Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 43

[p. 1]

Brief over de plundering van Den Haag door Maarten van Rossem (8 Maart 1528),
Medegedeeld door Dr. P.J. Blok.

De brief, die hierachter wordt afgedrukt, is niet onbekend. Bomelius, die als tijdgenoot de Utrechtsche geschiedenis van dien tijd heeft beschreven¹⁾, heeft hem niet gekend. De brief toch is niet opgenomen in het handschrift, dat van het werkje tot ons gekomen is, maar de oude uitgever van dat handschrift, Geldenhauer (Noviomagus), die er in 1542 een druk van bezorgde of liever opnam in zijn Germanicarum historiarum illustratio, wel, want hij nam er een passage in op over den inhoud van den brief en zijn niet aan het adres komen²⁾. Ook Herbaren van Mijnden, een andere tijdgenoot, die de gebeurtenissen te Utrecht beschreef³⁾, zwijgt van onzen brief. Van Erp⁴⁾ spreekt zelfs van Van Rossem's tocht in het geheel niet. Hortensius heeft in zijn Rerum Ultraj. lib. VI, p. 140 (onderaan) misschien een toespeling op onzen brief. Theissen, Karel V, blz. 73, kent hem uit het Rijksarchief.

1) Bellum Trajectinum, uitg. Hist. Gen. uitg. (De Geer), blz. VI vlg.

2) Bellum Trajectinum, blz. 38/9.

3) Bijdr. Hist. Gen. 1888, blz. 31 vlg.

4) Matthaeus, Analecta, I, blz. 103 vlg.

[p. 2]

Het eerst is de brief uitgegeven in 1625 door Strick achter zijn vertaling van Hortensius' boek¹⁾ maar hij zegt alleen, dat ‘dese naervolgende missive (hem) ter handt gekomen is’ en vertelt verder niet, van waar hij hem heeft. Ik vermoed, dat hij een toen in omloop zijnd afschrift²⁾ heeft gebruikt van het ongetwijfeld, zooals blijken zal, in het archief van Holland aanwezige origineel. Maar die uitgave is zeer onvoldoende, afgezien van de overoude en tot in de 19^de eeuw gebruikelijke gewoonte om oude over te schrijven stukken, zelfs oorkonden en notarieele bescheiden, in de later, tijdens het afschrijven, gebruikelijke spelling over te brengen, ja allerlei veranderingen aan te brengen, mits de zin, of wat men ervoor hield, behouden bleef.

De tweede mij bekende uitgave is van 1911, door den heer D.S. van Zuiden, in het Haagsche Jaarboekje van dat jaar³⁾, naar het origineel in het Rijksarchief bewaard op het nummer Holland Kam. 10, lijst 1, 59a⁴⁾. Deze uitgave is echter ook verre van nauwkeurig en zonder eigenlijke toelichting, eenvoudig als bijlage op den tekst van een artikel over de plundering gegeven.

Het origineel is een stuk van 4 bladzijden schrijfpapier, drie bladzijden met duidelijke loopende hand beschreven en een voor het adres bestemd. Dat adres luidt: ‘den eirberen ind vroemen Stoffel van Weze, mijnen lyeven broeder’. Een lakzegel op den eenmaal in achten opgevouwen brief is afgevallen. In den benedenhoek van de vierde blz., die van het adres, staat met ongeveer gelijktijdige hand: ‘c.h. Hoochstr.’, waarschijnlijk aanwijzing, dat hij aan den graaf van Hoogstraten, stadhouder van Holland, door den slotvoogd van Woerden, die hem - zooals later blijken zal - onderschept heeft naar

1) 's-Gravenh., bij Meurs, 1625.

2) Een ander afschrift uit dien tijd, van denzelfden aard, ligt in het Leidsch Archief, n^o. 11 van een pas geinventariseerden bundel stukken.

3) Blz. 146.

4) Mij ten gebruike in de Univ. bibl. vriendelijk toegezonden vanwege het Rijksarchief te 's-Gravenhage. Het is een stuk uit de merkwaardige twee bundels Holland aldaar.

[p. 3]

Delft, waar de Staten van Holland toen vergaderden, is opgezonden¹⁾.

De schrijver van den brief was een merkwaardig man, wiens levensloop de moeite van een korte beschouwing waard is.

