Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 34
(1913)– [tijdschrift] Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap–
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd
[pagina 350]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Statistische en andere gegevens betreffende onzen handel en scheepvaart op Rusland gedurende de 18de eeuw,
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 351]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Russischen handel zouden betrokken zijn. Daar het geld echter direct moest worden uitgegeven, kwam men op het denkbeeld voor het beloop der benoodigde f 50.000 tegen 4% eene leening aan te gaan, waarvan de rente zou worden betaald en die zou worden afgelost uit een recht van ½%, te heffen van alle naar Rusland uitgaande of vandaar geïmporteerde goederen. Met dit doel wendden de ‘Moscovische negotianten’ zich tot de Staten-Generaal. Behalve machtiging tot het aangaan der leening en het doen heffen van het ½% in- en uitvoerrecht, vroegen zij ook, dat Burgemeesteren van Amsterdam gerechtigd zouden worden om uit de negotianten eenigen te committeeren, zoowel tot het aangaan der leening en het heffen van dit recht, als tot het beheer dezer gelden. Nadat bij Burgemeesteren van Amsterdam op steun voor dit verzoek was aangedrongenGa naar voetnoot1), werd het den 14den Juli 1698 door de Staten-Generaal ingewilligd. Den 23sten Juli werden daarop door Burgemeesteren van Amsterdam vier gecommitteerden benoemdGa naar voetnoot2). Het eerste werk der benoemden t.w. Adolf Houtman, Pieter Balde, Pieter Ermen en Eghbert Theesing was, de Admiraliteit te verzoeken den Ontvanger-Generaal te autoriseeren, het bovengenoemde in- en uitvoerrecht te heffen, eene machtiging, die den 13den Augustus 1698 volgdeGa naar voetnoot3), terwijl deze ont- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 352]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
vanger den 14den Augustus d.a.v. en ditmaal door Burgemeesteren werd geautoriseerd de opbrengst dezer heffing aan de gecommitteerden uit te betalenGa naar voetnoot1). Dezelfde bundel stukken, die het afschrift van laatstgenoemd request bewaart, bevat ook een, blijkbaar als model bewaarde, obligatie der leening. In dit gedrukte stuk van 26 Augustus 1698, waarin alleen de naam van den geldschieter en het bedrag der door hem geleende gelden met inkt zijn ingevuld, bekennen de vier gecommitteerden, die het stuk eigenhandig hebben onderteekend, schuldig te zijn aan Izaak Balde de som van duizend caroliguldens tot 20 stuivers 't stuk, welk bedrag 6 maanden na dato zal worden gerestitueerd met 4% interest en ‘sulks (d.i. met gelijke interest) in cas van prolongatie tot de volle en effectueele voldoeninge toe.’ Voor de betaling van hoofdsom en interest is verbonden de opbrengst van het meergemelde ½% Moscovisch recht, welke heffing niet zal ophouden voor de geheele leening is afgelost. Ten slotte wordt bepaald, dat de gecommitteerden in privé niet aansprakelijk zullen zijn. Wanneer deze negotiatie is afgelost en tot hoelang dit Moscovische recht is geheven is niet bekend. Waarschijnlijk ter gelegenheid van het tweede bezoek van Peter den Groote moest in 1717 weder eene negotiatie van gelijken aard worden aangegaan. Deze nieuwe negotiatie, die f 65.000 bedroeg en waartoe de Staten-Generaal den 27sten Maart 1717 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 353]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
toestemming verleenden, was geheel op gelijken voet geschoeid als de oudeGa naar voetnoot1). De bescheiden, die op deze leening betrekking hebben, zijn alle bewaard. Daaronder bevinden zich ook alle uitgegeven obligatiën, die na aflossing zijn terug ontvangen. Het formulier dezer obligatiën is geheel gelijk aan dat van 1698; opmerking verdient alleen, dat op de rugzijde van elke obligatie vanwege gecommitteerden alle rentebetalingen, daarop gedaan, staan aangeteekend. Voorts blijkt, dat niet alle obligatiën op naam werden gesteld, doch dat sommige aan toonder luidden. Aangezien de boeken van gecommitteerden bewaard zijn, kunnen wij ditmaal ook nagaan, waarvoor deze gelden moesten dienen. Voor de f 65.000, die de leening opbracht, werden 11.700 specieducaten gekocht, waarvan:
Wetende, dat een op gracieuse wijze aangeboden geschenk dubbel wordt op prijs gesteld, werden bovendien twee vergulde ‘Japansche lampetten’ aangekocht om deze ‘vereeringen’ in aan te bieden. Ten slotte vinden wij nog een uitgaafpost vermeld van f 13.000, die aan Prins Kurakin werden uitbetaald op bevel van Burgemeesteren van Amsterdam en wel tot ‘betaelinge van 't genomen eyser’. Daar dit laatste bedrag niet uit de opgenomen gelden | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 354]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
kan zijn betaald, zullen wij moeten aannemen, dat zij van de opbrengst van het Moscovisch recht zijn afgenomen. In 1730 bleken al deze schulden te zijn afgelost en deden gecommitteerden finale rekening aan BurgemeesterenGa naar voetnoot1). Het Moscovische recht, dat van 1717 tot 1730 te Amsterdam, Rotterdam en Enkhuizen was ontvangen, had in dien tijd f 96402.7 opgebracht, waarvan nog f 1400 in kas was. Dit laatste bedrag droegen de gecommitteerden op bevel van Burgemeesteren af aan ‘Heeren commissarissen van den Moscovischen handel’. In dit laatste besluit van Burgemeesteren verschijnt een tot dusverre in de registers van het stadsbestuur onbekend college ten tooneele. Wie en wat waren deze Commissarissen of, zooals zij later heeten, ‘Directeuren’ van den Moscovischen handel? Het stadsbestuur wist het zelf niet recht. Toen in 1752 aan den bekenden stadsklerk Mr. Jacobus Noordkerk werd opgedragen, Burgemeesteren betreffende den oorsprong en den aard dezer Directie in te lichten moest hij, aan het slot zijner notaGa naar voetnoot2) erkennen, dat zijn onderzoek hem niet veel wijzer had gemaakt. Hij schijnt te meenen, dat de gecommitteerden tot de bovengenoemde negotiatie, die gelijk hij zich uitdrukt, oorspronkelijk slechts ‘ad illum actum’ waren benoemd, na hun décharge als zoodanig, onder den titel van Commissarissen van den Moscovischen handel zijn blijven bestaan met een meer uitgebreide taak, dan tot dusverre de hunne was geweest. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 355]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Blijkbaar heeft Noordkerk bij het stellen dezer nota geen kennis genomen van het archief dezer commissarissen. Dit archief is onder de door den Burgemeester Egbert de Vrij Temminck nagelaten papieren aangetroffen en thans in het gemeentearchief opgenomen. Daaruit blijkt allereerst - en het is opvallend, dat ook dit feit aan Noordkerk is ontgaan - dat door deze commissarissen minstens sedert 1693 tot 1738 een ‘schipgeld’ was geheven van alle schepen, die van Amsterdam naar Archangel waren uitgeloopen en vandaar weder behouden waren teruggekeerd, terwijl het college sedert 1717 van dezelfde schepen ook nog een lastgeld hief, dat tot en met het jaar 1822 zonder onderbreking is ingevorderd en dat dus, toen Noordkerk zijne memorie schreef, regelmatig werd geheven. De Directie van den Moscovischen Handel is dus ouder dan de gecommitteerden tot de Russische negotiatiën en heeft naast deze laatste colleges steeds een afzonderlijk bestaan geleid. Bovendien blijkt uit het oudste ontvangstregister der Directie, dat in 1698 eerstgenoemd college bestond uit Jan Willingh, Matthijs Romswinckel en Aernout Schuyt, drie personen dus, die volgens bovengenoemd bericht omtrent de benoeming van gecommitteerden tot de negotiatie van 1698 van dit laatste college geen deel uitmaakten. Ook over het ontstaan der Directie van den Moscovischen Handel verspreidt haar archief, hoewel weinig, toch eenig licht. De aanhef van het genoemde oudste ontvangstregister der Directie kent deze laatste benaming nog niet, geeft de functionarissen over het jaar 1693 zelfs nog geen bepaalden titel, en zegt alleen, dat zij hadden gehandeld ‘voor rekening der gemeene Moscovische negotianten.’ In 1698 worden zij genoemd de ‘gecommitteerden tot versoeck van 't convoy.’ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 356]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Blijkbaar hebben wij hier dus te doen met een uit en door de kooplieden gevormde commissie, evenals de Directie van den Oosterschen HandelGa naar voetnoot1) aanvankelijk was, om de belangen der kooplieden en reeders bij de Admiraliteit en andere autoriteiten voor te staan en blijkbaar had de heffing van bovengenoemd ‘schipgeld’ ten doel, de middelen bijeen te brengen, om, wanneer in tijd van oorlog de stand der admiraliteitskas niet toeliet convooischepen uit te rusten, de Admiraliteit te kunnen bijspringen. Evenals de Directie van den Oosterschen Handel zond ook de Directie van den Moscovischen Handel zoo noodig zelf adviesjachten uit, om belangrijke berichten aan de koopvaardijvloot over te brengen. In 1696 en 1703 werd daarom, nog een ‘extraordinair schipgeld’ geheven tot dekking van de onkosten, die het uitzenden van een adviesjacht had veroorzaakt. Was aldus de Directie van den Moscovischen Handel, evenals de Directie van den Oosterschen Handel, een oorspronkelijk door de betrokken kooplieden ingestelde commissie zonder eenigen officieelen stempel, ook later vertoont zij met laatstgenoemd college treffende overeenkomst. In later jaren werd de Directie van den Moscovischen Handel, evenals die van den Oosterschen Handel, door Burgemeesteren benoemd en deed zij jaarlijks aan dit college rekening en verantwoording. Hoe en wanneer deze ontwikkeling zich heeft voltrokken, valt ten aanzien van den Moscovischen Handel niet na te | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 357]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
