Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 61

[p. 52]

Aanvullende stukken op den ‘vredehandel met Spanje’ in 1598,
Medegedeeld door Dr. J.H. Kernkamp.

Wie in de Leidsche Collectie-Van der Meulen grasduint, loopt ernstig gevaar dat hem bij de uitgave van een onderdeel wegens de uitgebreidheid van het archief - 684 nummers, waarvan verscheidene honderden brieven bevatten - stukken ontgaan, die een welkome aanvulling vormen voor het reeds gevondene. Dientengevolge behoeft het volstrekt geen verwondering te wekken, dat na mijn mededeeling over den ‘Vredehandel met Spanje’ in 1598 in deel 57 dezer Bijdragen thans nog eens de aandacht wordt gevraagd voor een drietal brieven over hetzelfde onderwerp, van welke de laatste twee zijn ontleend aan een klad- en kopiebrief van Daniel van der Meulen.

Zooals men zich zal herinneren, lokte de vijand den oud-Antwerpenaar in Januari 1598 onder voorwendsel van familieaangelegenheden naar de Zuidelijke Nederlanden, om hem te polsen over de mogelijkheid van een verzoening der afvallige gewesten. Zijn bevindingen rapporteerde Van der Meulen direct na terugkomst in Den Haag, aan Prins Maurits en Johan van Oldenbarnevelt. De landsadvokaat, die op het punt stond aan het hoofd van een gezantschap naar Frankrijk te vertrekken, om Hendrik IV te bewegen zijn noodlottig plan te laten varen van vrede te willen sluiten met Spanje, hechtte aan dit onderhoud groote beteekenis. Hij verzocht Van der Meulen derhalve, volkomen onwetend, dat hij den tekst nog onder oogen zou krijgen, alvorens voet aan wal te zetten in Frankrijk, op de gebruikelijke wijze schriftelijk verslag uit te brengen over de besprekingen in Brussel.

Twee maal werd de reis door het gezelschap van Oldenbarnevelt van Den Haag uit naar Den Briel, vanwaar men

[p. 53]

scheep zou gaan naar Dieppe, te vergeefs ondernomen; ongunstige wind verhinderde het vertrek. Ofschoon de gedeputeerden zich stellig verbeten zullen hebben over het oponthoud van zesenveertig dagen aan het begin van hun reis, zaten zij geenszins stil, en Oldenbarnevelt in het bijzonder benutte den tijd, dien hij in het vaderland tegen wil en dank moest doorbrengen, door het inwinnen van gegevens, welke hem bij zijn zending van dienst konden zijn. Van de inlichtingen, die hem in dezen tijd werden verstrekt, waren die van Daniel van der Meulen zeker niet de minst waardevolle. De wijze, waarop het verbaal, dat de nadere bijzonderheden van de onderhandelingen met de Zuidnederlandsche regeering inhield, in handen van Oldenbarnevelt kwam, maken de hieronder medegedeelde bescheiden voor ons duidelijk.

Een expresbrief, gedateerd op 15 Februari 1598, wordt met een specialen koerier naar Leiden verzonden. Van der Meulen blijkt niet thuis te zijn, maar bevindt zich vermoedelijk voor zaken, die hij gedurende eenigen tijd niet heeft kunnen behartigen, in Haarlem bij zijn zwager Jacques de la Faille. Het verbaal is niet gereed. De verontschuldigingen leeren we kennen uit den door mij afgedrukten kladbrief, die rijk is aan doorhalingen en veranderingen. Van der Meulen belooft echter het gevraagde verslag, dat nog gecopieerd moet worden spoedig te zenden, zoodat Oldenbarnevelt ongetwijfeld met volledige kennis van zaken - dank zij den ongunstigen wind - naar Frankrijk is vertrokken.

Over het verder verloop der vredesonderhandelingen in 1598 bracht de vorige publicatie (blz. 347) een fragment van een huichelachtigen brief van Richardot aan Daniel van der Meulen. Terzelfdertijd kwam evenwel uit de Republiek een geheel ander geluid, dat aan duidelijkheid niets te wenschen overliet. Met voorkennis van vooraanstaande regeeringspersonen - Maurits, Oldenbarnevelt, Hessels en Van der Warck - zette Daniel van der Meulen in een brief nog eens het standpunt der afvallige gewesten uiteen aan zijn zwager Marten de la Faille, den vertrouwensman van het Zuidnederlandsche gouvernement, die reeds vroeger ziekte had gesimuleerd om zijn familielid over de grens te krijgen. Daar de Staten het bij dit officieuze antwoord op de vredespogingen van gene zijde in 1598 lieten, verdient dit derde en laatste document hier een plaats.

J.H.K.