Marcus van Weze was²⁾ in 1528 sinds lang een bekende persoonlijkheid in het Sticht. Hij behoorde tot een aanzienlijk geslacht, dat op het einde der 15^de eeuw aan het hof van den jongen hertog Karel van Gelder voorkomt³⁾. Hij noemt zich verwant aan de familiën der Culemborgs en Renesses, die hij - zijn wapen is een balk op zilveren veld - zijn ‘naaste magen’ en ‘neven’ noemt, en van Betuwsche edelen. Het eerst vinden wij hem genoemd 9 Febr. 1507, toen hij ‘non capitulair kanunnik’ van den Dom werd. Hij studeerde 1509-1514 te Parijs en heeft daar den magistertitel in de theologie verworven; sedert heet hij voluit Mr. (Magister) Marcus van Weze. 7 Aug. 1514 tot capitulair kanunnik benoemd, is hij 30 April 1523 proost van Elst geworden, terwijl hij van 1520 tot 1548 als proost van Kuilenburg voorkomt⁴⁾. 1524 grootkameraar van den Dom,

1) De beteekenis van ‘c.h.’ zou dan kunnen zijn: ‘communicavit hoc’ of ‘hanc’.

2) Ik dank deze bijzonderheden omtrent hem vooral aan de inlichtingen mij verstrekt door den Rijksarchivaris in Utrecht, dr. Heeringa, en den heer J.W.G. van Haarst te Arnhem.

3) Jacob van Weze behoort 1493 tot de ‘kamer’ van den hertog (Nijhoff, Gedenkw. I, blz. 36/7) en leeft nog 1517 (ib. I, 575). Albert van Weze komt daar voor in 1494 (ib. I, 70). Joost van Weze was in 1530 gehuwd met Johan van Wyttenhorst, ambtman van Kessel (ib. VI, 3, 960). Marcus' broeder Christoffel van Weze, eveneens diep in den Utrechtschen partijstrijd gewikkeld, was in 1526 reeds omstreeks vóór 10 jaar door de toenmalige machthebbers binnen Utrecht in ballingschap gezonden; hij leefde toen waarschijnlijk bij Karel van Gelder (Herb. v. Mijnden, Bijdr. en Meded. Hist. Gen. 1888, blz. 23) en komt 1528 voor als aanvoerder van Geldersche benden. Zijn neef Jasper van Weze leeft omstreeks 1545. Een Johan van Weeze werd in 1522 aartsbisschop van Lund.

4) Van Heussen, Kerk. Hist. II, blz. 320.

[p. 4]

in het volgend jaar officiaal van den Utrechtschen aartsdeken, is hij 1526 proost van Westfriesland. Hij cumuleerde dus een aantal belangrijke geestelijke ambten, waarvan zijn proosdijen van Kuilenburg en Elst hem in het bijzonder met Geldersche kerkelijke en staatkundige zaken in betrekking brengen. Hij woonde als domkanunnik te Utrecht in een aanzienlijke kanunnikswoning. Zijn hierachter afgedrukte brief toont hem als een ontwikkeld man en fel partijganger, die door de machtige Geldersche partij te Utrecht, waartoe ook de domdeken Amelis van Zuylen van Nyevelt, de kanunniken van St. Marie Venroy en Croll, de deken van St. Pieter en de kanunnik Herman van Amerongen, de kanunnik van St. Jan Guert Cuinretorff en andere voorname geestelijken behoorden, als hun hoofd, ‘choragus’, ‘overste capteyn’ werd beschouwd. Volgens een merkwaardig spotvers van dien tijd¹⁾ hadden zij zelfs ‘in heuren heymelicken raedt’ hem bestemd tot ‘postulaet’ en hem zoo willen stellen in de plaats van bisschop Hendrik van Beieren zelf, dien zij wilden ‘uyt het landt jagen nae Heydelberch toe by syn vrunden en magen’, om een einde te maken aan de verkapte Bourgondische heerschappij, die zij met hulp van hertog Karel hoopten te overwinnen om zelf de regeering in het Sticht in handen te nemen onder diens bescherming.

De heftige partijstrijd binnen Utrecht, waarin wij hem gewikkeld zien, dagteekende reeds van lang vóór den dood van bisschop Philips van Bourgondië (1524), die intusschen door zijn macht en aanzien, gesteund door de regeering van Karel V en de landvoogdes Margaretha te Brussel, de overhand over de Gelderschgezinden nog had weten te behouden.

Het was onder den nieuwen bisschop Hendrik begonnen tegen Paschen 1525 met ernstig verzet vooral der burgerij tegen het stedelijk financiëel beheer van de Utrechtsche patriciërs Evert Soudenbalch en Geurt van Voerde²⁾, die

1) Achter den brief bij Strick gedrukt.