gaan. In den aanvang der 19de eeuw wisten Directeuren zelf al niet beter of de benoeming door Burgemeesteren en het afleggen der rekening aan dit college had van den aanvang af plaats gehadGa naar voetnoot1). Met groote waarschijnlijkheid mogen wij echter ook in dit opzicht een gang van zaken onderstellen, gelijk aan de ontwikkeling van de Directie van den Oosterschen Handel, welke door mij in bovengenoemd opstel in de Bijdragen voor Vaderlandsche Geschiedenis en Oudheidkunde werd beschreven. Dat de Directie veel tot het heil des vaderlands heeft bijgedragen, geloof ik niet. Met den afloop van den Spaanschen successieoorlog was hare voornaamste taak vervallen. Enkele malen ondersteunde zij Hervormde gemeenten, die in de Russische havens zich hadden gevormd en die vermoedelijk grootendeels uit Nederlanders bestonden. Een bundel brieven van de kerkeraden te Archangel en St. Petersburg bevindt zich nog in haar archief. Later hield ook dit op. De opbrengst der lastgelden diende toen slechts om het kapitaal der Directie te vergrooten. Toen in 1818 de Gouverneur van Noord-Holland inlichtingen vroeg naar den aard dezer heffingen, waarvan Zijne Excellentie toevallig had gehoord, voegden Directeuren, gelijk uit hun copieboek blijkt, aan een uiteenzetting van den aard van het recht de mededeeling toe, dat zij nimmer eenige uitgaaf hadden gedaan dan f 100. - per jaar aan hun boekhouder. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 358]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
In één opzicht wijkt de historie dezer Directie af van die van den Oosterschen Handel. Terwijl laatstgenoemde Directie, ook nadat het heffen der galjootsgelden had opgehouden, tot den huidigen dag is blijven bestaan, is de Directie van den Moscovischen Handel in 1823 op eigen verzoek opgeheven. Bij schrijven van 6 Maart 1823 deelden de twee laatstovergebleven Directeuren, Pieter Keer en Jacob Hendrik Luden, aan Burgemeesteren mede, dat hunne werkzaamheden zich bepaalden tot het in ontvangst nemen der ‘galjootsgelden’, die ten behoeve van hunne Directie door den ontvanger der convooien en licenten werden geheven en de administratie van het kapitaal. Daar de ‘verandering van tijden en omstandigheden’ het verder heffen dezer belasting onnoodig maakte en van dit kapitaal niemand eenig voordeel had, meenden zij, dat het galjootsgeld door Burgemeesteren kon worden afgeschaft en dat, na décharge der tegenwoordige Directeuren, de Directie kon worden opgeheven. In het rapport, naar aanleiding van dit schrijven door den stadsthesaurier aan Burgemeesteren uitgebracht, adviseert deze op dit voorstel in te gaan, hoewel de handel over deze belasting, al steunde zij op geen enkele wettelijke bepaling, nimmer heeft geklaagd, waarschijnlijk omdat deze gelden door tusschenkomst der cargadoors en convooiloopers werd voldaan en tegelijk met andere meer belangrijke posten aan de reeders en kooplieden in rekening werd gebracht. Met ingang van 15 April 1823 werd de Directie daarop door Burgemeesteren opgeheven, nadat de tot op dat tijdstip ontvangen galjootsgelden met het kapitaal der Directie aan het stadsbestuur waren overgedragen. Het kapitaal bestond toen uit:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 359]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Bij de opheffing der Directie werd haar archief, waartoe ook behoorden de archieven der gecommitteerden tot de beide negotiatiën, aan de hoede van het gemeentebestuur toevertrouwd. Wat biedt ons deze verzameling voor de kennis onzer handelsbetrekkingen met het Czarenrijk? Veel wat den omvang van de scheepvaart betreft, weinig aangaande den handel. Toch biedt het ook voor de eigenlijke handelsgeschiedenis wel iets. In het overigens, naar het schijnt, niet bijzonder zorgvuldig beheerde archief bevindt zich ook een schaderekening van eenige kooplieden, wier goederen in 1707 door Fransche kapers waren genomen. Deze gegevens zijn als staat IV hierachter afgedrukt. Veel toelichting behoeft daarop niet gegeven. Wat West-Europa aan Rusland in ruil voor zijne natuurproducten leverde, waren uitsluitend voortbrengselen der verder gevorderde beschaving, grootendeels zelfs luxe-artikelen. De handel vertoonde blijkbaar hetzelfde karakter als thans nog die, welke met vele koloniën wordt gedreven. Voortbrengselen eener meer gevorderde beschaving worden verzonden naar een land, dat in zijn geheel op een lager niveau staat, doch waar een meer beschaafde en gegoede klasse aan deze zaken behoefte gevoelt. De kooplieden hebben zich dan ook niet op een artikel gespecialiseerd, doch beijveren zich van alles te zenden wat in Rusland gevraagd wordt. Opmerking verdient, dat daarbij zoovele waren voorkomen, die ook Holland niet opleverde. Zelfs Zweedsch koper kwam eerst via Amsterdam Rusland binnen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 360]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Blijkbaar was althans voor dit land Holland nog de Europeesche stapelplaats, door welks tusschenkomst alles betrokken werd, wat Rusland aan Europeesche producten noodig had. Deze overwegende positie van Amsterdam bepaalde zich echter niet tot West-Europeesche producten; zelfs specerijen en andere producten van het verre Oosten schijnen, uit Amsterdam toegezonden, te hebben kunnen concurreeren met die, welke rechtstreeks over land naar Rusland kwamen. Voorts teekent de zending van 25 kisten met zeeboeken, kaarten en stuurmansinstrumenten de afhankelijkheid, waarin het Czarenrijk zich op dit gebied ten opzichte van Holland bevond. Ten slotte zij gewezen op het belangrijke economische verschijnsel, dat zulke groote bedragen geld naar Rusland werden gezonden. Ook in dit opzicht kwam deze handelstak overeen met den handel op het verre Oosten, waarheen immers door West-Europa bijna niet anders dan gemunt metaal werd verscheeptGa naar voetnoot1). Ook hier bestond, evenals bij den Oostzeehandel, de lading bij de uitreis voor een groot deel uit ballast en werd de volle scheepsruimte eerst benut bij de thuisreis, wanneer de schepen met de minder kostbare maar zwaardere en omvangrijker producten waren beladen, die Rusland uitvoerde. Welke die producten waren, is algemeen bekend, doch wordt nog eens aanschouwelijk gemaakt door een bewaard gebleven rekening van het Moscovische recht, dat ter delging van de in 1717 aangegane | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 361]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
leening werd geheven. De rekening loopt over de jaren Mei 1717-23 en heeft alleen betrekking op de ontvangsten te RotterdamGa naar voetnoot1). Overigens is van de rekeningen dezer heffing in het archief der Directie geen spoor bewaard. In zoover is het echter gelukkig, dat juist deze enkele bladzijden nog aanwezig zijn, omdat overigens ten aanzien van Rotterdams handel op het Noorden nagenoeg niets bekend is. Hoewel de relaties der Maasstad de vergelijking met het door Amsterdam in dienzelfden tijd onderhouden verkeer geenszins konden doorstaan - gelijk door vergelijking met de hierachter gepubliceerde tabellen duidelijk kan blijken - waren zij toch ook niet geheel te verwaarloozen. Tot zoover over de waren, waarin handel werd gedreven. Uitgebreider en daardoor van oneindig meer belang zijn de gegevens betreffende den omvang van het scheepvaartverkeer tusschen Amsterdam en Rusland, die het archief ons biedt in de ontvangregisters van twee heffingen, die ten behoeve der Directie van den Moscovischen handel plaats hadden. De eerste was het reeds vermelde ‘schipgeld’, een recht van f 20. -, dat in de jaren 1693-1738Ga naar voetnoot2) werd geheven van elk schip, dat van Amsterdam naar Archangel uitliep en vandaar weer behouden te Amsterdam arriveerde. Terwijl het oudste kasboek der Directie vermeldt | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 362]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
hoevele schepen in elk der jaren 1693-96 schipgeld betaalden, bezitten wij, te beginnen met 1697 een uitvoeriger bron in een register, welks inrichting, evenals de wijze, waarop de boekingen daarin geschiedden, aantoont, dat dit, althans aanvankelijk, het origineele ontvangstregister was. Daar nu de houders van dit register steeds makelaars warenGa naar voetnoot1), mogen wij zeker wel onderstellen, dat de invordering van het schipgeld ter beurze geschiedde. Hoewel f 20. - het normale bedrag was, dat van ieder schip moest worden betaald, heeft men niet steeds dit volle bedrag ingevorderd. In de jaren 1697-1703 worden een aantal schepen vermeld, die slechts f 10. - betalen, terwijl in 1704 en 1705 van alle f 20. - geheven werd. Sedert 1706 wordt het betaalde bedrag niet meer vermeld, zoodat mag worden aangenomen dat de betaling van f 20. - per schip toen vanzelfsprekend werd geacht. Wat de reden was van het in de eerste jaren gemaakte onderscheid is mij niet duidelijk geworden. De schepen plachten in twee gedeelten, telkens tot een admiraalschap vereenigd, uit te loopen; vandaar dat ook de ‘vroegschepen’ en de ‘naschepen’ zorgvuldig worden onderscheiden. Betaling was toch | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 363]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
