Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 32

[p. 100]

Doorloopend verhaal van de dienstverrichtingen der Nederlandsche Pontonniers onder den majoor G.D. Benthien 1797-1825,
Medegedeeld door J. Eysten.

Merkwaardig mag het genoemd worden dat, waar de overtocht van de Grande Armée over de Berezina in 1812 zeer bekend mag heeten, het groote aandeel, dat de Hollandsche pontonniers en speciaal de kapitein G.D. Benthien daaraan gehad hebben, veel minder vermaard is. Voor zoover mij bekend, maakt b.v. geen der Fransche schrijvers over dit onderwerp van hem melding.

In de laatste jaren hebben Sabron¹⁾ en Schneider²⁾ in hunne Regimentsgeschiedenissen (resp. 124^ste en 126^ste regiment infanterie) en van Vlijmen³⁾ in zijn ‘Vers la Bérésina’ gereleveerd hoe de Hollandsche

1) Sabron, F.H.A. - Geschiedenis van het 124ste Regiment Infanterie van Linie onder Keizer Napoleon I. 1898. Breda. Broesse.

2) Schneider, C.D.H. - Het 126ste regiment Holl. infanterie in Rusland, in 1812. 1898. Amsterdam, van Kampen.

3) Van Vlijmen. - Vers la Bérésina (1812). 1908. Parijs, Librairie Plon.

[p. 101]

troepen, deel uitmakende van het Groote Leger, in Rusland met eere zijn opgetreden.

Stieltjes in zijn ‘Pontonnierwetenschap’, blz. 251, en Bosscha in zijn ‘Heldendaden’, II blz. 299, maken melding van een ‘Relaas der dienstverrigtingen van de compagnie pontonniers’ in 1812, afkomstig van de hand van G.D. Benthien.

Ook van Löben Sels vermeldt het in zijn ‘Bijdragen’, III, blz. 552 (noot).

Bosscha vermeldt de mededeeling van dit Dagverhaal te danken te hebben aan den 1^sten luitenant der artillerie A. Benthien, zoon van G.D. Benthien. Ook Stieltjes en v. Löben Sels kregen dit ter inzage. Waar het mij trof dat in de buitenlandsche bronnen, die ik benutte voor het schrijven van mijn werkje ‘Geschiedenis der Nederlandsche Pontonniers’, wat betreft den overgang over de Berezina niet of slechts ter loops gewag gemaakt wordt van het optreden van Benthien en zijn pontonniers bij het slaan der bruggen over die rivier, was het voor mij van het grootste belang het bovenvermelde Dagverhaal in handen te krijgen en stelde ik vele pogingen hiertoe in het werk. Echter, welke moeite ik ook aanwendde (o.a. een oproeping in De Navorscher), het gelukte mij niet het Journaal terug te vinden, totdat, ruim twee jaar na het verschijnen van mijn bovenvermeld werkje, de oud-majoor der artillerie van het O.-I.L.H.N. Kuypers mij het Dagboek benevens enkele andere bescheiden, op de zaak betrekking hebbende, aanbood en er mij de volledige beschikking over gaf, wat door mij natuurlijk met dankbaarheid werd aanvaard.

Het Dagboek is een afschrift, door den gepens. majoor van het O.-I.L.F.H.W. Kuypers in 1864 gemaakt van het handschrift, dat toebehoorde aan den bovengenoemden artillerie-officier A. Benthien (overleden 17 Januari 1864). De heer Kuypers, de ver-

[p. 102]

dienstelijke schrijver van de ‘Geschiedenis der Nederlandsche artillerie’, had het voornemen een ‘Geschiedenis der Nederlandsche pontonniers’ in het licht te geven, waartoe het echter niet gekomen is¹⁾. In handschrift was het werk ongeveer gereed.

Door aanvulling uit andere bescheiden (het aantal daarvan is legio!) betreffende de campagne van 1812 is het mij gebleken, welk een hoogst verdienstelijken levensloop G.D. Benthien gehad heeft, meer dan waard om het licht er op te doen vallen. Hieronder geef ik enkele bijzonderheden uit zijn leven.

