Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 46

[p. 53]

Inventarissen van Franeker burgers en boeren omstreeks 1550,
Medegedeeld door A. Hallema.

Het publiceeren van de vele in 's Rijks en Gemeente-Archieven verscholen inventarissen is in de laatste jaren aanmerkelijk toegenomen en de waarde van deze gegevens werd en wordt dan ook in ruimen kring algemeen erkend. Immers zij leveren onschatbaar statistisch materiaal voor onze economische geschiedenis, hetzij plaatselijk of gewestelijk, dan wel in verband met meer algemeene kultuurtoestanden uit vorige eeuwen. Toch staat het wel vast, dat 16^e eeuwsche boedellijsten nog niet in zulk een groot aantal door den druk verspreid zijn geworden, dan dat we van dit materiaal voorloopig genoeg zouden hebben. Ik heb dan ook gemeend, de hierna volgende inventarissen in het licht te mogen geven, vooral omdat het hier betrof stukken van onderscheiden herkomst, als ‘buelcedelen’, overgelegd door in of onder den klokslag van Franeker wonende burgers en boeren en waarvan de ‘boedelherden’ landlieden en stedelingen, rijken en minderbedeelden waren, hetgeen de cultuur-historische beteekenis der stukken verhoogt.

Verder zou er nog gewezen kunnen worden op de beteekenis van dit materiaal voor de geschiedenis der woninginrichting, de locale historie, de numismatiek, de kennis der 16^e eeuwsche Hollandsche taal, die toen ook reeds algemeen door de Friezen gebruikt werd, althans voor hen de officiëele schrijftaal was geworden, doch lezing der inventarissen zal voldoende van het nut hunner publicatie overtuigen.

[p. 54]

Daarom acht ik het eer gewenscht, iets omtrent de er in voorkomende hoofdpersonen en er uit blijkende toestanden te zeggen en de bronnen aan te wijzen, waaraan deze uitgave is ontleend.

Volgens een verdeeling der stad Franeker in het jaar 1536 waren er destijds in totaal 381 huizen en 63 kamers binnen de wallen bewoond¹⁾. Ik schat het aantal inwoners voor dat jaar op ± 2000, naar een berekening, welke men meer uitgewerkt en gemotiveerd kan vinden in mijn studie ‘It opkommen en de histoaryske bitsjutting fen de Fryske stêdden foar 1550, (haedstik III, De bifolking fen ús Fryske stêdden yn'e foarste helte fen de 16^e ieu’)²⁾. De stad heette toen nog meermalen ‘buren’, een term, die op de late stadwording in Friesland wijst. De leidende figuren binnen deze dorpsche stad waren de overgebleven loten van den Frieschen adel als Jarich van Dekama, Hans van Ostheim, Eelck Hottinga, Julius van Botnia, vermengd met geïmmigreerde Saksen als Jonker Bunauw, Brugslegel, enz. Daarnaast ontstond een middenstand, waarvan bijv. typen waren de gezeten burgers Peter Ens, Poppe van Doijum, Sem Ysbrandtsz.

Van de laatste categorie was Poppe van Doijum wel een der eersten. In het eerste kwart der 16^e eeuw woonde en boerde hij op zijn sate te Doijum onder Franeker als eigenerfde boer. Ook in 1527 scheen hij daar nog verblijf te houden, blijkens zijn onderteekening ‘Poppa in Doyem’ onder één der gecopiëerde documenten in het oudste Privilegieboek der genoemde stad³⁾. Na 1530 vond ik hem in elk geval gevestigd binnen de

1) In copie opgenomen in het ‘Privilegieboek van Franeker,’ I, fol. 48 en vv.

2) Zal binnenkort verschijnen als overdruk van een serie artikels in ‘It Heitelân’, het Friesche tijdschrift van het ‘Selskip for Fryske Tael- en Skriftenkennisse.’

3) Privilegieb. v. Fran. I, fol. 56; Schwartzenberg, Charterb. v. Vrieslandt, II, fol. 537.

[p. 55]

wallen van Franeker, eerst als bouwmeester en raad der stad¹⁾, ten slotte zelfs als burgemeester²⁾. Ook in het kerkelijk leven binnen de Franeker parochiale grenzen bekleedde hij een plaats als die van een vromen burger en een man van aanzien. Immers in 1533 kwam hij als Gildebroeder van ‘Onze Lieve Vrouwen ter Noots altaer’ ter vergadering met de autoriteiten der stad ter verkiezing van een prebendaris op dat altaar³⁾, terwijl hij in 1546 genoemd werd als een der broeders van het ‘Zoete Name Jhesus-gilde’⁴⁾ en eveneens in datzelfde jaar ten raadhuize verscheen met het geheele stadsbestuur en den pastoor, ‘omme voor den coster, organist ende schoelmeesters van sinte Martens Kercke in Franeker een ordonnantie ende regel te mogen maeken ende stellen’ enz.⁵⁾.

Hij kon in den beschreven tijd dus meetellen als een man van gezag en invloed. Ook zijn familiekring getuigt hiervan. Hij was nl. getrouwd met Bauck Popma, dochter van Rienck en Riem van Adelen. Na den dood van Poppe, op het einde van 1547 of in het begin 1548, hertrouwde zijn weduwe met den veel jongeren Douwe Andla, wiens levensjaren tusschen 1517 en 1590 lagen⁶⁾. In Bauck's eerste huwelijk met Poppe schonk ze dezen een zoon, Orck geheeten⁷⁾, in den hierna volgenden inventaris ook genoemd. Deze kreeg later tot echtgenoote Doedt Hesselsdr. van Aysma, die hem overleefde.

Uit deze bloedverwantschap blijkt ook weder, dat we

1) Privilegieb. v. Fran. I, fol. 39.

2) Losse stukken, no. 54, Oud-Archief d. Gem. Fran.

3) Ibid., no. 42; ibid., nos. 129 en 793.

4) Een geestelijke broederschap, gelijk er ook te Sneek en Leeuwarden bestonden.

5) Oudste Kerkeboek van Franeker, Rijksarchief Leeuwarden. Vgl. ook De Vrije Fries dl. VII, bl. 86.

6) Vgl. De Haan Hettema en Van Halmael, Stamboek van den Frieschen Adel dl. I, bl. 5 en bijlage C op de familie Aebinga van Humalda. Ik raadpleegde het ex. met geschreven aant., aanwezig ter Provinciale Bibliotheek te Leeuwarden.

7) Vgl. den nog in gebruik zijnden Frieschen eigennaam Oark.

[p. 56]

het gezin van Poppe van Doijum kunnen rangschikken onder de patricische familiën van dien tijd, welker leden zich langzamerhand, naast en in verbinding met den geboren Frieschen landadel, tot regenten en bestuurders van de plaats hunner inwoning en daarbuiten wisten op te werken. Gelijk ik boven reeds aantoonde, onderscheidde Poppe zich zelf in diverse locale ambten als zoodanig tusschen de jaren 1530 en 1548; ook vinden we op het jaar 1549 een zijner bloedverwanten, Orck van Doyem, als secretaris van de stad Harlingen¹⁾, terwijl zijn zoon later een bekwaam rechtsgeleerde en verdienstelijk staatsman werd, die o.a. met Eilardus Reinalda als zaakgelastigde tot den vredehandel met Spanje in 1588 optrad, gezamenlijk voor het kwartier der steden en dat van Zevenwouden²⁾.

Van 's mans distinctie legt ten slotte ook de inhoud van zijn boedel getuigenis af. Men vond er een groote hoeveelheid gemunt goud en zilver, dat internationaal gangbaar was, gedreven en gesmede sieraden van deze metalen, voorts een aantal geldswaardige stukken, terwijl ook de andere losse goederen als huisraad, keukengerei en linnengoed benevens het vaste bezit in landerijen de gegoedheid van den overleden eigenaar bewezen.

Volgens de bovenaangehaalde verdeeling der stad Franeker in vier ‘ferndells’ of wijken vond ik zijn woonstede binnen de wallen aan de toenmalige ‘Hoochstraet’, thans Voorstraat genoemd. Daar ook de in den hierna afgedrukten tweeden inventaris genoemde Mr. Dirck van Delft, bij zijn leven secretaris der stad Franeker, op deze hoogte woonde, en van diens huis eveneens de indeeling wordt gegeven, kan wel in globalen zin vast-

1) Naamrol der Edele Mogende Heeren Raden 's Hoffs van Friesland sedert de aanstelling van 't zelve in den jare 1499 tot heden; met enige commissien, instructien en resolutien daartoe relatyf, nooit te voren gedrukt. Leeuwarden, 1742; bl. 13.

2) Vgl. speciaal over dezen Orck van Doijum, meestal aangeduid als Dr. Orck van Doyem: Oud-Archief Fran. nos. 256 en 306; Charterb. dl. III, fol. 1186, dl. IV, fol. 29; Singels, Invent. Oud-Archief Leeuwarden, bl. 196, 197, nos. 65c en 65d.

