Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 47

(1926)– [tijdschrift] Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap– rechtenstatus

Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd

Itinerarium van Jan van Avesnes, graaf van Henegouwen, van Holland en van Zeeland, en heer van Friesland,
Medegedeeld door Dr. Henri Obreen.

Toen ik mij, nu reeds geruimen tijd geleden, bezig hield met de woelige jaren, waarin de graafschappen Holland en Zeeland uit het aloude gravenhuis aan het geslacht der Avesnes overgingenGa naar voetnoot1), zag ik mij gedwongen ter wille van het vaststellen der dikwijls verwarde chronologie dier gebeurtenissen, een itinerarium samen te stellen van den eersten graaf uit het Henegouwsche huis. In de volgende jaren hield ik er de hand aan, voegde na nieuwe vondsten plaatsaanwijzingen en data toe, zoodat ik het geheel aan het Bestuur van het Historisch Genootschap, gevestigd te Utrecht, kon aanbieden ter plaatsing in een harer bundels Bijdragen en Mededeelingen. Destijds grondde het Bestuur het bezwaar tegen onmiddellijke opname op de omstandigheid, dat de reeds jaren voorbereide uitgave der Henegouwsche rekeningen uit het begin der XIV^e eeuw nog wel wat voor mijn doel zou kunnen opleverenGa naar voetnoot2). Nu het eerste deel van dit werk onlangs van de pers is gekomenGa naar voetnoot3) en ik er inderdaad,

helaas slechts een hoogst enkele aanvullingGa naar voetnoot1) aan kon ontleenen, meen ik dat er geen verdere reden bestaat het werk in portefeuille te houden.

Een lange inleiding tot deze publicatie zal niet noodig zijn. Men meene niet, dat ik aan het bekendmaken en samenstellen van itineraria een overdreven belang hecht; zij vormen slechts hulpmiddelen bij de studie der geschiedenis en een op zichzelf staande waarde hebben zij m.i. niet of weinig. Het is wellicht daarom, dat er tot nu toe ten onzent dan ook geen enkel is uitgegeven, in tegenstelling met hetgeen in andere landen geschieddeGa naar voetnoot2). Maar juist omdat het een unicum is en het nu toch eenmaal was samengesteld, leek het mij eigenaardig het met de welwillende toestemming van het Bestuur van het Historisch Genootschap het licht te doen zien. Twee voordeelen heeft juist dit itinerarium zeker; ten eerste is het in tijdsorde voor de Noord-Nederlandsche gewesten wel het eerste, dat opgesteld kan worden, zonder te zeer op een geraamte te gelijken; en ten tweede zal het, dit ondervond ik persoonlijk, voor een ieder, die de jaren 1296-1304 te bestudeeren heeft, een gemakkelijke wegwijzer in een waren doolhof vormen.

Een enkele opmerking ten slotte. De daarvoor in aanmerking komende data zijn door mij met toepassing van den Paaschstijl tot onze jaarrekening herleid; na de verschillende onderzoekingen, hierover ingesteld, meende ik daartoe gerechtigd te zijn en uit het itinerarium zelf blijkt meermalen dat deze opvatting de juiste is.

Voor herhaaldelijk geciteerde werken zijn afkortingen gebruikt, die men op het volgende lijstje terug kan vinden.

B.C.R.H. - Bulletins de la Commission Royale d'Histoire de Belgique.

Funck. - F. Funck-Brentano, Philippe-le-bel en Flandre. Paris, 1897.

Kluit. - A. Kluit, Historia critica Comitatus Hollandiae. 4 deelen, Middelburg, 1777-1782.

v. Mieris. - F. van Mieris, Groot charterboek der Graaven van Holland. Deel I. Leiden, 1753.

Oork. - L.Ph.C. van den Bergh, Oorkondenboek van Holland en Zeeland. Twee deelen. Amsterdam, 1866-1873.

Reg. Hann. - P.L. Muller, Regesta Hannonensia. 's-Gravenhage, 1881.

Reiffenberg. - Monuments anciens pour servir à l'histoire des provinces de Hainaut, Namur et Luxembourg. Deel I, door De Reiffenberg. (Brussel, 1844).

Stoke. - Rijmkroniek van Melis Stoke, uitgave W.G. Brill. 2 deelen. Utrecht, 1882.

Devillers. - Monuments anciens pour servir à l'histoire des provinces de Hainaut, Namur et Luxembourg. Deel III door L. Devillers. (Brussel, 1874).