[p. 54]

I.
Joh. van Oldenbarnevelt aan Dan. van der Meulen. 's-Gravenhage 15 Febr. 1598.

⁺ Mijn Heere, Ik hebbe de naeste veerthien daghen zoe in den Briele als alhier in den Hage¹⁾ verwacht Uw E. verbael van 't geene gepasseert was in Brabant, volgende Uw E. beloften, opdat ik op onse onderlinge communicatie ende affscheyt des te beeter mochte letten op tgeene voor den welstandt der Nederlanden van dese gelegenthijt zoude moghen dienen. My en is tselve niet (in) handen gekomen, zulcx ick twyfelende off het qualijck mochte geadresseert zijn, goet gevonden hebbe desen expressen boode aen Uw E. te seynden met vriendelijcke begeerte my tselve te willen by den selven seynden, daeraen my vrientschap sal geschieden.

Hiermede, mijn heere, bidde ick Godt den Heere Almachtich Uwe E. in gesontheyt te houden in Sijn hylighe bewaringe. Uyt Den Hage den 15^en Februari 1598

Uw E. dienstwillighe

Johan van Oldenbarnevelt

Adres:	Aant. in dorso:
A monsieur	A^o 98 Leyden
Monsieur Daniel van der Meulen demeurant à Leyde	Bernevelt uuyt den Hage van den 15 Jan. (!)^a).

(Leiden, Gem. Archief. Collectie-Van der Meulen n. 319.)

+ 15 Febr. 1598.

1) Over het oponthoud aan het begin van zijn reis naar Frankrijk deelt Oldenbarnevelt elders mede: ‘Den wint schynende te willen dienen, hebben wy ons opten lesten January nae Maeslantsche sluys begeven ende des anderen daechs nae Den Briele. In Den Briele hebben wy twaelff dagen gewacht nae de veranderinge van den wint, maer, gheen veranderinge kommende, hebben wy daerae geraden gevonden, oock omme de costen te verminderen, ons wederomme na Den Hage te begeven, alwaer wy gestadich opte wint gewacht hebbende, is deselve goetgecomen den 26en February, tenwelcken dage wy ons andermael op Maeslantsche sluys gevonden hebben, maer, den wint ommegeslagen sijnde tot onse aencompste aldaer, hebben ons des anderen daechs wederomme begeven nae Den Hage. Ende aldaer opte veranderinge van den wint gewacht hebbende tot den 17en Marty, hebben ons tenselven dage mit een goede wint voor de derde mael opte reyse begeven, zulcx dat wy den 18en opten middach zee genomen hebben’ (S.P. Haak, Johan van Oldenbarnevelt, I (R.G.P. 80), blz. 411).

a) De vermelding Januari moet een verschrijving zijn.

[p. 55]

II.
Dan. van der Meulen aan Joh. van Oldenbarnevelt. Haarlem Febr. 1598^a).

⁺ Monsieur, J'ay eu celle qu'il vous a pleu m'escrire. Je vous prie humblement de me pardonner la faulte que j'ay faict de n'avoir envoyé le verbal dont je vous avoys parlé. Après votre partement me mettant à le lire.

Van der Meulen breekt hier af en begint opnieuw.

Monsieur, Après votre partement vers la Briel je me mis à lire les mémoires que j'avoys recueilly pendant mon séjour à Bruxelles que j'avoys dit vous envoyer en France, et trouvant^c) qu'il n'y avoyt rien que je n'eusse dit de bousche et que le tout revenoit à ce dont Vostre Seigneurie estoyt desja informée en plan, je jugeoys qu'on me tiendroyt plus tost importun que diligent si j'envoyois papiers qui ne pouvoyent servir de rien.

Mais entendant par celle qu'il vous a pleu m'escrire, laquelle m'est parvenue tout à l'heure, que continuez encores à demander lesdites mémoires, j'ay envoyé les quérir en diligence et les feray copier à mon homme pour vous les envoyer d'Amsterdam, par exprès(?). Donc vous priant bien humblement d'excuser mon délay et croire que l'intéressé(?) n'at esté par faulte de bonne volonté pour vous servir, mais de peur de déplaire.

a) klad.

+ ..Fehr. 1598^b).

b) Niet nader gedateerd.

c) Volgt een doorgeslagen gedeelte.

[p. 56]

De plus je vous offre la humble service que je vous doibs de coeur comme de plume, vous assurant que je suys à jamays, Monsieur,

Votre très humble et obéissant serviteur
Daniel van der Meulen.

En haste de Haerlem ce...

de février anno 1598.

Adres:

A monsieur
Monsieur l'Advocat
d'Hollande
à
La Haye

(Leiden, Gem. Archief. Collectie-Van der Meulen n. 435.)

III.
Dan. van der Meulen aan Marten de la Faille. Leiden 15 Juli 1598^a).

⁺ Mon frère¹⁾, J'ay eu la vostre du 2e du passé. Vostre paix avecques la France²⁾ vous fera plus tost veoir que gouster la douceur du repos. Je croy que si on s'arme d'un peu de pacience, qu'elle nous apportera par deça plus de desplaisir que de dommage, estans les affaires du monde plustost disposées à confusion et disordre qu'à ordre ou repos. Les conditions que vous avez accordées au Franchoys sont telles, qu'on ne scauroyt trouver rien d'estrange de ce qu'il at négocié avecques vous, mais quel respondant aurez vous de sa foy! Il pourra tousjours rompre à son avantage; jamais ne manqua prétexte à Prince qui at envie d'entrer en guerre.

a) ‘Copia’.

