verwagt werd5).

Mon frère Eeleman6) sal op Maandag niet konnen verreisen, alsoo een nigt oover wiens kinderen sijn E. voogd is alsdan begraven sal werden of misschien Dinsdag.

14. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 25 April 1663.

 

Seer Eerwaarde en Lieve Broeders. God zij geloofd dat ik mag schrijven goede tijding weegens mijn liefs dispositie, die soodanig is, dat sij in 't bedde niet meer te houden is, en nogtans is haar nog nietwes ontschoten dan seederd gisteren en heeden meer waterachtig of slijmig bloed. Sulks ik mij laat voorstaan het vrugjen daarin sal werden geconverteerd1). Mon frère Eeleman2) meend mergen te vertrekken, die zal U.E. meer particulariteiten konnen seggen.

Het poil de soje3) behaagd mij soo wel, dat ik er seeven elle van versoek. Alsmeede versoek ik dat U.E. gelieve van mijnentweege messieurs J. et D. de Win aan te spreken en haar tellen de somme hier voor deesen vermeld4), die stellende in credito van madame Mitz et monsieur Pierre Raillard te Basel 〈ik soud aan haar schrijven maar heb nu geen tijd en morgen vroeg gaa ik naar den Hage〉. Alle de sajen zijn nu gekoft, soo haast geverft zijn, werden U.E. gesonden. Van Amsterdam is te Genèven een jongman genaamd Roseveld, en werd mij gevraagd naar de geleegentheid van sijn ouders. U.E. gelieve dat bij geleegentheid mij te aviseren. Mon frère Eeleman komt als doctor en als reisiger sijn afscheid van de sieke neemen, waarom ik uitscheide, naar U.E. den ingeslote gerecommandeerda) te hebben. Valete.

15. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 6 May des avonds 1663.

 

Eerwaarde Broeders. U.E. aangename van den 4en deses is mij ter behorelike tijd behandigd, sulks ik U.E. weegens de goede wenschen Hansken aangaande bedanke, maar de saak en is nog soo klaar niet, want eergisterenavond wierd mijn liefste met een sterke vloet eenige brokken geronnen bloeds quijt, gelijk ook eeven agt dagen te voren was gebeurd;

en hoewel 't selven dadelik daarop sulks stilde, dat maar een seer geringe sijpeling overbleef, en tot heeden oovergebleeven is, so doet het mij eevenwel meer twijfelen of Hansken op stapel sal konnen blijven, immers kan de moeder ingevolge soo sterk niet werden als andersints geschieden soude ende is in allen gevalle dienstig, dat sij haar lighaam niet te seer beweege of verroere totdat wel agt ofte tien dagen naa een wel is geweest. Sulks hoewel sij nu seer wel is, U.E. nogtans eigenlik sullen konnen besluiten, hoe seer ongeraden het soude weesen ons Pinxterfeest bij U.E. te houden, ende dat wij het sullen uitstellen tot de eerste beetere geleegentheid.

De heer prins van Oranjen is gisteren hier gekomen en op den selfden dag heb ik gekoft of gekreegen een boekjen groot 23 bladen klein gedrukt genaamd Apologie1), tegen den Prinseliken Herstelder2), alwaar seer in 't breede de ondienstigheid van een stadhouderlike en capitains generaals regeeringe, en boven alle die van den jegenwoordigen prinse werd beweerd; alsmeede werd er gewag gemaakt, dat in korte dagen nog een ander boek3) teegen Hollands opkomste4) ende den Bedenker ofte Toetze5) sal aan den dag komen, alsmeede nog een ander van 't princelik Hof6). Het spreekt ronder voor de

vrijheid ende teegen het interest particulier der princen van Oranjen, als door eenige privee pennen tot heeden is geschiet. Ik meen, dat het hier maar in stilte verkoft sal werden, soolange de prins hier is, en dat is voor de gemeene saak en rust best. Wat op deese vergaderinge tot naadeel des prinsen is geresolveerd, weet ik nog niet omstandiglik.

Op de weeskamer is nog geen nieuwe secretaris. Mr Simon van Leewen1), die sig allerlest geopenbaard heeft, schijnd wel de oppassenste2). De tijd sal 't leeren.

Het poil de soie3) heb ik nog niet ontfangen; waar 't aan schort weet ik niet, maar wel, dat ik onveranderlik sal blijven.

 

Gisteren en vandage seer goed soel groeisaam weeder. Onse groetenisse aan mon frère en ma soeur Eeleman, alsmeede aan mon frère Tollenaar, door wien ik onlangs twee ingeslote van Danzig met le en 2e wisselbrief wel heb ontfangen.

16. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 8 Mey 1663.

 

Seer Eerwaarde Broeders. Op U.E. aangename van den 6en deeses vald te seggen, dat onmogelik is, bewuste heeresajen teegen gemelden tijd gekoft, 'k laat staan gevold en geverfd te hebben. De weduwe van Beremaeus Martin heeft gesegt mij naader schriftelik bescheid weegens d'assignatie op Vaillant4) te sullen brengen, en indien 't selven niet uitwerkt de betalinge, dat sij alsdan selfs sal overkomen, om Vaillant daar toe te brengen. De moeder en dogter protesteerden beiden, dat U.E. in 't geheel betaald souded werden, en ik geloof sooveel niet de woorden, alswel de saak die 't mij waarschijnlik maakt, namentlik, dat een yder segt sij seer wel betalen kan uit hare effecten, en dat sij sig beeter opschikt als sij pleeg in kleeding, waaruit ik presumeer, sij garen weederom houweliken soude en dat om onderentusschen haar goed te rade te houden is bij haar moeder gaan wonen. In allen gevalle sal goed weesen haar gedurig te perssen.

Ik meen dat de prins heeden stillekens vertrokken is en

segt men hij in de somer eenige weeken weederom hier komen om alsdan sijn afscheid te neemen.

Mijn liefste is weederom soo wel, dat al begind te spreeken hoe te doen, als wij naar Amsterdam sullen reisen, maar ik gis, dat het ten besten gaande nog meer als agt dagen sal aanlopen, want nog eenigsins vloeid1). Mon frère Eeleman heb ik gesien, maar niet gesproken, en mon frère Tollenaar heb ik nog gesien, nog gesproken, hoewel mij dunkt ik nu de naaste ben, daar hij sijn logement behoorde te neemen, maar 't schijnd jonge luiden andere gedagten hebben, immers andere compagnie maken, en die trekt.

Alles is hier Godlof seer wel. De geconcipieerde articulen over bewuste geprojecteerde negotie, met eenige annotatien daar op, sal ik mon frère Eeleman meede geeven of wel senden, indien ik se selfs niet breng, want ik niet meen dat er groote haast in is2).

17. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 17 May 1663.

 

Eerwaarde Broeders. Seederd drie ofte vier dagen heeft mijn allerliefste beginnen te klagen van pijn en stijvigheid aan hals en schouderblad, 't welk ik gisse een ongemak te zijn, dat uit koude veroorzaakt is, en hoewel het anderen naar wensch gaat, niet of zij ter halver dragt maar met den eersten ware3), en het buikjen schielik seer aangewassen is, soo derven wij nogtans niet beloven op Saturdag aanstaande oover te komen, ten ware die stijvigheid als dan verdweenen ware.

Ondertusschen versoek ik U.E. gelieve dit wisselbriefjen van 200 ducaten aan monsieur Jean Matthieu ter acceptatie4) te vertonen en geaccepteerd zijnde tot onse overkomst bij U.E. te houden.

Hier is niet nieuws. Onse predikanten conformeren sig teenemaal met het reglement5), den prins van Oranjen segt men buiten kennisse van onse regeerders vertrokken te zijn. Dat onse pensionaris soo is gepostponeerd6), doed in 't generaal

alle borgers hier geloven, dat onse regeerders gansch naar de vrijheid hellen; en heb ik tot nog toe niemand horen spreeken ten voordeele des gepostponeerden, men segt dat hij seer qualik tevreeden is en after1) het hoofd voor onsen regeerders niet in schoot legt. Sijn geallieerden te Delft verbergen haar misnoegen over onse regeerders niet en mij dunkt het nu voor hem geraadsaamst ware sig op het besten naar de in(c)linatiea) der regeerders te voegen2). De groetenisse aan mon frère en ma seur Eleman als ook aan mon frère Tollenaar, in der ijl3).

18. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 26 Junij 1663.

 

Eerwaarde Broeders. Door U.E. aangename van den 24en deeses sie ik U.E. ongemakken door Gerritjens afweesen, die niet dan op Sondag den Engelsen pisbekijker hebbende konnen aantreffen, gisteren van sijn medicamenten seer heeft gepurgeerd, en heeden een restauratif drankjen drinkt in drie pausen, sullende morgen volgens ordre weederom haar water laten besien om een finaal vonnisse te krijgen. Hij segt alles uit koude te ontstaan ende indien deese somer geen remedie doed, welligt den geheelen winter seer qualik sal weesen. Morgen sal sij 't naarder horen en naar ik gis overmorgen te huise bij U.E. zijn.

Het wisselbriefjen ten laste mejuffrow Eleman4) is mij betaald en U.E. derhalven met f 500. - gecrediteerd; het geaccepteerde briefjen ten laste Sr Pr van der Cruis is mij geworden en soude mij lief sijn het andere ten laste Sr Nicolas Hofman ook te ontvangen, alsmeede te verstaan of Sr J. Burlamachi de f 1100. - heeft geteld. De weduwe van B. Martin meen ik heeden te gaan spreeken. U.E. gelieve de vier stukjens rood sijde lint neevens het boekjen voor Van Sorgen mij te senden; ik sal Gerritjen geld geeven om die stukjens te betalen. Men meend niet dat de armijne5) dalen sullen, en als

men er soude begeeren moest men allengs kopen, en er uit scheiden als men sage die steigeren souden, en vermits mij heeden occasie is voorgevallen heb ik op U.E. getrokken 1200 guldens te betalen aan de ordre van Jan des Rameaus drie dagen naa sigt, om die penningen hier te besteeden ende alsdan met U.E. te rescontreren, 't sij met die sajen, want ik die op de eerste marktdag soude beginnen in te kopen mits U.E. alvorens 't selven commandere en hoeveel, of wel soud ik 't op reekeninge ontfangen ende U.E. met papier betalen, gelijk hier per provisie neevens gaat een wisselbriefjen van Rd. 250. - courant drie weeken naa sigt te betalen ten laste Sr Joannes Provoost, dat U.E. gelieve te vertonen en in te vorderen.

Brunsdorp, 40 in rade1), werd heeden begraven met stasie, hoewel het des avonds beeter had gepast. Men segt van weegen de kerkeraad door de heer Horenbeek een brief was ingesteld om Schaak2) te beroepen - die haar A.A. soo weinig behaagde, dat de magistraat door D. Cabbeljaw3) een ander heeft doen instellen, die soo neevens der politiken missive is voort gesonden. Onse predikanten hebben eenpariglik gebeeden, dat God de Heer het herte des beroepene (D. Schaak) leeraars soo geliefde te stiven, dat mogte werden gedisponeerd het beroep aan te nemen. In somma: het gebed is een wagen van allervoeren. Aan mijn heer Gabry soude U.E. bij gelegentheid nog konnen seggen, dat ik seederd nog meer en meer bevestigd werde van het quaad comportement des bewuste persoons. Sulks die van een Algoazul4) wilde beseeten werden hem tot man soude konnen neemen.

Alles is Gode zij lof seer wel alhier. De stokvis ling5) heeft soo wel gesmaakt, dat de huisgenoten van mon frère Jacob gisteren eenpariglik verklaarden nooit soo goeden te hebben gegeeten, ik wenschte het gedresseerd reekeningjen daar van te hebben alsmeede van de wijn moer6) om aan te teekenen ende alsdan een gedeelte daar van in te vorderen.

Hier loopt het gerugt dat Pr van Tienen1) apparent pensionaris van Haarlem werden sal. Ik kan niet geloven dat het los humeur soo seer de mode sal werden, dat men die tot regeerders van 't land sal gaan uitkiesen met lantaarnen, in de seedigste steeden, het soude regt weesen Stulti dum vitium fugiunt in contraria currunt2).

De gebuggelde juffrouw Swaanswijk3) is de bruid met Dr Schimmelpenning van den Hage, die omtrent 8 jaren jonger is. Soo eeven segt mijn liefste, dat Gerritjen morgen hare geordonneerde flesse niet sal hebben uitgedronken en dienvolgende niet voor Vrijdag soude konnen komen, indien sij d'ordre van den Engelsen Meester naar komt en dienvolgende indien U.E. dat niet gevald, moeste het met den eersten werden geschreeven, dog in allen gevalle medicineerende soude sij U.E. geen dienst konnen doen. De sajen sijn heeden ses groot opgeslagen en graag tot sc. 87½ verkoft. Waarmeede ik soude eindigen, indien ik niet indagtig wierd, hoe hertelik en wel ik en mijn geheele familie wel 5 weeken lang van U.E. is onthaald geweest; sulks ik wel onbeleefd zoude zijn, indien ik U.E. niet hertelik bedankte en versogte dat U.E. geliefde de aller eerste occasie waar te neemen om ons ingelijk te versoeken4), opdat wij weederom hiernaa deselve vrijmoedigheid souden mogen gebruiken.