2) Vgl. voor deze twisten: Bomelius, Bellum Traj., Herbaren van Mijnden, Hortensius, Henrica van Erp, enz.; Theissen, Karel V, blz. 70 vlg.

[p. 5]

dertig jaren lang ‘principael’ in de stad geweest waren¹⁾ en toen beiden de vlucht namen, wat aanleiding gaf tot herhaalde gildebewegingen, met het St. Janskerkhof, waar de gilden in zulke gevallen plachten bijeen te komen, als middelpunt. Een aantal burgers had reeds lang vóór Soudenbalch en de zijnen de stad moeten verlaten in ballingschap. Die bewegingen richtte zich ook tegen de geestelijkheid en de Stichtsche edelen, wier rijkdom tegenover de drukkende schulden van stad en land en de zware lasten, waarvan dezen grootendeels vrij waren, ergernis bij de burgerij opwekte. Er ontstond een groote verwarring. De vroegere ballingen keerden terug en de Raad kon de beweging niet meester worden, vooral niet toen een aantal geestelijken en leeken, edelen en burgers zich aaneensloten om aan den eenen kant de rumoerige gilden in toom te houden, aan den anderen ook het zwakke gezag van den Bourgondischgezinden bisschop te ondermijnen.

Deze verbondenen, in de Latijnsche bronnen ‘confoederati’ genoemd, heetten in den volksmond ‘conroetsen’²⁾. Onder hunne hoofden nam Marcus van Weze een voorname plaats in³⁾ Zij wilden van Soudenbalch en Van Voerde, na wie ook vele raadsleden en anderen uit stedelijke patricische geslachten de stad hadden moeten verlaten, niets weten en vervingen met geweld den Raad door een anderen van hun maaksel.

De gilden, gewapend op het Janskerkhof bijeengekomen - zij heeten bij Bomelius de ‘Septiwaudii’⁴⁾ - zagen vrij spoedig hun tijdelijk oppergezag in de stad verdwijnen. De bisschop, aanvankelijk door zijn hofmeester, Jacob van Mijnden, overgehaald om de Conroetsen te steunen,

1) Herb. v. Mijnden, l.l.

2) Zoo worden zij genoemd in de bovenvermelde spotverzen. Conroet is een in onze middeleeuwsche taal uit het Fransch (conroi) overgenomen woord, dat: bende, schaar, gevolg, verzameling, vereeniging beteekent (Verdam, i.v.).

3) Bomelius, blz. 23.

4) Onverklaarde naam, ook door Lap van Waveren niet begrepen (Bomelius, blz. 24, noot 1). Zevenwouders = ruw volk? Bij Van Mijnden heeten zij de Bijlhouwers, naar het woeligste gild.

[p. 6]

trachtte de gilden, die vooral van de welvarende geestelijken en kloosterlingen deelneming in de stedelijke lasten eischten, door toegeven aan dezen eisch te vergeefs over te halen om zich te ontwapenen. De verwarring in de stad nam toe. Men zag de ambachtslieden voortdurend in harnas en wapenen, zich oefenend in de hun ongewone hanteering ervan; onder de Conroetsen zag men vele geestelijken, in oorlogskleedij aanvurend tot den strijd. Op den 7^den December 1526 had er vlak buiten de Tolsteegpoort, waar de gilden een kamp hadden ingericht, tusschen de beide gewapende partijen een formeel gevecht plaats. Wel was het aantal der gevallenen niet groot: 3 gildebroeders en 1 conroets sneuvelden, en was de strijd van korten duur, tengevolge van het verraad van vele burgers aan de zaak der gilden, maar het samentreffen was toch ernstig genoeg. De welbewapende en in den oorlog ervaren Conroetsen, aangevoerd door Jacob van Mijnden, hielden de bovenhand en wierpen de handwerkslieden spoedig overhoop. Sedert beheerschten de Conroetsen de stad en namen huurtroepen in dienst om hun aangematigd gezag te handhaven.