Devillers, Descr. - L. Devillers, Description analytique de cartulaires et de chartiers du Hainaut. 8 deelen. Bergen, 1865-1878.

H.O.

1296.

Ga naar margenoot+ Graaf Floris V wordt vermoord. Zijn neef Jan van Avesnes is dan in zijn graafschap Henegouwen. Hij zendt zijn broeder Guy naar Holland om poolshoogte te nemen en vertrekt zelf in September hierheen. - Stoke V, vs. 255 vlgg.

Ga naar margenoot+ Geertruidenberg. Jan komt over deze stad, waar Guy op hem wacht, Holland binnen. - Stoke V, vs. 513 vlgg.

Ga naar margenoot+ Dordrecht. - Oork. II, no. 963, in verband met Stoke V, vs. 529 vlgg.

Jan van Avesnes gaat daarop naar Delft, waar ‘een parlement’ plaats heeft, dat een week duurt (Stoke V, vs. 548 vlgg.); vandaar, met het oog op het beleg van Muiden door den bisschop van Utrecht, naar Amsterdam (ald. vs. 585), waarop een tocht in West-Friesland volgt (ald. vs. 602 vlgg.), afgebroken door een haastig vertrek

naar Middelburg, dat door Borselen en de Vlamingen bedreigd werd (ald. vs. 661 vlgg.). Dit alles geschiedde zeker vóór 1 Januari 1297 (ald. vs. 693). Hierop gaat Jan naar Medemblik om dat te ontzetten, en landt te Enkhuizen (ald. vs. 735 vlgg.). Het vriest hevig (ald. vs. 816 en 825).

1297.

Het huwelijk van Graaf Jan I met Elizabeth, dochter van Koning Eduard I van Engeland, heeft 7 Januari te Ipswich plaats en, vergezeld van Hollandsche edelen, komt de jonge graaf hier te lande. Avesnes verneemt diens aankomst, terwijl hij te Haarlem is (Stoke V, vs. 842 vlgg.); hij trekt zijn neef over Den Haag en Dordrecht tegemoet (ald. vs. 856 vlgg.), maar, als hij bemerkt, op geen goede ontvangst van de zijde der Jan I omringende heeren te kunnen rekenen, vindt hij het raadzamer naar Henegouwen terug te keeren (ald. vs. 902 vlgg.).

Ga naar margenoot+ Valenciennes. - Reiffenberg, I, bl. 454 en 455.

Ga naar margenoot+ Bergen. - L. Devillers, Chartes du chapitre de Sainte-Waudru de Mons. I (Brussel, 1899), no. 340.

Ga naar margenoot+ Pont-Saint-Maxence. - Funck, bl. 230, noot 1.

Ga naar margenoot+ Doornik. - als voren, bl. 240.

Ga naar margenoot+ Beleg van Rijssel. - als voren. (Koning Philips van Frankrijk was 29 Juni in obsidione Insulae en 29 Aug. daar wederom, zie: Philippi quarti mansiones et itinera, in: Recueil des historiens des Gaules XXI - Parijs, 1855, - bl. 430 vlgg., aangevuld uit: De Limburg Stirum, Codex diplomaticus Flandriae, I, (Brugge 1879), no. 60.)

Ga naar margenoot+ (Valenciennes?) - Reiffenberg, I, bl. 458.

Ga naar margenoot+ Mont-Saint-Eloi. - Devillers, III, bl. 560 en 561.

1298.

Ga naar margenoot+ Valenciennes. - Reiffenberg, I, bl. 456.

Ga naar margenoot+ abdij Maubuisson bij Pontoise (apud abbatiam Beate Marie juxta Pontisaram). - Devillers, III, bl. 561; vgl. Funck, bl. 321.

Ga naar margenoot+ Valenciennes. - B.C.R.H. 2^e reeks, IV, bl. 40.

Ga naar margenoot+ (Valenciennes?) - Reiffenberg, I, bl. 463.

1299.

Ga naar margenoot+ Worms. - J.F. Böhmer, Acta Imperii selecta. (Innsbrück, 1870), no. 539.

Ga naar margenoot+ Spiers. - Kluit, II, blz. 1007.

Ga naar margenoot+ (Ulm?) - als voren, en bl. 1008.

Ga naar margenoot+ (Valenciennes?) - Devillers, III, bl. 788.