[p. 57]

gesteld worden, hoe destijds de huizen in de deftigste wijk der stad en toebehoorende aan de voornaamste inwoners, er uitzagen. We krijgen dan het volgende beeld. Het bewoonde perceel in zijn geheel bestond uit een huis en schuur, ook de twee samenstellende eenheden van des pastoors huis¹⁾ zoowel als van de adellijke woningen der Botnia's, Herema's²⁾ en Martena's. Het huis op zich zelf was ingedeeld als volgt: aan den eenen kant voor- en achterkamer, al of niet gescheiden door een kantoortje, ‘tresoir’, of soortgelijk tusschenvertrekje, terwijl de andere woninghelft werd ingenomen door een voorhuis, een zeer groot en ruim vertrek, wat reeds blijkt uit den aanzienlijken goederenvoorraad, die daarin geborgen werd, en voorts door een daarachter gelegen keuken met een bij- of achterkeuken. Beide helften werden in den regel gescheiden door een gang, die echter in Poppe's huis niet werd genoemd. De zolder boven de vertrekken werd eveneens gebruikt tot bewaarplaats van winterbrand en provisie, alsmede tot het opbergen van buiten gebruik gestelde goederen. Aparte slaapkamers bestonden in deze woningen nog niet, maar uit de voorraadsstaten zou men kunnen afleiden, dat het dienstpersoneel meest in de keukens sliep, terwijl de familie den nacht doorbracht in de achterkamers. Groot waren de huizen toen ook nog niet en eerst volgende eeuwen zouden ter plaatse bovengenoemd deftiger en royaler ingerichte heerenhuizen doen verrijzen, toen de bloei der stad en de welvaart harer inwoners geweldige sprongen in voorwaartsche richting maakten. Maar ook juist daarom hebben de hier gepubliceerde gegevens uit de eerste helft der 16^e eeuw, toen de stad nog een typisch landelijk karakter vertoonde, te meer waarde.

De tweede inventaris betreft den nagelaten boedel van

1) Vgl. Beneficiaalboeken van Friesland, ed. Van Leeuwen, fol. 254: ‘Alle dije huissteeden op de Dyck (tegenw. Dijkstraat), an de Noorder zijd van des Pastoors Schuur tot der Ooster Poort.’

2) Privilegieb. v. Fran., fol. 48, 73 en Fran. Gem. Arch., no. 44.

[p. 58]

Mr. Dirck van Delft. Ook zijn levensgeschiedenis is spoedig geschreven, al is hij ons daarom niet minder waard. Want zijn werk heeft te waardeeren beteekenis voor de kennis der Friesche geschiedenis. Hij is het namelijk geweest, die de oudste losse stukken uit het Franeker stadsarchief nauwkeurig heeft gecopiëerd in het boven aangehaald Privilegieboek, zoodat, buiten het vele, dat in originali verloren ging door de nonchalance der regeerders, ten gevolge van brand, door den alvernietigende tand des tijds, er ook nog veel behouden is gebleven, dat thans als historisch materiaal voor de kennis der Friesche en Franeker toestanden tusschen de 14^e en 16^e eeuwen een onmisbaar bezit uitmaakt¹⁾.

Wat zijn persoon betreft, daarover zijn we wegens totaal gebrek aan bronnen slecht ingelicht. Uit den inventaris en de door hem in het Privilegieboek gecopiëerde stukken, blijkt het volgende. Hij was de tweede secretaris der stad Franeker, wiens naam bekend is geworden, - de eerstvermelde is Marten Douweszn., die als zoodanig voorkomt op het jaar 1521²⁾. In tegenstelling met zijn voorganger was Mr. Dirck of Theodoris Gerritsz. van Delft geen Fries, maar een Hollander, afkomstig uit Delft, waar hij ook nog in 1550 bezittingen had volgens opgaven uit zijn boedel. Daar had hij misschien ook zijn ‘voorwijff’ Joost(gen) getrouwd, eveneens in den inventaris genoemd, terwijl hij na haar dood, misschien te Franeker, in het huwelijk trad met eene blijkens den naam inheemsche vrouw, Appollonia Lijuwedochter³⁾. Beide echtgenooten schijnen voorkinderen

1) Reeds de volgende statistische gegevens bewijzen dit: aantal losse stukken Oud-Archief v. Franeker vóór 1500 slechts 6; aantal copieën Privilegieb. v. Fran. tot dat jaar 20; Oud-Arch. Fran. -1550 totaal 64 st.; Privilegieb. v. Fran. tot dat jaar 112. De compilators van de Friesche Charterboeken hebben het eerst van zijn werk kunnen profiteeren.

2) Vgl. Privilegeb. v. Fran. I, fol. 18.

3) Vgl. den heden nog in zwang zijnden Frieschen voornaam Lieuwe.

[p. 59]

te hebben gehad. De eerste door hem geteekende en in het Privilegieboek geregistreerde akte is van 6 Februari 1530, de laatste van 11 December 1548¹⁾. Hij stierf in 1550. Ook zijn gerechtelijke inventaris, tusschen 17 en 19 Mei van dat jaar opgemaakt, wees uit, dat hij weleer als gezeten burger en ambtenaar had meegeteld onder de voorname, vermogende en invloedrijke ingezetenen van de dorpsche stad. Juist in een tijd, toen in zulke plaatsen van een bepaalden ambtenarenstand nog geen sprake kon zijn, waren bekwame krachten als die van mr. Dirck welkome aanwinsten voor de jonge stedelijke gemeenschappen, aangezien zij de stad konden dienen, onaf hankelijk van eenige belooning, met het aanzien van hun stand, het gewicht hunner ongesalariëerde betrekking en den invloed van hun persoonlijkheid en kennis. Hierin heeft mr. Dirck zich voorwaar niet onbetuigd gelaten en zijne verstandhouding met alle lagen der maatschappij van zijn tijd, blijkens de gegevens van den inventaris²⁾, hebben hem ongetwijfeld aanzien en populariteit bezorgd.

Ook zijn nalatenschap getuigt van rijkdom en een voor dien tijd toegelaten weelde. Hij vertegenwoordigde als type van welgestelden stadsambtenaar en Poppe van Doijum als eigenerfde boer-rentenier-stadsregent ‘the high standing’ en had voorzeker uit Holland zijn smaak voor schilderijen en beeldversiering binnenshuis meegebracht, terwijl overigens meubelen en gerei tamelijk veel overeenkomst vertoonden met die der gezeten burgers dezer streken. Alles was in de eerste plaats ingericht op het gerief en de behoefte en daarnaast werd aan den smaak der bewoners zijn rechten in de stoffeering hunner huizen toegekend.

Ten slotte heb ik naast deze inventarissen van twee vermogende burgers binnen de wallen der stad een paar ‘buelcedelen’ laten opnemen van landlieden van dien

1) Privilegieb. v. Fran. I, fol. 33, 44, 122.

2) Vgl. de geldleeningen aan één der adellijke Roorda's, aan den Midlumer pastoor, maar ook aan handwerkslieden en dergel.

[p. 60]

tijd, welke onder den rook der stad woonden. Hierin treft zoowel de overeenkomst met de eerste, wat betreft een nog sterker sprekende voldoening aan de dagelijksche behoeften, als de tegenstelling er mede door het gemis aan alle comfort en genotmiddelen. Tevens leert men er eenigszins door kennen de inrichting van het Friesche boerenbedrijf van dien tijd.

De inventarisatie geschiedde toen als thans door openbare ambtenaren (burgemeesters of secretarissen¹⁾ der stad) bij overlijden van den erflater, zoo diens rechthebbenden of erfgenamen niet aanwezig of niet meerderjarig waren. Omstreeks 1530 was namelijk een request aan den Stadhouder, President en Raden der Keiz. Majest. in Friesland gezonden²⁾, waarin door de Secretarissen en, ‘Scrivers’ van de Steden en Grietenijen der Vijf Deelen (Franekeradeel, Barradeel, Menaldumadeel, Hennaarderadeel, Baarderadeel) een memorie van doleantien was opgesteld, verlangende voorziening tegen het schrijven van instrumenten enz. door priesters en andere ongepractiseerde personen, welk recht alleen voor de secretarissen werd opgeëischt en ten aanzien van andere officiëele stukken enkel voor die personen, welke daartoe door het plaatselijke recht worden geordonneerd en gecommitteerd. Het desbetreffende artikel voor de inventarisatie daarin luidde als volgt: ‘Datt oeck alle inventarissen van weeskinderen goederen bij den voorsz. secretarissen gemaeckt zullen worden in tegenwoordicheyt des aldermans, borgermeesters ende grietsluyden oft hunne gecommitteerden; oick alle scheydinge ende deylinghen te boeck geregistreert zullen wordden, om alst noede zij, den weesen oft anderen daer aff copie te geven, oick onder behoerlycken salarys, byden hove daerop tor-

1) Vooral deze laatsten waren toen ook meermalen openbaar notaris, ‘geadmitteerd bij den Hove’.

2) Vgl. no. 39, Oud-Arch. Franeker. Het is een zeer belangrijk document omtrent de registratuur dier dagen. Cf. ook Charterb. III, 58 en Fran. Arch. no. 32.

[p. 61]

donneren.’ Hierdoor zou een einde gemaakt worden aan de inventarisatie door geestelijken, die in vroeger tijden de eerst aangewezenen voor dit werk geweest waren en alsdan dikwijls de Kerk bevoordeelden ten koste van de rechthebbenden en naastbestaanden.

Overal waar tweeërlei of meer soorten van kinderen waren of de echtgenoot(e) twee of meerdere malen in het huwelijk was getreden, en waarbij de eerste vrouw(en) of man(nen) goederen in de huwelijksgemeenschap had(den) ingebracht, was inventarisatie op last, na onderzoek en aanwijzing van het betrokken plaatselijk gerecht geboden, aldus verder een keizerlijk placcaat van het jaar 1529¹⁾. Dit zagen wij uitgevoerd bij de inventarisatie der nalatenschappen van Poppe van Doijum en Mr. Dirck van Delft. Ook bij de overige nog verder medegedeelde boedelbeschrijvingen komt dat uit, vooral in die gevallen wegens de aanwezigheid van voorkinderen. Schematisch aangegeven was aldaar de familieverhouding aldus:

Geval A.
Reyleff Gerlofsoen, boer op Lutje-Lollum^2) onder Franeker, overleden aldaar 1557, huwde driemaal en wel:{	I met Trijn Harmensdr. (overl. vóór 1551); 4 kinderen: Pieter, Klaas, Geert en Trijn, voor welke tot voogden benoemd waren Jan Claesz. te Miedum onder Tzum, Claes Harmensz. te Holprijp, eveneens onder Tzum.
Alle drie partijen verzochten aan het stedelijk gerecht beschrijving des boedels.	II met Elizabeth Symonsdr. (overl. vóór 1551); 1 kind: Symon, waarvan voogd was Jan Claesz. Grande te Schalsum.

