Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 35

[p. 83]

Een Amsterdamsche factorij te Paramaribo in 1613,
Medegedeeld door Mr. Dr. S. van Brakel.

Tot op heden wist men niet beter of vóór de verovering van Suriname door Abraham Crijnssen in 1667 hadden aan de rivier van dien naam uitsluitend Fransche en Engelsche nederzettingen bestaan. Bij afwisseling hadden deze beide naties sedert 1630 pogingen aangewend om dit deel van Guyana te koloniseeren, zonder daarbij op veel succes te kunnen bogen. Wel deden van tijd tot tijd ook Nederlandsche schepen de Suriname aan en dreven de schippers aldaar eenigen ruilhandel - men vergelijke de reisbeschrijving van David Pietersz. de Vries in 1634 (blz. 206 der door de Linschoten-vereeniging bezorgde uitgave) - doch van een geregeld handelsverkeer hoort men niets en van een vestiging der Nederlanders aldaar nog veel minder.

Het hierachter afgedrukte stuk bewijst ons echter, dat, na de nominale inbezitneming door de Spanjaarden, de Hollanders de eerste Europeanen zijn geweest, die zich aan de Suriname hebben gevestigd. De inhoud spreekt overigens voor zich zelf. Over Dirck Claesz. van Sanen en Nicolaas Baliestiel, op wier verzoek de verklaring werd afgelegd, vergelijke men Elias, De Vroedschap van Amsterdam I, blz. LXIV en LXV.

[p. 84]

Ik ben op het spoor van deze akte gekomen door een aanteekening, voorkomende onder de door Mr. N. de Roever nagelaten fiches, die thans op het Amsterdamsche gemeentearchief worden bewaard. Volgens deze aanteekening moet ook in het protocol van den notaris J. Ram Bruynings eene dergelijke verklaring d.d. 20 Mei 1617 voorkomen. De Rijksarchivaris in Noord-Holland, aan wiens hulpvaardigheid ik een afschrift van het thans gepubliceerde stuk dank, berichtte mij echter, in het protocol-Bruynings een dergelijke akte niet te kunnen vinden. Ten aanzien dezer laatste akte moet ik dus volstaan met de mededeeling van hetgeen Mr. de Roever daaruit aanteekende. Het was een verklaring van Jacob Remmertsz. van Haarlem, die eveneens betrekking had op den ‘Tropenkoller’ van den factor Christoffel Albertsz. Remmertsz.’ ervaringen waren echter opgedaan in 1614, toen hij in dienst van Dirck Claesz. van Sanen, Ysbrand Dobbes¹⁾ en Cie. Suriname had bezocht. Het blijkt dus, dat de ‘Compagnie’ van Dirck Claesz., zij het ook wellicht in eenigszins andere samenstelling, ook in laatstgenoemd jaar een schip naar Suriname had gezonden en ook toen daar nog een factor onderhield. Nog uit een ander oogpunt is het stuk van belang, nl. omdat het ons het bewijs brengt, dat reeds langen tijd vóór de bezetting door Willoughby een dorp Parmurbo of Parmarbo bestond, waarin wij zonder moeite Paramaribo herkennen. Daardoor wordt voor goed de bodem ingeslagen aan de hypothese, dat Suriname's hoofdstad haar naam aan genoemden Willoughby, die graaf was van Parham, ontleent.

S.v.B.

1) Dobbes was een bekende figuur in de Noordsche Compagnie. Zie Muller, Noordsche Compagnie, blz. 78.

[p. 85]

Uittreksel uit het protocol van Frederick van Banchem, notaris te Amsterdam.
1617. Januari 31.

Compareerde voor mij, Frederick van Banchem, Notaris Publicus, bij den Hove van Hollant geadmitteert, residerende binnen Amsterdamme, ende den getuygen naergenoempt Cornelis Jansz. Scheur, varentman, poorter deser stede, out ontrent een en dertich jaren, voor onderstuyrman gevaren hebbende op 't schip Neptunis, daer schipper op was Jan Pietersz. Cocx, ende heeft bij ware woorden in plaetse van solemnelen eede, ten versoucke van Dirck Claesz. van Sanen ende Nicolaes Baliestiel, coopluyden ende compangions, verclaert, getuycht ende geattesteert, hoe waer is, dat hij getuyge met voors. schip Neptunis in den jaere XVI^c dertien, onbegrepen in den juisten tijt, gecomen is in West Indiën in de revier van Surrenant, ende te lant gaende is aldaer op 't dorp Parmurbo van Marninbo gecomen Stoffel Albertsz., legger van de compangie der produc(en)ten, ende alsdoen gesien, dat de voors. Stoffel Alberts sonder eenige redenen een roer, genaempt een snaphaen, in de hande nam, wel met haegel geladen sijnde, schittende daermede een jonghman, die op een stoel sat ende nergens aff wiste, soo dapper, dat hij van de stoel storte, welcke jongman, wesende een indiaen, de Compangie seer dienstich was, met de Duytse natie te vertaelen tegens de indianen ende daeromme groote voordeel dede, hyer ende daer met d'selve te reysen ende goet te verhandelen, hebbende oversulcx hij getuyge vuyt medogentheyt de voors. indiaen verbonden ende over de vijftich hagels vuyt sijn lichaem gehaelt; verclaerde voorts, dat de voors. Stoffel Albertsz. de matrosen, die met hem getuyge voeren, oprockende, dat zij met hem niet varen soude, gelijck hij oock opgerockent heeft gehadt een swart indiaen, genaempt Ballemaij, die onder zijn getuyges volck geheeten werde Jan; 't selve te wege gebrocht hebbende ende met de swart aen 't landt in 't dorp comende, heeft de voors. Stoffel Albertsz. den selven swart vermoort off

[p. 86]

doodtgeslagen, 't gunt eenige matrosen hem getuyge seggende, sijn d'selve matrosen van 't schip aen lant gegevaeren, die in 't dorp Parmorbo comende, over het doodtslaen, twelck d'voors. Christoffel Albertsz. hadde aen de swart gedaen, in moeyten geraeckten, waerover sijn getuyges cock doodtgeslagen werde, ende twee andere matrosen dapper gequest aen boort quamen.

Alle twelck hij getuyge des noot ende in cas van recollement versocht sijnde, oorbodich waere, met eede solemneel te verstercken. Gedaen binnen Amsterdam ter presentie van Pieter Carelsz. ende Jan Ernst van Meerwijck, burgers deser stede, als getuygen hierover gestaen, den laetsten January XVI^c seventien.

Rijks-archief in Noord-Holland. Protocol van den Amsterdamschen notaris Frederick van Banchem, eerste halfjaar 1617, fol. 58v^o en 59.