slechts verschuldigd door de schepen, die van hier waren uitgeloopen en behouden weder waren aangekomen. Daarom was het aanvankelijk gewoonte de schepen bij hun vertrek in te schrijven en later hetzij aan te teekenen, dat zij hadden betaald, hetzij de reden te vermelden, waarom betaling was uitgebleven, b.v. omdat het schip was verongelukt of door den vijand genomen. Later werd hierin verandering gebracht en werden de schepen alle tegelijk ingeschreven, nadat zij hadden betaald, terwijl nog later de namen der vertrokken en aangekomen schepen afzonderlijk worden vermeldGa naar voetnoot1). Ook schepen, die behouden weder binnenliepen, ontsnapten echter herhaaldelijk aan de waakzaamheid van Directeuren. Talrijk zijn de aanteekeningen, dat het recht niet is voldaan, zonder dat van verongelukken of van een andere geldige verontschuldiging melding wordt gemaakt. Te beginnen met het jaar 1705 vinden wij onder een afzonderlijk hoofd geboekt schepen naar Livorno vertrokken. Aanvankelijk begreep ik niet, wat deze schepen in het register te maken hadden. Later werd dit echter duidelijk. In 1721 vinden wij deze schepen, die ook de ‘fregatten’ of ‘galeien’ worden genoemd, niet meer afzonderlijk vermeld, maar dooreen met de andere naar Archangel uitgeloopen schepen, doch staat achter deze ‘fregatten’ aangeteekend, dat zij van Archangel rechtstreeks naar Livorno, Lissabon, Venetië of Cadix zijn vertrokken. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 364]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Het register bewijst ons zoodoende niet alleen het bestaan, in de eerste helft der 18de eeuw, van een niet onbelangrijk scheepvaartverkeer tusschen Rusland en de Middellandsche Zee, maar voegt ook weer een nieuwe trek toe aan de geschiedenis van den Amsterdamschen handel. Immers uit het feit der inschrijving volgt, dat ook de reis van Archangel naar de Middellandsche Zee voor Amsterdamsche rekening geschiedde. Want hoewel nergens uitdrukkelijk staat vermeld, dat slechts van Nederlandsche of voor Nederlandsche rekening varende schepen dit recht werd geheven, volgt dit toch zoowel uit den aard der belasting als ook uit hetgeen wij omtrent andere verwante heffingen wetenGa naar voetnoot1). Na deze toelichting zal, naar ik vertrouw, de uit dit register getrokken statistiek van het scheepvaartverkeer met Archangel over de jaren 1693-1738, hierachter als Staat I afgedrukt, geen nadere toelichting meer behoeven. Uitvoeriger en belangrijker nog zijn de rekeningen van het lastgeld door de Directie van 1717 tot 1822 zonder onderbreking geheven. Dit recht bedroeg een halve stuiver per last scheepsruimte en 1 stuiver per last goed, en werd geheven van alle Nederlandsche schepen, die te Amsterdam uit Archangel en andere Witte Zee-havens en later ook uit aan de Oostzee gelegen Russische havens aankwamen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 365]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Het eerste recht werd betaald door de reederij; dat van 1 stuiver per last goed door de kooplieden, voor wie deze laatste bestemd waren. Het was dus een retributie van geheel gelijken aard, als die, welke door de Directie van den Oosterschen handel werd geheven, en die ik mijn meergemeld opstel in de Bijdragen voor Vaderlandsche Geschiedenis beschreef. Evenmin als de heffing der D.O.H. schijnt die van de bijdragen, welke de D.M.H. van handel en scheepvaart vorderde, door het publiek gezag te zijn ingesteld, al zal ook hier wel de goedkeuring der admiraliteit noodig zijn geweest om de invordering door den ontvanger der convooien en licenten te doen geschieden. Vermoedelijk is dus ook in dit geval met de heffing begonnen krachtens besluit, of althans na machtiging, van de ter beurze aanwezige kooplieden. Ook de inrichting der registers van de ontvangst van dit lastgeld is dezelfde, als die van het door de D.O.H. geheven recht. Dag voor dag worden de aangekomen schepen ingeschreven. Bij elk schip wordt de naam, die van den schipper en diens woonplaats vermeld. Verder de grootte van het schip en het aantal lasten goed, dat daardoor wordt aangevoerd. Daardoor stellen deze registers ons niet alleen in staat, het aantal uit Rusland gearriveerde schepen jaar voor jaar bijeen te tellen, doch ook om de grootte der schepen na te gaan en verschaffen zij ons tevens gegevens, zoo al niet omtrent den aard, dan toch aangaande de hoeveelheid der aangevoerde goederen. In de tabellen, die ik uit deze registers samenstelde en die hierachter als Staat II zijn opgenomen, gaf ik daarom ook, behalve het totaal der aangekomen schepen, de verdeeling dezer vaartuigen over vijf grootte-klassen, terwijl ten | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 366]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
slotte de totale hoeveelheid der in elk jaar aangevoerde goederen is vermeld. Bij deze inrichting der tabellen komt daarin één merkwaardige bijzonderheid, die in de registers onze aandacht trekt, niet tot uiting. Zij dient daarom afzonderlijk te worden vermeld. Het is deze, dat het aantal lasten, dat de schepen volgens deze aanteekeningen, die wederom op de meetbrieven berustten, konden laden, meestal veel kleiner is dan het aantal lasten goed, dat door hen, blijkens deze zelfde aanteekeningen, wordt aangevoerd. Dit verschijnsel moge den leek aanvankelijk volstrekt onverklaarbaar schijnen, wanneer men bij een zeevaartkundige om voorlichting vraagt, wordt het spoedig genoeg opgehelderd. Ook thans nog is het in scheepvaartkringen een algemeen bekend feit, dat zeeschepen meer, somtijds aanzienlijk meer, kunnen laden, dan men, op hun meetbrief afgaande, mogelijk zou achtenGa naar voetnoot1). De onvolkomenheden, die ook aan de thans gebruikelijke wijze van scheepsmeting nog kleven, zijn de oorzaak van dit, voor den leek aanvankelijk zoo vreemde, verschijnsel. In nog sterker mate was dit in vroeger eeuwen het geval, toen de meting der | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 367]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
scheping op nog oneindig veel primitiever wijze plaats had. Volgens Witsens Scheepsbouw en -bestierGa naar voetnoot1) gold hier te lande algemeen de wijze van scheepsmeting, die door de Staten-Generaal en den Koning van Denemarken met het oog op den Sonttol was vastgesteld en hierin bestond, dat men de schepen met ijzeren kogels vulde tot zij hun normalen diepgang hadden. Intusschen werd slechts af en toe een schip op deze wijze gemeten; in verreweg de meeste gevallen werd de meetbrief op den gis ingevuld, waarbij de scheepseigenaars wel zorgden, dat het draagvermogen van hun schip niet te hoog werd geschat. Tot recht verstand der tabellen zij voorts nog vermeld, dat het ‘last’, ongeveer overeenkomende met twee hedendaagsche ‘tonnen’, waarnaar zoowel het draagvermogen van het schip, als de hoeveelheid der geladen goederen werd berekend, bij Resolutie der Staten-Generaal van 19 Maart 1688Ga naar voetnoot2) werd gesteld op 4000 pond, terwijl bij de meting van houtschepen het aantal lasten, dat zij konden voeren, nog met ⅓ werd verminderd. In het tijdperk van 1717-1738 is het lastgeldGa naar voetnoot3) geheven tegelijk met het ‘schipgeld.’ Dientengevolge gaat men als vanzelf de cijfers betreffende het scheepvaartverkeer, die beide registers geven, met elkander vergelijken, een onderzoek, waarbij men al spoedig ondekt, dat de getallen door deze twee registers genoemd, volstrekt niet dezelfde zijn. Een nadere vergelijking leert zelfs, dat ook waar het | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 368]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
aantal der geboekte schepen hetzelfde is, toch de namen der schepen en der schippers volstrekt niet overeenstemmen. Zijn deze ontdekkingen aanvankelijk teleurstellend, wijl schokkend voor het vertrouwen, dat wij in deze aanteekeningen geneigd zijn te stellen, bij nader onderzoek blijkt het, dat deze verschilen voor een zeer groot deel moeten worden toegeschreven aan de verschillende wijzen, waarop deze beide registers werden gehouden. Het lastgeld was eene belasting, die bij aankomst der schepen hier te lande werd geheven; de ontvangsten dezer heffing werden, evenals de namen der schepen, waarvan zij werd betaald, ingeschreven op den dag, waarop en in de volgorde, waarin deze laatsten hier aankwamen. Het ‘schipgeld’ echter werd geheven van alle schepen, die naar Archangel uitliepen, doch werd eerst ingevorderd bij hun behouden terugkomst. Al was het dus slechts verschuldigd onder een opschortende voorwaarde, toch was het rationeel, dat de schepen, die voor de heffing in de termen vielen, reeds bij het uitloopen werden ingeschreven. Alle schepen, die dus in Archangel overwinterden of, voor zij naar het vaderland terugkeerden een andere reis ondernamen, vinden wij dientengevolge in het schipgeldregister vermeld op het jaar, voorafgaande aan dat, waarin zij hier te lande terugkwamen en waarin zij dus ook in het lastgeldregister werden geboekt. Voor eenige jaren heb ik de beide registers schip voor schip vergeleken en bleek mij, dat bovengenoemd onderscheid in den aard der heffingen inderdaad de overgroote meerderheid der verschillen verklaarde. Deze verklaring geldt ook voor die jaren, waarin in het schipgeldregister de naar Archangel vertrokken | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 369]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