1) Ordonnantiën van den Hove van Friesland op het jaar 1529. Volgens den inhoud van dit stuk traden de burgemeesters toen nog het meest op als commissarissen-boedelbeschrijvers en de secretarissen als hun griffiers.

2) Lutje-Lollum, een oostelijke uitbuurt onder Franeker in tegenstelling met den dorpsnaam Ruigelollum of kortweg Lollum in de gem. Wonseradeel.

[p. 62]

Zijn derde en laatste vrouw overleefde hem en legde de ‘bueleedt’ af.{

III met Hill Reynsdr. (overleefde hem); 1 kind; voogd: Anne Claeszoen^1).

Geval B. ‘Lobbrich toe Lollum’ was gehuwd geweest met zekere Folckert, die vóór 1551 reeds overleden was. Uit dit huwelijk waren geboren drie kinderen, die persoonlijk of door hun rechthebbenden deel hadden aan den boedel, beschreven onder inventaris IV hierachter, en welker voogden aan het stedelijk gerecht inventarisatie verzochten.

Overigens spreekt de inhoud der stukken voor zich zelf. Door verklaringen in een aantal noten aan den voet der bladzijden heb ik getracht de meest voorkomende moeilijkheden op te helderen. De handschriften, waaraan ik deze inventarissen ontleend heb, maken samen uit de nrs. 62, 66 en 71 van de losse stukken uit het Oud-Archief der Gemeente Franeker. Het eerste is een origineele copie van de hand van mr. Dirck van Delft, terwijl de andere eveneens gecollationeerde copiëen zijn, doch uit veel lateren tijd. Het schrift is bijna overal duidelijk.

A.H.

1) Dit schema trok ik uit een in hetzelfde dossier voorkomende kwitantie-brief, welke als vallende buiten de inventarissen om die reden niet werd opgenomen. Ook bleek me uit datzelfde stuk, hoe de onder II genoemde Jan Claesz. Grande te Schalsum voor zijn pupil in ontvangst nam de ‘some van twee en 't sewentich gouden guldens en ijtlicke stuyvers nae breeder inhoudt ende vermoghen van sekere scheydbrief’. Uit dit gegeven valt gemakkelijk de verkoopswaarde van de geheele nalatenschap te berekenen, n.l. 7 × pl.m. 100 car. gl. + ongeveer 50 car. gl. aan schulden; immers er waren zes kinderen en de derde overlevende echtgenoote, die konden erven.

[p. 63]

I.
Den xiii^en Januarii anno xv^c ende xlviii. Inventaris, gemaeckt by my, Pieter Gysbertszn. Ens, burgemeester in Franeker, als commissaris daertoe geordineert ende committeert, by Trecht der stede van Franeker, ende dat ter Instantie ende tot versouck van Bauck Orck te Doyems, naegelaeten weduwe, ende tot versouck van Yge Pierszn. ende Wybe Riemersma, van alle alsulcke goederen, als wy bevonden hebben ten huyse van wylen Poppa van Doyem.

Eerst:

Thuys ende schuyer, daer wylen Poppa vuyt gedragen is.

(Aen golt):

Acht angelotten¹⁾, vyff gouden leeuwen, vyf dubbelde ducaeten, Een henricus nobel, vier engelsche croonen, vier portugaelsche cruysaeten, Twee hongersche ducaeten, noch een ytaliaensche ducaet, Een davidts genutte harpe²⁾, vyff halve realen, vier gouden zonnen croonen, Een gouden vlies, vier enckel gouden korvorsters³⁾ gulden, Een halve philippus gulden⁴⁾.

1) Gouden munt met het beeld van den Aartsengel Michael, vandaar den naam.

2) Ook wel: ‘Een david mytter harpe’. Genutten = genot hebben door of van. Vgl. J. Verdam, Middelnederlandsch Handwoordenboek, i.v.

3) Een Kurfürster gl.

4) Vgl. in 't algemeen voor de herleiding dezer en nog verder vermelde munten en muntwaarden: I.H. Gosses, Utr. en Friesch-Gron. geld van de 11e t.d. aanvang der 14e eeuw; P.O. van der Chijs, De munten der Nederlanden van de vroegste tijden tot de Pacificatie van Gend, Haarlem, 1851-'66, 9 dln. (speciaal dat deel, hetwelk over Friesland en de daar circuleerende munten handelt).

[p. 64]

(Aan zilver)¹⁾:

Vier Jochendalers,

Een groote ryem myt zestien zilvere vergulde slage^2), op een roodt boort.

Noch een Ryem middelbaer op een gruen boort myt xxiv heele slagen, ende een halff, myt een armbandt vergult.

Een gouden verheven^3) vrouwe ryngh.

Een zwart getten^4), vyftich myt vijff zilveren steenen ende een agnus dei^5).

Noch twee gruene boortgens myt zilver beslagen, elck belast myt een enckel gulden, het een is om godswille wedergegeven^6).

Een drynck hoorn, beneden myt zilver beslagen.

Twaelff zilvere lepelen myt vergulde schildehouders daerop behalven een.

Een zilveren vergulde craechaeck.

Omtrent ii loot aen gebroken zilver^7).

Een oldt poeck myt een zilvere plaet ende myt een scheedt myt een teppel^8) ende myt een bandt van zilvere.

1) Dit opschrift komt in het origineel niet voor.

2) Muntslag, afslagen, aangehechte munten als versiersel.

3) Hier in tegenstelling met plat.

4) Get of git, schoone zwarte delfstof, zeer hard, ook wel zwart agaat, zwart barnsteen, bergwas genoemd; in dit geval een sieraad, bestaande uit 50 gitsteenen, 5 in zilver gevatte steenen met daaraan verbonden een dito Agnus Dei.

5) Agnus Dei, het Lam Gods, meestal in een ovaal medaillon om den hals of aan een halssnoer gedragen.

6) Sieraden in onderpand aangenomen tegen uitgeleende gelden.

7) Vermogende burgers hadden dikwijls baar goud of zilver in huis, om daarvan bij hun goudsmid voorwerpen te laten vervaardigen of munten te doen slaan door den stedelijken muntmeester.

8) Van dit woord vermeldden Verwijs en Verdam in hun Mnl. Wdb., dus de groote uitg.), dat het tot nog toe niet in het Middelned. was aangetroffen. Hier zouden we dan het eerste geval voor ons hebben. Zij vergeleken het met 't Mhd. Zipfel voor stop, ook tip.

[p. 65]

Aen gelt in Poppes tasch bevonden:

Twee jochendalers, twee zonnen croonen.

Een salnyt^1). Een ducaet. Een andries gulden, een philippus gulden. Een halve reaal. Drie horens guldens. xxxv st. ende i blanck aen bruijn gelt^2); noch sijn Signet ende zegel^3), beijde van zilver.

1) Solnyt, solidus, schild.

2) Kopergeld, nu nog wel in tegenst. met z.g. ‘witgeld’ = zilvergeld gebruikt.

3) Cachet of zegelstempel. Ook een bewijs van Poppe's klinkende naam en invloed.

Aen huysrente bryven:

Een brieff van een enckel gulden renten op Wybren Schroers huys, geteyckent myt A;

noch Een rentebrief van ii ffl. renten op Fedde Tymermans huys, myt b geteyckent;

noch een rentebrief van ii ffl. renten op Gale cupers huys, geteyckent myt C;

noch een rentebrief van ii ffl. renten op Lolcke Gortmaekers huys, myt D geteyckent;

noch een rentebrief van ii enckel gld. renten uuytet huys voorsz., geteyckent myt E;

noch een rentebrief van een ffl. renten uuyt Lyeuwe Cupers huys, geteyckent myt f;

noch een rentebrieff van een ffl. renten uuyt Tryn Feycke dochters huys, geteyckent myt g;

noch een rentebrief van drye ffl. renten uuyt Watze Hemkes huys, geteyckent myt h;

noch een rentebrief van een ffl. renten uuyt Sicke Hemmes huys, geteyckent myt J;

noch een rentebrief van v enckel gulden renten op Epe Reymers huys, geteickent myt k;

noch een rentebrieff van een ffl. renten op Claes Oeges huys, geteickent myt l;

[p. 66]

noch een rentebrief van ii ffl. renten op Foris^1) Wevers huys, geteyckent myt m;

noch een rentebrief van een enckel gulden rente op Huyp Dollincx huys, geteyckent myt n;

noch een rentebrieff van i ffl. renten op Ebel Wybes huys, geteyckent myt o;

noch een rentebrieff van een ffl. renten op Claes Welmaekers huys, geteickent myt p;

noch een rentebrief van ii ffl. renten op Jan Smidts huys, geteyckent myt q;

noch een rentebrieff van een i ffl. renten uuyt Taetz Andries dochters huys, geteyckent myt r.

Noch een Coopbrief van Een Camer, staende in de groote steych²⁾, geteyckent aldus Ø.

1) Lees: Floris.

2) Thans: Wijde Steeg, tusschen Voorstraat Z.Z. en Noord Z.Z.

Int voor Camerken:

Een bedde myt een puel ende drie dekenen, myt een wytlyngh³⁾, twee laekenen, twye oirkussens myt overtogen.

Een groot zitten⁴⁾. Een bemaelde⁵⁾ viercante taeffel, twee bonetten⁶⁾. Een vuyerbecken⁷⁾. Een paer schunen ende toffelen van Trypen⁸⁾. Thien taeffereelkens⁹⁾, groot ende cleyn over malcanderen. Een holten bemaelde crucifix. Drie besloten¹⁰⁾ boucken¹¹⁾.