 

Seedert Vrijdag seer schoon weeder, maar 't heeft nu den ganschen dag gereegenda).

19. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 2 Julij 1663.

 

Eerwaarde Broeders. Ik sal tegelijk antwoorden op U.E. aangename van den 29 passato en 1 deeses, dat ik het lind met het manuscript heb ontfangen en volgens U.E. begeeren aan Sr van Sorgen overgeeven, soo wanneer hij uit den Hage sal weedergekomen weesen. In de sajen sal ik voor U.E. sonder naarder ordre niet doen, dog verwagten het briefjen ten laste



illustratie
Pieter de la Court, C. 1618-1685 naar een schilderij van Fr. van Mieris, gecopieerd naar Abr. v.d. Tempel, aanwezig in het Museum Willet-Holthuysen te Amsterdam.


Nicolas Hofman en vermits ik gisse U.E. voor mij in verschot sullen weesen, versoek ik U.E. gelieve de twee ingeslote wisselbriefjens in te vorderen ende mij daarvoren crediteren, namentlik weegens Sr Gerard Calden met f 336. - 13. - en weegens 't briefjen ten laste Jan Mattheus met f 503. - 15. -, Het ingesloten schrifjen van Sr I. Coedijk heb ik gesien, waarop seg, dat duisend pond voor welke mijn Eerw. broeder1) en ik gesamentlik souden participeren, gereed zijn. Sulks deselve daarvan soude konnen disponeren onder soodanige conditie en seekerheid als U.E. voor U.E. selve 〈ik meen mon frère Guglielmo〉 sal goed vinden. Eergisteren schreef ik een briefjen, dat niet is voortgegaan, alsoo mijn liefste een ¼ booters voor U.E. meenende in de halle te kopen aldaar niet konde teregt raken. Anders soude ik tot heeden van schrijven niet hebben gewagt, also ik gisse Gerritjens rapport U.E. niet sal hebben gevallen, en het nu Gode sij lof seer wel is met mijn lieve huisvrow ende de gansche familie. De aanstaande Saturdag heeft onsen boer aangenomen U.E. een goed ¼ vat booters te leeveren. Mij soude lief sijn te verstaan, of eenig schip op Nantes aanlegt, alsmeede of U.E. voor mijn Eerw. broeders reekeninge dat resjen op Antwerpen hebben getrokken. Heeden heeft deselve aan sijn E. correspondent aldaar nog vermaand of gewag gemaakt, dat U.E. op hem souden trekken of getrokken hadden. Waarmeede ik afbreek, alsoo met mijn liefste ons avondmaal bij een vrind gaan doen.

 

Heeden en gisteren seer ongestadig en regenagtig weeder.

20. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 4 Julij 1663.

 

Eerwaarde Broeders. Eergisteren was mijn laatste aan U.E. met twee ingeslote wisselbriefjens het een ten laste Sr Geraard Calden, en het ander ten lasten Jan Mattheus teneinde U.E. geliefde de selve te doen invorderen. Seederd van U.E. niets vernomen, sulks deese diend om antwoord op mijn voorgaande, alsmeede om U.E. te versoeken dit ingesloten wisselbriefjen van f 2200.- ten laste Sr Joris van Waerden te vertonen ende daarenboven U.E. indagtig te maken voor onse twee balen sijde het besten te doen om die a pris courant en

als voor eigen, te verkopen, mij staat niet voor meer als eene bale gesien te hebben, en vermits ik in t' overdragen der partijen sie dat ℔ 14 sopra tara gegeven is, voor eenige grove sijde, soo wil ik hopen die alle te weesen in de bale die ik gezien hebbe, en dienvolgende versoek ik U.E. gelieve de qualiteit van de andere wel aan te merken en mij daarvan ook aviseren. Wij verwagten nog van Smirnen met het eerste convoy twee balen sijde ardassette ofte serbatti ardasse1), waarmeede wij hopen beeter te staan; alsoo die niet in trocque2) maar om onse penningen niet leedig te laten door onse vrinden motu proprio zijn ingekoft seggende hetselven raadsamer te hebben geoordeeld als die aan turks garen te besteeden volgens onse gegeeve ordre - dog de tijd sal 't leeren.

Sr van Sorgen heeft U.E. manuscript gekreegen op toeseggingen van niet dan met U.E. goed vinden het selve ten bossche3) te sullen met sig neemen, en dat hij daar oover U.E. soude schrijven. Mijn allerliefste continueerd seer wel te zijn, alsmeede ons Magdaleentjen, sulks ik soude verhopen, indien U.E. alsmeede nigte M〈aria〉 de Witt4) en neef Wilhelmus5) ons de aanstaande weeke quame versoeken, waartoe ons eenige hoope is gegeeven door een missive van haar E. dat mijn lief in staat soude weesen om sig in 't geselschap van soo goede vrinden te konnen vermaken. Het spijt mij dat dien losen Vlak6) soo qualik uit te wasschen is - en U.E. soo veel werks geeft dat de vrinden soo dikwils niet werden versogt als sonder dat soude geschieden. Hier is gansch niet niews, ooversulks sal ik eindigen met de groetenisse ook van

mijn liefste, aan alle goede vrinden insonderheid aan mon frère en ma soeur Eeleman1) en mon frère Tol〈l〉enaar2).

 

Ik had vergeeten dat de weduwe B. Martin mij in de voorleede weeke beloofde U.E. t' Amsterdam te gaan spreeken om met Vaillant een einde te maken3).

21. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 8 Julij 1663.

 

Eerwaarde Broeders. U.E. aangename van den 6en en 7en deeses sal ik tegelijk ende in der haast beantwoorden met te seggen, dat mij lief is de bale ardasse sijde4) is verkoft en dat ik verwagt U.E. specificere wat no het zij. Weegens de ardassette sullen wij moeten patientie neemen, of disavoueren5) tgunt buiten en teegen ordre gedaan is, daar ik nogtans niet ligtvaardig pleeg te resolveren.

Het protest tegen A. Vallants non-betaling was onnodig6). Mergen gaan mon frère en ma seur La Court7) naar Amsterdam, die misschien sullen U.E. spreeken om de pereltjens van 31 st. te sien en te kopen. Weshalven mijn liefste begeerd ik U.E. schrijve deselve tot gemelde prijse maar niet tot minder te verkopen. Wijders segt sij U.E. lang afweesen van hier ten goeden te konnen neemen indien 't uit vrijadje ontstaat maar anders niet, sulks dat niet sijnde sij sonder eenige excusie U.E. garen hier neevens de goede vrinden van Dordregt soude hebben. De gesondheid is Goode lof seer goed gelijk mon frère Jacob breeder sal konnen seggen, die wij ook breeder met de groetenisse belastena).

22. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 13 Julij 1663.

 

Eerwaarde Broeders. Omdat weegens de boter die Saturdag lestleeden is gesonden nog vlootjen1) nog antwoord te rugge komt, twijfeld mijn allerliefste of die ook wel besteld is; immers laat sij sig voorstaan dat ze niet wel smaakt, naademaal men er soo weinig omdenkt, en uit vreese of dat mogte sijn of wel, om beeter te seggen, omdat sij 't het voorleede jaar met een 's Gravensandse kase beeter treffede, soo versoekt sij dat U.E. gelieve deese als een gering present aan te neemen en niet te recompenseren met een Edamse als voordeese, want sij dat soude opneemen alsof met opset van U.E. gewonelike mildadigheid gaande te maken dit gering kaasjen wierd geloofd vereerd te werden.

Naadat ik dit had geschreveen, is mij behandigd U.E. aangename van den 12en deeses en gaat eevenwel voort. Voor U.E. niews bedanken wij, en is hier niet niews dan dat advocaat van Leewen2) voor sijn swager, alsoo die bij Dijkgraaf en Heemraden verdagt is bewusten brief 't haren naadeele geschreeven te hebben, te Hoof heeft verkreegen een Mandament penaal3), waarmeede Dijkgraaf en Heemraden, indien sij eenige actie meenen t' sijnen laste te hebben, werd geïnjungeerd4) die te intenteeren5) voor Scheepenen deeser steede. Jan Smaak wagt en ik scheid er uit.

23. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 14 Julij 1663.

 

Eerwaarde Broeders. Gisteren schreef ik seer haastig met Jan Smaak en nu heb ik niet meer te seggen, dan dat ik U.E. weegens het ¼ vat boters heb gedebiteerd met f 25:13:8,

alsmeede dat ik versoek U.E. gelieve dit neevens gaande briefjen van Dl.1) 600.- st. 32⅞ in te vorderen ende op mijn rekeninge te stellen. Niews: de Dijkgraaf en Heemraden van Rijnland hebben heeden Prs Ravens, Scherpenbrand2) en andere ingeseetenen deeser steede afgevorderd getuigenisse der waarheid, die eenparig dat hebben geweigerd. Verscheidene dorpschouten waren ook geciteerd3), die alle verklaard hebben wat propoosten heeden agt dagen geleeden in de bijeenkomsten over de missive waren gepasseerd. De Dijkgraaf seide in het particulier de niewe in Mey lestleede gemaakte keure te houden voor geannuleerd ende dat hij die niet soude executeren. Vraagde wijders, of sij klaagde ofte klagen hadden oover sijne exactiën. Eenige seiden neen, anderen dat sij er niet op konden antwoorden. Dit sijn toegeeven op soo onlangs voorgaande rigueur4) ontstaat, doordien gisteren en nog heeden bij Borgemeesteren en heeren van den Geregte seer ernstig hierover is gebesoigneerd; en sijn verscheide practisijns, ook S〈imon〉 van Leeuwen5), oover deese saak naaw onder-

vraagt, ook in 't particulier of er memorie was, dat Dijkgraaf en Heemraden hier over de ingeseetenen soodanige jurisdictie hadden voordeesen geexerceerd, die hebben verklaard neen. Sulks het wel op een complainte1) mogte uitdrajen. Onderentusschen sullen naar ik hoor de doleanciers voortgaan met hare E.G.M. oover de exactiën des Dijkgraafs en sijn compositiën2) in het slagturven te klagen. God de Heer geeve de arme verdrukte gemeente verligting.

Alles is hier seer wel. Mijn allerliefste is beeter als in een geruimen tijd is geweest. De oude juffrouw Bienaimé3) is ook seer wel. Van onser vrinden van Dorts komste hebbe niet gehoord, waarmeede naa hartelike groetenisse en toewenschinge alles goeds ik eindig.

 

Eergisteren nagt reegende het bijnaa den ganschen nagt, gisteren viel weinig of geen nat, heeden is het schoon weeder geweest tot agt uuren des avonds als ik dit schrijf en is het nog.

24. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 18 Julij 1663.

 

Eerwaarde Broeders. Uit U.E. laatste heb ik met leetweesen verstaan hoe boosaardig en onbeschaamdiglik dien Schandvlak4) continueerd U.E. moeite aan te doen en door mon frère Eeleman5) heb ik gisteren met sonderling genoegen verstaan de goede apparentie, die er was dat sijn boosheid t'onsen

voordeele soude gedijen, en overmits ik heeden geen missive van U.E. bekome begind mijn hope ietwes te dalen, dog met eenige verwagtiginge dat ik morgen daar van naarder seekerheid sal krijgen, alsmeede dat U.E. mij gelieven sal te senden het wisselbriefjen van f 2200.- ten laste Sr Joris van Waarden en het bootervlootjen om welke beiden iterativelik1) is geschreeven geweest2).

Onse gesondheid aangaande is naar wensch, voorneementlik die van mijn allerliefste, hoewel mijn eerwaarde vrow moeder3) heeden om een ooverval van catharre genoodzaakt wierd een bruiloftstafel te verlaten en het bedde te soeken, soo is 't nogtans nu soo wel, dat ik hoope morgen haar EE. neevens de andere vrinden aan mijn tafel te sullen onthalen ende op U.E. gesondheid drinken. Van onse vrinden van Dordregt heb ik tot mijn verwonderinge nog niets gehoord4). Indien mon frère Eeleman naar den Hage gaat, sal ik versoeken sijn E. mijn berigte of deselve aldaar zijn. Hiermeede sal eindigen, naar wenschinge alles goeds, ook van weegen mijn allersoetste Catrijntjen, U.E. lieve suster, en bijnaa soud ik er bijvoegen van weegen ons vlugge erge5) Madeleentjen Stokmans6), dat nog dikwils van pitom en andere ome spreekt. Valetea).