en de vandaar aankomende schepen afzonderlijk worden genoemd. Want ook dan zijn de schepen in dit register niet juist geboekt op het jaar, waarin zij feitelijk aankwamen, doch op dat, waartoe de vloot behoorde, waarvan zij deel uitmaakten. De scheepvaart op de Witte Zee toch lag gedurende de wintermaanden stil. De laatste vloot nu, die van Archangel vertrok, kwam somtijds eerst na Nieuwjaar hier te lande aan. In het lastgeldregister worden deze schepen dan in het jaar van aankomst geboekt, doch in het schipgeldregister geschiedde dit niet. Het was en bleef naar koopmansopvatting de retourvloot van het jaar te voren. Zij bestond uit de schepen, die in het voorjaar naar Archangel waren uitgezonden en bracht de goederen of het geld mede, dat in ruil voor de uitgevoerde waren was verkregen. Na de lossing werden de schepen tot het volgende seizoen opgelegd. Eerst na de terugkomst dezer vloot was de ‘campagne’ dus afgeloopen en kon de koopman gaan beoordeelen of zijne ondernemingen hem winst hadden gebracht. In overeenstemming met deze door de natuur geboden bedrijfsperioden geschiedden daarom ook de boekingen in het schipgeldregister. Daarom werd deze retourvloot ingeschreven niet op het jaar, waarin zij feitelijk aankwam, doch op het jaar, waarin zij uit Archangel was vertrokken. Om dit door een voorbeeld duidelijk te maken, zij medegedeeld, wat de gedetailleerde vergelijking der beide registers voor 1732 mij geleerd heeft. Volgens het lastgeldregister zijn in dat jaar aangekomen 16 schepen, het schipgeldregister geeft evenwel het getal van 23 retourschepen aan. Gaan wij nu deze beide registers na, dan blijkt, dat onder dit laatste getal nog niet eens begrepen zijn 5 schepen, die volgens het lastgeldregister toch inderdaad in dit jaar aan- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 370]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
kwamen, doch die wij in het schipgeldregister op het jaar 1731 geboekt vinden. Blijkbaar hadden deze schepen behoort tot de retourvloot van 1731, die eerst na 1 Januari 1732 was aangekomen. Onder de 23 schepen, die het schipgeldregister wèl opnoemt als in 1732 te zijn aangekomen, vinden wij ook de 11 schepen, die het lastgeldregister, behalve de 5 bovengenoemde, vermeldt. Boch bovendien vinden wij 10 schepen genoemd, die volgens het lastgeldregister eerst in 1733 aankwamen, blijkbaar wederom als deel der laatste retourvloot. Er blijven dan nog 2 schepen over, die in het lastgeldregister niet voorkomen. Van een dezer is dit volkomen begrijpelijk, daar in het schipgeldregister staat aangeteekend, dat dit schip te Rotterdam is binnengevallen. Dit laatste geval wijst ons op een tweede belangrijke bron van verschilpunten tusschen de beide registers. Uit Staat I blijkt toch, dat in vele gevallen het recht van f 20. - (schipgeld) werd ingevorderd van schepen, die niet hier, maar in een andere haven waren binnengeloopen, evenals het ook voorkomt, dat het werd geheven van schepen, die van elders waren uitgevaren. Blijkbaar gaf voor dit recht den doorslag of het schip al dan niet voor Amsterdamsche rekening had gevaren, gelijk wij hierboven reeds zagen, dat het z.g. Moscovische recht te Rotterdam ook geheven werd van goederen, die voor rekening van een Rotterdamschen koopman via Amsterdam verscheept werden. Ten slotte is er een derde omstandigheid, die het verschil tusschen beide registers kan verklaren. Indien een schip, vóór het te Amsterdam arriveerde, een deel van zijn lading elders b.v. te Hamburg loste, kon het zeer wel gebeuren, dat de ontvanger der | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 371]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
convooien en licenten het inklaarde als komende van Hamburg en dus meende, dat dit schip voor betaling van lastgeld niet in de termen viel, terwijl de boekhouder van Directeuren, alleen vragende of het schip geheel of grootendeels voor Amsterdamsche rekening de reis van Archangel naar Amsterdam had gemaakt, zich de ontvangst van f 20. - ook van dit schip niet wilde laten ontgaan. Voor zoodanig verschil van meening bestond nog meer aanleiding, indien de schepen van Archangel naar een andere haven voeren en daar een geheel nieuwe lading innamen, die zij daarna te Amsterdam kwamen lossen. De galeien, waarover ik hierboven handelde, trof ik in het lastgeldregister dan ook nimmer aan. Nog heden ten dage komen dergelijke verschillen van opvatting dikwijls voor en zijn zij de oorzaak, dat scheepvaartstatistieken, door twee verschillende autoriteiten voor een en dezelfde haven gepubliceerd, niet zelden belangrijke en op het eerste gezicht onverklaarbare verschillen vertoonen. Een schip, dat van Amsterdam naar Liverpool vertrekt, doch eerst nog te Rotterdam lading inneemt, wordt door de administratie der invoerrechten naar Rotterdam uitgeklaard, terwijl de Havenmeester te Amsterdam het als naar het Vereenigd Koninkrijk vertrokken boekt. Aan dit verschil van opvatting zullen hoogstwaarschijnlijk de enkele verschillen in de registers moeten worden toegeschreven, die niet door de beide eerstgenoemde omstandigheden verklaard worden. Talrijk zijn zij echter niet; verreweg het grootste aantal der verschillen is het gevolg van de eerstgenoemde oorzakenGa naar voetnoot1). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 372]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Zoo leidt ons onderzoek naar de oorzaken der verschillen tusschen de opgaven van beide registers ons tot het zeker onverwachte resultaat, dat er geenerlei aanleiding bestaat, om aan de betrouwbaarheid van een van beide of van beide te twijfelen. Dit resultaat is niet alleen voor ons doel verblijdend, doch heeft een beteekenis, die verder reikt. Op geheel dezelfde wijze, als door de D.M.H., werd door de D.O.H. een lastgeld ingevorderd van alle schepen, die uit de Oostzee kwamen. De registers van dit lastgeld, op geheel dezelfde wijze ingericht als die, welke ons hierboven bezighielden, zijn voor de gansche 18de eeuw bewaard in het archief der nog bestaande Directie van den Oosterschen handelGa naar voetnoot1). Ten gevolge van den veel grooteren omvang, welke de Oostzeehandel te Amsterdam had, zijn deze registers ook van veel grooter omvang, maar tevens ook van ongelijk grooter belang. Nu door ons onderzoek de betrouwbaarheid dezer aanteekeningen voor onze handelsgeschiedenis nog meer boven allen twijfel is verheven, vlei ik mij met de gedachte, dat het thans door mij ingestelde onderzoek en de door mij samengestelde tabellen er toe mogen leiden, ook voor den Oostzee-handel een gelijk werk te doen ondernemen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 373]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
De hierachter afgedrukte statistieken zelve geven weinig aanleiding tot opmerkingen. De cijfers spreken voor zichzelve. Zij bevestigen geheel de conclusie van Pringsheim, dat de z.g. achteruitgang van den Hollandschen handel in de 18de eeuw een fabel is. Wel zal in dat tijdvak de vooruitgang van den handel van andere naties, vooral van Engeland, grooter zijn geweest en is de beteekenis van den Hollandschen handel in Rusland daardoor relatief verminderdGa naar voetnoot1), dit neemt niet weg, dat onze cijfers bewijzen, dat er in absoluten zin tot omstreeks 1775 een krachtige vooruitgang plaats had; dat daarna tot het laatste decennium der 18de eeuw onze handel met Rusland zich op zijn verkregen plaats vrijwel wist te handhaven en zeker meer dan dubbel zoo groot was als in den aanvang dier eeuw en dat eerst de Fransche tijd een snel verval bracht, dat in de jaren van het continentale stelsel tot een volslagen ophouden van alle handelsverkeer leidde. De wederverkregen vrijheid bracht herleving, doch de oude positie was verloren. Hoewel nog enkele goede jaren en zelfs één jaar van een ongewoon levendig verkeerGa naar voetnoot1) voorkwamen, heeft toch blijkbaar de Fransche tijd ook dezen handelstak voor goed geknakt. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 374]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Belangrijk is, dat de handel op de Witte Zeehavens, vooral op Archangel, waarnaast Onega somtijds een eervolle plaats inneemt, steeds van meer belang is gebleven, dan die op St. Petersburg, hoewel bekend is, dat de Russische regeering sedert de stichting der nieuwe hoofdstad op alle manieren trachtte de scheepvaart van Archangel daarheen te verleggen. Bepaald onjuist blijkt dan ook de bewering, die de D.M.H. in 1752 gebruikten om ook de St. Petersburgvaarders onder hun gezag te brengen, dat in de laatste jaren de vaart op Archangel zoo was verminderdGa naar voetnoot1). Voorts treft het ons, al kan dit ons niet verbazen, dat de schepen voor de vaart op de Witte Zee in den regel zooveel grooter waren, dan die naar St. Petersburg. Van deze laatste bestond de meerderheid uit scheepjes van nog geen 50 lasten, het laadvermogen van een middelmatigen tjalk. Ook thans komen in de kalme wateren der Oostzee dergelijke scheepjes, die wij eerder tot de binnenvaartuigen rekenen, nog veelvuldig voor. S.v.B. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 375]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