3) Wit overtrek of slaaplaken.

4) Zit- of rustbank, groote stoel.

5) Hier zoowel beschilderde als bewerkte of ingelegde tafel.

6) Hoeden, mutsen, hoofddeksels.

7) Vuurpan of stoof; ook bedwarmer.

8) Trijp, trippe was ook een muil of pantoffel met houten zool.

9) Schilderstukjes.

10) Met haken of klammen gesloten in tegenstelling met een z.g. ‘open boek’.

11) Het meubilair en de andere goederenvoorraad doet dit vertrekje kennen als een zit- en slaapkamertje voor de gasten.

[p. 67]

Int voorhuys:

Twee tresoren¹⁾, een oldt ende een nye, Een groote kiste²⁾, Een lange besloten³⁾ taeffel, Drie groote traillide⁴⁾ stoelen, Een hoepgis⁵⁾, driefoet⁶⁾ ende een Driecante, Twee leeren emmers⁷⁾, Een vensterrijs⁸⁾, Zes banckwercks kussenen, vier stuelkussens, Zes tavereelen in borden en raemten⁹⁾, Een bemaelde brieff¹⁰⁾, Een mangelbort myt een stock, Een breede stove.

1) Hier: buffetkast, waarin ook wel waardevolle en kostbare voorwerpen werden geborgen.

2) Kast.

3) In tegenst. m. uittrekbaar of verstelbaar.

4) Met getraliede of gedraaide spaken.

5) Ronde, hoepvormige.

6) Kinderstoeltje, als zijnde gemakkelijk verplaatsbaar.

7) Brandemmers, die bij elken weerbaren burger in het voorhuis moesten gereed staan.

8) Kruishout onder het raam voor ventilatie.

9) Schilderwerk op hout en in lijst gevat.

10) Prent of teekenwerk.

De gueden inde groote kiste:

Een vliech net¹¹⁾, twee verheven metzlien¹²⁾ beckens, drie tinnen halve kannen. Drie cleyne wijnkannen. Een mengelen¹³⁾, twee halve mengelens, zeven cleyne slopkens¹⁴⁾. Drie tinnen zoltvaten, iii tinnen bekerkens, vier groote tinnen plateelen¹⁵⁾, vyff middelbaer, ende zes cleyne plateelen, vier tinnen schuttelen myt oiren, ende zeven zonder oiren, noch vyff schuttelen sonder oiren, iv tinen saucieren¹⁶⁾, drie tinnen koppen, noch een soltvat gelyck een kelck, noch iv metzlien candelaers, noch een vuyer

11) Net of doekwerk tegen de vliegen.

12) Koperen.

13) Vochtmaat van 2 pinten of 1 Liter.

14) Hier voor slappe = ring, handvat, passant.

15) Schotels, meest platte schotels.

16) Sauskommen.

[p. 68]

test, noch een coperen pan ende twee metzlien blaekers.

Een harnasch myt een helmet.

xii t¹⁾ rauw gaern.

xxx ellen gebleeckt linne laekenen.

1) Onbewerkt garen van 12 schapenvachten, aangezien hier de letter t eene afkorting is van het Fr. toison, vacht, vlies; Vgl. nfriesch ‘in flues wol’, een vacht schapewol.

Aen cleeren:

Een blaeuwe twynen^2) tabbert myt zwart pelssen vuer. Een zwarten Dagelycxe Tabbert myt zwart pelssen vuer.

Een nye ossetten^3) pantrock^4) myt wit pelssen vuer ende een olde ossette pantrock myt gelycke vuer.

Een zwart Camelotten^5) wambais myt een paer zwarte hozen.

Noch een roodt hemde rock.

Een zwart ossetten wambais myt een paer zwarte hozen.

2) Getweernd, gedubbeld garen; fijn linnen.

3) Naam van zekere zijden stof, volgens het Groot Nederl. Wdb.; de bewerkers teekenden bij dit woord aan: ‘zeker lang in onbruik’. Het Mnl. Wdb., groote uitg., heeft het woord niet.

4) Manskleedingsstuk met panden, in tegenstelling met een ‘paltroc’ voor tabbaard, maar ook: kleeding voor soldaten.

5) Ook wel als ‘cameloot’ gespeld: een stof uit kemelshaar bereid.

Int oltste tresoir:

Een pot olde boucken ende brieven.

Int beste tresoir:

Een bouck van medicinen^6).

xxi slaepelaekenen, noch ii benaeyde slaeplaekens ende twee pueldoucken, leggende in een cofferken inde groote kaste.

6) In meerdere 16e eeuwsche boedelbeschrijvingen vond ik zulk een medicijnboek opgegeven, wel een bewijs dat het ‘dokteren’ op eigen houtje toen zeer in zwang was.

[p. 69]

Noch zes pueldoucken, xix kussentogen, zoe guedt ende quaet alsse zijn, zeven taeffellakens, negen voorlakenen.

xiv kussens innertogen, zeven kantdoucken.

Inde koken:

Twee nye bedden myt zes dekenen, twee strycklaekenen.

Een groot spyntgen^1) myt twee duren, Een schyfftaeffel^2), Een kistgen myt brieven,

noch ii groote beckleende^3) stuelen, ii vrouwen beckleende stuelen.

Een hoepte triefoet, ii cleyne stroostoelen, vyff olde stuelkussens.

Een byl, een dissel, een zaech, Een vleijschgaffel^4).

Twee zyden specks, acht hepe^5) rooktvleysch ende ii tasschen,

vier scuyne hepen myt ii bolten^6), een holten huegel^7),

Drie ketelen, cleyn ende groot, een coperen pan, drie coperen potten, zoe alsse zyn, ii metzlien akeren^8) een groot ende een cleyn, noch ii Dagelycxe metzlien candelaers, vijff tinnen waterpotten, twee roesters, een schuymspaen, een ysseren lepel, Een ysseren braetspit, Een hanghysser, een metzlien potdecxsel,

Een metzlien lavoir^9),

1) Etens- of provisiekast, ook spende en spinde genoemd; vgl. nfri. ‘spine’.

2) Schuiftafel.

3) Met rugleuning; vgl. nfri. ‘beklinings’.

4) Groote vleeschvork.

5) Ook: hiepe, huepe, heupe, hoepe, hope, eigenlijk de heup van een dier, achterschenkel, ham; vgl. nfri. ‘in hipe’ voor een groot stuk ergens van.

6) Bout.

7) Ook: hogel, ketelhaak.

8) Mv. van aker of eker, wateremmer.

9) Waschbekken.

[p. 70]

xx roode taeffelborden, xviii witte, een vleysch vorcxken,

Een helbaert, een gavelijn^1),

Een karne, een vierder^2), drie kyntgis^3).

Een scherffbort, ii cleyne tobbekens, een vischemmer.

Een houwblock, een lanttaerne, twije emmers.

1) Ook: gaveline en gaveleen, werpspiets, speer.

2) Oudfri. benaming voor een botermaat, ton; vgl. nfri. ‘fjirder’ en daarnaast Mnl.: vierdeel, vierdel, verdel, viertel.

3) Dit woord komt in het Mnl. niet voor. Het is een oudfri. benaming voor de helft der maat onder noot 2 genoemd. Vgl. nu nog de nfri. woorden ‘kyntsje’ en ‘kiensen’ voor ½ korf.

In after Camer:

Een vleijschfat myt vleysch, ii driefoeten, een hoopte triefoet, ii beckleende stoelen ende een kistgen, vyff olde stuelkussens, ii witlingen opte ii bedden inde koken, Een ijsseren candelaer, een barcktaeffelken⁴⁾, noch ii bedden, ii dekenen, ii bedtcleeren⁵⁾, myt ii strijclaekens.

4) Scheepstafeltje, dat hing inplaats van op pooten te rusten, vgl. bark, zeker licht vaartuig; of wel een tafeltje van berkenhout. Komt in geen Mnl. Wdb. voor.

5) Beddecleet = deken, sprei. Beddecleder = beddegoed. Beddecleeren = (een enkele maal) nachtgewaad.

Opte solder:

Omtrent een schuyte turffs, omtrent ii hondert holts, omtrent een tonne koorns, een halff ton weyts⁶⁾ ofte daeromtrent,

noch wat groen erreten ende graeuwe erreten in vaeten,

Een wasch Tobbe myt drie olde smalle⁷⁾ tonnen.

6) Tarwemeel.

7) Kleine, nauwe.

Aen landen,

Een zaete lants, leggende toe Doyem, oppe Wiericken⁸⁾

8) Een der saten te Doijum onder Franeker, thans niet meer onder dien naam bekend.

[p. 71]

genaempt, geldende jaerlicx te huyer, xxx enckel gulden;

noch een zaete lants, leggende te Jorwert oppe Hem¹⁾, geldende jaerlicx te huijer thien enckel gulden,

noch een halve saete landts, leggende toe Jorwert inde buyren²⁾, geldende jaerlycx te huyer xii enckel gulden,

noch een huyssteedt te Hitzum inde buyren,

noch thien enckel gulden renten uuyt die zaete, daer Bauck op woont³⁾, ofte zoeveel landen, als die zaete grooter is dan vijftich pondemaeten.

Actum uts.

Up huyden, den xv^en Januarii anno xv^c ende xlviii, heeft Bauck Orcks weduwe by haer Jae woirdt verclaert⁴⁾, dat zy nyet en weet, datter eenijge goeden int voorsz. Inventaris verswegen ofte aftergeholden zyn ende Ingefalle datse eenige gueden versschinen kunnen⁵⁾, zoe wilse dselve aengeven.

Actum uts. by ons.

w.g. Pyeter Gysbertsz. Ens.

(In dorso:)

Inventaris van salige Poppa fan Doyems naegelaeten roerende ende onroerende gueden.