In den loop van 1527 plaatsen zij zich ook steeds scherper tegenover den bisschop, die de partijen trachtte te verzoenen en weldra met Soudenbalch en zijne medestanders begon samen te werken in zijn sterk kasteel Duurstede, waarheen hij te scheep geweken was. Toen hij, de landsheer, (1 Aug.) met gewapend gevolg voor de Tolsteegpoort verscheen en toegang binnen de stad verlangde om er den vrede te herstellen en zijn gezag te handhaven, werd hem na een onderhandeling voor de poort, die in de abdij Oostbroek werd voortgezet, door de Conroetsen ten slotte de toegang ten eenenmale geweigerd en moest hij zich naar Duurstede terugtrekken, thans de bedoelingen der Coenroetsen doorziende en besloten hen te bestrijden. Eenige zijner voornaamste aanhangers in de stad, o.a. Mijnden en de eerste burgemeester, Gijsbrecht van Zuylen, vluchtten naar Holland, evenals de bisschop hulp zoekend bij de Bourgondische regeering.

Daartegenover wendden zich de Conroetsen tot den grooten vijand der Bourgondiërs, hertog Karel van Gelder.

[p. 7]

Een gezantschap onder leiding van Marcus van Weze, met twee andere domkanunniken: Adriaan van Renesse, een tweeden kanunnik¹⁾ en Venroy, kanunnik van St. Marie, zocht den hertog op en deze zond inderdaad spoedig een aanzienlijk garnizoen onder den graaf van Meurs²⁾ als stadhouder (13 Aug.); zijn maarschalk, Maarten van Rossem, werd weldra gouverneur voor den hertog.

Zoo kwam Utrecht in de handen van Gelder, waarop de bisschop ijlings zijn Utrechtsche kasteelen versterkte en bezette en de stad van alle kanten omsingelde ten einde haar den toevoer af te snijden; de molens bij de stad liet hij verbranden, het graan in den omtrek afsnijden, het vee wegvoeren. Karel van Gelder drong in Overijsel door, veroverde aan de andere zijde Rhenen en deed zijn best om het hongerende Utrecht te proviandeeren; ook versterkte hij de Geldersche troepen in de stad, waarheen thans bijna de geheele strijdbare Geldersche adel toog om zich bij Maarten van Rossem aan te sluiten: de erfkamerheer Willem van Gent, de heer van Waardenburg e.a. worden in het bijzonder genoemd onder Van Rossem's hoplieden.

Maar de Bourgondische macht verhief zich tegenover dat dreigend gevaar.

Ofschoon Holland nog weerstand bood aan de herhaalde aanmaningen der landvoogdes om toch zijn grenzen met voldoende troepen te beveiligen en een mogelijken inval der Gelderschen te weerstaan en slechts zeer traag over de daartoe noodige gelden handelde³⁾, grepen de Bourgondiërs van Friesland uit onder George Schenk van Toutenburg, den stadhouder aldaar, en Floris van IJselstein, graaf van Buren, den Gelderschen hertog in Overijsel aan en drongen hem terug; daarentegen bemachtigde Van Rossem, van Utrecht uit, bijna het geheele Neder-

1) Zijn naam is bij Bomelius verhaspeld in Dedua. Vgl. bij hem blz. 33 en 49.

2) Christoffel, graaf van Meurs, gewettigde zoon uit dit geslacht, bekend krijgsoverste van Karel van Gelder.

3) Vgl. daarover Van der Goes, Holland onder Karel V, en Theissen, l.l.

[p. 8]

sticht. Bisschop Hendrik zelf werd in Duurstede ernstig bedreigd, maar hij viel toch in het najaar plunderend en brandend in de Betuwe, waar hij bij de Hollandsche grens o.a. Gellicum bemachtigde. De winter maakte korten tijd feitelijk een eind aan den krijg. Toen omstreeks het voorjaar de goede tijd voor den oorlog weder aanbrak, waagde Van Rossem, ondanks de waarschuwing van sommige Utrechtsche heeren, dat men de Hollanders daardoor tot wapening en weerwraak zou prikkelen, een onderneming tegen het rijke Den Haag, zetel der Hollandsche regeering. Hij had daarbij 1500 man en een vijfhonderd Utrechtsche burgers, onder wie verscheidene aanvoerders der Conroetsen: burgemeester Johan van Huchtenbroek, Lubbert de Wael, den muntmeester Joost van Eyck, Michiel de Bakker e.a.