I. Gegevens betreffende het scheepvaartverkeer tusschen Amsterdam en Archangel in de jaren 1693-1738Ga naar voetnoot1).
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 376]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 377]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 378]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 379]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 380]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
II. Gegevens betreffende het scheepvaartverkeer.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Jaar. | Plaats van herkomst. | Aantal schepen. | Van deze schepen hadden een | ||
|---|---|---|---|---|---|
| 1-50 | 51-100 | 101-150 | |||
| 1717 | Archangel | 8 | 1 | 1 | 3 |
| 1718 | Archangel | 51 | 1 | 3 | 9 |
| 1719 | Archangel | 34 | 2 | - | 3 |
| 1720 | Archangel | 44 | 2 | 2 | 7 |
| 1721 | Archangel | 25 | - | - | 4 |
| 1722 | Archangel | 22 | - | 1 | 3 |
| 1723 | Archangel | 26 | 1 | 5 | 6 |
| 1724 | Archangel | 20 | - | 1 | 6 |
| 1725 | Archangel | 4 | - | - | 2 |
| 1726} | Archangel | 34 | - | 5 | 18 |
| en | |||||
| 1727} | Archangel | 34 | - | 5 | 18 |
| 1728 | Archangel | 13 | 2 | 1 | 9 |
| 1729 | Archangel | 17 | 1 | - | 12 |
| 1730 | Archangel | 12 | - | 1 | 9 |
| 1731 | Archangel | 15 | - | 2 | 10 |
| 1732 | Archangel | 16 | - | 5 | 10 |
| 1733 | Archangel | 20 | - | 1 | 16 |
| 1734 | Archangel | 28 | - | 8 | 18 |
| 1735 | Archangel | 20 | - | 1 | 15 |
| 1736 | Archangel | 20 | - | - | 14 |
| 1737 | Archangel | 15 | - | 1 | 9 |
| 1738 | Archangel | 19 | - | 5 | 11 |
| 1739 | Archangel | 31 | - | 3 | 19 |
| 1740 | Archangel | 60 | 4 | 16 | 32 |
| 1741 | Archangel | 54 | 1 | 13 | 32 |
| 1742 | Archangel | 35 | 1 | 12 | 14 |
| 1743 | Archangel | 33 | 1 | 15 | 13 |
| 1744 | Archangel | 25 | 1 | 6 | 14 |
| 1745 | Archangel | 13 | - | 1 | 7 |
| draagvermogen van: | Aantal lasten goed door deze schepen aangevoerd. | Aanmerkingen. | |
|---|---|---|---|
| 151-200 | 201 en meer lasten: | ||
| 3 | - | 384 | 1717 |
| 27 | 11 | 10607 | Hierbij een nota bevattende 13 namen van schippers, die nog het ‘last- of galjootsgeld’ over 1716 moesten betalen. De heffing begon in 1717 eerst in October. |
| 23 | 6 | 6461 | |
| 28 | 5 | 7881 | |
| 17 | 4 | 4788 | |
| 17 | 1 | 4155 | |
| 14 | - | 4501 | |
| 13 | - | }4112 | 1717 was Willem Camper ontvanger; vanaf 1718 Reinier Lieftinck. |
| 2 | - | }4112 | |
| 11 | - | 5432 | |
| 1726-7 | |||
| 1 | - | 1587 | De rekeningen zijn dooreengeschreven, slechtgeschreven, terwijl de woonplaats van den schipper niet is vermeld. |
| 4 | - | 2481 | |
| 2 | - | 1821 | |
| 3 | - | 1955 | |
| 1 | - | 2240 | |
| 2 | 1 | 3760 | 1728 |
| 2 | - | 5186 | Vanaf 1728 treedt Willem Camper weer als ontvanger op. |
| 4 | - | 4362 | |
| 6 | - | 4142 | |
| 5 | - | 3215 | |
| 3 | - | 3306 | |
| 9 | - | 6526 | |
| 6 | 2 | 11285 | |
| 8 | - | 9843 | |
| 7 | 1 | 5912 | |
| 4 | - | 4707 | |
| 4 | - | 3532 | |
| 5 | - | 2267 | |
| Jaar. | Plaats van herkomst. | Aantal schepen. | Van deze schepen hadden een | ||
|---|---|---|---|---|---|
| 1-50 | 51-100 | 101-150 | |||
| 1746 | Archangel | 19 | - | 1 | 14 |
| 1747 | Archangel | 21 | - | 2 | 12 |
| 1748 | Archangel | 18 | - | 1 | 11 |
| 1749 | Archangel | 18 | - | 3 | 11 |
| 1750 | Archangel | 34 | - | 15 | 18 |
| 1751 | Archangel | 9 | - | 1 | 4 |
| 1752 | Archangel | 30 | - | 10 | 11 |
| 1753{ | Archangel | 29 | - | 8 | 15 |
| 1753{ | St. Petersburg | 46 | 20 | 25 | 1 |
| 1754{ | Archangel | 28 | - | 5 | 14 |
| 1754{ | St. Petersburg | 35 | 15 | 20 | - |
| 1755{ | Archangel | 29 | 2 | 7 | 11 |
| 1755{ | St. Petersburg | 23 | 9 | 14 | - |
| 1756 | Archangel | 23 | - | 4 | 8 |
| Onega | 11 | - | - | - | |
| Kola | 4 | - | 1 | - | |
| Mezeen | 2 | - | - | - | |
| St. Petersburg | 46 | 20 | 23 | 3 | |
| 1757 | Archangel | 37 | - | 10 | 14 |
| Kola | 5 | - | 1 | - | |
| Onega | 12 | - | - | 1 | |
| Mezeen | 1 | - | - | - | |
| St. Petersburg | 47 | 15 | 30 | 1 | |
| 1758 | Archangel | 26 | - | 5 | 13 |
| Onega | 5 | - | - | - | |
| Kola | 1 | 1 | - | - | |
| St. Petersburg | 37 | 14 | 18 | 5 | |
| 1759 | Archangel | 18 | - | 2 | 7 |
| Onega | 3 | - | - | - | |
| Kola | 3 | - | 2 | - | |
| St. Petersburg | 42 | 16 | 24 | 2 | |
| draagvermogen van: | Aantal lasten goed door deze schepen aangevoerd. | Aanmerkingen. | |
|---|---|---|---|
| 151-200 | 201 en meer lasten: | ||
| 4 | - | 3361 | 1753 |
| 7 | - | 3761 | Over den jarenlangen strijd, met de Dir. van den Oosterschen handel gevoerd, over de vraag of dit college, dan wel de D.M.H. lastgeld van de St. Petersburgvaarders zou heffen, een strijd, die in 1753 ten gunste der D.M.H. beslist werd, zie men mijn opstel in Bloks Bijdragen 1911 blz. 356 e.v. |
| 5 | 1 | 3456 | |
| 4 | - | 3276 | |
| 1 | - | 2780 | |
| 4 | - | 1775 | |
| 8 | 1 | 5270 | |
| 6 | - | 4851 | |
| - | - | 3193 | |
| 9 | - | 5490 | |
| - | - | 2335 | |
| 9 | - | 4999Ga naar voetnoot1) | |
| - | - | 1409 | |
| 11 | - | 4849 | 1756 |
| 10 | 1 | 1946 | Sedert Februari 1756 is het register bijgehouden door Jan van Liek, ‘voor Willem Camper’. |
| 3 | - | 685 | |
| 2 | - | 376 | |
| - | - | 3034 | |
| 13 | - | 8493 | 2 schepen uit Kola en 2 uit Onega betaalden eerst in 1757 na tusschenkomst van den fiscaal Boreel, daar de eigenaars weigerachtig waren. |
| 4 | - | 788 | |
| 11 | - | 2203 | |
| 1 | - | 169 | |
| - | 1 | 4251 | |
| 8 | - | 5331 | |
| 5 | - | 922 | |
| - | - | 51 | |
| - | - | 3171 | |
| 8 | 1 | 4737 | |
| 3 | - | 574 | |
| 1 | - | 290 | |
| - | - | 3854 | |
| Jaar. | Plaats van herkomst. | Aantal schepen. | Van deze schepen hadden een | ||
|---|---|---|---|---|---|
| 1-50 | 51-100 | 101-150 | |||
| 1760 | Archangel | 17 | - | - | 11 |
| Onega | 1 | - | - | - | |
| St. Petersburg | 28 | 9 | 16 | 3 | |
| 1761 | Archangel | 24 | - | 1 | 13 |
| Onega | 1 | - | - | 1 | |
| Kola | 1 | - | 1 | - | |
| St. Petersburg | 15 | 4 | 9 | 2 | |
| 1762 | Archangel | 15 | - | - | 7 |
| Onega | 1 | - | - | - | |
| Kola | 1 | - | 1 | - | |
| Mosterzarij (?) | 1 | - | - | 1 | |
| St. Petersburg | 37 | 14 | 22 | 1 | |
| 1763 | Archangel | 27 | - | 5 | 16 |
| Onega | 4 | - | - | - | |
| St. Petersburg | 37 | 9 | 26 | 2 | |
| 1764 | Archangel | 32 | - | 4 | 14 |
| Onega | 5 | - | 1 | 1 | |
| St. Petersburg | 23 | 6 | 17 | - | |
| 1765 | Archangel | 18 | - | 1 | 12 |
| Onega | 4 | - | - | - | |
| St. Petersburg | 26 | 7 | 18 | 1 | |
| 1766 | Archangel | 29 | - | 8 | 12 |
| Odega | 8 | - | - | - | |
| St. Petersburg | 30 | 8 | 20 | 2 | |
| 1767 | Archangel | 25 | - | 5 | 7 |
| Onega | 7 | - | - | - | |
| St. Petersburg | 43 | 18 | 24 | 1 | |
| 1768 | Archangel | 32 | - | 1 | 16 |
| Onega | 8 | - | - | - | |
| St. Petersburg | 36 | 6 | 29 | 1 | |
| 1769 | Archangel en Onega | 36 | - | 4 | 19 |
| Poslag | 1 | - | - | 1 | |
| St. Petersburg | 45 | 13 | 29 | 1 | |
| draagvermogen van: | Aantal lasten goed door deze schepen aangevoerd. | Aanmerkingen. | |
|---|---|---|---|
| 150-200 | 201 en meer lasten: | ||
| 6 | - | 4460 | 1760 |
| - | 1 | 155 | Sedert 1760 treedt Johan de Coup op in de plaats van Willem Camper. |
| - | - | 2928 | |
| 8 | 2 | 6644 | |
| - | - | 124 | |
| - | - | 75 | |
| - | - | 663 | |
| 5 | 3 | 4343 | |
| - | 1 | 266 | |
| - | - | 76 | |
| - | - | 110 | |
| - | - | 3912 | |
| 5 | 1 | 5813 | |
| 2 | 2 | 875 | |
| - | - | 4311 | |
| 8 | 6 | 8377 | |
| 1 | 2 | 921 | |
| - | - | 2094 | |
| 3 | 2 | 4491 | |
| 4 | - | 742 | |
| - | - | 3120 | |
| 6 | 3 | 6323 | |
| 7 | 1 | 1391 | |
| - | - | 3414 | |
| 11 | 2 | 5809 | |
| 6 | 1 | 1348 | |
| - | - | 4773 | |
| 8 | 7 | 9488 | |
| 5 | 3 | 1633 | |
| - | - | 4517 | |
| 7 | 6 | 9875 | 1769 |
| - | - | 104 | Archangel en Onega niet onderscheiden. |
| 1 | 1 | 5261 | |
| Jaar. | Plaats van herkomst. | Aantal schepen. | Van deze schepen hadden een | ||
|---|---|---|---|---|---|
| 1-50 | 51-100 | 101-150 | |||
| 1770 | Archangel | 28 | - | 1 | 15 |
| St. Petersburg | 22 | 8 | 11 | 3 | |
| 1771 | Archangel | 49 | - | 7 | 25 |
| St. Petersburg | 27 | 10 | 15 | 2 | |
| 1772 | Archangel | 63 | 1 | 15 | 32 |
| St. Petersburg | 36 | 10 | 26 | - | |
| 1773 | Archangel | 50 | - | 11 | 22 |
| St. Petersburg | 40 | 21 | 19 | - | |
| 1774 | Archangel | 52 | 1 | 7 | 22 |
| St. Petersburg | 34 | 14 | 17 | 3 | |
| Kroonstad | 3 | - | 1 | 1 | |
| 1775 | Archangel | 49 | - | 7 | 22 |
| St. Petersburg | 27 | 11 | 15 | 1 | |
| 1776 | Archangel | 44 | 3 | 6 | 21 |
| St. Petersburg | 16 | 8 | 8 | - | |
| 1777 | Archangel | 31 | - | 2 | 16 |
| St. Petersburg | 42 | 14 | 27 | 1 | |
| 1778 | Archangel | 54 | - | 7 | 29 |