Ga naar margenoot+ Heer Wolfert van Borselen, de mentor van graaf Jan I, wordt te Delft gelyncht. Terstond wordt Jan van Avesnes door zijn partijgenooten hierheen geroepen; hij gaat van Brugge uit scheep, komt te Middelburg en vandaar te Dordrecht. (Stoke, VI, vs. 1136 vlgg.)

Ga naar margenoot+ (Den Haag?) - Oork. II, no. 1077.

Ga naar margenoot+ Zierikzee. - ald. no. 1080.

Ga naar margenoot+ (Dordrecht?) - ald. no. 1086.

Ga naar margenoot+ Dordrecht. - v. Mieris I, bl. 609-611.

Ga naar margenoot+ Dordrecht. - Oork. II, no. 1092.

Ga naar margenoot+ Den Haag. - ald. no. 999. Uit Stoke, VI, vs. 1184-1195 zou men afleiden, dat het stuk van dezen dag te Dordrecht werd gegeven; zie echter aldaar vs. 1288-1292.

Ga naar margenoot+ Den Haag. - Oork. II, no. 1098.

Ga naar margenoot+ Graaf Jan I sterft te Haarlem. Avesnes is dan juist op weg naar den Franschen koning, doch keert ijlings terug, begraaft zijn neef te Rijnsburg en begint een huldigingsreis door Zeeland en Holland. (Stoke VI, vs. 1295-1319.)

Ga naar margenoot+ Middelburg. - v. Mieris, II, bl. 1.

Ga naar margenoot+ Zierikzee. - als voren.

Ga naar margenoot+ Zierikzee. - als voren, bl. 2.

Ga naar margenoot+ Dordrecht. - als voren, en Stoke VII, vs. 3.

Ga naar margenoot+ Dordrecht. - als voren.

Ga naar margenoot+ Delft. - als voren, bl. 3, en Stoke a.v.

Ga naar margenoot+ (Leiden?) - als voren, bl. 3, en Stoke a.v.

Ga naar margenoot+ Haarlem. - als voren, bl. 4 en Stoke VII, vs. 2.

Ga naar margenoot+ Alkmaar. - als voren, bl. 4 en Stoke VII, vs. 2.

1300.

Ga naar margenoot+ Dordrecht. - Oorkonde afgedrukt in het Maandblad v.h. Gen.-Herald. Genootschap ‘De Nederlandsche Leeuw’, jaarg. 1922; artikel van Jhr. Dr. W.A. Beelaerts van Blokland, Hoe de Wassenaers burggraven van Leiden werden, bijlage II.

Ga naar margenoot+ Dordrecht. - v. Mieris II, bl. 5; met verkeerden dag (6 Januari).

Ga naar margenoot+ Gorinchem. - I.A. Nijhoff, Gedenkwaardigheden uit de Geschiedenis van Gelderland I (Arnhem, 1830), no. 68.

Ga naar margenoot+ Dordrecht. - G. Brom, Regesten van oorkonden betreffende het Sticht Utrecht (Utr. 1908), no. 2877.

Ga naar margenoot+ Dordrecht. - v. Mieris, II, bl. 10.

Ga naar margenoot+ Den Haag. - als voren. (10 April, Paschen.)

Ga naar margenoot+ Den Haag. - P.J. Blok, Verslag archivalia Parijs (Den Haag, 1897), bl. 45.

Ga naar margenoot+ Middelburg. - Bijdr. en Meded. Hist. Gen. Utrecht, XXXII, bl. 270.

Ga naar margenoot+ Middelburg. - v. Mieris, II, bl. 11; Reg. Hann, bl. 2.

Ga naar margenoot+ (Utrecht?) - v. Mieris, II, bl. 14.

Ga naar margenoot+ Gorinchem. - Stoke, VII, vs. 313.

Ga naar margenoot+ Nijmegen. - ald. vs. 352.

Ga naar margenoot+ Nijmegen. - Th.J. Lacomblet, Urkundenbuch für die Geschichte des Niederrheins II, (Düsseldorf, 1846), bl. 622, no. 1058Ga naar voetnoot1).

Ga naar margenoot+ Dordrecht. - v. Mieris, II, bl. 16.

Ga naar margenoot+ Dordrecht. - Reg. Hann. bl. 3.

Daarna gaat de graaf naar Zeeland, vervolgens naar Henegouwen en keert van hier wederom in Zeeland terug. (Stoke, VII, vs. 504-723.)