 

U.E. gelieve deesen ingesloten met de eerste geleegentheid te bestellen op Lissabon.

25. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden 1 Aug. 1663.

 

Eerwaarde Broeders. Het is nu half neegen uren geslagen soo als ik kome uit den Hage alwaar ik den here president Pauw7) hebbende gerecommandeerd te letten op eenige requesten die Vlak8) soude mogen ons aangaande presenteren,

en daarop niet was te disponeren sonder ons alvorens te horen. Wijders daar over heb gesproken met den heer griffier Caaw1), die mij seide dat Vlak alreede een request had gepresenteerd wiens inhoud hij niet, maar wel het apostil2) geleesen had waarmeede hij wierde gerenvoyeerd3) tot de schepenen van Amsterdam en naadat ik sijn E. ietwes van 't gepasseerde had voorgedragen ten einde de heeren van den Hogen Rade mogten des te circumspecter4) sijn in alle versoeken die Vlak ons aangaande soude mogen doen, seide en antwoorde sijn EE. wij kennen den cabbouter en sijn konsten wel.

Sulks ik het hier meede heb laten berusten, en dan met mijn lief gegaan ben om mejuffrowen onse nigten te besoeken, die hebben beloofd des Vrijdags alhier te sijn ten ware eenig belet quame5). Ik weet niet niews dan dat Lambert de Vries brouwer6) heeden ooverleeden is. Valete.

 

De heer Caaw seide mij ook, alhoewel Vlak garen een ander appointement7) soude hebben gehad, dat hij nogtans sig veinsde daar wel meede tevreeden te sijn, en ik bedankte de heeren ook van het selfde met beeter herte en dat kon van zijn E. beeter werden gevat, alsoo ik eeven had verhaald dat de heren Scheepen niet dan door dieners haar EE. appointement hadden konnen intrekken. Hierneevens gaat de insinuatie terugge.

26. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 7 Aug. 1663.

 

Eerwaarde Broeders. Soo dadelijk bekome van Nantes de seconda wisselbrief ten laste Sr Joris van Waarde8), alsmeede

bijgevoegd briefjen ende avis dat messieurs van Armeyden et Compagnie U.E. op een niew hebben versogt bewust briefjen te presenteren aan Sr Pieter Bek ende de betalinge van dien invorderen, sulks opdat hetselven soude mogen geschieden ik U.E. hetselven geendosseerd weesende terugge sende, sullende van het gevolg prompt avis verwagten. Wijders sal mij aangenaam zijn te weeten of men thans tot reedeliken prijse goude hongarise ducaten soude konnen bekomen. Ende eindelik moet ik naar groetenisse van onse lieve nigte de Wit seggen haar E. seer lief sal weesen, indien U.E. gelieve te besorgen dat haar EE. op Dordregt werde toegesonden ℔ 25 soodanige stokvis leng1) als wij hebben, neevens den prijs, die ik weegens de onse ook verwagtende mij seg -.

 

Mijn eerwaarde vrow moeder is seer pijnelik weegens een colik die deesen gehelen dag heeft geduurd, de goede God geve haar verligting2).

27. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 9 Aug. 1663.

 

Eerwaarde Broeders. U.E. aangename van den 8en deeses is mij deeses ugtent geworden, waarop niet dan d'acceptatie ofte non acceptatie des bewusten briefs en in gevolge U.E. avis aan de vrinden van Nantes garen verstaan sal3) en nu vald niets te seggen dan dat wij gereed zijn een glaasken op U.E. gesondheid te gaan drinken. Dus spreek ik komende van mijn eerw. vrow moeder die warelik niet buiten perikul is4), maar vermits erger is geweest, dunkt ons, dat wij haar EE. bijnaa gewonnen hebben, namentlik eergisteren en gisteren alsook deesen geheelen dag tot 4½ uiren is sij geweest sonder eenigen aftrek, hoewel settpillen en clisteren alsmeede

andere purgantia iterativelik zijn gebruikt geweest, waarbij gisteren korts en sprow1) beginnende te komen en dat vrij hard, scheen bijnaa alle hoop verloren, dog heeden is de koorts wat geminderd en aftrek naa wensch gekomen. Sulks indien er kragten zijn oovergebleeven om nog eenige koortsen ofte sprow teegen te staan, ik soude hoopen alles wel gaan sal. Onderentusschen versoek ik U.E. ons gelieve te senden om ingeval de patient des mogte van noden krijgen vijf ofte ses pommes de chine, alsmeede 2 ofte 3 soete limoenen ende dat met den allereersten, dog onder beding van deselfde op mijn reekeninge te setten of wel onder expresse verklaring van hier naa in geen geval ietwes door U.E. te sullen ontbieden2), jaa ook niet mijn lieve Catrijntje3), waarmeede met haast en naa groetenisse van onse eerw. nigte4) aan U.E. particulierelik ik eindig.

28. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 29 Aug. 1663.

 

Eerwaarde Broeders. Hier neevens gaan twee wisselbriefjens, een op sigt ten laste van Sr Isaac Passavant van f 2000.-, het ander van Herman Claassen Strijen van f 429.-9.-, welke U.E. gelieve in te vorderen en op mijne rekeninge te stellen en daar teegen versoek ik U.E. gelieve mij te aviseren den cours van 't bankgeld5) om in confirmité van dien alhier mijn briefjen goed te doen. Daar en boven versoek ik U.E. mij gelieve de toekomende weeke te senden drie honderd wigtige goude ducaten en dat per ordinary veerschipper. Eindelijk gelieve U.E. neevens te sien een assignatie van de weduwe van Barthelemy Martin6) ten laste monsieur Gilles d'Emmerin van f 248.-6.-. Ook soud ik indien 't den tijd toe liet schrijven aan mon frère J. Eeleman7) 't gunt U.E. neevens ingeleide briefjen gelieve te communiceren. Valete.

 

Alles is hier God lof in goeder gesondheid; ook Mr Fowler.

29. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 31 Aug. 1663.

 

Eerwaarde Broeders. Hier neevens gaat een vierdedeel boters, dat elf schellingen waardiger is als het voorgaande; U.E. gelieve het vlootjen met den eersten weeder te senden1), alsmeede mij te aviseren, of de 2 lest gesonde wisselbriefjens, het een ten laste Sr Passavant, het ander ten laste H〈erman〉 van Strijen2) U.E. zijn ter hand gekomen, en wat cours het bankgeld zij.

 

Alles is hier seer wela).

30. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 3 Sept. 1663.

 

Eerwaarde Broeders. Ik heb heeden ordre gegeeven om te kopen heresajen3), maar U.E. weete dat geen twee loden4) voor eerst sullen te bekomen zijn. Sulks U.E. mij gelieven te verwittigen wat daarin sal moeten werden gedaan ofte gelaten. Ook diend U.E. mij naarder te seggen of het halve dan of het heele stukken moeten weesen, der halven mart is geweest de voorleede weeke als volgd:

3 Loon f 43.- 5. - } de heele naar advenant5).
2 Loden f 41.-10. - }de heele naar advenant5).
1 Loden f 36.-10. - }de heele naar advenant5).

De bodemeriebrieven1) als ook de ducatjens sal ik gaern met den eersten verwagten, en die ontfangen hebbende, dunkt mij dat ik eevenwel omtrent f 2000. - voor U.E. in verschot sal weesen, twelk ik segge, niet alsof ik wenschte gerembourseerd te sijn, maar simpelik tot notificatie, dog uit haastigheid seg ik qualik, het is sonde〈r〉 de versogte 300 ducatjens, sulks die hebbende wij bij naar effen souden weesen.

Mijn liefste is reedelik wel en Madeleentjen2) ook, hoewel wat verkout.

Van de sajen moet U.E. ook seggen of sij moeten werde gevold en swart geverft ofte niet, want ook wel wit versonden werden3). De armijnen4) hebben lest sc. 88½ gegolden5) - en ik mot er uitscheiden, want het werd duister. Valete.

31. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 5 Sept. 1663.

 

Eerwaarde Broeders. Eergisteren schreef ik om precise ordre aangaande de heeresajen, of het halve ofte heele stukken moesten zijn en of sij wit moesten blijven, of swart dienden geverfd te zijn, alsmeede ingevalle de twee loden niet te bekomen waren men in plaatse van die maer 3 en één loden soude mogen kopen6). Onderentusschen heb ik gisteren gekoft 4 geheele stukken 3 loden, lang 36 ellen het stuk tot f 43. - 5. - en vier één loden tot f 36. - 15. - het stuk; en verwonder ik mij van U.E. geen avis te hebben bekomen, ten zij U.E. 't selven uitstellen om de bewuste 300 ducaten met een te senden. - En begind mijn liefste alreede bekommerd te zijn over dat swijgen en also verstaan heeft, dat het t' Amsterdam aan de heete

siekte1) begind te sterven en dat in de Koestraat voor een huis 4 doodbaren souden hebben gestaan. Sulks sij U.E. bid voorsigtig te wesen, op U.E. gesondheid wel te letten, en nooit uit te gaan sonder wel ontbeeten te hebben.

Monsieur Uitdenhage2) heeft mij vier paar akertjens3) besteld, en meteen gesegt, dat sijn E. neef Praam gecommitteerde raad van meeninghe was men beeter had gedaan den brief in handen der Gecommitteerde Raden van Holland te bestellen, alsoo nu ligtelik agter de bank soude raken4) en in allen gevalle ten besten gaande aan de heren Gecommitteerde Raden moeste komen, het beste ware dat op een niew recommandatie quame van Sijn Majesteit aan haar E.G. Mog.a)5).

 

Omtrent den middag heeft het hier omtrent 2 uren geregend, is andersins goed weder geweest, het sakjen goud werd mij soo even besteld, en sal de armijnen als U.E. begeerd doen inkopen. U.E. brief van den 4en is mij niet geworden, waar die blijft weet ik niet, sulks U.E. naarder ordre gelieve te geeven.

32. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 11 Sept. 1663.

 

Eerwaarde Broeders. Seederd eenige dagen geen van U.E. vernomen en gaat deese om U.E. te doen hebben de seconde wisselbrief, alsoo messieurs Van Armeyden, Willems et Verburg begeeren, dat geprotesteerd werde van non-betalinge des voordeesen gemelden Sr Joris van Waarde6). Ook gaat hiernevens U.E. assignatie ten laste Sr Pieter de Planken7), als-

meede een wisselbriefjen van £ 145.- overmorgen vervallende, ten laste Sr Henry Momber, welke ingevorderd zijnde U.E. gelieve op mijne rekeningen te setten.

Heeden heb ik gekoft de 20 resteerende armijnen tot sc. 88.- ende 4 stuks of één looden tot sc. 83.-. Twee looden heeresajen heb nog niet goed gevonden te kopen, alsoo niet meer als 15 st. van de drie looden verschillen1).

De Heeren van Leyden hebben seer stillekens alle de gelanden aan de Rhijn tot Swammerdam toe weeten te induceren, dat sij voor Scheepenen hebben oovergeeven aan de uitspraak van twee te kiesen personen ten weedersijden en bij dissentie derselven aan de uitsprake van twee heemraden van Rijnland, dat sullen haar afgeschat werden alle soodanige huizen en landen die tot een trekpad op Uitregt en dat langs den Rijn souden nodig sijn, afgeschat2) en gebruikt te werden. Sulks hiertoe nu geen octroy noodig is.

Dominus Amia3) is hier door de Kerkeliken beropen tot predicant, maar het geefd eenige Broeders geen klein naadenken, dat de heeren van den Geregte hebben gedeputeerd twee scheepenen en den pensionaris Wevelickhoven4) 〈sonder eenig kerkelik persoon met sig te neemen, als wel plag te geschieden〉 om desselven gaven te gaan hooren. Sulks indien het politik rapport niet favorabel is, het heilig beroep wel mogt vrugteloos afloopen. 't Is te beklagen, dat er geen soodanige wettige kerkelike ordre en regeeringe is, daar beiden en politiken en kerkeliken sig naar moeten dragen in Holland en elders. Nu is het ydermaal hoeks en kabbeljaaws. Oom wil mijn heer de stok onttrekken, of mijn heer wil oom met den stok slaan, als hij er aan komt baffen5).

Mijn liefste heeft bijnaa agt ofte 10 dagen buikloop gehad en twee ofte drie dagen seer verkout geweest. En nogtans

dunkt mij sij teegen alle ongemakken aangroeid. Heeden ben ik met haar nog buiten geweest om de gasten van Valkenburg te sien komen. Magdaleentjen werd soo welig en stout, dat mama haar gisteren naa school stierde, maar naa twee uren stelde sij 't daar geheel in roeren. Sulks men haar vandage heeft te huis gehouden.