De loop van dien tocht, die 6 Maart 1528 begon, is welbekend¹⁾. Snel langs Woerden en den Rijndijk tot Leiden doorgedrongen en de landbevolking zooveel mogelijk misleidend door het opsteken van Bourgondische vanen, liet Van Rossem Leiden, waar men het niet waagde hem te bemoeielijken, onaangetast liggen, trok om Voorschoten door naar Den Haag en viel het aanzienlijke dorp van de noord-, zuid- en oostzijde aan, plotseling de Geldersche kleuren ontplooiend. Een groot aantal vermogende inwoners vluchtte inderhaast naar de duinen, den eenigen uitweg, en liet have en goed in den steek. De Gelderschen brandden niet in Den Haag maar roofden en plunderden des te meer twee dagen lang (6 en 7 Maart)²⁾. Met den aanzienlijken buit, dien zij grootendeels te scheep naar Utrecht vervoerden, keerden zij zonder noemenswaard gehinderd te worden naar de bisschopsstad terug, waar zij zich tooiden met hunnen rijkdom, ‘draghende die advocaten ende prokeruers ende raedsheren hunne tabbaerden’³⁾.

Over deze plundering nu handelt de brief van Marcus

1) Vgl. vooral Haagsch Jaarb. 1911, blz. 130 vlg., waar onze brief ook ijverig gebruikt is.

2) Daarover het genoemde artikel.

3) Herb. v. Mijnden, blz. 33.

[p. 9]

van Weze aan zijn broeder Christoffel, die medegetrokken was; Van Rossem had den domkanunnik zelf, die blijkens den brief ook gaarne medegegaan was, thuis gelaten. Deze, hoewel teleurgesteld in zijn plan, geeft nu den 8^sten Maart, als de plunderaars (wat hij niet wist) al weder op den terugweg zijn, raad omtrent de personen, op wie men in Den Haag letten moest, en omtrent de wenschelijkheid om spoedig terug te komen, misschien onderweg nog Haarlem of Rotterdam te plunderen.

Zijn brief is te laat gekomen, want de bode, die hem zou overbrengen, is door den slotvoogd van Woerden opgevangen. Hij had het stuk in ‘vestium appendix’, blijkbaar den voorlap van zijn broek (voorbroek), verborgen en beweerde geen brief bij zich te hebben, maar toen men hem ontkleed had, kwam het stuk aan den dag¹⁾. De brief werd aanstonds naar Delft gezonden, waar de Staten, uit Den Haag gevlucht, bijeen waren, en wekte veel belangstelling, vooral ook wegens de daarin genoemde namen van aanzienlijke personen, die door Marcus van Weze als ‘welgezind’ of als ‘tegenstanders’ genoemd waren.

Ofschoon het er niet bij staat, blijkt uit de namen dezer welgezinden, dat men hier te doen heeft met nakomelingen van oude Hoekschgezinden, zelfs met voormalige Hoekschgezinden zelf. Al was in 1492 de Hoeksche partij overwonnen, hare leden - de Duivenvoorde's (Wassenaers), Alkemades, Assendelfts, Poelgeesten - waren nog volstrekt niet verdwenen en men is zelfs gerechtigd aan te nemen, dat de Hollandsche oppositie tegen de monarchale verlangens en plannen der Bourgondische regeering te Brussel voor een goed deel aan hun verzet te wijten is. Zij vormen zoo den schakel tusschen de oude Hoeksche partij uit de 14^de en 15^de eeuw en het verzet tegen het Bourgondische regeeringsstelsel, dat onder Karel V meermalen aan den dag kwam en onder Philips II aanleiding gaf tot de woelingen, ten slotte tot den opstand. Het zou de moeite waard zijn dien samenhang nader uit te

1) Bomelius, blz. 38 (ingevoegd).

[p. 10]

werken. Onze brief geeft in die richting een belangrijke vingerwijzing en is dus niet alleen van belang voor Van Rossem's plundertocht. Hij is het ook voor de geestesstemming van Marcus van Weze en de zijnen, als getuigenis van de gevoelens eener merkwaardige persoonlijkheid uit een tijd, waaruit weinig van dien aard in briefvorm tot ons is gekomen.