1301.

Ga naar margenoot+ Slag bij Reimerswale (Cats). - Stoke, VII, vs. 818 en 819.

Ga naar margenoot+ Zierikzee. - Reg. Hann. bl. 4.

Ga naar margenoot+ Zierikzee. - als voren.

Ga naar margenoot+ Dordrecht. - als voren.

Ga naar margenoot+ Leuven. - als voren.

Ga naar margenoot+ Valenciennes. - Onuitgegeven stuk, archief Noorder-Departement te Rijssel, B. 1259.

Ga naar margenoot+ Nijmegen. - B.C.R.H. deel 72, (1903), bl. 212.

Ga naar margenoot+ In Vlaanderen, in het gevolg van den koning van Frankrijk. Annales Gandenses in Mon. Germ. Scr. XVI, bl. 564.

(Itinerarium van Philips den Schoone gedurende dien tijd: Mei 13-15 Douai, 16-17 Rijssel, 18 Doornik, 19 Kortrijk, 20-21 kasteel Peteghem, 22-28 Gent, 28-29 Aardenburg, Damme, Brugge, Mei 29-Juni 4 Brugge, 4-12 kasteel Winendale, 13-15 Yperen, 15 Juni over Béthune en Hesdin naar Parijs terug; zie voor bronnen: Funck, bl. 356-364, en vgl.: Warnkönig, Flandrische Staats- und Rechtsgeschichte III, 2^e stuk, Urkunden bl. 221.)

Ga naar margenoot+ In Henegouwen. - Stoke VII, vs. 856 en 945.

(Dezen dag had het treffen op de Hoogenwoerd buiten Utrecht plaats; hierbij sneuvelde Willem Berthout, bisschop van Utrecht. Zie voor bronnen: C. Pijnacker Hordijk, Lijsten der Utrechtsche prelaten vóór 1300. - Groningen, 1912 - bl. 42.)

Ga naar margenoot+ Den Haag. - v. Mieris, II, bl. 20.

De graaf was in Holland teruggekeerd, ter bevordering van de keuze van zijn broeder Guy tot bisschop van Utrecht, in de plaats van Willem Berthout; als dit plan gelukt is, keert hij korten tijd daarna naar Henegouwen terug. - Stoke VII, vs. 1007-1041; het is jammer, dat deze schrijver van hier af met de tijdrekening in de war is en ons daardoor in de steek laat.

Ga naar margenoot+ Bergen in Henegouwen. - Devillers, Descr. I, bl. 275.

1302.

Ga naar margenoot+ Bergen. - v. Mieris II, bl. 12.

Ga naar margenoot+ Bergen. - Reiffenberg I, bl. 469, 473.

Ga naar margenoot+ Le Quesnoy. - B.C.R.H. 3^e reeks, XII, bl. 355.

Ga naar margenoot+ Parijs. - Ordonnances des rois de France. (Parijs, 1723 vlgg.) II, bl. 783; in verband met Smit, Rekeningen I, bl. 12.

Ga naar margenoot+ Valenciennes. - A. Lacroix, La guerre de Jean d'Avesnes contre la ville de Valenciennes (Brussel, 1846), bl. 107 en 111.

Ga naar margenoot+ Middelburg. - v. Mieris, II, bl. 23.

Ga naar margenoot+ Den Haag. - J.H.W. Unger, Regestenlijst van Rotterdam en Schieland (Rott. 1907), no. 163.

Ga naar margenoot+ Slag bij Kortrijk, waarbij de graaf zelf niet aanwezig is. Zijn oudste zoon Jan sneuvelt.

Ga naar margenoot+ Utrecht. - Reg. Hann, bl. 6.

Ga naar margenoot+ (Atrecht?) - Funck, bl. 432. Zie aldaar en bl. 433 over den nu ingezetten oorlog tegen Vlaanderen; zeer waarschijnlijk was Avesnes deelnemer, doch wij verliezen gedurende een half jaar zijn spoor.

1303.

Ga naar margenoot+ Bergen. - B.C.R.H. 3^e reeks, XII, bl. 356-362.

Ga naar margenoot+ (Beleg Lessines?) - Waarschijnlijk was de graaf hierbij aanwezig. De overgave der stad viel tusschen 20 Mrt. en 7 Apr.; vgl. Funck, bl. 440, noot 1, en Smit, Rekeningen I, bl. 29, een rekening van 19-III-1303 tot 16-IV-1303.