| St. Petersburg | 71 | 22 | 47 | 2 | |
| 1779 | Archangel | 20 | - | 2 | 9 |
| St. Petersburg | 55 | 22 | 27 | 3 | |
| 1780 | Archangel | 32 | - | 2 | 16 |
| St. Petersburg | 53 | 23 | 28 | 2 | |
| 1781 | Archangel | 26 | - | 3 | 10 |
| St. Petersburg | 18 | 7 | 11 | - | |
| 1782 | Archangel | 27 | - | 3 | 18 |
| St. Petersburg | 31 | 17 | 13 | 1 | |
| 1783 | Archangel | 31 | 3 | 2 | 14 |
| St. Petersburg | 23 | 5 | 16 | 1 | |
| 1784 | Archangel | 29 | 1 | 2 | 15 |
| St. Petersburg | 64 | 15 | 48 | 1 | |
| 1785 | Archangel | 20 | - | 3 | 7 |
| St. Petersburg | 12 | 6 | 6 | - | |
| 1786 | Archangel | 25 | - | 3 | 14 |
| draagvermogen van: | Aantal lasten goed door deze schepen aangevoerd. | Aanmerkingen. | |
|---|---|---|---|
| 151-200 | 201 en meer lasten: | ||
| 9 | 3 | 7876 | |
| - | - | 2517 | |
| 12 | 5 | 12096 | |
| - | - | 2884 | 1772 |
| 13 | 2 | 11987 | Bij één schip staat ‘ballast’, van de goederen wordt dan ook niets berekend. |
| - | - | 3637 | |
| 14 | 3 | 10914 | |
| - | - | 3668 | |
| 15 | 7 | 13597 | |
| - | - | 3641 | |
| 1 | - | 380 | |
| 15 | 7 | 12447 | |
| - | - | 2593 | 1776 |
| 11 | 3 | 8853 | Na 1 April wordt Johan de Coup als ontvanger vervangen door Pieter Hijs; na dien tijd wordt de woonplaats des schippers niet meer aangeteekend. |
| - | - | 1380 | |
| 10 | 3 | 7258 | |
| - | - | 3722 | |
| 14 | 4 | 12073 | |
| - | - | 6950 | |
| 4 | 5 | 4805 | |
| 1 | 2 | 5301 | |
| 10 | 4 | 7309 | |
| - | - | 5644 | |
| 9 | 4 | 7194 | |
| - | - | 1787 | |
| 1 | 5 | 6290 | |
| - | - | 2750 | |
| 9 | 3 | 7650 | |
| 1 | - | 2673 | |
| 6 | 5 | 7246 | |
| - | - | 7378 | |
| 8 | 2 | 5292 | |
| - | - | 1341 | 1786 |
| 6 | 2 | 6153 | Hijs vervangen door Etienne |
| Jaar. | Plaats van herkomst. | Aantal schepen. | Van deze schepen hadden een | ||
|---|---|---|---|---|---|
| 1-50 | 51-100 | 101-150 | |||
| St. Petersburg | 22 | 11 | 11 | - | |
| 1787 | Archangel | 33 | - | 4 | 17 |
| St. Petersburg | 19 | 7 | 12 | - | |
| 1788 | Archangel | 35 | - | 7 | 15 |
| St. Petersburg | 38 | 18 | 20 | - | |
| 1789 | Archangel | 37 | - | 6 | 24 |
| St. Petersburg | 50 | 23 | 25 | 1 | |
| Kroonstad | 1 | - | - | 1 | |
| 1790 | Archangel | 27 | - | 3 | 17 |
| St. Petersburg | 33 | 13 | 20 | - | |
| 1791 | Archangel | 20 | 2 | 6 | 7 |
| St. Petersburg | 37 | 10 | 25 | 1 | |
| 1792 | Archangel | 29 | 1 | 5 | 16 |
| St. Petersburg | 19 | 7 | 12 | - | |
| 1793 | Archangel | 14 | - | 2 | 10 |
| St. Petersburg | 26 | 14 | 12 | - | |
| 1794 | Archangel | 34 | - | 10 | 19 |
| St. Petersburg | 20 | 11 | 9 | - | |
| Kroonstad | 3 | 1 | 2 | - | |
| 1795 | Archangel | 10 | - | 3 | 5 |
| St. Petersburg | 4 | 1 | 3 | - | |
| 1796 | Archangel | 13 | - | 2 | 6 |
| St. Petersburg | 23 | 13 | 9 | 1 | |
| 1797 | Archangel | 14 | |||
| St. Petersburg | 22 | ||||
| 1798 | Archangel | }13 | |||
| St. Petersburg | }13 | ||||
| 1799 | Archangel | }2 | |||
| St. Petersburg | }2 | ||||
| 1800 | Archangel | 6 | |||
| St. Petersburg | 18 | ||||
| Kroonstad | 1 | ||||
| 1801 | Archangel | 8 | |||
| St. Petersburg | 32 | ||||
| draagvermogen van: | Aantal lasten goed door deze schepen aangevoerd. | Aanmerkingen. | |
|---|---|---|---|
| 151-200 | 201 en meer lasten: | ||
| - | - | 2004 | le Jay. |
| 9 | 3 | 8200 | |
| - | - | 1749 | |
| 10 | 3 | 8136 | |
| - | - | 3782 | |
| 7 | - | 8480 | |
| - | 1 | 4962 | |
| - | - | 112 | |
| 6 | 1 | 6427 | |
| - | - | 3549½ | |
| 5 | - | 4359 | |
| 1 | - | 4351 | |
| 7 | - | 6589 | |
| - | - | 2308 | |
| 2 | - | 3107 | |
| - | - | 2475 | |
| 5 | - | 7574 | |
| - | - | 2100 | |
| - | - | 159 | |
| 2 | - | 2103 | |
| - | - | 351 | |
| 5 | - | 2737 | |
| - | - | 1971 | |
| De rekeningen van 1797-1813 zijn niet aanwezig. Het aantal aangekomen schepen blijkt echter uit de rekening en verantwoording door Directeuren aan Burgemeesteren overgelegd. | |||
| Jaar. | Plaats van herkomst. | Aantal schepen. | Van deze schepen hadden een | ||
|---|---|---|---|---|---|
| 1-50 | 51-100 | 101-150 | |||
| 1802 | Archangel | 37 | |||
| St. Petersburg | 40 | ||||
| Kroonstad | 1 | ||||
| 1803 | Archangel | 19 | |||
| St. Petersburg | 10 | ||||
| 1804 | Archangel | 20 | |||
| St. Petersburg | 13 | ||||
| 1805 | Archangel | 24 | |||
| St. Petersburg | 19 | ||||
| Kroonstad | 3 | ||||
| 1806 | Archangel | 4 | |||
| St. Petersburg | 11 | ||||
| 1807 | Archangel | 5 | |||
| St. Petersburg | 4 | ||||
| 1808 | St. Petersburg | 1 | |||
| 1809 | Archangel | 4 | |||
| 1810 | }geen schepen aangekomen. | ||||
| 1811 | }geen schepen aangekomen. | ||||
| 1812 | }geen schepen aangekomen. | ||||
| 1813 | }geen schepen aangekomen. | ||||
| 1814 | Archangel | 6 | - | 3 | 3 |
| St. Petersburg | 29 | 14 | 12 | 3 | |
| 1815 | Archangel | 27 | - | 10 | 8 |
| St. Petersburg | 37 | 16 | 17 | 2 | |
| Kroonstad | 1 | 1 | |||
| 1816 | Archangel | 24 | 3 | 11 | 7 |
| St. Petersburg | 30 | 16 | 14 | ||
| 1817 | Archangel | 73 | 1 | 11 | 21 |
| St. Petersburg | 176 | 39 | 97 | 19 | |
| Kroonstad | 2 | 2 | |||
| 1818 | Archangel | 23 | 2 | 10 | |
| St. Petersburg | 17 | 4 | 11 | 2 | |
| 1819 | Archangel | 12 | 2 | 6 | |
| St. Petersburg | 16 | 10 | 5 | 1 | |
| draagvermogen van: | Aantal lasten goed door deze schepen aangevoerd. | Aanmerkingen. | |
|---|---|---|---|
| 150-200 | 201 en meer lasten: | ||
| - | - | 909 | |
| - | - | 2560 | |
| 9 | - | 5239 | |
| - | - | 3247 | |
| - | - | 124 | |
| 3 | - | 3708 | |
| - | - | 2421½ | 1817 |
| 22 | 18 | 12901 | In het schrijven van Directeuren aan den Gouverneur van N. II. (vgl. blz. 357) wordt gezegd, dat in 1817 wegens de ongewoon groote graaninvoeren meer dan f 2200. - aan lastgeld ontvangen was, |
| 15 | 6 | 16877 | |
| - | - | 267 | |
| 5 | 6 | 4156 | |
| - | - | 1497 | |
| 1 | 3 | 1883 | |
| - | - | 1315 | |
| Jaar. | Plaats van herkomst. | Aantal schepen. | Van deze schepen hadden een | ||
|---|---|---|---|---|---|
| 1-50 | 51-100 | 101-150 | |||
| 1820 | Archangel | 14 | - | 10 | 3 |
| St. Petersburg | 27 | 13 | 13 | 1 | |
| 1821 | Archangel | 14 | - | 7 | 4 |
| St. Petersburg | 19 | 14 | 4 | 1 | |
| 1822 | Archangel | 18 | - | 9 | 6 |
| St. Petersburg | 9 | 5 | 4 | - | |
| draagvermogen van: | Aantal lasten goed door deze schepen aangevoerd. | Aanmerkingen. | |
|---|---|---|---|
| 151-200 | 201 en meer lasten: | ||
| - | 1 | 1719 | terwijl anders f 200. - in de laatste jaren normaal was. |
| - | - | 2015 | |
| 2 | 1 | 1861 | |
| - | - | 1243 | |
| 2 | 1 | 2326 | |
| - | - | 601 | |
III. Gegevens betreffende het scheepvaartverkeer.
| Jaar. | Aantal schepen te Archangel aangekomenGa naar voetnoot1). | Aantal schepen uit Archangel te Amsterdam aangekomenGa naar voetnoot2). |
|---|---|---|
| 1693 | 49 | 34 |
| 1694 | 40 | 26 |
| 1695 | 46 | 28 |
| 1696 | 20 | - |
| 1697 | 52 | 30 |
| 1698 | 54 | 35 |
| 1699 | 67 | 35 |
| 1700 | 64 | 34 |
| 1701 | 106 | 61 |
| 1702 | 149 | 65 |
| 1703 | 112 | 43 |
| 1704 | 122 | 33 |
| 1705 | 145 | 38 |
| 1706 | 147 | 24 |
| 1707 | 133 | 46 |
| 1708 | 206 | 65 |
| 1709 | 163 | 54 |
| 1710 | 159 | 49 |
| 1711 | 184 | 55 |
| 1712 | 132 | 47 |
| 1713 | 169 | 54 |
| 1714 | 155 | 61 |
| 1715 | 130 | 70 |
| 1716 | 233 | 80 |
| 1717 | 146 | 32 |
| 1718 | 116 | 44 |
IV. Gegevens betreffende de waren.
Rekening van de schade in 1707 door Forbien bij Warhuis aan Amsterdamsche kooplieden toegebracht.
De Wed. Antoni Timmerman en Jan Timmerman:
| In het schip ‘De Oude Bording’. | gl. | s. | d. |
| 10 vaatjes wierook (2300 pond) | 766 | 8 | - |
| 1 doosje goud- en zilverdraad | 708 | - | - |
| In het schip ‘De Isack’. | |||
| 1 vat blauwsel (267 pond) | 264 | 7 | - |
| 2 vaten div. soorten blauwsel (845 pond) | 331 | 17 | - |
| 2 vaten div. soorten bloedsteenGa naar voetnoot1). | 143 | - | - |
| In het schip. ‘De Vogel-Eeter’. | |||
| 1 vat naalden | 504 | 18 | - |
| 1 cas met 4 stukken fluweel | 905 | 5 | - |
| 1 cas met 2 stukken tabijnGa naar voetnoot2) en 2 stukken gouden morenGa naar voetnoot3) | 635 | - | - |
| 10 vaten loodwit (9670 pond) | 876 | 11 | - |
| In het schip ‘De Brandaris’. | |||
| 1 casje sublimaat (196½ pond) | 589 | 10 | - |
| 1 doos met 30 stuks gouden en 20 stuks beschilderde linten | 1042 | 10 | - |
| 1 doos met goud en zilverdraad | 788 | - | - |
| 8 riem papier | 20 | 16 | - |
| gl. | s. | d. | |
|---|---|---|---|
| 1 cas met allerhande winkelwaren | }2115 | 13 | - |
| 6 vaatjes provisie | }2115 | 13 | - |
| 1 cas buskruit | }2115 | 13 | - |
| 5 vaatjes boter | }2115 | 13 | - |
| 1 trommel koffie | }2115 | 13 | - |
| 16 stuks rusgew....(?) | }2115 | 13 | - |
| 1 baan zilver | }2115 | 13 | - |
| 1 koffer tinwerk | 120 | - | - |
| 1 cas, 10 vaatjes en 1 kan met olie, wijn, specerijen enz. | 232 | 5 | 8 |
| 2 doozen Oost-Indisch porcelijn | 60 | 12 | - |
| In ‘De Cornelia’. | |||
| 3 vat ind(igo van) St. Domingo (469 pond) | 1288 | 18 | - |
| In ‘De Philippus’. | |||
| 1 casje met 13 stukken zijdendamast | 1257 | 10 | - |
| In ‘De Moscoviesvaarder’. | |||
| 1 vat met 250 stuks bevers | 937 | 10 | - |
| 1 vat met 955 pond wijnsteen. | 271 | 8 | - |
| In ‘De St. Paul’. | |||
| 1 casje met 6 stukken tabijnGa naar voetnoot1) | 1005 | - | - |
De Wed. Marcus van Laar had geladen:
| In het schip ‘De Oude Bordingh’. | |||
| 6 stukken fluweel | 1453 | 10 | - |
| 8 stukken tabijnGa naar voetnoot1). | 1400 | - | - |
gl. s.d.