+ 15 Juli 1598.

1) Zie voor het geslacht De la Faille de genealogische tabel in deel 57 van de Bijdragen blz. 346.

2) Bedoeld is de vrede van Vervins (2 Mei 1598).

[p. 57]

L'Angleterre à ce qu'on bruit¹⁾, voudra aussy se pacifier avecques vous, ou plustost arracher soubs ce prétexte de nous de conditions que ne vous plairront guerres. Or qu'il soyt, que nos voisins sortent de la guerre, et que nous continuons à nous entrebattre, je vous prie ces spectateurs de nostre tragédie ne se rendent ils pas arbitres de nos armes pour se prévaloir sans aulcun danger du succès d'icelles? Tel qui dira avoir paix avecques vous, cornera et nourrira la guerre par dessus main. Il n'est besoing d'en dire d'avantage; tout homme d'estat entend quelle fiance at en tels traictez. Croyez moy que le remède de vos maux et des nostres consiste en nous mesmes. Les estrangers jetteront tousjours de l'huille dans le feu, lequel ils taschent nourrir dans nos entrailles.

Le Cardinal n'at moyen pour s'establir, si ce n'est par une paix avecques nous. C'est folie de penser que par armes il vienne jamais à bout: ses victoires luy feront plus de mal que ses adversitez. Ce sera lors qu'il perdera la possession des pays bas, quant il jugera estre au dessus du vent, et nous ne sommes encores là logez. Grâces à Dieu nous avons encores prou de moyens et courage pour faire saigner des nez quiconque vouldra nous approcher de trop près. Les armes sont journalières: il y a aultant d'apparence de gaigner que de perdre, mais en sui ce ne sont que ruines et misères, vrayes ouvertures pour establir l'estranger et asservir les naturels. Quiconque at l'âme bonne, vouldroyt veoir les moyens de sortir de tant de maux et donner lieu aux voeus, larmes et souspirs de tant de milliers. Mais quoy! Personne ne veult tromper son parti. L'exemple du passé et le peu de subject qu'on at donné pour se fier en vous, ont rendu les plus avisez timides et retenus. Vous ditez de vouloir faire mieux à l'advenir; il est temps de nous faire sentir les effets de ceste bonne volonté. Nous sommes intimidez.

C'est à vous de nous rasseurer et faire paroistre la sincérité de vos intentions. Que sera, si on va le grand chemin, si on

1) Drie dagen later (18 Juli 1598) vertrok Oldenbarnevelt weer naar Den Briel, ditmaal voor den oversteek naar Engeland, waar hij ten koste van groote financiëele offers Koningin Elisabeth ten slotte wist te bewegen voorloopig den oorlog tegen Spanje voort te zetten.

[p. 58]

donne occasion de contentement et d'asseurance au Chef et à Messieurs les Etats, et si Son Altesse monstre par effets qu'elle veut et peut aussy bien commander aux subjectz d'une religion que d'aultre pour nous laisser approcher. Il faut de la modération et du temps, lequel seul nous peult apprivoiser et amortir les deffiances. Le souvenir de nos misères me faict pleurer le coeur dans le ventre, cependant il n'y at appréhension si grande, qui me face oublier le debvoir que je doibs à mon parti. Pleut à Dieu qu'en le servant, je peusse faire chose utile aux ungs et aulx aultres. Mais quoy! Il ne me reste que le voeu et la bonne volonté, le restant demeure entre les mains de Dieu.

Je ne vous diray rien de ma venue, mes affaires m'y couvrent. J'ay bien envie pour vous veoir, mais il y a tousjours quelque empêchement qui me retient¹⁾.

Ceste vat soubz couverte de vostre filz²⁾, auquel j'ay escript responce sur ce qu'il m'avoyt requis. Sur ce je vous baisse les mains, vous priant de croire que je seray à jamais

Mon frère
Vostre bon frère et parfait amy
Daniel van der Meulen.

Il vous plaira de présenter mes
affectueuses recommandations aux
amys et aultres, qui me font l'honneur
de m' aymer.

De Leyden ce XVe de Julet A^o 98.

Aant. in dorso:

Anno 98

Copie d'une lettre escritte
au Sr. Martin delle Faille
à Bruxelles 1e XVe de Julet 98

1) Het is niet onmogelijk, dat de Brusselsche regeering voor een tweede maal in mondeling overleg wenschte te treden met Van der Meulen.

2) Jan de la Faille (?), die ook in Januari 1598 als tusschenpersoon fungeerde, vgl. bovengenoemde genealogische tabel.

[p. 59]

Dese brieff gecommuniceert met syn
Exc^e., Barnevelt, Hessels ende Wercke¹⁾.

(Leiden, Gem. Archief: Collectie-Van der Meulen n. 676.)

1) Andries Hessels, lid van den Raad van Prins Maurits, en Johan van der Warck, raadpensionaris van Zeeland, maakten beiden deel uit van het gezantschap naar Engeland in Juli en Augustus 1598.

b) Niet nader gedateerd.