De Conroetsen en Gelderschen hebben niet lang meer in Utrecht geheerscht en van hun buit niet veel kunnen genieten. Reeds in Mei is Floris van Buren met een aanzienlijk leger in Overijsel opgetreden en eind Juni viel hij de Veluwe binnen. In verband met zijn aantocht heeft toen op 1 Juli de balling uit Utrecht Geurt van Voerde met bisschoppelijke troepen uit Amersfoort Utrecht overvallen en veroverd; juist bijtijds, want hertog Karel had bevolen de stad na grondige verwoesting en verbranding te verlaten. De Gelderschen en Conroetsen hebben zich nog een oogenblik dapper verdedigd maar hebben ten slotte, door verraad van binnen lamgeslagen, door de Tolsteegpoort de stad opgegeven, vele gevangenen in de handen der overwinnaars achterlatend. Willem van Gent sneuvelde; Meurs werd met Walraven van Waardenburg, den Gelderschen raadsheer Wynand van Arnhem en zestig Utrechtsche Conroetsen gevat. Velen hunner werden ter dood gebracht. De beide van Wezes zijn gelukkig ontsnapt en vluchtten blijkbaar met anderen tijdelijk naar Gelderland. Het is de laatste episode van de geschiedenis van het Sticht als bisschoppelijke staat: hij werd reeds in denzelfden zomer voorgoed bij de landen des Keizers ingelijfd.

Marcus van Weze, van wien wij weten, dat hij 30 Mei 1528 geld had opgenomen van Karel van Gelder, is ten gevolge van den vrede te Gorkum tusschen Karel V en Karel van Gelder (3 Oct. 1528), die den ongehinderden terugkeer der wederzijdsche ballingen bepaalde, blijkbaar na eenigen tijd in zijn oude geestelijke waardigheden, ook als domkanunnik, erkend. Hij was gelukkiger dan vele zijner medestanders, die, zonder onderscheid te maken tusschen geestelijken en leeken, spoedig na de verovering

[p. 11]

van Utrecht ter dood gebracht zijn; twee hunner, Venroy en Cuynretorff, zijn, in zakken genaaid, op bevel van bisschop Hendrik in de Lek verdronken - een lot, dat ook hem wel was voorbereid, als hij bij de verovering gevat was geworden.

In 1542/3 is hij weder klein-kameraar, in 1545 fabriekmeester van den Dom; als proost van Kuilenburg en Elst bleef hij natuurlijk onafgebroken werkzaam, totdat hij, volgens het Necrologium van den Dom, 9 Dec. 1548 overleden is. Van eenige staatkundige werkzaamheid in die 20 jaren vernemen wij niets meer; zijn hooge aspiratiën heeft hij moeten opgeven.

P.J.B.

La lettre du prévost de Culemborch Weze a son frere quant les Gheldrois furent a La Haye¹⁾.

Eirbere ind vroeme lieff broeder. Soe wij hier die tijdinghe hebben ghij met den anderen syet in den Haghe onder die klercken ind scrijvers gekomen um all dair van mijns geen. heren weeghen ind der Staten van Utrecht U int recht te gheven, gelijck die Hollanders meenichen jaren gearbeit hebben van den Haghe een parlement in deesen Nederlanden gelyck Paris in Francrick te maken²⁾, want sy boven³⁾ in dat Kamergericht⁴⁾ nyet en hebben willen staen, dan deese gansche Nederlanden, bijsonder dat erm bisdoem van Utrecht, under hoer subiectie willen

1) Dit met andere hand dan de brief zelf, waarschijnlijk de hand van den stadhouder Hoogstraten, die men in genoemde bundels Holland dikwijls aantreft.

2) Van deze neiging is mij tot hiertoe niet gebleken. Het is mogelijk, dat een onderzoek in de archieven van den Raad van Mechelen en de correspondentie van de landvoogdes met Holland daaromtrent iets zou opleveren. Misschien slaat het hierop, dat zij de Holl.-Utr. verschillen in Den Haag opgelost wilden zien (Theissen, blz. 73).

3) D.i. in Duitschland.

4) Te Wetzlar 1495 door keizer Maximiliaan voor het geheele Rijk opgericht.

[p. 12]

trecken met groeten hoemoyt ind moytwillen, ind dairen en boven alle Lutherie (welck sy durch beveell des K. Maj. billicx straffen sollen) gesterckt int heymelick ind int openbaer contrarie onsen kersten geloeve voiren gestaen etc.¹⁾. Begheer dairum vruntelick, dat U.L. mij seer gebiede willen tot den Marschalck Rossem, Ghent, Ruthenberch, Werdenberg, Lyenden²⁾, onse neeve ind vrunden, hem vermanende, dat see doch sich nu nijet en vergheeten, want ghy nu die rechte broythennen voir handen hebt, dair allen last inde verloep uet gekoemen is. Ick wold um hondert sonnen kroenen³⁾, dat ick eenen dach bij U wair um U die rechte bellbijnders (te) leeren kennen. Naementlick die president, een geboeren schipper uet Zeelandt⁴⁾, die allen jonckeren ind guede luid heft willen verdrucken ind die gueden jonckeren van Brakell ind Broickhuesen⁵⁾ ter doet bracht. Noch een genaemt meister Vincent⁶⁾ ind eenen meister Jaspar Lyevenss.⁷⁾, welcke tsamen guet sijn, want see ghelt sonder getall met boverijen gekoncquestiert ind geworven hebben, voir 35 m. off 40 m. golden guldens, ind dan noch meer, die ick nijet all nuemen en wil. Ind bij gevall ghij enich ontsich wilt maken met ber(nen), soe wilt doch boven all des presidenten huis nijet [en will]⁸⁾ verschoenen, want hij in allen saecken onse harste vijandt