 

Goed dog windig weeder.

33. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 18 Sept. 1663.

 

Eerwaarde Broeders. Heeden heb ik 8 tweelood heeresajen tot f 41¾.- gekoft1) en doen haasten soo veel doenelik om te vollen en verwen, en nog twijfel ik, of voor den 30e deeses sal konnen gereed zijn. Ik had niet gemeend dat U.E. deselve preciesse met dit convoy begeerde gereed te hebben.

Bedank U.E. voor 't gesonde boekjen; d'autheur toond beleesen, vrij van pen en goed van oordeel te weesen, soo in politike als kerkelike saken. Hier is middelertijd ook uitgekomen het Publik Gebet, ofte Consideratien over het nominatim bidden voor eenige speciale personen2), dat wel leesenswaardig is, en soud er U.E. een exemplaar senden, ten ware ik geloofde U.E. daarvan versien soude wesen.

Ons Magdaleentjen werd soeter en soeter, en mijn allerliefste van dag tot dag noch frisser en sterker, hoewel 't de leste maand van hare E. rekeninge is3). De goede God geve het nog ses weeken moge duren, opdat wij des te meer mogen hopen, dat het kindeken blijven leeven, ende de moeder des te meer sterkte, om een stoot te konnen uitstaan, hebben sal. Hiermeede eindig ik, gereed zijnde om met mijn liefste ten huise mijns broeders ten avondmale te gaan ende aldaar een

teugsken op U.E. gesondheid te drinken; dog mij schiet in te seggen, dat Ds Wijngarden en P〈iete〉r Hollebeke mij heeden met seer beleefde expressien weederom ten avondmale des H. genodigd, en gerecommandeerd hebben in allen voorvallen de eere der kerke op te houden1) twelk ik garen gesegd heb te sullen doen als van nature daar toe verpligt zijnde, namentlik mijn eigen gevoelen dat ook der kerke is te vereeren, want ik meen niet, sij sullen hebben gemeend, dat de eere der predikanten de eere de〈r〉 kerke zij en dat die in alle manieren moet opgehouden zijn. Warelik dit is wel 't gevoelen der papisten, niet het mijn, nog onser kerke, welkers eer ter contrarie daarin bestaat, dat sij niet op het leeven of leere der predikanten, maar op 't ware Evangelium, al waar 't dat de Duivel het predikte, gefondeerd is. U.E. groete alle goede vrinden, insonderheid mon frère en ma seur Eeleman en mon frère Tollenaar2). Ik had gemeend mon frère Eeleman over Leyden naar huis soude keeren, maar heb nu anders verstaan. Valete.

34. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 24 Sept. 1663.

 

Eerwaarde Broeders. Gisteren is mij geworden U.E. aangename van den 22en deeses, waarop ik U.E. sende 4 b. swarte3), 3 azur en een taneit4) armijn saay in pakken No. 9 en 10a). De heeresajen sullen ten beste gaande op Saturdag gereed zijn, twaalf heb ik er en 4 zijn in de persse, die



illustratie
Johan de Wit, 1618-1676, Dordts magistraat en pamflettist, naar een schilderij door Abr. Ragueneau, aanwezig in het Gemeentemuseum te 's-Gravenhage.


meen ik tesamen U.E. te senden, want ik vreese de andere agt te laat souden komen.

Mon frère Jacob, ma soeur Joanna en ik souden yder participeren voor drieduisend makende tesamen 9000 guldens, waarop Sr Coedijk sig verlaten soude mogen, van meer participanten weet ik hier niet1). Mon frère Gio〈vanni〉 is hier gisteren terloops geweest en naar den Hage vertrokken2).

Mijn liefste is bekommerd oover de sterfte t'Amsterdam en versoekt te weeten preciselik hoeveel mensen weekeliks sterve, alsmeede dat U.E. sig wagte sooveel doenelik3). Vermits Magdaleentjens matresse4) eergisteren is t'Amsterdam geweest, heeft de moeder dat lief kindeken heeden niet willen te scholen senden en nogtans indien sij niet ten uitersten swanger was, soude sij U.Ed. selfs gaan bezoeken. In somma, ik weet niet wat seggen, dan dat het geen klein geluk voor mij is, dageliks te mogen omhelsen dit mensch, dat een ander en in sonderheid mij meer liefd als haar eigen selven; dat in liefde geen maat zij, neem ik ten goede, maar de vreese is al te groot al se soodanig is.

Het Oostindis Pratjen komt uit geen ijdel hoofd, en de stijl van schrijven is klaar en kragtig maer het komt al te scherp, met naam en toenaam te noemen5).

God geeve Holland en de Admiraliteit t'Amsterdam wat vrugtbareliks en heilsaams moge bedenken om die schendige

turkse violentie soodanig in te binden dat hiernaa niet tot verderf onser negotie uitberste1).

35. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 27 Sept. 1663.

 

Eerwaarde Broeders. Den ingesloten heb ik eenige dagen behouden op hope dat mon frère Gio〈vanni〉 ons nog komen vinden, maar die hope verdweenen zijnde gaat die hier nevens alsmeede 16 heeresajen, 8 drie en 8:1 looden, en meen ik dat de 2 loden heeden sullen ter halle gepasseerd zijn, sulks die vandage nog in de persse gaan ende U.E. overmorgen sullen konnen werden gesonden2). Onse trekweg gaat gewisselijk voort nietjeegenstaande de verfoejelike dwersdrijvinge der Haarlemmers, en onprijselike ongevoegelikheid der Amsterdammers, sal genomen werden alhier van de Hogewoertse Poorte aan de hogesijde tot aan het Schow te Leyderdorp en alsdan aan de lagesijde gaan. Eergisteren hebben alle die aangelanden tot aan het Schow daar in geconsenteerd, hoewel veele seer grote schade sullen lijden, als De Graaf, De Ruischer, Gijs, De Dieu, Huibregt etc.3).

Dat onse heer Resident te Constantinopolen4) om een gevankenisse te ontgaan heeft derven eigener autoriteit soodanig accord van avarie aangaan, waarschijnelijk voor hem alsoo voordelig als schadelik voor onse commercie, is bij veelen hier niet aangenaam en sal men nu sien of een vremdeling in 's lands dienst zijnde en sig niet wel quijtende, de disgrasie minder hoefd te vreesen als een die hier te lande bloedvrinden en landgoederen heeft, daar men de hand soude konnen op-

leggen, indien neen, soo sullen mischien eenige seggen: Secum habet ingenium1) dat de Orientaalse konst van presenten te geeven ook hier te lande te passe komt. Hoe 't zij, daar is wijsheid van noden om promte remedien tot dit quaad uit te vinden, opdat die considerabile negotie niet gediverseerd werde. De reeders in scheepen doen onse negotie groot goed maar ook grote schade en ongemakken aan, 't ware goed die voortaan niet boven nog beneeven maar beneeden de negotianten, van wien sij dependeren en wiens dieners sij zijn, geagt wierden, daar sij ter contrarie nu doorgaands de verwerring maken en de kooplieden in den brand laten.

Hier is uitgekomen de Schotse Duivel, die op de ambitieuse en ongehoorsame predikanten dapper uitvaard2), alsmede een onweederleggelik bewijs uit de H. Schriften dat de prinsen van Oranjen deese landen hebben verlost van de Spaanse tirannie en in vrijheit gesteld3). Dit is alsoo onbeschaamt, als Teelings4) voorreden en een teeken dat onder de Gereformeerde Prinsgesinde ook soo goddelose menschen zijn, dat God en alle de propheeten, Christus en alle sijne apostolen derven commediantskleederen aan trekken, ende op haar tonneel soodanige rolle doen spelen als 't haar gelieft en, God beetert, de rolle van moorders, plonderaars, meineedige ongehoorsame ambitieuse. Is dit de vrugt der Reformatie en van de H. Schrift het ligt op den kandelaar geset te hebben en doen dit onse leeraars? Behoorde men haar daar in naar te volgen? Wee deese goddelose menschen, slimmer veel as atheisten, die men niet kan bestraffen niet te vreesen een God, die sij geloven niet te zijn, maar wat naam sal men vinden voor menschen, die gelovende dat er een God is, hem soo schelmagtig derven

onteeren en bespotten, jaa dat meer is, die ook uitschuddende alle menschelike liefde tot haar eevennaasten haar toevertrouwd, haar leerlingen, die haar geloven, die schelmstukken leeren naar te apen, en dus alsiende beide in 't graf storten. Wat sal men de papen, die 't ligt onder de korenmaat hadden, antwoorden, als sij ons dit aanwijsen? Wat misbruik is groter, 't hare of 't onse? Wat is beter blind, of dol of gek te zijn? De papen waren blind, dusdanige gereformeerde leeraars heilige dolle, en hare discipulen heilige gekken. Quaken was engels en is nu aldaar uitgespeeld; hier is deselve saak maar duivels en oneindelik swarter, God beware ons voor dusdanige swartrokken, die mij bijnaast als den autheur van de Schotsen duivel souden vervoeren.

Wij zijn God lof seer wel te passe. Mijn lief gelooft dat binnen 's maands sal geleggen, omdat soo wel is1), wenscht om het tonneken seep eerdat de ½ excijns2) uit is, namentlik Maandag.

Heeden, gisteren en eergisteren seer schoon weeder. Hiernevens gaat een kana), waar in leevendige molenaar3) is gedaan, die U.E. gelieve met een dronkjen op onse gesondheid te incorporeren, alsmede te groeten mon frère en ma soeur Eeleman alsmeede mon frère Tollenaar4) en te seggen mejuffrow Staveren de bruid is met dominee Westernein, een arm dorpspredikant5). De weduwe van secretaris Walwijk6) volgd niet meer Vreedenburgs7) maar Scherpenbrants8) raad, ontkend

ten achteren te weesen om in den boedel te blijven en onderentusschen veel processen te maken. Dit is de vrugt van die onrechtvaardige barmhertigheid gebruikt omtrent juffrow Grootveld. Fiat justitia ware toen en nu beter geweest. Valete.

36. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 29 Sept. 1663.

 

Eerwaarde Broeders. Hier neevens gaan de agt bewuste heeresajen, die in aller ijl hebbe gesonden om niet te laat bij 't convoy te komen, en soude ik soo van dit pak no 11a) als van 't voorgaande no 10 reekeninge senden1), maar heb nu geen tijd die uit te trekken, alsoo ik gesind ben te gaan klagen voor de heren Borgemeesteren oover seekere moeite, die de pagters van de wijn mij willen aandoen, alsoo door mijn knegten uit moeder s〈alige〉rs2) kelder een vatjen wijn, dat behorelijk veraxijnst is en 's lands geregtigheid heeft betaald, heb willen doen brengen in mijn kelder, dat sij hebben belet, niet beeters weetende of het stond mij vrij mijn sodanige eigen wijn te doen transporteren. Ik sal sien, of de heeren sullen soodanige feiten der pagters omtrent personen daar geen presumtie van mogelike smuikerij3) kan zijn, te stuiten. Mij is leed dat de heer secretaris Hogeveenb)4) alsmeede de Borgemeester Meerman5) die de pagters wel het meeste ontsien, om saken van de te maken trekweg6) seederd Woonsdag absent zijn.

Met Sr Coedijk souden wij hier wel willen participeren, met ons drie een twee en dertigste deel te samen, mits het

niet meer, maar wel min soude uitmaken als een somme van tienduizend guldens1).

De heer professor Bornius2) zijnde in 't geselschap van de heer borgemeester Schuil3) en nog een 〈 Prof. Horn4) meen ik 〉 deed om te beeter geselschap te maken aldaar ontbieden de heer professor Thisius5), de welke als ontboden zijnde geweest, in 't gelag niet willende gelden, en geseid hebbende in soodanig geval meenigmalen voor Bornius betaald te hebben, en die repliceerende, dat hij 't loog, kreeg een slag om de ooren sulks de professor Bornius sijn toltang6) nam en Thisius daarmede iterativelik sloeg totdat gemelde heer borgemeester dat steuitede, dus veele is mij verhaald.

De Commissarissen hebben van Dom. Amia favorabel rapport gedaan7). U.E. gemeld pratjen meen ik sal zijn geintituleerd Hollandse Vrijheid8) want soodanig hier verkoft werd. Alsoo 't Smirnes convoy9) aan is, send ik U.E. hier neevens twee connossementen van onse twee balen ardassette10), die U.E. gelieve te ontfangen en te beneficeren als voor eigen. Het tonneken seep is ons heden besteld11) en voeg ik hier nog bij d'incluse eergisteren door mij vergeeten en eevenwel behouden alsoo geloof er geen perculum in mora is.

Wij zijn God lof seer wel varende en wenschen U.E. continuatie van gesondheid.

 

Gisteren en heeden seer schoon weeder.

37. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 2 Oct. 1663.