Elias van Laar had geladen:
| In ‘De Oude Bordingh’. | |||
| 1 pak met 85 stukken gedrukt katoen, 108 paar zijden handschoenen, 108 paar geborduurde handschoenen | 1686 | 1 | - |
| 3 pakken met 24 riem papier | 628 | - | - |
| 1 kas met 94 paar zijden manskousen | 554 | 12 | - |
| 379 pond poeier | 75 | 16 | - |
Adriaan en Jan van Oort hadden geladen:
| In ‘De Man onder den Beer’. | |||
| 2 vaatjes ind(igo van) St. Domingo | 864 | - | - |
Matthijs Simons had geladen:
| In ‘De Man onder den Beer’. | |||
| 8 baal papier | 384 | - | - |
| en in ‘De Oude Bordingh’. | |||
| 16 balen en een pak papier | 1093 | - | - |
| In ‘De Duif’. | |||
| 10 baal papier | 480 | - | - |
Aernout Schuyt had geladen:
| In ‘De Bordingh’. | |||
| 2 vaten indigo | 1400 | - | - |
| In ‘De St. Martin’. | |||
| 1 pak rood laken | 1332 | - | - |
| 1 pak gekleurd laken | 526 | - | - |
| 1 cas roode sipensaye (30 stuks). | 780 | - | - |
| gl. | s. | d. | |
|---|---|---|---|
| In ‘De Cornelia’. | |||
| 2 kassen sipensaye (60 stuks) | 1560 | - | - |
Egbert Thesing had geladen:
| In ‘De Moscoviesvaarder. | |||
| 183 stuks rood bladkoper | 4128 | - | - |
| 1 kist kaas, boter, 4 kisten sinaasappelen en limoenen | 165 | 12 | - |
| 1 kas linnen kanten, kamerdoeken en thee | 711 | 8 | - |
| 1 kas porcelijn en glazen | 76 | - | - |
| 3 zakken bevaftende 2500 roebels, met 2½% agio | 6406 | 5 | - |
| 1 zak met 500 dukaten, met 8¾% agio | 2719 | - | - |
| In ‘De St. Martin’. | |||
| 5 vaten koper (5117 pond). | 2851 | 12 | - |
| 720 riem zwaar schrijfpapier | 2242 | 11 | - |
| 4 pakken (23 stukken) zware fijne Carnoster roode lakens | 5952 | - | - |
| 2 zakken bevattende 1500 rijksdaalders met 2½% agio. | 3483 | 15 | - |
| 2 tassen geschilderde steentjes (1020 stuks) | 84 | - | - |
| 25 tassen met zeeboeken, kaarten en stuurmansgereedschappen | 687 | 2 | - |
| 4/4 en ⅞ boter en een kas kaas | 211 | 14 | - |
| In ‘Het Hart op den Berg’. | |||
| 2 zakken met 1600 rijksdaalders, 2½% agio | 4100 | - | - |
| 4 vaten Zweedsche koperen muntplaten (3940 pond) | 2263 | 11 | - |
| gl. | s. | d. | |
|---|---|---|---|
| 12 kassen platte bottels en beslagen kurken | 114 | 2 | - |
| In ‘De Brandaris’. | |||
| 4 kassen apothekerij en drogerij | 1335 | 17 | - |
| 1 kas confituren, specerijen en drogerij | 891 | 11 | - |
| 1 kas met 3 stukken goudlaken | 1585 | 9 | - |
| 1 kas tabak | 202 | 7 | 8 |
| In ‘De Philippus’. | |||
| 500 ducaten | 2718 | 15 | - |
| In ‘De St. Paul’. | |||
| 600 ducaten | 3266 | 5 | - |
Nicolaas Calkoen had geladen in een niet nader aangeduid schip:
| 1 pak karmozijn Kortrijksch laken. | 847 | 2 | - |
De waarde der schepen wordt opgegeven:
| van het schip ‘De Oude Bordingh’ met de uitrusting | f 18000. - |
| van het schip ‘De Man onder den Beer’ met de uitrusting | f 15525. - |
| van het schip ‘De Moscovies vaarder’ met de uitrusting | f 24000. - |
V. Gegevens betreffende scheepvaart en warenverkeer tusschen Rotterdam en Rusland.
1717-1723.
Getrokken uit de ‘rekeninge van den ontfang vant het halff percento op de goederen gaande ende komende naar ende van Moscovië ten behoeve van de Keyserlijcke Majesteit van Groot Rusland, volgens resolutie van H.H.M.M. van den 27 Maert 1717, gecollecteert ten comptoire vande convoyen binnen Rotterdam’ (Amsterdam, Gem. Archief: stukken betreffende de geldleening van 1717.)
Daar dit recht geheven werd van de goederen en betaald werd niet door den schipper of de reeders, doch door de kooplieden is de aanvoer gesplitst naar de partijen voor elken koopman aangevoerd of door hem verzonden. In het jaar 1717 blijkt uit de wijze van boeking duidelijk, dat verschillende partijen door hetzelfde schip zijn vervoerd. Maar reeds in 1719 staat dezelfde schipper eenige malen vermeld als vervoerder van verschillende partijen, zonder dat blijkt of deze tegelijker tijd dan wel in meer dan een reis zijn vervoerd. Is nu vermeld, dat de goederen alle van Archangel kwamen, dan mag het eerste worden aangenomen. Wanneer echter zeker of mogelijk is, dat zij geheel of ten deele naar of uit de Oostzee-havens werden verscheept, dan bestaat op dat punt geenerlei zekerheid. Naar de Oostzee toch kon men in een seizoen twee, soms zelfs drie reizen doen en ook is het niet uitgesloten, dat de vroegschepen uit Archangel na hunne terugkomst nog een reis naar de Oostzee ondernamen. Indien dus niet zeker is, dat alle vermelde waren uit Archangel komen, bieden deze aan-
teekeningen geen stof tot het opmaken van een statistiek van het scheepvaartverkeer en heb ik in die jaren alleen de vervoerde goederen vermeld.
1717.
| Naar Archangel: | waarde der goederen | |
| 1 schip met 42 okshoofden brandewijn | f 2200.- - | |
| 1 schip met 3¾ vat Fransche wijn | f 214.- - | |
| en 2 okshoofden brandewijn | f 20.- - | |
| Naar Petersburg: | ||
| 1 schip met 34000 pond lood | f 1500.- - | |
| 1 schip met ‘Lissabonsch’ zout | f 1800.- - | |
| 1 schip met ‘Lissabonsch’ zout | f 800.- - | |
| 1 schip met ‘grof’ zout | f 1400.- - | |
| 1 schip met ‘Lissabonsch’ zout | f 1200.- - | |
| Naar Moscovië zonder verdere plaatsaanduiding: | ||
| 1 schip met 14 vaten Fransche wijn | f 924.- - | |
1718.
| Naar St. Petersburg: | ||
| 1 schip met Spaansch zout. | f 1300.- - | |
| 4 schepen met Spaansch zout (voor elk) | f 1200.- - | |
| 4 schepen met zout (voor elk) | f 600.- - | |
1719.
| Naar Koningsbergen: | ||
| 9 last gehoogde(!) haring. | f 1080.- - | |
| 23 last gehoogde(!) haring | f 2632.- - | |
| 300 pond Edammer kaas | f 300.- - | |
| 12 aam zaad | f 460.- - | |
| 3⅔ last gehoogde(!) haring | f 400.- - | |
| 1 cas limoenen | f 25.- - | |
| Naar Archangel: | ||
| 9 vaten Fransche wijn | f 400.- - | |
| Voorts zonder vermelding van bestemming: | ||
| Cramerijen | f 280.- - | |
| Ververijen | f 30.- - | |
| 1000 pond verfhout | f 40.- - | |
| provisie | f 30.- - | |
| loodwit | f 30.- - | |
| traan | f 50.- - | |
| 12 tonnen gehoogde(!) haring. | f 120.- - | |
| 6½ vat Fransche wijn | f 300.- - | |
| 3 last bierazijn | f 120.- - | |
| loodwit | f 300.- - | |
| campeche hout | f 1000.- - | |
| ververijën | f 140.- - | |
| Voorts werd over Amsterdam naar St. Petersburg gezonden: | ||
| 5 vaten Fransche wijn | f 300.- - | |
| Van Archangel werd aangevoerd in ééne scheepslading: | ||
| pik | f 200.- - | |
| hennip | f 840.- - | |
| olie | f 300.- - | |
| zalm | f 900.- - | |
| 2 partijen....Ga naar voetnoot1) | f 90.- - | |
| en f 10.- - | ||
1720.
| Over Amsterdam naar Archangel: | ||
| 10 vat wijn | f 300.- - | |
| Naar St. Petersburg in ééne scheepslading: | ||
| 24 vaten wijn | f 1600.- - | |
| en loodwit | f 200.- - | |
1721.
| Naar St. Petersburg: | ||
| 1 schip met 37 vaten Fransche wijn | f 3700.- - | |
| Naar Archangel: | ||
| 1 schip met 4 vaten Fransche wijn | f 400.- - | |
| 1 schip met 19 vaten Fransche wijn | f 950.- - | |
| Naar ‘Moscovie’: 1 schip vervoerende | ||
| 18 vaten wijn | f 1200.- - | |
| campechehout | f 1500.- - | |
| 350 pont indigo | f 1500.- - | |
| 9½ vat Fransche wijn | f 665. - | |
| Van St. Petersburg: 1 schip, aanvoerende | ||
| 123 schippond hennip | f 2400.- - | |
1722.
| Van St. Petersburg: | ||
| 35 vaten wijnGa naar voetnoot1) | f 3500.- - | |
| 15 vaten olie | f 1500.- - | |
| hennip | f 800.- - | |
| hennip | f 800.- - | |
| hennip | f 900.- - | |
| mohair en hout(?) | f 16.- - | |
| zout en leer | f 820.- - | |
| hennip en Vlaamsch lijnwaad | f 1515.- - | |
| Vlaamsch lijnwaad | f 615.- - | |
| Uit Moscovie, zonder verdere aanduiding: | ||
| 30¾ last leer | f 1380.- - | |
| 25½ last leer | f 1140.- - | |
| 26½ last leer | f 1190.- - | |
| 33 last leer | f 1480.- - | |
| 6½ last leer | f 270.- - | |
| 16¾ last leer | f 750.- - | |
| 5¾ last leer | f 260.- - | |
| 17½ last leer en brandhout | f 620.- - | |
1723.
| Van St. Petersburg: | ||
| Fransche wijn | f 700.- - | |
| teer | f 1000.- - | |
| brandhout | f 750.- - | |
| Uit Moscovië, zonder nadere aanduiding: | ||
| 25 last teer | f 1030.- - | |
| 9 last teer | f 405.- - | |
| 17⅔ last teer | f 800.- - | |
| 21¾ last teer | f 760.- - | |
| 15 last teer | f 680.- - | |
| 26½ last teer | f 1190.- - | |
| 27⅔ last teer | f 800.- - | |
| 16¼ last teer | f 740.- - | |
- voetnoot1)
- Zie het verzoekschrift door Scheltema achter het 2de deel van zijn ‘Rusland en de Nederlanden’ afgedrukt.