1) Aan de dijk, die oost van Jorwerd langs de voormalige Middelzee was aangelegd. Vgl. Nom. Geogr. Neerl. IV, 37, 145. 231.

2) In de buurt, de kom van het dorp.

3) De weduwe van Poppe van Doijum scheen na den dood haars mans weer naar de oude sate in de genoemde uitbuurt te zijn teruggekeerd, of de hier genoemde Bauck mag verondersteld worden te zijn geweest een ongenoemde dochter van Poppe, die als huwelijksgift o.a. 50 pondematen (± 15 H.A.) uit de ouderlijke woonstede had medegekregen.

4) Hieruit zou kunnen worden afgeleid, dat de weduwe geen ‘bueleedt’ afgelegd heeft.

5) M.a.w. aan het licht brengen, alsnog naar boven halen; vgl. Verdam, Mnl. Wdb. op verschinen: een boedel verschinen, hoewel het werkw. in ons geval transitief en overal elders intransitief met of zonder datief gebruik werd.

[p. 72]

II.
Inventaris, begonnen den xvii ende geeijndicht den xix May anno xv^c ende vyftich, gemaect by m^r. Willem Lambertzn. ende Roelandt van der Nijste, Burgemeester der stadt Franeker, dair toe bijden Olderman, Recht ende Raidt derselwer stadt gecommitteert zynde, van alle alsulcke gueden, als bevonden zyn inden sterfhuijse van wijlen Mr. Dirck Gerrijtzn. van Delft, by zijnen lewen Secretaris der stadt Franeker. Ende heeft Appollonia Lijuwedochter, nagelatene weduwe van wijlen mr. Dirck voorscr., een bueleedt gedaen in handen vanden Burgemeester voorscr. Ende bijden selwe aengenomen, oprecht aen te gewen de gueden, by wylen hair man voorscr. Aftergelaten, hair ende zijnen kijnderen tsamen ofte de kijnderen alleen toecomende ende hair anders geen dan de haires achter te zullen houden ende beswijgen¹⁾. Toch bij alsoe²⁾, dat zy de gueden, by hair innegebracht, in de vrscr. inwentarie nyet en denct aen te gewen; ijmmers indien zij naderhandt ijet mochte geraecken te vernemen, dvoorgscr. kynderen alleen ofte mijt hair toecomende, dat zy sulcx aen zall gewen ende by dvoorscr. doen stellen.

Inden eersten thuijs, soe guedt ende quaedt alst staet, mytten schuijr.

1) Verzwijgen, onder zich houden.

2) Evenwel, met dien verstande.

Brieven ende Instrumenten:

Inden eersten een brieff, inhoudende, datt Ysrael Claeszoon, kistmaker, ende Trijn Wybedochter, echteluijden, dvoorgser. wijlen mr. Dirck Gerrijtzn. ende Apollonia Leodochter op vijff jaren wedercoop hebben vercoft drije enckel Gulden vrije jaerlijcke rente uuijt thuijs, dair zij inne wonen, voorden somma van zes ende dertich

[p. 73]

enckel Gulden nae vermogen de coopbrief, zijnde van dato den lesten Aprilis anno xv^cxlvi.

Noch een coopbrieff ende quitantie, inhoudende, datt Sythe Jacobzn. dvoorgescr. wijlen Dirck van Delft ende Apollonia Leodochter op vijff jaren wedercoop vercoften een enckel Gulden jaerlijcxe renten uuijt zijn huijs, twelck hy staende heeft opten dijck¹⁾, dair Sicke Jacobszn. inne woont, voorde somma van twaleff enckel Gld., hluijd de coopbrieff, zijnde van dato den xxvi Julii anno xv^cxlviii.

Item een coopbrieff ende quitantie, inhoudende, datt Sijbe Hoytezn. ende Tied Tyzdochter, echteluijden, dvoorgscr. wijlen mr. Dirck van Delft ende Appollonia Lyuwedochter op vijff jaren wedercoop hebben vercoft twee enckel Gulden jaerlycxe renten uuijt thuijs, dair zij inne wonen, staende opten hoeck vande cleijne steegh, voorden somma van twentich enckel Gulden, nae inhoud de coopbrieff, zijnde van dato den xii^e Julii anno xv^cxliii myt tconsent daeroppe.

Item noch een coopbrieff, inhoudende, datt Faes Ulbethzoon ende Marij Thijsdochter dvoorscr. Dirck Gerrijtzn. ende Apollonia Leodochter, echteluijden, op vijff jaeren wedercoop hebben vercoft een enckel Gulden vrije jaerlijcxe renten uuijt hair huijs ende schuijr, dair zij inne wonen, voorden somma van twaleff enckel (gulden)²⁾, hluijt de coopbrieff, zijnde van dato den xxvviii^en Januarii anno xv^cxlix.

Item een coopbrieff ende quitantie, vermeldende dat Syba Folckertzn., goldtsmidt, ende Anna Eelcke dochter de voorseijde Dirck van Delft ende Appollonia Leodochter op vijff jaren wedercoop hebben vercoft vyff Carolus Gulden jaerlycxe vrije renten op ende uuijt thuijs, dair zy inne wonen, staende opten Hoochstraet³⁾ voorden

1) Tegenwoordige Dijkstraat, toen nog een veldweg uit het oudste stadsgedeelte naar buiten. Toch stonden er reeds enkele voorname huizen langs, o.a. huis en schuur van den pastoor, een adellijke woning voor Gerrolt van Herema, enz.

2) In het origineel niet voorkomende.

3) Thans Voorstraat.

[p. 74]

somma van vyftich Carolus Gulden, nae vermogen de coopbrief, zijnde van dato den xxvi^e Nowembris anno xv^c ende xlv¹⁾.

Silwerwerck, twelcke Appollonia voorscr. seijd wijlen Joost, tvoorwijff van wijlen mr. Dirck, toebehoort thebben:

Twee silweren cruesen, een zilveren zoutvat, een hoornken mijt silwer beslagen, een silweren riemthijen²⁾ op rood fluweel, een clenodie van paerlemoer in silwer besloten, zes silweren lepelen van een slach³⁾ mijt noch een silwer lepel ende twee gitten pater nosters.

Golden ringen, dwelcke bij affirmatie voorscr.⁴⁾ dvoorgescr. wijlen Joost hebben toebehoort gehat:

Een latt⁵⁾, mijt noch een cleijn latt, een cleijn buegelringh, een buegelringh aen tweeën geknipt. Een ringh myt een canuv⁶⁾, een ringh myt een paerl, een cleijn rinxken myt twee cleyne gesteenten, twee scorthaecx⁷⁾ haecken myt een silweren naeldt, een fluweelen buijdel myt silweren knoopen en dopthijes.

Aen geldt is by dvoornoemde Appollonia voortgebracht geweest:

Dertien Jochum dalers ende een halwe daler, twintich

1) Deze rentebrieven vormden destijds een uiterst soliede geldbelegging, die bovendien zeer rendabel was; immers de gemiddelde rentevoet in al deze gevallen was ca. 10%.

2) Riempje; vgl. F. Stoett, Middeln. Spraakl.

3) Van een soort.

4) D.w.z. ter bevestiging van vorenbedoelde verklaring, afgelegd door de overlevende weduwe Apollonia.

5) Ring zonder edelsteen, die den vorm eener maan had; meestal gespeld als latte; vgl. Kiliaen, i.v.

6) In dien vorm is dit woord vrijwel onbekend. Het staat hier vermoedelijk voor ‘canef’, ‘caneve’ = kaak, klamp, boutje, een ring dus met een dwarsbalkje.

7) Om er de breipen in te steken; bij ouderwetsche vrouwen nog in gebruik.

[p. 75]

golden fransche croonen, een dubbelde ducaet, een angelot, twee hollandsche golden rijders, een wilhelmus schild, vier cleyne crusaten¹⁾, twee enkele ducaten, een engelsch croon ende twee halwe, drije Philippus guldens ende drije halwe, drije veneetsche cronen, Twee halve croonen, acht geldersche gouden rijders, drije goud gl., vier Deventer Gulden, een carolus Gulden ende een hoorns Gulden, een silweren carolus Gulden, een halwe daler, een silwer veneetsch penning, vier silweren griphoenen²⁾, vijff silweren vlies³⁾, twee spaensche realen.

1) Zekere gouden munt met een kruis.

2) Een zilveren munt met de beeltenis van een griffioen.

3) Eig. vacht, vel, toison, (la toison d'or), uit Frankrijk herkomstige munt.

In tcantoir⁴⁾:

Een oldt cantoir, met een oldt tafelcleedt, een spijne inden muijr gevast, zes groene kussens, een golt gewicht mijt een schrijflaedt.

4) Het woord diende ter aanduiding zoowel van het meubel, dat schrijfgelegenheid aanbood, als van het vertrek, waarin dit geplaatst was.

Linwerck:

Een dwael⁵⁾, zes tafelaickens, negen serwetten, elleff slaeplaickens, vijff puelduecken, achttien kussens uuijttertogen, anderhalff dosijn serwetten, drije tafelaickens, acht mans hemden. Vijff bedden, groot ende cleyn, oudt ende nijw, onder malcanderen; negen kussens indertogen⁶⁾.

In 'tvoorhuys zijn dnascr. gueden bevonden geweest:

Drije bancken, twee scabellen⁷⁾, een glaeskas, twee vrouwen leenstuelen, een huepte vier voet, vier taferelen,

5) Waarschijnlijk handdoek, hoewel ‘dwael’ een enkele maal ook voorkwam in de bet. van sprei, kleedje over de tafel.

6) Binnenslopen.

7) Voetbankjes.

[p. 76]

een lanteern, een kasken myt sincte Barbar¹⁾, een dronkerts bord²⁾, een hellebaerd ende een glavijn³⁾, een houten handt mijt een stickel⁴⁾, zes groene ende twee banckwercx kussens.