 

Eerwaarde Broeders. Op U.E. laatste aangename van den 30 September vald niets te seggen dan dat hier neevens gaat de versogte reekeninge der 2 pakken sajen, die U.E. gelieve naar te sien en conform bevindende t'annoteren1). Ons sal lief zijn te verstaan, hoe de twee onse balen ardassette U.E. gevallen en wat daar vorderlikst meede soude konnen werden gedaan2).

Ook soude mij lief zijn, indien U.E. geliefde met den eersten mij te senden soodanige sijde taf als voordeesen van Sr Heemskerk hebbe gehad, namentlik van rood, groen, blaaw en geel, yder een half stuk en te noteren den prijs3). Wat de avarie4) aangaat dunkt mij meer en meer wonderlik, als ik ooverdenk of een resident gemagtigd is sonder expresse ordre soodanig accord te maken, indien jaa of hij gemagtigd is sijn handen te steeken tot sijn rembourssement oover een saak van Alexandrien, te Smirnen in de borsen der koopluiden aldaar, jaa warelik in de borsse der Leydenaars en Amsterdammers, daar nogtans het gepretendeerd peccerend5) schip niet tehuis hoord, en in alle gevalle op scheepen of reeders en niet op de inladende koopluiden behoorde gevonden te werden. En indien man 't dog confuselik en sonder regt wil soeken, waarom niet liever op alle die de Middellandse See behandelen of bevaren.

Soo dadelik ontvang ik U.E. aangename van den 1 deeses

en moet ik sluiten omdat mon frère Tollenaer1) intreed en op sijn vertrek staat en ik sijn EE. deese meede geeven wil. Valetea).

38. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 13 Oct. 1663.

 

Eerwaarde Broeders. Dat in de voorleede weeke t'Amsterdam 120 doden geweest zijn, en deese weeke nog merkelik meer sullen weesen, heb ik verstaan, als ook dat de heete siekte aldaar seer besmettelik, scherp en fel soude weesen, sulks de menschen seer haast weggerukt werden en malkanderen seer haast volgen. Of dit alsoo zij, soud ik gewagt hebben te verneemen van mon frère en ma seur Eeleman alsmede van mon frère Tollenaer2) om daar op eenig versoek te bouwen, maar mijn liefste vind goed, dat ik 't sonder eenig uitstel doe.

Sulks ik het doen sal voor mijn reekeninge op een: indien 't verhaalde waaragtig is, en voor mijn liefstes reekeninge absolut, namentlik dat U.E. beiden gelieven U.E. affaires soo haast als doenelik is soo te bestellen, dat U.E. konnen voor deese aanstaande winter Amsterdam verlaten ende alsdan vaardiglik U.E. logement bij ons te neemen, welk ons ten hoogsten sal aangenaam weesen, en daarenboven sal 't weesen een regt werk van caritaat3) omtrent U.E. lieve suster, die nu van de sterfte niet horen kan een kind spreken, sonder voor U.E. bekommerd te sijn; en regt gesegt indien U.E. niet konnen goedvinden te verlaten Amsterdam, omdatter nu op de muscus het meesten kan werden gewonnen, hoewel met eenig perikul van 't leeven, soo soude dat weesen een dubbele dwaasheid voor soodanigen, die met de teegenwoordige middelen alsoo gemakkelik sullen konnen leeven dan met de toekomende, schoon genomen die tienmaal verdubbelen, en voor sodanigen die geen descendenten hebben, jaa selfs niet weeten of die waarschijnelik gehoopt konnen werden, en dat de teegen-

woordige eenige collaterale erfgenaam1) ongemakkeliker veel, met min of sonder broeders, als met meer goeds soude leeven.

U.E. agte 't perikul en de dood weinig. Een genereus mensch, een goed christen kan 't doen, maar behoord daarom sijn leeven niet te verwarelosen en weinig te agten, een ruige dode leeuw is minwaardig als een leevende kale vlieg segt de p ...a) lomon en 't leeven heet valk2) seggen wij en 't werd gemeenelik niet teegengesproken dan van melancholiken, die de dood wenschen uit devote of suffende mijmende raserij - twelk bij U.E. geen plaatse heeft, in alle gevalle of U.E. al wilden het leeven veragten, wij souden 't konnen lijden, maar niet dat wij en onse kommer, apprehensie3), vreese voor U.E. siekte en dood veragt en in de wind geslagen werden; est timor lethi pejor ipso letho4) kan ook op U.E. lieve susters vreese eeni[g]sints werden gepast, voorneementlik terwijle sij op 't uiterste swaar is5), daaromme veragt niet ons versoek maar komt bij ons om daar tot naarder ordre te blijven, hoe eer hoe liever en gedenkt aan 't versjen:

haec tria letiferam curant adverbia pestim cito, longe, tarde, cede, recede, redi6)

 

Want indien U.E. 't gras onder de voeten wierde afgemaaid, souden veele nog met die al te sorgvuldige, geldsugtige jongeluiden spotten, en ik soude misschien al te seer benijd werden oover het al te grote erf; U.E. soude lijf en goed verliesen, wij souden vrienden verliesen en vijanden winnen, in somma 't is allesint dubbeld quaad; ik seg 't niet en railland7), U.E. lang leeven soude mij lief zijn en daarom schoud de weegen die naar de dood leiden.

Mijn lief is zeer wel.

39. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 26 Oct. 1663.

 

Eerwaarde Broeders. Onse familie is door Gods goedheid nog seer welvarende, selfs de swakste, 'tzij Madaleentjen, 'tzij mijn liefste. Dit is voor 't port genoeg, indien U.E. missive van den 23en deeses waarspreekt, maar hoewel 't mij nu wel te passe soude komen, die niet anders weet te schrijven, soo wil ik nogtans soo goede vrinden op 't woord niet vatten en ietwes boven 't register versieren.

Onse Luterse oude paap heeft een sijner leedematen, een eerlik man, lakenkoper, soo veel jaren naeen getergd en geinjurieerd, dat gemelde Joan Muisken her Rudolf Hegger1) een proces van injurie2) heeft aangedaan ter sake dat hij in sijn discoursen, prediken en missiven, als door aansegging van ouderling en diaconen te laste gelegt, dat hij een doodslager, jaa een onboetvaardig doodslager was, die niet vermogt te communiceren3), en naar mij gister wierd gesegt, soude die bose schaamtelose paap gecondemneerd zijn van scheepenen te doen honorabile amende en profitabile volgens eisch, namentlik f 2000. - voor den armen deeser steede, maar ik derf

't nog niet voor waar affirmeren, alsoo ik heeden niemand gesproken heb, dan gister wierd ik op dat fondament versogt aan een drukker te leenen de Kerkelike Ordre en Kerkelike Tragedie van Heggerus om die te herdrukken, en die niet vindende dogt mij ik die had uitgeleend, indien aan U.E. sal 't mij lief zijn te verstaan.

Ik had gemeend om reeden U.E. 't register hierneevens gaande door mon frère Eeleman U.E. te doen behandigen, maar nu ik heb willen schrijven, kan ik niet laten te stoffen op onse gesonde lugt. Waar vind men Leydens gelijk? In een stad van 130.000 menschen1) sterven geen 25 menschen weekeliks, sulks die meer als honderd jaaren wil leeven op dien grond hier moet komen. Wat sal 't weesen, indien Leyden nog werd uitgelegt en met vermakelike huisen bebouwd, 't was hier naturam expellas furca voor deesen, nu is 't usque recurrit; t'Amsterdam is 't naturam superabat opus2). 't Zijn quade putten daar men gedurig 't water in brengen moet, de grond deugd er niet: wie kan er in een seef water dragen? Ik had gemeend te toonen hoe scharp ik seilen kan, en misschien soud ik 't schip omgeseild hebben. 't Komt mij wel te passe, dat men mij roept om te eeten, dat sal misschien beletten, dat men mij hier naa niet euvel afneemd, dat ik van mijn tweede vaderland te bijster qualik gesproken heb. Valete.

40. Mattheus Tollenaer3) aan P. de la Court.

Amstelledamme, 1 Nov. 1663.

 

Eerwaerdige Frère. Eenige dagen uydt de stadt geweest, thuys comende bevinde ick d'uwe van 27 October met een pack om op Danzick te laden, het welcke op gisteren gedaen is in Harmen Pieterse Swavelstock, 't schip genaemt de Melkmeydt; hij vertreckt sonder foaute op Saturdach.

Bedancke mon freer en ma suer seer voor haer losiemendt en tracktemendt onlancks tot Leyden zijnde t' haren huyse

genoten hebbe1). Ick sprack op gisteren U.E. broeders messieurs Van der Voordt, die mij seyden ma suer haer noch op de been hieldt, het welcke ick gelove U.E. wat lang valdt. Ick wensche U.E. haest blijde moeder van een gesonden vrucht moogt zijn. Wij zijn hier alt samen Godt zij gelooft noch in goede gesondtheydt ende hoope tot U.E. huyse oock soo zij, niet anders dan zijt van herten gegroedt ende Gode bevolen.

41. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 7 Nov. 1663.

 

Eerwaarde Broeders. Op U.E. aangename van den 5en deeses, antwoord ik mij liever ware dat Vlak2) de uitspraak der heren arbiters beleefde, alsoo een ander curateur3) misschien weederom wat niews t'onsen nadeele soude tragten te brouwen. In allen gevalle soude seer dienstig zijn indien de

heren arbiters sooveel haastede tot de uitspraak als mogelik is.

Belangende de sajen sal ik U.E. ordre volgen en temporiseren1). De broeder van Sr Andries Kloek sal U.E. de brief afvorderen en op U.E. reekeninge doen £ 120. - stellen, en gaan hier weederom ter vertoninge twee wisselbriefjens, die ik met geleegenheid terugge sal verwagten.

Mijn liefste die seer welvarende is en dagelijks sterker werd, heeft deesen avond ten huise van mon frère Jacob2) een Turnhoutse tijk3) gesien merkelijk fijnder en ook hooger van prijse als de lest ontfange; sulke indien mejuffrow Fowler4) geliefde de moeite te nemen een fijnder te ontbieden van tien vierendeelen, soude haar E. aangenamer wesen also 't voor een beste bed soude zijn.

Dat onder gequalificeerde personen de heete siekte weinig grasseerd5), is mij lief en soud ik wel f 100. - voor assurantie willen geeven, dat toekomende jare geen meer doden t'Amsterdam van qualiteit geteld wierden. Ik meen voor alsnog niet dat op onse Uitregtse en bij gevolge Amsterdamse trekweg eenige servituit sal komen6).

Hier is niets bijsonders nieuws dan U.E. gelieve naar groetenisse van mijnentweege mijn heer Eeleman te seggen, dat met eenparige stemmen Anthony Groenendijk is gemaakt commissaris van de monsteringe7) en dat D(s) Godschalk, predi-

kant in de Rijp1) sal trouwen met de dogter van D. Schuil rector in de schole in den Hage2). Gisteren was 't seer schoon, en heeden vuil mottig weeder seederd den middag en is heden ook schielik gestorven Jan Melké3). De boeken van Sr Walwijk4) sullen werden verkoft, waaronder veele goede duitse, en in 't frans Pluvinel5), daar ik voor mon frère Gio〈vanni〉 sal doen oppassen, tenzij mij gecontramandeerd werde; dat een man die sonder middelen was als deese secretaris en een platter6) wel om twee duisend guldens boeken naa laat, geefd mij vreemd en meer weet ik niet te seggen dan ten ware ik ging op saeken, en ik ben daar toe niet gesind maar wel om te eindigen.

42. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 24 Nov. 1663.

 

Eerwaarde Broeders. Volgens U.E. laatste heb ik bewuste vijf boeken op mon frère Gio〈vanni〉 reekeninge gesteld ten prijse als in het memoritien te vinden in de Chronike van Meerbeek7) U.E. eergisteren gesonden neevens Pluvinel8) en Melzo9) door Jan Smaak10). Onse gesondheid en insonderheid die van mijn liefste aangaande is extraordinaris wel, sulks ik

mij des te meer verseeker dat hare vrugt sterk en gesond ter wereld zal komen, dat de goede God geve. Aangaande de sterfte alhier is Sr Fowler1) niet wel onderrigt geweest, want men continueerd extraordinaris weinig doden te hebben, ende is niet een eenig huis geinfecteerd, wat men ook daar teegen moge zeggen, want of wel so nu als dan somtijds d'een ofte d'ander een kool2) ofte buil krijgt, soo geschied hetselven veel eer min als meer dan het pleeg, en daar men 't sied is 't nog smettelik nog dodelik, jaa gevoegsaam sonder siekte der patienten, en geen seekerder teekenen kan men hebben van een suivere constitutie als deese des God gedankt; en U.E. als nog gebeeden zij bij alle gedagten van retraite3) staat op ons logement te maken, gelijk wij warelik in diergelijke geleegentheid sonder lange dreigen U.E. souden bijkomen. In allen gevalle sal ons lief zijn dikwils verzeekerd te mogen zijn van U.E. goede dispositie, en of de sterfte minderd of niet om ons daarnaa te reguleren.