1) Dit slaat op de bekende oppositie van het Hof van Holland tegen de keizerlijke, bisschoppelijke en pauselijke inquisitie.

2) Bekende Geldersche aanvoerders uit dien tijd.

3) Fransche gouden munt van vóór Lodewijk XI, begin 15^de eeuw in omloop in het Sticht (Van der Chys, blz. 199) en 29½ st. waard.

4) Inderdaad was deze, de beroemde jurist Nicolaas Everaerts (Everhardi) te Grijpskerke op Walcheren geboren (1463). Hij stierf 9 Aug. 1532 als president van den Hoogen Raad te Mechelen, wat hij 1528 geworden is. Zijn groote rechtvaardigheid en onkreukbaarheid waren bekend; hij ontzag adel noch rijkdom (Haagsch Jaarb. 1911, blz. 142).

5) Zij waren Aug. 1516 bij een aanslag op Schoonhoven gevangen en in Den Haag onthoofd (Nijhoff, Gedenkw. VI, 2, blz. XLV).

6) Van Myerop, president der Rekenkamer.

7) Van Hoghelande, lid van het Hof.

8) Overbodig in den tekst.

[p. 13]

is geweest ind wolde ons tiair voirleeden op die dachfairdt¹⁾ all dair laten vernijelen ind verdempen. Begheere dairum, dat den Marschalck sulcx indachtich wil wesen. Ind met anderen jonckeren ind guede luijden, oick etselicke onse vrunden ind maeghen (soe veer men see gevanghen kryght) geneedelick mede leeven, want see onse harste vijande nijet geweest en sijn. Als naemelick Frederick van Renes²⁾, Jan van Culemborch, Gherit van Poijlgheest³⁾, wonechtich op syn huis nije getimmert by Leyden aen deese syde, genuemt toe Ouwerkercke, want deese onse naeste maghe syn, tsamen geboeren van Culenborch ind nije teghens myn geen. heeren noch die Staten gedaen hebben ind billicx onse vrunde (sic) behoeren te ghenieten ind nochtans waell eenen groeten penninck sollen opbrenghen sonder leedt te vreecken⁴⁾. Voirs bid ick voir den heeren van Alckemade⁵⁾, heeren Jan van Duvoirde⁶⁾, heeren Gherit van Lochorst⁷⁾, den heeren van Wyngharden⁸⁾, heeren van Assendelft⁹⁾, ind den Griffier¹⁰⁾ in den Haghe met hoeren husen, dat mense brantschatten wil ind niet barnen, want deese voirg. alle

1) N.l. die van 17 Juli 1527 (Theissen, blz. 71).

2) Zoon van Jan van Renesse van Wulven en Marg. van Culemborg (Nieuw Biogr. Wdbk. III, kol. 1055).

3) Vgl. Leidsch Jaarb. 1907, blz. 103. Zijne moeder was Maria van Culemborg. Het in 1488 onder zijn vader verwoeste kasteel heeft hij ± 1520 herbouwd. Het dorp heet Koudekerk, niet Ouwerkerk.

4) D.i. zonder weerwraak te willen nemen? Men kan ook lezen ‘breecken’, wat dan zou moeten beteekenen: ‘zonder hen al te zeer te treffen’.

5) Willem van der Coulster, heer van A., ridder, herhaaldelijk in de Statenvergadering optredend als lid der ridderschap van Holland.

6) Mr. Jan v. Duivenvoorde, heer van Warmond, raad en later president van het Hof van Holland (N. Biogr. Wdbk. I. kol. 772), of Jan v.D., heer van D., hoogheemraad van Rijnland (ib. kol. 771).

7) 1527-36 schout van Leiden.