In den kuecken zijn bevonden geweest die gueden, die navolgen:

Twee kisten, een slaepbanck, twee groene stoelen, twee vrouwen houten stoelen, een spynthijen vast aanden muyr, twee cleyne tafereelkens, twee Cleijne manden mijt blauwe lijnen cleedthijens, een schoorsteen ijser, een vuyrbecken, een vlieg spijnt, een schoorsteen cleedt, een puyster, twee blaeckers, een zout vat, een puyster, een turfkist, een vuyrscop, dartien steenen kannen, groot ende cleijn, een schutlen, zes stuelkussens, een vrouwen leenstuelken, een groene kijndere driefoet, een viercante tafel, een tinnen zout vat, een web mijt twee stucken van een web⁵⁾, mijt noch twee stucxkes dopthyes⁶⁾.

Inden gangh zijn dnascr. gueden gesien ende gevonden geweest:

Een trap, een hennekoe⁷⁾, twee vaten, een vermaelt

1) St. Barbara was de patrones van verschillende handwerksgilden, doch men verzocht ook haar bijstand tegen het inslaan van den bliksem. Vandaar haar aanwezigheid in het voor huis, het dagelijksche woonvertrek der familie.

2) Presenteerbord, waarop wijnglazen of tinnen kroezen werden gezet.

3) Hetzelfde als glavelijn; zie hiervoor.

4) Een ‘stickele’ of ‘stickel’ was een dolk; met de ‘houten handt’ zal het handvat of de losse greep zijn bedoeld, zoodat dan de ‘stickel’ het lemmet, de bloote kling was en de ‘houten handt’ het hecht van de dolk.

5) Een stuk geweven stof.

6) Zgn. dopjesgoed, geweven stof met kleine wratachtige verhevenheden.

7) Nevenvorm van hennekijn, oostmnl. voor een klein zeil, (over den gangvloer dus), of oudfri. hennekou voor vogelkooi aan een der gangmuren.

[p. 77]

tafelsbladt, negen tinnen platelen, zes tinnen schuttelen, drye sauseren, elleff tinnen tafelborden, drije messchen kandelaers, een tinnen zout vat, vier tinnen coppen, twee tinnen waterpotten, een cleijn bank, een handt vatt mijt een messchen lavoir, een seeds¹⁾, zewen messchen deckselen, groot ende cleijn; twee korwen, een kabaz²⁾, een drijstall³⁾.

In den achter kuecken zyn dese nagementioneerde gueden bevonden geweest:

Een ketel, drije gootlingen⁴⁾, een vorgiet test, een coperen duerslach⁵⁾, een coperen pott en een bierpott, een coperen pan, een hangijser, twee ijseren lepelen, twee schuymspanen, twee messchen scrijfcandelars, twee hakmesschen, een vleeschgaffel, twee blijcken⁶⁾ blaeckers, drye witte houten platelen, twee treylkes⁷⁾, twee zouwen⁸⁾, een tobbe mijt een teems⁹⁾, twee vischtobbes myt gaten, een oude stuel, een vuijrijser.

Inden aftercamer zijn dnagespecificeerde gueden bevonden:

Een ketel, vijff gootlingen, een messchen panne myt een ijseren stall¹⁰⁾, twee groote blaeckers, Twee cafforen¹¹⁾, twee messchen cranssen, drije candelaers, drije schorsteen messchen kandelaers mijt tgeen daertoe behoirt, een

1) Meestal seedse, zeedse of ceedse voor zetel, zitbank, stoel.

2) Zeldzame vorm voor kabas, mandje, hengselkorfje; cf. Kiliaen i.v.

3) Driepoot, kinderstoeltje.

4) Kookemmer met een zeel, meest van koper, vgl. nfri. ‘goatling’.

5) Voor: doreslach, vergiettest, zeef.

6) Van blik.

7) Voor: teil, teyle, ketel of aarden pot, pan of schotel.

8) Ofri. en nfri. voor een groote zeef.

9) Id. voor melkzeef.

10) Steel; vgl. nfri. ‘stâlle’ voor steel.

11) Komfoor, vuurpan.

[p. 78]

messchen wywaters vat, een messchen vijsel, drije cleyne coperen potten, twee beckens, twee messchen stulpen.

Twee ijseren roosters, een cleijn roosterken, twee appel roosters, twee potzelen, een pans spitt, een ijseren pan, twee tanghen, een braedspit, twee huegels¹⁾ met een lat, twee branders, een vuyrijser, twee halve kannen, twee mengeles, een wijnkan mijt een pijp²⁾, een water vat. Een clock, zeven tinnen slopthijes³⁾, twee halve mengelens, ellef tafelkannen, drije tinnen cruesen ende een cleijn tinnen copthijen, drije groote platelen, noch zeven van een groot, daernae de grootste, noch drije van een groot, daernae noch vijff van eender sort, noch vier cleijne platelen, twee tinnen tafelborden, een coetz⁴⁾ mijt zijn gordijnen, zes banckwercx kussens, noch vier blauwe banckwercx kussens, een tafel mijt een cleedt, een houten pars, twee oude deventer stoelen, een oude leenstuel, een tafereel mijt ons lieff vrouwen ende Sinte Bernardus beelden, Een spiegel, een crucifix, een jhesus⁵⁾, twee ruijten, daer men de cafforen aen hangt, een spiegel, een puyster, vier dekenen ende een haerth, drye cleijne kisten, een banck, twee korfkens met blauwe lijnen cleedthijns, ijtlijck vlas ende geern, een rappier⁶⁾, twee drooplepels⁷⁾ een scorstiencleedt.

Opten solder was noch een banck, twee oude kereckstuelen ende een vischben.

Ditt zyn de clederen, bij wylen mr. Dirck achtergelaten:

Twee tabbaerts, een spaensche mantel, twee camelotten paltrocken, een zatijnen ende een camelotten wambuis, een oude paltrock, een paer hosen.

1) Ketelhaak.

2) Inhoudsmaat voor wijn, bier, olie.

3) Ringetjes, handvatsels.

4) Bed.

5) Een Jezusbeeld.

6) Lange degen.

7) Lepel, om spijs te bedruipen.

[p. 79]

Verclaerde noch Appollonia ten dage voorscr. henluiden noch thebben omtrent vier lasten rogge.

Inschulden¹⁾:

Juffrou Catrijn Camminga es van schattinge schuldich twee goud guldens min een stuver.

Heer Ynthije Laeszn., pastoor tot Midlum, twee golden croonen ende een Gellersche ryder.

Gerryt Wever ende Auck, zyn wijff, rest dartien goud gld. dair inne zijn drije betaelt, ende compt van een koe.

Jan van Oldenzeel, snyder, drije goud glds. vierdehalve stuver, ter cause van een vierendel van een oz.

Wigger, Douwe Pieterzoons wyff, vijff dalers van geleent geldt.

Yetthije Syrcx zoon vyftehalve goud gldn. nae vermogen trekenbouck.

Goffa van Roorda xxxvii Carolus gulden, vijfftehalve stuver, een halfblanck.

Meynck Steeboed²⁾, omtrent vyftien Carolus gulden, beyde van scattinge.

Cornelis Tichelaer rest noch vande coop van het tichelwerck.

Heeft Appollonia ende mede Cornelis verclaert, datt noch in Hollandt tot vijff jaren jaerlycx es te bueren omtrent elleff oft twaleff Carolus glds. van Lyffrenten opten stadt van Delft.

1) Vorderingen.

2) Stadsbode.

[p. 80]

Aldus gedaen op jaer, maent ende dach voorscr. ons tegenwoirdig.

III.
Inventaris, gemaect den vyften Octobris anno xv^c een ende vijftich vanden gueden, die bevonden zijn inden sterfhuijze van wijlen Reijleff Gerlofzoen by mij Gaathije Pieterzoen, secretaris der stede Franeker¹⁾, daertoe bijden gerechte der stede Franeker gecommitteert zijnde ende datt ter instantie ende tott versuck van Jan Claeszoen ende Claes Harmenzoen, als voermondt totten vier kijnderen de oudste, by wylen Trijn Harmensdochter geprocreert, Jan Granda, voermondt tott wijlen Reijleffs weeskijnt, by wijlen Elizabeth Symonsdochter geprocreert, ende Anna Claeszoen, uuyten name ende van weeghen Hill Reijnsdochter ende haer kyndt, bij d'voorgenoemden Reyleff getogen, ende ditt alles doir aengeven van dvoorgenoemden Hill, die daertoe in mijn Secretaris voirscr. Handen den bueleedt heeft gepresteert ende bijden selven eede aengenomen, oprecht aen te geven ende by desen doen stellen alsulcke gueden, als dvoirscr. Reijleff heeft achtergelaten, hem, zyn wijff ende kijnderen toecomende ende zyn deze die naevolghen:

Inden eersten thuijs, dair dvoorgenoemden wijlen Reijleff uuytgestorven is, groot elliff fack mijtt noch de camer daeraen²⁾.

1) Mr. Gaathije Pietersz., als secretaris van Franeker (1550-1555) de opvolger van mr. Dirck van Delft, voorts openbaar en bij den Hove van Friesland geadmitteerd notaris te Franeker; (Charterb. v. Friesl. III, 329); in 1553 was hij volmacht ten landsdage wegens Franeker (ibid. 314); in 1554 gildebroeder van den Zoeten Name Jhesus-gilde te Franeker (Oud Arch. ald. no. 72), teekende in het Privilegieb. v. Fran. als stadssecretaris voor het eerst een akte dd. 15 Februari 1550, het laatst eene dd. 7 Juni 1555 (Privilegieb. v. Fran., fol. 112, 123, 127). In het Charterb. vindt men zijn naam verkeerdelijk opgegeven als M.P. Gaathije, doordat de eerste beide initialen afgekort zijn uit ‘manu proprio Gaathije’, met eigen hand G.