Het Vervolg van 't Publik Gebedd4) behaagd mij ongemeen seer, sulks ik hoope dat de goede ingeseetenen meer en meer sullen prijsen de proceduren van hare wettige overheid, en verfoeien de gedurige gepretendeerde dominatie en dwingelandie der andere provintien omtrent Holland; selfs nu sij haren Jupiter, die op Holland uit hare swarte wolk pleeg te blixemen en donderen, verloren hebben en niet konnen doen als reegenen en wind maken, namentlik in plaatse van de voerman, die met de sweep de paarden pleeg te drijven, sijn vliegen op den disselboom komen sitten, die des voermans oude dreigementen gebruiken teegen de paarden, die omsiende safjens haren gang gaan en seggen: Vana sine viribus ira5). Overijssel wil op 't lesten ter Generaliteit protesteren, dat haar E. alsoo vrij staat als brood bidden6). Valete, valete longum valete.

Een goede tijding sal 't voor ons zijn te hooren dat die oude lose Vlak1) sonder schade van ons laken uitgedaan is.

43. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 28 Nov. 1663.

 

Eerwaarde Frères. U.E. seer aangename van den 26en deeses doed ons hopen dat deese aanstaande winter de pest onder de gequalificeerde niet grasseren2), jaa misschien gansch ophouden sal, maar de scherp en grote besmettelikheid deeser siekte doed mij vreesen, dat het aanstaande jaar voor veelen aansieneliker weesen sal, en die gedagte alleen sal mij weederhouden van woninge vooralsnog te veranderen, en versoek ik dat die ook kragtig genoug zij om U.E. saken soo te doen dirigeren, dat U.E. in soodanig geval van sware sterfte soude konnen Amsterdam verlaten om bij ons te zijn. Mijn liefste neemd gedurig in sterkte toe, sulks ik niet weet eenige reekeninge te maken, en heeft versogt dat U.E. gelieve Sr Fowler de tijke te betalen3), alsmeede ons te laten weeten, wanneer de lijfrente vervald, opdat ik bij geleegentheid een testimonium de vita U.E. soude mogen senden4) en daarenboven versoek ik mij gelieve te laten weeten, of er eenige tijding is dat schipper Herman Pietersen Swavelstok die met sijn schip de Melkmeid oover vier weeken van Amsterdam naa Danzig is gevaren aldaar wel is aangekomen, want omdat ik er niet van hoor, begin ik er in bekommerd te weesen5); wijders indien Sr Coedijk6) tot betalinge der reeds ingekofte juweelen, een gedeelte onser portie geliefde tegen den interest van vier per cento, souden hetselven garen doen. Dat de saak teegens Vlak gepousseert werd is mij lief7).

Dat de Seewen een nieuwe Remonstrantie8) teegen Holland souden uitgegeeven hebben, meen ik niet, ten ware men daar



illustratie
Magdalena de la Court, naar een schilderij van Nic. Maes, aanwezig in het Museum Willet-Holthuysen te Amsterdam.


toe appliceerde de Authentike articulen; en dat de saken met de vier presente steeden soo wel stonden, dat de twee vasalle1) hebben goed gevonden te absenteren, meen ik ook waaragtig te weesen, sulks de liefhebbers der vrijheid aldaar vooralsnog de meeste zijn. Het Vervolg van 't Publik Gebed behaagd mij soo wel, dat ik garen soude weeten, hoe 't t'Aamsterdam opgenomen werd.

Mon frère Eeleman is meest den tijd uit der stad om de Uitregtse trekweg te besteeden en te vorderen2), werd heeden t'huis verwagt, indien komt, meenen wij morgen op een gestoofde karper met een glaasken U.E. gesondheid te gedenken. De goede God behoede U.E. huis voor besmettinge en neeme ons in sijne heilsame bescherminge.

44. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 4 Dec. 1663.

 

Eerwaarde Frères. U.E. gelove niet, dat ik U.E. dit pakjen senda), neen maar 't gaat hiermeede gelijk als in collegiens van hoge regeeringe, alaar die van contrarie avis zijn geweest, veeltijds werden gecommitteerd om een resolutie uit te voeren en daardoor aan de hatelikheid der selve sig schuldig te maken. Soo politik is mijn liefste, want eergisteren gesegt hebbende, dat sij om de klugt Magdaleentjens schoenen aan beide de oomen soude stieren als aan goede Ste Nicolasen, repliceerde ik, dat indien 't mij geschiedde, ik om de klugt in de eene een roede soude senden voor Magdaleentjen ende in de andere een brief om te railleren3) over de onbeschaamde bedelerie van de moeder, die nu niet alleen dien trek4) gebruikt van mij met het schrijven te belasten, maak ook de andere schoe thuis houd uit vreese van 't bovengeroerde. U.E. gelieven hier in te doen naar de meriten van de saak sonder eenige gonst ofte partijdigheid.

U.E. aangename van den 30 passato en 2 deses zijn mij geworden. Weegens Koedijk gelieve U.E. te doen als voor eigen, minder als drieduisend souden wij niet garen partici-

peren yder, dog indien de capitalen of participatiën met £ 2000. - een groter gedeelte eeven soude uitmaken, souden wij met ons drien dat verstaan te konnen fourneren, maar hoger niet1).

Dat de doden minderen en in deese winter nog vrij minderen sullen, alsmeede met de soomer weeder seer toenemen sullen, geloof ik altesamen. De goede God geeve het anders zij, en dat de onvoorsigtige Sr Ornia winne2).

Aen den pens〈ionaris〉 Veth3) meend men de prins van Oranjen een groot vrind verloren heeft. Dat de Staten-Generaal de Turkse avarie aantrekken alsmeede de Dortenaars hare kuiperie om ordre daar teegen te bekomen van haar E.Gr. Mog. bekend hebben gemaakt, sal U.E. best van mon frère Eeleman verstaan konnen4). De heer van Willigen5) heeft 't grootste huis van Leyden gekoft staande op 't Rapenburg bij Sr Gerards huisinge en is beesig met veele kleine te verkopen. Onse vergrooting is volbowd en sugt onse stad naar regeerders, die in een niewe vergroting geleegentheid sullen verschaffen tot grote huisen en erven met tuinen, opdat fatsoenelike lieden mettertijd dit Hollands paradijs souden mogen konnen bewonen, gelijk seedert veertig jaren meest alle aansienelike inwoonders hier vandaan allengs zijn vertrokken. Half tien slaat de klok. Ten 10 uiren vertrekt mon frère. Ik moet mij nog aankleeden om deesen te brengen, daar sal geen tijd overschieten. Valete.

45. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 13 Dec. 1663.

 

Eerwaarde Frères. Seederd mijn voorgaande heb ik geen van U.E. ontvangen; sulks deese te korter weesen moet en

niets hebben dan deesen ingesloten te recommanderen en te versoeken dat U.E. gelieve aan Sr Schoneveld te telle voor mijn reekeninge RD1) 85:3 bankgeld of f 212:13a).

Hier is niet niews, onse dispositie gaat naar wensch, hoewel het lieve buikjen seederd twee maanden eer af als toegenomen is. Sulks wij misschien maar seederd drie maanden sullen moeten reekenen, dog al gissen; waar op wij 't fonderen, soude beeter en korter mondeling konnen werden gesegt, indien iemand van U.E. geliefd over te komen2). En boven alle is het wonder dat die hierin meest geinteresseerd, hier van langst blijft sonder eenige informatie te komen neemen3).

Hoe 't met onse saak teegen Vlak4) gaat, sal mij lief weesen te hooren, alsmede of Sr Henry Momber mijn wisselbriefjen van £ 260 heeft geaccepteerd.

 

Gisteren schoon en heeden mottig weeder.

46. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 20 Dec. 1663.

 

Eerwaarde Broeders. Ik gaa doen 't gunt ik selden heb gedaan; namentlik met eenen brief twee van U.E. missiven van den 15 en 19en deeses beantwoorden. Indien Hansken5) tot in den aanstaanden Meymaand wagt te komen, gelijk ik 't nu gisse, soo sal Amsterdam geen deel aan die plantagie hebben6). Dat een koude vogtige mist tegen de pest meer goed als quaad is, kan ik ligtelijk geloven, maar omdat die

constitutiea) van tijd extraordinair is, ende dat buiten contagie1) soodanig weeder tot onse gesondheid niet dienstig maar schadelik is, meen ik dat U.E. ligtelik sal bekennen. Aangaande teegens Mey nu ordre te geeven om t'Amsterdam een huis te huuren, meen ik dat seer onvoorsigtiglik soude weesen gedaan, want vermits de contagien gemeenelik als sij plaatse grijpen drie jaren duren, en dat sij gemeenelik nogtans in den eersten winter seer afnemen, soo is er voor als nog geen reeden, waarop men soude behoren seekerlik te geloven, dat de pest in het geheel sal cesseren voor den somer, maar soo lang er een huis is, soo is het onseeker of niet weeder sal werden onsteeken; en bij soodanig voorval, dat God verhoede, soude ik mijn selven van onvoorsigtigheid beschuldigen, voorneementlik indien alsdan in mijn familie iet menscheliks gebeurde2), daarenboven soude U.E. selve sig daar in seer beswaard vinden, dit verklare ik te weesen mijn eenige ende innerlike reeden van delay tot op het volgende jaar, die ik meen dat bij wijse luiden swaar genoeg sal weegen om mij te absolveren van ligtvaardigheid.

U.E. continuele milde heusheden, die wij heeden weederom hebben vernomen met castanien en noten, zijn soodanig dat ik die niet weet te recompenseren. Niews: de professoren klagen over de Regeerders van Leyden en versoeken van haar E.G. Mog., dat het Akademie mogte werden verklaard haar territoir, waar in sij alle politike magistrature souden mogen oeffenen, met seclusie der heeren Regteren der Akademie, omdat daar onder 4 burgemeesters en 2 scheepenen zijn3). De Remonstranten hebben sederd vier ofte vijf weeken onderstaan binnen deese stad des avonds heimelik te prediken ten huise van die goede heer, daar wij die schilderien van meester G〈erard〉 Dou hebben gesien, waar teegen onse kerkeliken beginnen te woelen. Ik weet niet, of sij soo veel sullen werden ontsien, dat de regeerders teegen de inclinatien van meest alle fatsoenelike lieden, die ik er van heb horen spreken, die oude versleete mischien altijds, immers seekerlik nu, schadelike placcaten souden willen executeren teegen vrome eerelike en allesints gehoorsame borgers, maar voorsigtigheid is haar nodig, en die

persoon is vremd van te buigen en te krommen, inhalen en toegeeven, gelijk hier behoorde te geschieden; sulks ik twijfel of de Remonstranten tot een goede uitkomst voor haar sullen geraken1). Valetea).

47. Catharina van Der Voort aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 20 Dec. 1663.

 

Seer waerde Broeders. Ick kan niet naer late U.E. t'late wete dat monfrer Jan nu gerust mach wese van wege het Hansken, want noch een helf jar onderwege sal wese2), en soude ick solan U.E. niet sien, dat waer omers t'lang; het soude sijn, of ick gen broeders enadde, ten waere ick het most ordele uyt de menge present di wij dagelijst ontfange, waer voor U.E. wederom ben dounde voer de castagnien en noten3), ben bescaemt van alttijt t'ontfange en niet t'sende. Ons Magdaleentien heft gistere den hele dach gesech ‘Om heft noten en castagnien gesonde van Amsterdam en ick hebber oek gewest’, sij heft het vorsecht. Wat ons vertreck an gat, kan niet sege, want mij man als noch niet wil resolvere, lecht het op de sterft4); sijt ‘het soude wel een slet dat5) wese dat wij soude gan dar het steft’. Sal afbrek also lat is en Magdaleentien seer mouylijke is6).

48. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 22 Dec. 1663.

 

Eerwaarde Frères. Op U.E. aangename van den 20 en 21 deeses seg ik in grote haasta), dat de Leidse klinkert soo gemeenelijk genaamd, geld neegen of tien guldens, deese diend om kelders, reegenbakken en diergelijk of ook geevels van huisen te maken, de kromme klinkert, daar men meede straat, is omtrent voor de helft van dandere te koop. Nog is een andere slag van Leidse steen, die men hardsteen noemd, waarmeede men ordinaris de geevels ende andere muuren, die reegen en wind subject zijn, maakt; deese soude men om 3¾ guldens of een stuiver min het duisend hebben, en gisse ik dat U.E. soodanige meenen, en bij soo verre U.E. die voor f 4.- t'Amsterdam konnen bekomen, dunkt mij dat geraden, want ik soude vreesen meer als ses guldens en misschien tien aan vragt te sullen moeten beloven. Ik sal alles onderstaan1) en naarder order verwagten.

49. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 22 Dec. 1663.

 

Eerwaarde Frères. Deesen ugtent heb ik U.E. geschreeven2), dat ik van U.E. soude verwagten naarder ordre, eer ik eenige Leidse steen soude kopen, alsoo ik meende, dat U.E. sig niet wel hadden uitgedrukt met het woord klinkert, omdat die ten allerminsten agt guldens het duisend verkoft werd, en die geen waarmeede mon frère Jacobs3) geevel is gemaakt, kost omtrent 15 guldens het duisend en werd ook seer selden tot bouwen van muren, maar meest tot reegenbakken en kelders gebruikt, of wel de kromme klinkert om straten te maken. De grawe hardsteen, daar nu veeltijds geevels meede werden gemaakt, geld ses guldens het duisend, en de roode hardsteen, daar men ook geevels en andere muren, in de reegen staande, kan maken, geld 3 guldens en vijftien stuivers, en soud ik voor

onkosten alhier en vragt tot Amsterdam, moeten betalen tien stuivers het duisend; sulks U.E. apparentelik tot f 4.- het duisend seer slegt goed souden bekomen, of indien warelik goede roode hardsteen soude weesen, soo soude in alle manieren raadsaam weesen, dat deselve liever t' Amsterdam deeden inkopen, dog indien U.E. van goede steen door mij gelieven liever gediend te weesen, sal daartoe ordre verwagten en seer garen de commissie volgen.

Weegens Sr Coedijk1) sie ik, dat hier aangenaamst soude weesen, dat op onse naam van Jacob, Pieter en Joanna de la Court wierde geteekend negenduisend guldens sonder meer. Wijders send ik U.E. hierneevens om in te vorderen en op mijn reekeninge te stellen een briefjen van ▽2) 120, ten laste Sr van Beek, en een van 148 escus, ten laste R.v. Broekhuisen, beiden tot dr.3) 100 ⅔ ende een assignatie van f 138 ten laste Gerrit Lukens.

En soud ik seer garen mij in staat sien van te konnen seggen, dat in erkentenisse van de continuele moeite (behalve de provisie, die ik billik op mijn reekeninge verwagten sal) ik U.E. op Woonsdag meen te senden een goede kalkoetse haan in een grawe korst, om te konnen duren gebakken, maar nu kan ik niets seggen dan dat het is een gering spieringjen om seer veel genote cabbeljawen.

De represalien hebben op deese vergaderinge niet doorgewild; te verwonderen ist dat Amsterdam daartoe soo vaardig heeft konnen verstaan. Tusschen mal en vroed, wind wel goed, maar regeerd qualik4).

De professoren hebben op deese vergaderinge ook een lange remonstrantie tegen de regeerders van Leyden ingeleeverd, en is daarop met eenparige stemmen geordonneerd, dat de Rector en 't Senaat sullen hebben weegens hare grieven sig te dragen naar dat de Regters van het Akademie sullen goed vinden; meer kon 't niet teegen die pedanten, sig een politike magistrature ingebeeld hebbende, gaan1).

Wij varen, gode zij lof, seer wel, insonderheid mijn liefste, en ook Madeleentjen, hoewel sij oover weinig dagen verscheide blaertjens in hare handen gebrand heeft. Valetea).

50. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 25 Dec. 1663.

 

Eerwaarde Frères. Omdat Jan Smaak2) heeden vaart, werd eenen dag verhaast de pastey3), die wij wenschen U.E. in gesondheid met goeden smaak mogen veroorboren, en op den U.Ed. angename van den 23 seggen het wel is dat de steenroode hardsteen tot 4 gulden bij U.E. gekoft werd, dog gelieve U.E. toe te sien, datter niet veel welboren genaamd onder is, want die veel sagter is en ligter breekt4). Jan Smaak is gekomen en mag niet wagten. Van den ferosen 〈?〉5) stokvis 26 ℔ gelieve U.E. te senden met den eersten. Wij zijn godlof gesond.

 

De vergadering der Remonstranten is stillekens gestut, dog soodanig, dat meer schijnt om de Kerkeliken, die alhier daaroover de Heeren door Commissarissen souden hebben dat versogt, te stutten als om de saak eigentlik te beletten in het toekomende. Sulks apparent eerlang op een andere plaatse weederom heimelik sullen bijeenkomen6).

51. P. de la Court aan W. van der Voort.

Leyden, 30 Dec. 1663.

 

Mon frère Gugl〈iel〉mo werd gebeeden voor mij te kopen en toe te senden als volgd:

2 pièces cotton blanche mauris1) environ 12 aune2) à f 15 ou 16. 2 dit salampouris3) de f 18 ou 19.
6 pièces toile de Harlem blanche{ deus de 24 ou 26 souls.
6 pièces toile de Harlem blanche{ deus de 30 ou 31.
6 pièces toile de Harlem blanche{ deus de 35 ou 36.

Matthaei Vossij Annales Hollandiae Zelandiaeque libri quindecim, item Isaci Vossij Jacobae Bavariae Historia4).

52. Maria de Witt aan J. van der Voort.

Dordrecht, 12 Nov. 1664.

 

Mijn Heer ende seer waerde Neef. Door U.E. aengenamen van den 24 verleden maent versta ick, dat neef desselfs broeder van sijn E. retrette dispoos is weeder thuys gecomen5), wyl niet twijffelen of soo sulle van gelijken neef ende nicht La Coert mede gedaen hebben, wiens goede resolusy van tot Amsterdam te commen wonen tegens Mey Godt de Heer segenne wyl. Ick hadden het selfden eenighe wercke verleeden door een missive van mijn neef La Coert al verstaen, die mijn versekerde desse verhuyssinghe aen te neemen om sijn liefs wyla), dat ick seer wel geloof; want ick hebbe het mijn noyt konnen inbelden of verseekeren, voordat ick dat van sijn E.

sellever verstont. Ende alhoewel sijn E. bij mijn altijt is geweest in grootte aghtinghe om sijn E. civiliteyt, soo sal ick sijn E. nu noch merder estimeren en beminnen om sijn E. complesentte humueer. Ende Godt d'Heer bidde haer E. daer te samen veel jarren met gesontheyt en contenttement moghen leven1).

Dat U.E. schrijft juffrouw Repmaker met haer huyshoudinck op sal breken, geloof U.E. qualijck sult onderreght sijn. Ick hadden gevraght aen imant van haer vriende oft d' selfde juffrouw hier sou commen wonnen, omdat haer E. nu naer haer E. gesontsijn hier soo lanck bleeft, kregh tot antwort van neen, maer dat over een dagh oft 9 naer Amsterdam weer sou vertrecken, ende daer oock sou blijven wonnen. Of haer E. nu van huys sal veranderen en wet ick niet, anders sou den stant onverwensselijcken2) sijn, omdat soo naer U.E. huys is, maer 'thuys staet mijn anders niet wel aen, is al te sleght voor nicht, is maer een gemenne slagh3) naer mijn voorstaet, ende klijn. Nu om de comoditijt gelooft ick haer E. veel sou doen, maer 't jarent4) mende nicht 't huys van Schuyt te huer sou commen ende dat sou haer E. better sijn, maer men moet sigh diennen vant 'tgeen men kan ende niet dat men wyl. Ick verlanghe om haer E. ens te sien ende te spreken, kan wel afmetten hoe wel haer E. moet gemoet sijn5).

Met de disposicy van ma meeren6) gaet het Godt sij gedanck wel naer den teyt, heeft vandaegh voor d'erste reys allen over haer E. kamer gegaen sonder te leyde, maer de

voolkome stercktten geloof niet der comen salt voor 't voorjaer, want ma meere is te uyttermaetten uytgeteert en mager, soodat haer E. allenigh maer het veel over 't gebent heeft, ende hoe wijnigh haer E. eet, beswaert haer E. seer, soodat dat voetsel noch haer E. niet ten goeden en gedeydt, ende 't sijn teyt sal moetten hebben. Daerin wey wel better als haer E. passiensi connen hebben, omdat wey wetten de overgrotte swackheyt ende elende, daer ma meere in 't minste niet af is bekent, ende verwondert sidt toe ende hoort van die d'eer haer E. doen van nu te besoecken; ende haer E. in hear E. elende gesien hebben, segghen met ons, dat Godt een wonderlijcke genade aen ons huys heft gelieve te bewijsse, ende mijn lieve moeders daghen met Hiskia te verlenghen1), want die waren volgens alle mensen ooghen ten eynde, soodat wij haer E. van den Heer wederom hebben gebeden. Onsse gebeden sijn geassisteert geworden van ontallijcke veele mensse, die ma meere beminden, ende wij veelen nu erst in desse noot hebbe leere kennen, ende spissejallijcke onsse goede ende nade bloetvriende, daeronder ick U.E. in sonderheyt mede voor hebbe te dancken. Hoppe dat Godt allemaghtigh voorders soodanigh seggene sal, dat wij haer E. noch veel jaren gesont sullen haer E. voorsorginghe geniette moghen, ende haer E. lieve vrinde haer goede genegentheyt ende geringhe dienst2).

Mon frère de Witt3) heeft mijn van desse verleede weck geschreve, hoe sijn E. gecomitert waer naer Overeyssel ende Gelderlant ende dat sijn E. van voornemen waer oft most gaen over Amsterdam. Al hoewel hij maer deselfde stadt sal doorgepasseert hebben, wyl niet twijffelen oft sal sijn dienst al aen U.E. hebben wessen presentteren, ende door deselfde al verstaen 't nieus datter al is van Engelant, maer van De Ruytter kan men niet af hooren van lie uytte regerinck, al hoeweel ick vast geloof, hij in Gunea is en d'Engelssen daer al sal schon gemaeckt hebben, dat Godt geven wyl. Sou

een grotte saeck sijn, dat in desse staet soo grotten sekretessen waer1).

Ick hebbe voor dessen U.E. wat verhaelt van neef Noye2), maer niet spissejaels, omdat mijn den teyt het niet toe en liet. Als dessen fijnnen quant sijn erme vrou tot ten eynde van haer leve hadde gequelt ende geplaeght, begon hij op nieus sijn vader te quellen, ende soo ongoddelijcke te ontmoetten in presenssy van vremde lie, dat het een schrik geeft om te heerdencken. Nam voor een protecx, dat sijn vader aen hem wegens sijn huwelickxgoet vel schuldigh waer, dat nochtans soo niet en was; wou daerover sijn vader in 't reght trecken. Ick vermoght die teyt soo veel bij hem met bidde ende andere middele, die ick aenwende - tegens 't gevoellen van al de werrelt - dat ick het ter neder ley, ende hem de3) met sijn oude vader versoenen. Hij belofde mijn doen4) niet te sullen doen tegens mijnnen raet. Dit durde soo langhe als hem die wel geviel, maer als ick wou ordere stellen in sijn huys, dat hij met d'meyt niet sou slaeppen op een kamer, stont dit hem niet wel aen. De meyt klaghde mijn over sijn onbehorlijcke ontmoettinghe ende versoght mij: ick sou mijn oom segghen sij verhuysse wou ende om geen dinghe van de werrelt blijven wou. Ende ick kon haer in geen ongelijck stellen. Hij dit hoorende quam mijn versoecken: ick sou de meyt bepraette om te blijven. Dit versoecken durde veel daghen aen een. De meyt bleeft bij haer voorighe resolusy. Ick sey: neef, wat sou een heer hem soo veel aen een meyt gelegen laette wessen. Hij seyde, daer wat mede te hebben uytstaen. Ick bestrafte dat ik hem ende meer ander quat leeven, en niet met flatteren, als ick wel gewent waer, want mijn waer geseyt hij 3 daghen te vooren 4000 gulden op een naght hadde verspelt.

Naer dessen dagh quam hij niet meer bij mijn, noch selfs

uyt sijn vaders huys, spelden heel den disperaetten, klaghde aen al de werrelt over mijn, dat hij aen mijn als d'drommel sijn biecht hadde gedaen etc., ende gaf mijn ontallijcke vervlocktte namen, hadde mijn versoght de meyt te persewaderen om te blijven ende soodra ick mercktte hij aen d'selfde verlooft waer, hebbe ick ter contrary haer wegh geholpen. Dit waer, seyde hij, sijn rede, die hij op mijn hadden < warren die niet heel suvisant om mijn soo te vlocken >; hij lit niemant gebreck lijden van te segghen: hij aen desse sijn meyt verlooft waer, dat hij ock haer wou trouwen; lit een rinck ontrent waert 4 gulden gelijck de meyssjes draghen sien, welck hij seyden van haer op trou te hebben ontfanghen, ende dat hij een ander aen haer hadde gegeven. Ick weet niet, of toe sijn vrou al 5 wecken hadde doot geweest. Sey ock tegens een ider, dat hij desse meyt in sijn vrouwe leven al hadde bemint ende haer belooft hadde te trouwen, soodra sijn vrou sou doot sijn. Desse godlosse praet voerde hij tegens geen een, maer 10 en 10 menssen ende spelde voorders den dolle geck; sey, dat de duywel snaghs bij hem quam, dat hij hem ock niet ontsien sou sijn handen aen imant te slaen, soodat selfs de buel fors gelt aen hem verdiende, trock op een teyt de buel bij den eerm, seyde: Mr Willem, ick wou ghij gelt aen mijn verdienen sout, ick ben mijn leven moe.