8) Willem Oem v.W., lid der Holl. ridderschap. Tijdens de plundering woonde Huchtenbroek, burgemeester van Utrecht, bij hem; hij kreeg geen brandschatting (Haagsch Jaarb., blz. 134).

9) Gerrit van Assendelft, lid der Holl. ridderschap.

10) Mr. Johan de Jonge, misschien uit het Dordtsche geslacht.

[p. 14]

weeghe onse Staten groeten vrunde ind voirstenders geweest sijn¹⁾. Die rest, als raetsheeren met die advocaten ind anderen schrijvers, mach men nijet lichtelick aen misdoen; die doerwerders mit die witten roeytghens hebben meestendeel dat hanghen waell verdient²⁾. Lieff broeder, ghij moeght noch waell eenen dach drie off vier dairen verblyven, dan langher en sold ick sulcx den Marschalck met den vrunden nijet raden, want sie all hoer macht nu toenen sollen ind wie weet, wat folck hem koemen mocht, soe see nu gheen ghelt sparen sollen³⁾. Ick hald, als ghy U dinghen wael inleght, dat U die stadt van Harlem nijet en sal moeghen ontstaen, want dairen gheen vreemdt volck in is ind onbewairt van kruitbusschen etc.; der gelycken Rotterdam, groet van begrip, sonder verweer. Hiermede wil ick U.L. mit den vrunden Godt bevelen. Wilt ummers guede waeck halden ind U Hollanders met die buijt wijsselick overbrenghen. Ick sall teghens Uwer alre koemst groet vuer aen doeijn legghen, um eenen groeten buijtpenninck te verwachten. Lieff broeder, seght den Marschalck, dat het anders geloeft was, want Syn L. solden mij medt genoemen hebben, ind dat Syn L. in der dingtaele ind brantscattinghe ummers willen doein bewitten⁴⁾ van den Hollanders⁵⁾ twee dusendt malder saldts ind twee dusent tonnen botter um Utrecht te provanden ind stadt der haveren boven allen penningen, als die vijande met onze Beetukers⁶⁾ gehandelt hebben, want wy sonder twijvell durch deesen aenslach die gansche macht der Boirgondeschen verwachtende syn soe sulcx in hondert jaeren nijet gesch(yet) is. Die Maerschalck will oick mede brenghen den yseren neeghell⁷⁾

1) Zie de inleiding, blz. 9.

2) Bekend is hun schraapzucht.

3) Zie de inleiding, blz. 7.

4) Mij onbekend woord. Het zal beteekenen: ‘toestaan’.

5) Ter zijde: Notandum.

6) D.i. Betuwertjes. Zie de inleiding, over 's bisschops plundertocht in de Betuwe, blz. 8.

7) De zware ijzeren spil van een groote blijde, waarschijnlijk uit de 14^de eeuw, toen op het Buitenhof in den grond bevestigd en blijkbaar een soort van palladium geacht. Na de verovering van Utrecht werd aan de stad opgelegd jaarlijks een mannetjesvarken (beer) aan het Hof van Holland te leveren als ‘homagie’, blijkbaar wegens de aangedane beleediging bij de plundering. Die ‘hofbeer’ werd bij zijn aankomst aan dezen spil vastgelegd. De spil is later naar het Binnenhof verplaatst. De vernederende last werd in 1615 afgeschaft en vervangen door ‘beergeld’ ten behoeve o.a. van de leden van het Hof, die vroeger een stuk van het vleesch kregen (vgl. De Riemer, I, blz. 163 vlg.). Van Rossem heeft het zware stuk blijkbaar niet kunnen medevoeren.

[p. 15]

um op sunte Jans kerckhoff te legghen al(s) Syn L. onlancx aen des Graeffs van Moerss¹⁾ sittende geloeft heft tot een Ewighe memorie etc. Lieff broeder, wilt mij doch van stonden aen met br(engher) van deesen een antwordt scryven van Uwer alre gestalt, want deese boed seeker is ind U.L. waell bekandt ind noch gheen seeker tijdinghe van U hebben. Gescreven metter haest op Sonnendach Reminiscere²⁾ anno 15(28).

Uwer Liefden gebroeder Marcus van Weze, proest van Elst etc.

A.R.A., Holland Kamer 10, lijst 1, 59^a.

1) Hier is uitgevallen: ‘tafel’ of zoo iets.

2) D.i. 8 Maart. Vroeg op dezen dag heeft Van Rossem Den Haag al verlaten. Vgl. over het lot van den brief de inleiding, blz. 9.