2) Indien hier de gewone hooivakken of Friesche ‘gollen’ bedoeld zijn, was de schuur van aanzienlijke afmetingen. Hier woonde en verbleef, ook overdag, meestal het gezin. Dat verklaart de aanwezigheid van slechts één kamer, de slaapgelegenheid voor de familie en verder bergplaats van linnengoed, enz.

[p. 81]

Twee merrien mijt twee hijnstvoelen¹⁾, thien koeyen, van den welcken d'voornoemden Hill twee inden sterfhuijze heeft gebracht gehat, vier calveren, twee enter rieren²⁾ ende een enter stier, twee mestverckens, mijtt noch ijtlijcke eijnden³⁾ ende hennen.

Omtrent twaaleff koehoeij⁴⁾. Omtrent een quartier⁵⁾ koorn, omtrent twee tonne weijt, een schelff⁶⁾ boonen.

Zeven bedden, vande welcke Hill voorscr. seijde hair⁷⁾ innegebragt thebben, een bedtoegh⁸⁾ sonder veren; vijftien dekens, guedt ende quaedt, mijt noch twee, Hill voorscr. toecomende, als zij seijde; vier strijcklaickens mijt ijseren Rueden, een ende twintig kussenen indertogen, van dewelcke Hill voorscr. haer de twee seijde toe tcomen.

1) Hengstveulens.

2) Eénjaarskoeien.

3) Eenden.

4) Lees: koe's eten hooi (zooveel als één koe per winterstaltijd opvreet).

5) ¼ last.

6) Hoop, stapel, hoeveelheid van onbepaalde grootte; vgl. nog een hooischelf.

7) Lees: het hare, het door haar gebruikte.

8) Bedzak.

Linwerk:

Zeven ende dertich slaeplaickens, vanden welcke Hill seijde hair vier toe tcomen, item noch een slaeplaecken, zestien puelduecken, guedt ende quaedt, mijt noch een pueldueck, Hill toecomende; twentich kussens uuijttertogen, vanden welcken Hill de drije toecomen; twaleff tafellaickens, zeventhien handtduecken, vier mans hemden, twee craemdwalen; vijftien hoestduecken⁹⁾, behalven de zeeven, Hill toecomende, zestien vrouwen mutsen, negen

9) Sprekende maar onbekende benaming voor neus- of zakdoeken.

[p. 82]

ellen lijven dueck¹⁾, zestien ellen cleijn laicken, vier pondt cleijn vlas, twee pondt cleijn geern ende anderhalff pondt gesoden²⁾ gaern, twee pondt hiede³⁾, ende een pondt vuijt luyck⁴⁾, twee ellen witlaeicken, een ellen fuerlaecken⁵⁾.

1) Om er vrouwenlijfjes, zg. jakjes, van te maken.

2) Gewasschen en gebleekt maar nog ongeverfd.

3) Vlasafval.

4) Uitgeplozen vlas. Vgl. Mnl. Wdb. op ‘luken’ (vlas of hennep pluizen of uitplukken), spec. fri.

5) Ook ‘forelaecken’, ongebleekt, ruw laken.

Houtwerk:

Drije groote kisten, vanden welcken Hill d'eene toecompt; een tresoer ende een spijne, twee schijftafels ende een cleijn tafel mijt vier voeten; vier tralide stuelen, vanden welcken Hill seyde, hair den twee toe tcomen, mijt noch vijff Dewenter stuelen ende een kijntsstuel⁶⁾, twee huepte trifoeten, drije driestallen mijt noch vier cleijne kijndere trifoeten, ende vier stroen⁷⁾ stuelen, viertien stuelkussens, vanden welcken Hill de twee toecomen, een keesbord, een wiegh ende een stadbed⁸⁾, vier kijndts dekens, drije sacken, omtrent drije pondt veren.

Twee zwarte paltrocken, twee zwarte Yessen⁹⁾ ende een lijffijes, twee paer heele hoes ende eene paer duersneden¹⁰⁾ hosen, drie wambuissen ende een hemdrock, een hoijck¹¹⁾, een tabbairt, twee rocken, een pels mijt laicken, twee cragen, een paer mouwen; een ooverlijff, derdehalff ellen paersen laicken, vijftien paer silveren haecken, een craegh haeck, een schorthaeck, ende twee

6) Kinderstoel.

7) Strooien.

8) Rustbed, soort van ledikant, dat in de stad meer dan ten platten lande in gebruik was.

9) Jassen.

10) Halve, afgekorte, of wel hozen met langsneden er in, zooals toen de mode was.

11) Huik.

[p. 83]

schortelduecx ringen, noch een overlijff. Tvoorscreven vrouwe guedt is van wijlen Trijne¹⁾ guedt.

1) De eerste vrouw van den erflater (Zie Inleiding hiervoor).

Coperwerck:

Drije eerne²⁾ emmeren; vyf ketelen, zeven coperen potten ende een bierpot, een coperen pan.

2) Koperen, vgl. nfri. earnen = koperen.

Yserwerck³⁾:

Een ketelringh, een hanger, een rooster, een tangh, een bijle, twee dissels, twee spijckerboren, een sage, een knijptangh, twee hairspitten⁴⁾ ende een hamer, drije zeeckelen⁵⁾, negen forcken ende een greep, twee scoppen, een kret⁶⁾, twee leppen, drije flaijle⁷⁾, een gijaele⁸⁾, een claw⁹⁾, een wan, een rupel¹⁰⁾, daar Jacob deene helft van toecompt, een teem tou¹¹⁾, ende stock ploegh, ende eijde¹²⁾ ende een haeck mijt tzeeltow¹³⁾, een wagen mijtten zylen¹⁴⁾, een pontger¹⁵⁾ ende bijnd¹⁶⁾, een back-

3) Beter ware hier geschreven geworden: gereedschap voor het boerenbedrijf; men neme daarom ‘Yserwerck’ c.g.s.

4) Gereedschap voor 't slijpen van zeisen en sikkels; nfri ‘harspitten’.

5) Sikkels.

6) Mestkruiwagen.

7) Dit woord komt, mij bekend, nergens voor, noch in 't ofri., nfri. of mnl. Ik denk aan dorschvlegels.

8) Idem; bekend is een vorm ‘ghijlen’ voor koken, zieden, opborrelen; ‘gijaele’, dus een kookgelegenheid voor varkensvoeder, gelijk de boeren die nog wel gebruiken?

9) Clauw of omgebogen schoffel.

10) Vlasbank, waarop het vlas gerepeld, van de knop bevrijd wordt, nu repelbank. Vgl. nfri ‘rûpeljen’.

11) Nfri. ‘tiemtouw’, gebruikt bij het hooi-opperen.

12) Eg; vgl. nfri. ‘eide’.

13) Nfri. ‘zeeltouw’, waaraan een koe is vastgebonden.

14) Nfri. ‘silen’, strengtouwen, waaraan het paard voor de wagen trekt.

15) Nfri. ‘pountsjer’, bindstok, gebruikt bij een wagenvracht hooi.

16) Nfri. ‘bynt’, als onder 15).

[p. 84]

troch, drije tobben, viertien tonnen, vijff halwe tonnen, drije ende twintich manden, twee platte tijnen¹⁾, drije mulcken tijnen, twee kijnthijes mijt oren, twee groote halwe vaten ende een cleijn, vier keesvaten, vanden welcken Hill teen toecompt, een pars vatt, een kees paers, een karne, een karnewiegh²⁾, twee bargetroggen³⁾ een dunghaeck⁴⁾, twee rijven⁵⁾, drije ledders⁶⁾, vier koes clauwen⁷⁾, noch een oude karn vyff houten emmers, acht steenen kannen, cleijn ende groot, zes houten platelen, zeven steenen pannen, twee dosijn witte tafelborden; een scherfbord myt een kyndts tafel, een yseren kandelaer, zes steenen potten, zes houten schuttelen, zeven steenen coppen, vijff steenen schotelen, een dosijn houten lepelen, een dat⁸⁾, een speetz⁹⁾, zes haspelen, drije spinrockens, een turfmandt, een cleermandt, twee hangel korven ende een naymandt, een halftonne ende een kijnthijen butter, vijff ende twentich kesen, vijf oude wielen mijt een slachter¹⁰⁾, ende twee oude berrien¹¹⁾, een trill¹²⁾, een clingh¹³⁾ een sleede, omtrent een duisent steen, een deel dampen¹⁴⁾, een paerdt reijd¹⁵⁾, een deel balckhout mijt noch een deel oudt hout, buijtens huijs, mijt oock heecken¹⁶⁾ ende

1) Melkvaten, gebruikt bij het karnen, nfr. ‘tinen’.

2) Karnstok, gebruikt bij het polsen van de melk.

3) Varkenstroggen, nfri. ‘baerg’-varken.

4) Mesthaak of -hark. nfr. ‘dong’ voor mest.

5) Hark, rasp.

6) Ladder, nfri. ‘ljedder’.

7) Stalijzers, waaraan de koeien werden vastgezet. Het woord werd ook gebruikt voor mestharken of grepen.

8) Niet verder leesbaar.

9) Spiets.

10) Groote bijl, aaks, akst.

11) Draagbaar.

12) Schijf, katrolschijf, katrol.

13) Strijdwapen.

14) Balken en planken, om dammen en dergel. waterkeeringen te maken.

15) Paardetuig.

16) Hekken.

[p. 85]

heeckpaelen, een draegberrie, een sleije¹⁾, noch zes hondert bleecksteen, staende op Wybe werck²⁾, all betaelt zijnde, een halff ton mijt wat oudt ijser, een vierder zout ende twee oude under stellen sonder veren.