Ga naar margenoot+ Dordrecht. - De Geer, Archieven der Duitschc Orde (Utr. 1871), II, no. 513.

Ga naar margenoot+ Niemensvrient. - Reg. Hann. bl. 8.

Ga naar margenoot+ Dordrecht. - als voren.

Ga naar margenoot+ Dordrecht. - v. Mieris. II, bl. 28.

Ga naar margenoot+ Den Haag. - Reg. Hann. bl. 8.

Ga naar margenoot+ Den Haag. - v. Mieris, II, bl. 33, met verkeerden datum.

Ga naar margenoot+ Den Haag. - als voren, bl. 32, met verk. datum.

Ga naar margenoot+ Aelbrechtsberg. - Reg. Hann. bl. 9.

Ga naar margenoot+ Aelbrechtsberg. - v. Mieris, II, bl. 33.

Ga naar margenoot+ Den Haag. - Reg. Hann, bl. 9. Vermoedelijk schuilt er in een stuk van denzelfden dag, te Haamstede gegeven (v. Mieris, II, bl. 34), een fout in de dagteekening en is dit te stellen op 1299 of 1300, in welke jaren de graaf in deze maand in Zeeland was. In een ouden

inventaris der Hollandsche charters (Rijksarchief Brussel, Cartulaires et manuscrits no. 998, fol. 28 v^o.) wordt ook een stuk geïnventariseerd van Dinsdag na Sint Mathaeus (24 Sept.) 1303, gegeven in Den Haag, dat waarschijnlijk hetzelfde is, als het in de Reg. Hann. bedoelde.

Ga naar margenoot+ Den Haag. - Reg. Hann. bl. 36.

Ga naar margenoot+ Den Haag. - als voren.

1304.

Ga naar margenoot+ Dordrecht. - v. Mieris, II, bl. 26, met verk. datum.

Ga naar margenoot+ Bergen. - Reg. Hann. bl. 10.

Ga naar margenoot+ Maubeuge. - B.C.R.H. 3^e reeks, XII, bl. 366.

Ga naar margenoot+ Bergen. - ald. bl. 376.

Ga naar margenoot+ Bergen. - ald. bl. 377.

Ga naar margenoot+ Bergen. - ald. bl. 378, met verk. datum.

Ga naar margenoot+ Beaumont. - ald. bl. 381 en 382.

Ga naar margenoot+ Valenciennes. - ald. bl. 383.

Ga naar margenoot+ Bergen. - ald. bl. 387.

Ga naar margenoot+ Valenciennes. - ald. bl. 388.

Ga naar margenoot+ Valenciennes. - ald. bl. 389; vgl. Funck, bl. 466, noot 5.

Ga naar margenoot+ Bergen. - ald. bl. 391-395.

Ga naar margenoot+ Bergen. - ald. bl. 396.

Ga naar margenoot+ Bergen. - als voren.

Ga naar margenoot+ Bergen. (testament) - ald. bl. 397-403.

Ga naar margenoot+ Valenciennes. Graaf Jan sterft aldaar. - Beka, uitg. Buchelius bl. 107, heeft den juisten dag (prid. Id. Sept.); Stoke, X. vs. 804 schrijft: Saterdaghes na onser Vrouwendaghe in den oeste; hij had juister geschreven: Nativitas. - Zijn zoon en opvolger Willem was dien dag te Zierikzee. B.C.R.H. 3^e reeks, XII, bl. 404. - Graaf Jan werd in de Minderbroederskerk te Valenciennes begraven. (S. le Boucq, Histoire ecclésiastique de la ville et comté de Valentienne, Valenc. 1844, bl. 113.)

voetnoot1): Zie daarover mijne opstellen in Bijdr. Vad. Gesch. 5e reeks, deel I en II.

voetnoot2): Bijdr. en Meded. Hist. Gen. XLIV, bl. XXVI.

voetnoot3): Dr. H.J. Smit, De rekeningen der graven en gravinnen uit het Henegouwsche Huis. Werken Hist. Gen. 3e serie, no. 46. (Amsterdam, 1924).

voetnoot1): Zie op: 1302. Apr. 10 en 1303. Mrt.-Apr.

voetnoot2): Men denke slechts aan de werken van Gachard, Voyages des souverains; De Marneffe, Itinéraire de Charles le Hardi; Petit, Itinéraires de Philippe le Hardi et Jean sans Peur.