George Diederich Benthien was de zoon van Joachim Friedrich Benthien, kapitein in het Hannoveraansche leger, en van Charlotta Flotho. Geboren te Wittingen (Hannover) den 29^sten October 1767. Als kadet in dienst getreden bij de Hannoveraansche Armee, 22 Febr. 1787, ontving hij zijn demissie als fourier 5 Juni 1795. Als sergeant trad hij, op 29 Sept. 1795, in dienst bij de 7^de Halve Brigade Hollandsche Infanterie, I^ste Bataillon en werd sergeant-majoor bij de Kompagnie Hollandsche Pontonniers, den 23^sten November 1795. (Wapenwisseling was toenmaals niets bijzonders). Achtereenvolgens bevorderd tot 2^den luitenant (1796), tot 2^den kapitein (1804), tot 1^sten kapitein (1808) werd hij in zijn rang overgeplaatst op 1 Januari 1811 bij het 1^ste Bataillon Fransche Pontonniers en bleef daarbij tot 26 Juni 1814. Bij Besluit van Z.M. van 27 Juni 1814 werd hij aangesteld tot kapitein in Nederlandschen dienst bij het Bataillon Pontonniers, Mineurs en Sappeurs. Op 1 Jan. 1822 ging hij met de Kompagnie Pontonniers over bij het 3^de Bataillon Veldartillerie. Den 21^sten September 1823 werd hij bevorderd tot Majoor, Com-

1) Zie v.L.S. III, blz. 252 (noot).

[p. 103]

mandant van de kort te voren opgerichte Divisie Pontonniers doch moest den 21^sten Maart 1826 op pensioen gesteld worden uit hoofde van zijn steeds toenemende gezichtszwakte: hij was zoo goed als geheel blind geworden.

Benthien overleed op den 1^sten Augustus 1836 te 's-Hertogenbosch. Hij was bij besluit van 25 September 1812 door Napoleon benoemd tot Ridder van het Legioen van Eer.

Omtrent het handschrift het volgende:

Bosscha zegt in zijn ‘Heldendaden’ blz. 299, noot 2, dat het Relaas van de dienstverrichtingen van de compagnie pontonniers afkomstig is van den kapitein G.D. Benthien zelven. Ik vermeen dat deze mededeeling aldus moet worden opgevat:

G.D. Benthien heeft vermoedelijk gedurende zijn langdurige militaire loopbaan allerlei aanteekeningen gemaakt, doch geen geregeld journaal aangehouden, wat uit den aard der zaak trouwens zoo goed als onmogelijk was. Enkele episoden zijn wellicht in verhalenden vorm opgesteld.

Zijn zoon Anthonie, geboren 14 Mei 1804, diende van 24 September 1823 tot 28 December 1826 als 2^de luitenant bij de Divisie Pontonniers. In 1823 werd de vader bijna geheel blind en was er van schrijven voor hem waarschijnlijk geen sprake meer. Vermoedelijk nu heeft de zoon het hieronder volgende handschrift opgesteld, waarbij hij de aanteekeningen van zijn vader als grondslag heeft genomen. Dit zijn dan waarschijnlijk die gedeelten in het handschrift, welke in den eersten persoon geschreven zijn. De aanvulling geschiedde uit schriftelijke orders, brieven van en aan G.D. Benthien enz. Ook wellicht - en dit vooral wat de overtocht van de Berezina betreft - met behulp van boekwerken, na den oorlog verschenen.

[p. 104]

Is mijn vermoeden juist, dan is de ‘berigtgever’, op blz. 108 vermeld, Benthien de vader, de ‘verzamelaar’ Benthien de zoon. Lezing van eenige eigenhandig door G.D. Benthien in 1822 geschreven brieven aangaande dienstaangelegenheden versterken mij in mijne meening.

Het handschrift bevat enkele bijlagen; één¹⁾ daarvan draagt tot titel: ‘Overzigt van - en met aanmerkingen op de - “Relation du passage de la Bérézina en Novembre 1812” par M.M. Chapelle et Chapuis. (Journal des Sciences militaires n^o. 24. Tome 8. pag. 320).’ Hierin komt de zinsnede voor:

‘Bij de voorlezing van het vervolg der “Relation” wijlen den Majoor Benthien geene hoofdaanmerkingen daarop gemaakt hebbende.....’ De opmerkingen, die Benthien wèl maakte, ook op het werk van Boutourlin, vindt men in de noten terug.

In een andere bijlage geeft A. Benthien een overzicht van het artikel ‘Benthien’ in het ‘Biographisch Woordenboek der Nederlanden’ van A.J. van der Aa, geteekend: ‘A. Benthien, kapitein, 15 February 1853.’

Ik verwijs voorts naar het vermelden in het handschrift van een brief van G.D. Benthien aan zijn vrouw, van 13 Februari 1813.

Aan het slot van het eigenlijke Verhaal vindt men een vervolg: ‘Uitbreiding van het laatste gedeelte van het historisch verhaal’, blijkbaar geheel, en wel-

1) De ‘Relation’ etc. van Chappelle en Chapuis.
M***. Histoire de l'Expédition de Russie. 1824. (Marquis v. Chambray).
Examen critique de l'ouvrage de M. le comte de Ségur, par M. le génèral Gourgaud 1828.
Boutourlin, Histoire militaire etc. 1824. Deze werken worden bovendien door A. Benthien genoemd in de bedoelde bijlage.