Es aen gereedt geldt bevonden geweest: een Henricus nobel, twee gouden leeuwen, een wilhelmus schildt, zeventhien kuerfurster guldens, een halwe kurfurster gulden, twee utersche guldens, een daler myt een vierendeel van een spaensche reael, van een stuver en blanck, ende een keijsers croon.

1) Groote houten hamer, om palen in den grond te drijven.

2) Tichelwerk tusschen Lutje Lollnm en de Franeker vaart; hier hebben we een bewijs voor de steenbouw der 16e eeuwsche boerenwoningen.

Inschulden:

Schelte kuper is schuldig twee gouden guldens ende vier stuvers.

Uuytschulden³⁾:

Sijmon Lamberts compt drije gouden guldens twee stuvers een halve
Funger Bottes compt	xxvii stuv.
Evert Melle, compt t'alreheijligen naestcomende	xii stuv.
Lambert Heijnzoen	anderhalf lopen weijt.
Dued Gerrijts	een vierendel weyt.
Jan Haijeszoen Smidt	viii stuver een halve.
Die schoenmaecker omtrent	ii Phil. gl.
Aeff Dijnkes	1 stuv.
Yetthije schuijtmaker	1 stuv.
Die maijers^4)	xvii stuv.

3) Schulden, debetposten.

4) Loon aan de grasmaaiers.

[p. 86]

Die priesters ende coster vanden maenlstandt^1)	xix stuv. een halve.
Noelcke Reijnzoen van arbeytsloon	een goud guld. acht st.
Buwe Tadezoen van arbeijtsloon	een goud. guld.
Die halve huijr^2)	xix dalers.
Acht halve cannen koyt^3) de halve canne	een braspenningh.

Aldus gedaan ten dage voorscr. bij mij,

w.g. Gaathije Pieterzoen.

1) Ik zie in dit woord een verschreven vorm van ‘maenstont’, den dertigsten dag na iemands dood, waarop eene plechtige zielmis voor den overledene werd gelezen. Het gold hier wijlen Reyleff Gerolfsoen's nagedachtenis en zieleheil, waarvoor de kosten, aan de Kerk verschuldigd, werden uitgetrokken. In den regel werd binnen 2 à 3 maanden na den dood des erflaters inventaris gemaakt.

2) 12 Mei en 12 November van elk jaar vervielen de halfjaarlijksche termijnen voor de huurbetaling.

3) Koyte, kueyte, keute, keut, een biersoort, meest van Haarlem afkomstig.

IV.
Inventaris, gemaeckt bij mij Gaathije Pieterzn., Secretarius der stadt Franeker, daertoe bij den gerechte der selwer stadt gecommitteert zijnde den xxiv Januarii Anno xv^c een ende vijftich, van alle alsulcke guederen, roerlijck ende onroerlijck, als wijlen Lobbrich toe Lollum heeft achtergelaten; ende dat ter instantie van Jan Jacobzn., als man ende voecht van Geert Folkerts dochter, zijn echte huijsvrouw, Nanne Hiddezn. ende Meijle Douwezn. Als voormomdt⁴⁾ tot Tied, Wijlen Sijmon Folckertszoons weeskijnt, Gerben en Pauwels Rommerts zoonen; als voermondt totten weeskynden van wijlen Cornelis Folkerts zoons wed., en zijn desen, die nae volgen:

4) Hetzelfde als ‘momber’, uit ‘voremombaer’, voogd.

[p. 87]

Inde eersten thuys, daer wijlen Lobbrich is uuijt gestorwen, staende toe Lollum.

Aen gereedt geldt drije ende tsestich gouden gulden drije stuwer een halwe, myt noch drye cleyne coelsche gouden penningen.

Omtrent thien oft twaleff koehoeij.

Item anderhalff pondm^ten1) landts, liggende aende zate, dair wijlen Lobbrich op plach te wonen ende noch vier eijnsen, dair bij liggende.

Twee horssen²⁾, twee koeijen, een stier.

Twee hocklingen³⁾, twee verckens, twee schapen.

Een paart, eynden ende hennen.

Twee bedden, die vercoft zijn, mijt noch drije, dwelcke de erwen myt malcanderen hebben gedeelt.

Een wagen.

Zestien dekens, drye ende twentich oerkussens en twee cleijne buyck kussens, vier en twintich slaeplaeckens, oudt ende nywe onder malcanderen, Acht puelduecken, thien tafelaikens, oudt ende nywe, dopthijes ende slecht werck, onder malcanderen, zes handdoecken.

Vijff strijcklaickens, drije strijcklaikens roeden.

Elleff ellen lywdueck⁴⁾, acht pondt geern.

Een weijnich vlas, en rol tows en een halff teemtow.

Een cleijn stuck faerlaicken.

Vier zijden speck en een deel vleijsch, een bodem ongel⁵⁾ en een stuck ruesel⁶⁾.

1) Friesche vlaktemaat. Een pondemaat land was oorspronkelijk zoo veel aan grond als voor een pond (talentum) uitgemeten kon worden. Later werd het een vlaktemaat van een bepaalde grootte, aldus: 1 pondemaat (nu nfri. ‘pounsmiet’) = 12 einsen (zie beneden) of unciae. Een einse had 20 penningen, de penning 12 roeden en de roede 12 voet.

2) Voor paarden; vgl. ors naast de metathesis-vorm ros.

3) Jonge runderen van het vr. gesl., die nog niet gekalfd hebben, nfri ‘hokkelingen’.

4) Stof voor lijfjes, vrouwenkleeding; zie hiervoor.

5) Yet, smeer, talk, reuzel, ook wel ander dierlijk vet.

6) Reuzel, speciaal varkensvet.

[p. 88]

Derdehalff lopen¹⁾ bonen, mytt noch een cleijn hoopke bonen, twee lopen weijt min een vierendeel, vierdehalff lopen rogge, vierthien lopen hawer.

Zewen Dewenter stuelen, vier drijstallen, twee stroen stoelen, drije banckwercx kussens, twintich stuelkussens.

Vier tinnen platelen, vijff tinnen schuttelen, een tinnen halffmengelen. Een tinnen kanke²⁾, een slopthijen, een zoutvat, acht tinnen lepelen.

Een groot ketel myt noch twie ketelen daernae, elcx minder dan d'andere naer advenant. Twee gootlingen, drije eerne emmers, zes coperen potten, cleyn ende groet, elcx nae ander, een bierpot, een coperen pan.

Een blaker, een schuymspaen, drije messchen kandelaers. Een messchen lidt³⁾, twee bierkannen, een ijseren ketelringh, myt noch een houten ketelringh, een ijseren lepel, twee tangen, twee roosters, een eijnser, een snijmes, een zichte⁴⁾ myt een haeck, een mes, een speetz ende degen, een vleyschfurck, een kueckrijff⁵⁾, twee scheren, een lamp ende twee roskammen, een saegh ende een bijll, een ijseren kandelaer, een potzeel.

Een groot schijftafel, twee andere tafelen, een grote kist ende een cleijne kist; twee tresoeren, een spijnthijen, een scherfbord, een roede schottel, een karn, vier holten emmeren, een holten nap, zeven houten platelen, drije tobben, ende een waschschamel⁶⁾, een boijtz⁷⁾, vijff drinck vaten, drije cleijne halwe vaten, een keerslaedt⁸⁾, drije Hamburger tonnen, een praem, een backtrogh, een oudt keespars, twee tynen, een houten kandelaer, een wan, een mostermuelen, een vleijschvat, een sleedt, vyff

1) In Friesland was het lopen 1/36 last of ½ ton.

2) Kannetje, voor: kanneken.

3) Deksel.

4) Het nu nog in gebruik zijnde friesche woord voor sikkel.

5) Een keukenrasp, broodrasp.

6) Onderstel, waar de waschtobbe op rustte; ook nu nog in gebruik.

7) Ook wel ‘boetseel’, ‘butseel’, lederen wynzak, zoowel als vleeschzak of -mand.

8) Soort vuilnisblik; vgl. keren, keerden = vegen.

[p. 89]

furcken, twentich¹⁾ ende een brock mondt²⁾, een greep, een visch ben, een crans, een mangelbord, een naijcorff, een butter tijnke, een henne troch, een keesvat, een geern stock, twee oude zijlbager³⁾, een eynde schut⁴⁾, een keesbord, een lochtstock⁵⁾, twee ende twentich ronde tafelborden, vyff steenen kannen, een steenen pott, zeven eerden pannen ende een deel steenen coppen.

Een clingh, een ruychschaeve⁶⁾, twee dycloten⁷⁾, heecken heeckpalen⁸⁾, ijtlijck balckhout⁹⁾ mijt noch ijtlijcke rom¹⁰⁾ van cleijnder waerdije.

Ten dage voirscr. hebben Jan Jacobzoen mytten voorscr. voermondt een bueleedt gedaen en byden selven geassermeert¹¹⁾, dat d'voirscr. ende geen andere gueden by wylen Lobbrich zyn achtergelaten; ende soe verre zy naderhandt eenige mogen vernemen, datt zy d'selve zullen aangeven ende by desen doen stellen.

Actum anno mense et die quibus supra, by my

w.g. Gaathije Pietersz.

1) Het woord na ‘twentich’ is onleesbaar; mogelijk heeft er gestaan ‘lepelen’ of wel ‘schuttelen’.

2) Brokkenmand, korf voor de overschotjes.

3) Vgl. nfri. ‘sylbeage’ voor paardentuig.

4) Afschutting voor het gevogelte, inz. eenden, of te vergelijken met het nfri. ‘handesket’ op de koestal.

5) Lichtdrager, soort van flambouw, fakkel, kaarsenstander met pijp.

6) Soort groote schaaf; vgl. nfri. ‘rûch’ = grof.

7) Zware gewichten, om iets neer te drukken.

8) Eiken hekpalen.

9) Hier bedoeld in den zin van damleggers.

10) Lees: rommel.

11) Voor: geassermenteerd: beëedigd.