Soo waer hem d'liefde om 't hart geslaghen, maer ick gelooft het de gelt liefde waer, die hem ontbrack. Goede vriende quamen mijn dit aendiennen. Oom Noye kost daer niet in doen. Ick seyde: ick ben buytte krediet nu ock bij hem. Ick sont hem den dockttor toe, versoght die: hij wou hem sien te genese van die rassernij. Ende ick raden oom: hij sou een ander meyt huren, en die meyt, die nu gaen wou, laetten gaen, gelijck geschiet is, soodat een dienstmeyt haer selfs noch meer aghten als om haer aen soo een lightmuts te besteeden.

Bij al dien dat moey saliger U.E. moeder lefde, sou met de mijnne nu segghen, wat dat die lie nu al sien moetten, die soovel volmaecktheyt van andere kinderen begerden, maer wat ist, 't quat dat wij sien is van ons naeste bloet, ende hebben del aen sijn schanden. Oom maeckt grotte droefheyt alst quaet present is, maer alsser wijnigh daghe weer passeeren, ist weer oom Noye. Hij, neef Noye wyl prossederen met sijn schonmoeder; seyt niet een duit gesien te hebben van sijn vrouwe saliger goet ende voorwarden hebbe sij gemaeckt winst ende verlies gemeen. Ende hij heeft, seyt hij, 28000 gulden

aen schulden. Daer moet sij de helft in betaellen. Hadde sijn vrouwe moeder geen supoort van vrienden ende hij niet bekent voor een lightmuts sonder kredit, hij sou haer spuls genogh maken.

Sou ick hier meer bijvoeghen van de legentten1), den teyt sou mijn ontbrecken, ende 't pampier gebiën te eyndighen, soodat naer hartelijcke gebiedenisse sal blijvena).

53. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden2), 5 Junij 1666.

 

Eerwaarde Frères. U.E. missive hebbende gecommuniceerd aan mijn eerwaarde frère Jacob de la Court3), heeft deselve geresolveerd, om U.E. soo veel doenelik van moeiten te ont-

lasten, aan Sr Hendrik van Eik op morgen met de kagerschuit toe te senden de somme van vier duisend guldens, versoekende dat U.E. derhalven gelieven van den selven te vorderen een recipisse van de heer Secretaris van de provintie Groeningen, als ook desselfs Van Eiks belofte van betalinge der interessen.

Wijders versoeke, dat U.E. ten behoeve van mijn lieve suster Joanna de la Coert1) gelieve te tellen als boven twee duisend guldens ende daar van ook schriftelike beloften der interessen van Van Eik, als ook de recipisse des Secretaris te vorderena).

Ons Madaleentjen2) is nog seer verkout en vierig uitgelopen omtrent den mond en daarom wat pijn en moeilik. Anders is het Goddank wel en beeter met mijn lief als voor dessen. Op Dingdag of Woonsdag meen ik over te komen en mondeling te tonen en seggen hoe aangenaam 't ons is van U.E. gedurig soo veel vriendschappen te ontfangen.

54. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 7 Junij 1666.

 

Eerwaarde Frères. Eergisteren verwittigde ik U.E., dat mon frère Jacob den sesden deeses soude senden < gelijk ook geschied is > naar Amsterdam aan Sr Hendrik van Eik de somme van vierduisend guldens ende dat U.E. derhalven geliefde van den selven te vorderen soo sijn recepisse als ook die van den heer Secretaris van Groeningen ter gemelder somme. Daarenboven versogt ik, dat U.E. geliefden voor mijn lieve suster Joanna aan gemelden Van Eik te tellen twee duisend guldens ende alsboven de recepissen te ligten t'haren behouven. Eindelik notificeerde ik U.E. van meeninge te zijn op morgen over te komen, het eersten confirmere bij deesen, maar niet mijn overkomst, want alsoo eergisterenavond ma seur Eeleman3) wel is bevallen van een jonge dogter ende den Heiligen Doop over deselve sal werden gecelebreerd Woonsdag aanstaande en mijn liefste als getuige over deselve in persoon sal staan, sal ik morgen haar E. derwaarts geleiden. Ons Madaleentjens verkoutheid en indispositie is uitgevallen op een

sprow1), waarover seer pijn en moejelik efter met weinig koortse is, sulks gaat en staat en niet wel kan swelgen 2) sonder pijn, sulks weinig eet en wij er niet toe weeten te doen als haar warm te houden. Mijn liefste continueerd merce il vin d'Ispagna3) beeter als voor deesen te zijn en het Hanskens beweeginge sterker als voordeesen te voelen4) waarmeede naar hertelike groetenisse en versoekinge van U.E. overkomst eindigd ...

 

Wij meenen op Donderdag des avonds weederom op onse Hoffsteede5) te zijn en soude ik met U.E. op Maandag ofte Dingsdag konnen naa huis trekken, indien U.E. geliefden ons te komen versoeken6).

55. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Meerborg, 21 Junij 1666.

 

Eerwaarde Frère. Op U.E. aangename van den 20en deeses soude weegens het voeder7) hout antwoorden: het op den turfsolder diend gestapeld te werden, dog hope morgen avond t'Amsterdam U.E. te konnen spreeken.

Onderentusschen sende U.E. ¼ vat boters tot f 26 en 7 ℔overwigt. Indien U.E. meer begeerd, soude het ons naarder aangesegt moeten werdena).

Het niews blijft hier op den selven voet, dog eer declineren als accresceren, alsoo de rapporten aan den Staat gedaan weegens de genome of gebleeve scheepen der Engelsen8), dat die souden zijn tusschen 30 en 40; zijn gefondeerd op het klein getal, dat d'onse dagelijks daar van hebben gesien, sulks die vermist wierden, gepresumeerd zijn gebleeven ofte

genomen te weesen. Ruiter1) selfs heeft aan een vrind, die 't mij heeden heeft gecommuniceerd, gesegt, dat vermeende, weinig min als 40 scheepen van d'Engelsen verloren waren, ende dat sij wel 8000 man bij der gisse souden verloren hebben, soo aan gevangens2), doden en verdronken.

Weegens het vieren meenen, dat eer te Leyden als t'Amsterdam te sien3).

 

Heden hebbe 2/24) lakens voor gemeene rekeninge tot f 3. -3. - gekoft.

Onse kinderen varen seer wel; Madelene is school te Leyden; mijn lief werd grof dik en welvarende.

56. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Meerborg, 12 Julij 1666

 

Eerwaarde Frères. Volgens U.E. versouk gaat hier neevens een quart boters, waarvan mondeling naarder.

Ik hoop mijn wisselbriefjens U.E. behandigd en in specie dat ten laste messieurs Bernards sal weesen ingekomen.

Ik heb aangevangen de plating5) en bij gevolge een huisken en niewe schutting aan den Rijn voor mijn tuin te maken, twelk sal veroorzaken wij hier 8 ofte tien dagen langer sullen blijven als hadden gemeend.

Wij zijn God lof gesond en verlangen van U.E. tijding te

horen. Nigt Groenendijks1) kind heeft de waterkanker2).

57. P. de la Court aan W. van der Voort.

Meerborg, 20 Julij 1666.

 

Eerwaarde Frère. Gisteren naar den middag hebbe ontfangen U.E. aangename van den 17en deeses en alsoo van meeninge was heeden U.E. te komen vinden in den Hage, is mijn liefste opgeklopt3) om te assisteren nigt Groenendijk4), die van een jonge soon is verlost. Sulks het nu te laat zijnde om op één dag heen ende weeder U.E. te spreeken, ik versoeke U.E. gelieve, indien het doenelik is, U.E. reise soodanig te dirigeren dat mag vallen over Meerborg, van waar ik met U.E. naar Amsterdam soude gaan heen en weeder, alsoo ik daar niets te doen hebbe als eenige aanteekeninge naar te sien ende een briefjen op Italien te schrijven, waar meede naar hartelike aan mijn heer Johan Wtenhage de Myst5) ende aan U.E.a)

58. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 26 Julij 1666.

 

Eerwaarde Frères. Ik verwagt nog U.E. antwoord omtrent eenige lakens volgens ontfangene stalen van Napoli, te kopen alhier ofte niet, en middelerwijle versoeke, dat U.E. gelieven door Esaias van den Velde deese neevensgaande assignatie ten laste Srs Louys en Joseph Serrurier in te vorderen en 't beloop van dien, zijnde f 998. - courant geld, bij U.E. te mijner overkomst te bewaren.

Eergisteren was het hier seer warm weeder, gisteren een weinig koelder en heeden warmer als ooit.

En heeft men van des ugtens met den dag tot omtrent 9 uren gedurig horen schieten niet diep in zee, maar niet soodanig of een gevegte tusschen veele scheepen was; wat het zij geweest, sal men haast horen1).

Wij zijn, de goede God zij gedankt, soo gesond, dat U.E. de selve gesondheid toewenschen, alsmeede aan onse neef en nigten Van der Voort2), opdat volgens haar EE. notificatie, door neef Schonenveld gedaan, ons met den eersten mogten komen besoeken.

En is mij leet, de missive, 5 dagen oud zijnde, mij is besteld geworden; soude andersints niet hebben versuimd, die vrinden aan te spreeken en te versoeken, gesamentlik met mij te gaana).

59. P. de la Court aan W. en J. van der Voort.

Leyden, 1 Aug. 1666.

 

Eerwaarde Frères. Soo eeven met de kinderen, neef en nigten Van der Voort in stad komende om de kraamvrow Groenendijk1) te besoeken, werd mij besteld U.E. aangename van den 31en deeses waarop segge mij lief sal weesen, indien U.E. voor mij en mijn broeder Jacob gelieven te teekenen ons interesse, welk was ruim vijfduisend guldens, en dan nog f 1800. - weegens het geassureerde, van alle twelk te sijner tijd behorelik bewijs soude konnen werden gegeeven. Hiermeede eindige in haast alsoo gewagt werde om met neef en nigten een wandeling op de singels te doen. Mijn lief is met neef en nigten Van der Klijf2) te Meerborg gebleeven en zijn wij alle gesonda).

 

Ik versoeke U.E. gelieve dit wisselbriefken van f 600. - door Van den Velde ter acceptatie te doen presenteren.

60. Maria de Witt aan J. van der Voort.

Dordrecht, den 6 Dec. 1666.

 

Mijn Heer ende warde Neef. U.E. aengenaemen van den 28 Novemberb) hebbe niet eerder beantwoort, omdat UEd. begerten daerin van UEd. toe te sende onsse out grotvader niet hebbe connen vooldoen, omdat deselfde nu eerst hebbe van den schilder thuys gekreghen. Ende alsoo den teyt van 't jaer light door 't vriesse het waeter onvaerbaar sou maken, hebbe geen geleghentheyt willen laetten voorbijgaan, om UEd. deselfde toe te sende, gelijck ick op gisteren middaghen die schilderij hebbe mede gegeven met een schipper Henderick Thuenisse, en al soo denselfden seer haestigh waer, hadde geen teyt om een kassje oft plancken voor 't quetssen daervoor te doen, maer den voornomden schipper mijn beloofde soorghvuldigh deselfde te bewaren ende die UEd. in hande sal stelle ongequetst. Ende sal dien selfden Henderick Thuenisse,

als UEd. die sult gebruyckt hebben, weder commen haellen, ende besorghen als nu. Wij hebbe desse schilderij laette coppieren tot over de knie ende de tronye op deselfde grotte en de patronnesse daer afgelaetten en daer het hooft bedeckt den eerm oft handt, is de hant geordinert te steken voor in den tabbert, en de reghter hant steunende op een leyst, daer onder aen 〈?〉 op stat Willem Schivers van Merode etc.1). Wil niet twijffelen of soon kunstighen mester als De Baen is2), sal wat fraeys hiervan maken.

Ick en hebbe geen subjeck wardigh om desse te largeren dan men begint hier hart te wedden op uytgaende Mey vreede3). Dat God Allemachtigh geven wyl, in wiens heyllighe protexsy ick UEd. wyl bevellen.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs


editeurs


datums