[p. 105]

licht na zijns vaders dood, door A. Benthien opgesteld. (Bosscha's, Stieltjes' en v.L. Sels' werken dateeren van + 1840). Hoewel geen eigenlijke krijgshistorische bijzonderheden bevattende, meende ik het toch niet te moeten achterwege laten, daar het bijdraagt om het karakter van Benthien te schetsen en tevens iets geeft omtrent de legerorganisatie van die jaren.

Waar men aan het Journaal wellicht hier en daar wat te veel ‘eigen lof’ zou kunnen verwijten, moet men m.i. echter in aanmerking nemen, dat het daar de zoon is, die het woord voert.

Zooals wellicht bekend is, was het de wensch van Keizer Alexander I van Rusland te Moskou een Museum te zien opgericht ter herinnering aan den oorlog van het jaar 1812.

Thans heeft zich te Moskou op hoog bevel een commissie gevormd, die zich voorstelt het bedoelde museum te doen verrijzen, en wel in 1912, bij de kerk van den H. Verlosser.

Bij een bezoek, door mij aan Moskou gebracht, bleek mij, dat den directeur van de verzameling der voorwerpen, die in een der gebouwen van het Kreml' voorloopig is ondergebracht, den gepensionneerden generaal Petroff, omtrent het aandeel der Hollanders aan den Russischen veldtocht uiterst weinig bekend en dat hem de naam Benthien zelfs geheel onbekend was!

Overigens verkeert de geheele collectie nog in zeer embryonalen toestand: enkele boekwerken, eenige schilderijen, platen enz., een paar poppen in oude uniformen gekleed, ziedaar alles. Echter werd mij medegedeeld dat zich tal van voorwerpen van historisch belang nog te St. Petersburg en elders bevinden.

J.E.

[p. 106]

Dienstverrigtingen voor eene beraamde expeditie naar Ierland a^o 1797-1804.

In den jare 1797 met een detachement pontonniers naar den Helder gemarcheerd, en aldaar op de reede van Texel ingescheept op de Brik Ajax¹⁾, voor eene expeditie naar Ierland; op die reede verblijf gehouden gedurende tien weken; de wind onder dit tijdsverloop echter ongunstig zijnde, kon het smaldeel niet uitloopen, waarvan het gevolg was, dat het hollandsche legerkorps weder ontscheepte en het detachement pontonniers naar Dordrecht terugkeerde.

Daarop volgde in 1799 de veldtocht in Noord-

1) De Ajax was een brik van 18 stukken.
Het plan was in verband met de Fransche vloot op Ierland te ageeren. In Maart 1797 was een eskader van de Maas naar Texel overgebracht; Juli d.a.v. zouden de Fransche, Spaansche en Bataafsche vloten een aanzienlijk leger naar Ierland overbrengen. Later werd in den Haag besloten om zelfstandig een tocht naar Ierland met Bataafsche schepen en Bataafsche troepen te ondernemen. Vermoedelijk werd hierbij rekening gehouden met de muiterij, welke in den vóórzomer op de Engelsche vloot uitgebroken was en ten gevolge had gehad, dat de oproerige matrozen den mond van de Theems gesloten hadden gehouden; deze muiterij werd echter spoedig bedwongen.
Half Juni lag de gansche vloot van 80 schepen, met de ingescheepte troepen, voor anker voor Texel. Opperbevelhebbers waren voor de zeemacht de vice-admiraal de Winter, voor de landmacht de luitenant-generaal Daendels.
De pontonniers, ter sterkte van ± 30 man, werden den 19den Juni '97 van Haarlem naar Texel gedirigeerd, om zich onder de bevelen te stellen van den luitenant-kolonel der genie Krayenhoff. De inscheping duurde van 6-13 Juli. Den 9den September had de ontscheping plaats. De pontonniers werden ingekwartierd te Barsingerhorn en vertrokken vandaar den 7den October naar Dordrecht, waar zij den 14den October aankwamen. (Zie P.J. Blok, Gesch. van het Nederl. volk III, blz. 62 vlg. en J. Eysten, Gesch. der Nederl. Pontonniers, blz. 98).