- voetnoot2)
- Gemeente-archief Amsterdam, 8 Groot Memoriaal fo. 147.
- voetnoot3)
- Een copie van het request met de apostille der Admiraliteit bevindt zich in den bundel ‘Negotiatie van 1698’, afkomstig uit het archief van Directeuren van den Moscovischen handel en thans op het Amsterdamsche Gemeente-archief bewaard.
- voetnoot1)
- Gemeente-archief Amsterdam, 8 Groot Memoriaal fo. 148. Bij Resolutie Staten-Generaal van 29 Juli 1723 werd de heffing van dit Moscovisch recht ook tot de Petersburgvaarders uitgestrekt.
- voetnoot1)
- De in 1717 benoemde gecommitteerden waren Eghert Theesing, Arnold Dix, Christoffel Brandt, Nicolaas Warin en Leonard van Hoesen. (9 Groot Memoriaal fo. 2318).
- voetnoot1)
- 10 Groot Memoriaal fo. 858.
- voetnoot2)
- In het Gemeente-archief onder de door Noordkerk nagelaten papieren als no. 23 bewaard.
- voetnoot1)
- In den jaargang 1911 van de Bijdragen voor Vaderlandsche Geschiedenis en Oudheidkunde beschreef ik het ontstaan, den aard en de geschiedenis der Directie van den Oosterschen Handel en wijdde ik ook aan deze directies in het algemeen eenige beschouwingen.
- voetnoot1)
- Zie de inlichtingen d.d. 9 Juli 1818 doer de Directie verstrekt in antwoord op een schrijven van den Gouverneur van Noord-Holland d.d. 30 Juni 1818. Beide stukken zijn in het Archief der Directie aanwezig.
- voetnoot1)
- Over de waren, die naar Rusland werden uitgevoerd en vandaar ontvangen vergelijke men voorts ‘De Koophandel van Amsterdam’ Hoofdstuk XXI.
- voetnoot1)
- Hieruit is staat V getrokken.
- voetnoot2)
- Wellicht werd met de heffing reeds vroeger aangevangen. Het oudste kasboek begint met de afrekening van 1693, zonder dat blijkt, dat het recht in dit jaar voor het eerst werd geheven. Men krijgt eerder den indruk dat dit boek de voortzetting van een ouder, niet bewaard, exemplaar is.
- voetnoot1)
- Van 1693-98 werd het schipgeld ontvangen door François Ardinois, in 1698-1720 door Abraham Cramer, die zelf op een op den rug van het register bevestigd strookje papier aanteekende, dat het na zijn dood moest worden overgedragen aan H.H. Gecommitteerden tot den Moscovischen handel, terwijl wij bij het jaar 1720 vinden aangeteekend: ‘op Dingsdagh den 5en November 1720 ben ik, Abraham Muller, door de H.H. Gecommitteerden der Moscovischen handel, te weten de H.H. Jan Timmerman, Egbert Theesing en Dirck Willinck aangesteld in plaats van den makelaar Abraham de Cramer; is den 4en November overleden’.
- voetnoot1)
- Hetgeen niet belette, dat zij werden ingeschreven op het jaar, waarin zij waren uitgeloopen, niet op dat, waarin zij weder te Amsterdam aankwamen. Vgl. blz. 369.
- voetnoot1)
- Vgl. wat ik in de Bijdragen voor Vad. Geschiedenis en Oudheidkunde jaarg. 1911, blz. 354 mededeelde aangaande de heffing van het lastgeld door de Directie voor den Oosterschen handel. Van de galeien, die van Archangel rechtstreeks naar het Zuiden voeren, werd de belasting vermoedelijk ingevorderd, wanneer zij het volgende jaar weder-hier te lande kwamen.
- voetnoot1)
- In Amsterdam - en vermoedelijk ook elders - komen herhaaldelijk arbeidsconflicten voor over de berekening van het loon, voor het lossen van stoomschepen, die in hun geheel gecharterd zijn, z.g. lump- of lompbooten. Daar de juiste hoeveelheid geladen goederen dan onbekend is, wenschen de reeders en cargadoors te betalen naar den maatstaf van de in de chertepartij genoemde grootte van het schip, terwijl de arbeiders telling of meting der goederen vragen om dan in overeenstemming met de verwerkte hoeveelheid betaald te worden. Zij beweren, en door de tegenpartij wordt dit niet tegengesproken, dat deze lumpbooten nagenoeg steeds veel grooter hoeveelheden goed aanvoeren, dan uit de chertepartij blijkt. Vooral bij de houtvaart komen deze quaesties voor.
- voetnoot1)
- Bladz. 248. Ik gebruik de uitgaaf van 1671.
- voetnoot2)
- Opgenomen o.m. in het Recueil van alle de placcaten.
- voetnoot3)
- Ook galjootsgeld genoemd, gelijk ook met het lastgeld ten behoeve van de D.O.H. ingevorderd, het geval was.
- voetnoot1)
- Aanvankelijk was ik van meening, dat herhaaldelijk schepen aan de aandacht van Directeuren, die voor de heffing van het schipgeld immers niet over het apparaat der convooien en licenten en derzelver contrôlemiddelen beschikten, zouden zijn ontgaan en dat ook daaraan een deel der verschillen moest worden toegeschreven. Ik heb echter geen geval gevonden, waarbij deze onderstelling opging. Als er afwijkingen tusschen beide registers bestaan, dan is altijd het schipgeldregister het meest volledige.
- voetnoot1)
- Sedert korten tijd bevindt dit archief zich in het stedelijk Archiefdepôt te Amsterdam, waaraan het door Directeuren in bruikleen is afgestaan.
- voetnoot1)
- Ten einde een denkbeeld te geven van het relatieve belang van den Hollandschen handel op Rusland in het laatst der 17de en het begin der 18de eeuw, druk ik als bijlage III naast elkander af het aantal schepen, dat in de jaren 1698-1720 hier te lande uit Archangel arriveerde en het totaal der schepen, dat in die jaren Archangel bezocht. Deze laatste cijfers zijn ontleend aan Scheltema, Rusland en de Nederlanden IV, bladz. 296, die ze weer van den ouden statisticus Storck overnam.
- voetnoot1)
- Een gevolg van de bijzonder groote hoeveelheden koren, die in 1817 uit Rusland werden aangevoerd.
- voetnoot1)
- Vergl. Bloks Bijdragen 1911, bladz. 357.
- voetnoot1)
- Voor de jaren 1693-5 zijn deze gegevens ontleend aan het oudste kasboek der D.M.H.; voor de latere jaren aan het ontvangstregister van het schipgeld. De tusschen () geplaatste getallen geven aan het aantal schepen, dat niets betaalde. Indien de reden bekend is, heb ik die daarbij vermeld.
- voetnoot2)
- De gelden over 1695-7 zijn eerst in 1698 na den dood van den ontvanger Ardinois aan D.M.H. afgedragen en waren, blijkens verschillende nakomende betalingen door dezen met weinig zorg geind. Vermoedelijk was het scheepvaartverkeer dus nog wel drukker, dan uit deze cijfers blijkt. Bovendien bezitten wij over de jaren 1693-5 slechts het aantal schepen, dat betaald heeft, terwijl in het ontvangstregister, dat met 1697 aanvangt alle schepen, die zijn uitgeloopen, staan vermeld.
- voetnoot1)
- Na 1707 staat wel af en toe vermeld dat de schepen werden genomen, vergingen of iets dergelijks, doch staat niet meer expressis verbis aangeteekend, of zij al dan niet betaalden.
- voetnoot1)
- 2 uit de Maas uitgezeild.
- voetnoot2)
- Bovendien bleven 5 schepen overwinteren.
- voetnoot3)
- 1 uit Texel, 1 uit Dordrecht, 1 uit Middelburg en 1 uit Lissabon uitgezeild.
- voetnoot1)
- 1 uit Dordt uitgezeild.
- voetnoot2)
- 11 overwinterden te Archangel.
- voetnoot3)
- 1 uit Bergen uitgezeild.
- voetnoot4)
- 2 liepen op de thuisreis in Zeeland, 1 te Bremen binnen.
- voetnoot1)
- Hieronder 180 last van Kola.
- voetnoot1)
- Deze cijfers, uit Scheltema's ‘Rusland en de Nederlanden’ overgenomen, zijn door dezen aan den Russischen statisticus Storck ontleend.
- voetnoot2)
- Ontleend aan tabel I. Natuurlijk kunnen de cijfers dezer tabel (III) niet in absoluten zin met elkaar vergeleken worden. Een relatief beeld van het belang van Amsterdams aandeel in het scheepvaartverkeer te Archangel kunnen zij echter wel geven.
- voetnoot1)
- Bloedkoraal(?)
- voetnoot2)
- Volgens Kuipers Geïll. Woordenboek der Ned. Taal = gewaterd taf.
- voetnoot3)
- Volgens Kuipers = moiré.
- voetnoot1)
- Zie vorige bladzijde noot 2.
- voetnoot1)
- Zie vorige bladzijde noot 2.
- voetnoot1)
- Onleesbaar.
- voetnoot1)
- Indien de vermelding van den wijn, de olie, het zout en het lijnwaad ouder de uit St. Petersburg verscheepte goederen niet op eene vergissing berust moet men wel aannemen, dat dit goederen zijn, die onverkocht werden teruggezonden. Het eerste acht ik echter lang niet onmogelijk, daar het er voor de heffing van dit Mosc. recht niet op aan kwam of de goederen werden uit- dan wel ingevoerd.