[p. 107]

Holland tegen de Engelschen, tot welke de geheele kompagnie met den trein van 25 blikken pontons werd ingescheept op binnenschepen, en de manschappen op deze verdeeld; de togt ging te water over Gouda, het Haarlemmermeer, Sparendam, over het IJ en bij Zaandam over de rivier de Zaan, naar Alkmaar. Aldaar zoude de pontontrein mobiel gemaakt worden; echter werd dit door het gevecht op den 2^den October belet, bij hetwelk de Engelschen het vereenigd fransch-hollandsch legerkorps terug dreven. Dien ten gevolge moest de pontontrein en de kompagnie weder te water naar Amsterdam terugkeeren¹⁾.

Den 6^den October wederom een gevecht plaats hebbende bij Beverwijk, te Castricum op den 7^den October, werd door een groot misverstand, de kompagnie pontonniers gelast naar Vianen bij Utrecht zich te begeven, in de meening dat aldaar eene brug over de Lek zou gelegd worden; echter gebeurde dit niet.

De Engelschen werden teruggedreven tot aan den Helder en moesten kapituleeren om wederom naar hun land terug te kunnen keeren, ten gevolge waarvan

1) Den 10den September had Brune persoonlijk een aanval op de stelling der Engelschen in de Zijpe geleid, maar was met groote verliezen afgeslagen. Daags daarna had de opperbevelhebber der Gallo-Bataafsche strijdkrachten de pontonniers naar Alkmaar ontboden, waarheen Daendels teruggetrokken was. Op den 19den September (slag van Bergen) verlieten de pontonniers met hun materieel Dordrecht en kwamen den 22sten te Alkmaar aan.
Op den 2den October werden de vijandelijkheden hervat met den aanval der verbonden Engelschen en Russen langs de geheele linie in den omtrek van Alkmaar; Brune trok, na hevige gevechten bij Schoorl en Bergen, op Beverwijk en Purmerend terug.
Bij de 1ste brigade van de divisie Daendels was reeds vroeger (vóór 10 September) eene compagnie pontonniers ‘met de bruggen’ ingedeeld geweest. (Zie Nieuwe Spectator, 8ste deel 1854, blz. 66).

[p. 108]

de kompagnie pontonniers met haren trein de Lek verliet en zich weder naar haar vast garnizoen Dordrecht begaf, alwaar de pontontrein opgelegd werd.

Het was op deze watertogten dat berigtgever zich van de handig- en bedrevenheid der hollandsche schippersgasten proefondervindelijk overtuigde.

In den jare 1804 is de kompagnie pontonniers weder mobiel verklaard, en marcheerde van Dordrecht andermaal naar den Helder, alwaar dezelve onder de bevelen van fransche Hoofd-officieren der artillerie werd gesteld. De pontonniers werden gebezigd om door middel van zoogenaamde landingsbooten het geheele artillerie- en pontonmaterieel in te schepen op groote transportschepen voor een beraamde expeditie¹⁾. Ook bij deze werkzaamheden betoonden de pontonniers zooveel geschikt- en bedrevendheid, dat de Fransche Hoofdofficieren gestadig hunne groote tevredenheid betuigden, en een zoodanig gunstig rapport uitbragten, dat tengevolge van hetzelve de kommandeerende officier der pontonniers een vereerend getuigschrift van wege den Minister van Oorlog²⁾, benevens een gratificatie van 800 gulden ontving.

De beraamde expeditie werd wederom door eenen zamenloop van omstandigheden verijdeld.

1) In het voorjaar van 1804 had de opperbevelhebber der vloot Verhuell te Vlissingen een groote vloot bijeengebracht van 378 schepen met 1480 vuurmonden en 3600 matrozen. Van uit den Helder zou de voorgenomen expeditie gesteund worden. (Zie Blok, VII blz. 148).

2) Pijman.

Veldtocht in Duitschland 1806-1807.

In het jaar 1805 is een detachement der kompagnie pontonniers zonder materieel met het legerkorps onder

[p. 109]

den generaal Dumonceau naar Oostenrijk gemarcheerd, en is, zonder eenige velddienst bewezen te hebben, wederom naar haar garnizoen Dordrecht teruggekeerd¹⁾.

Het was in den jare 1806, dat de kompagnie mobiel verklaard werd, en, gevoegd bij het vereenigde hollandsch-fransch legerkorps met overhaasting over Wezel naar Duitschland marscheerde²⁾.

De bedoeling was dat de pontonniers te Wezel hunnen trein zouden inwachten, die den Rijn op zou komen, echter werd, door zich weersprekende orders en contra-orders, de misslag begaan, dat de pontonniers met geforceerde marschen naar Hameln moesten oprukken.

Intusschen arriveerde later werkelijk de pontontrein te Wesel, de geleiders echter, de pontonniers aldaar niet meer aantreffende, zakten de met den pontontrein beladen schepen weder den Rijn af naar Dordrecht.

Het was in het begin van November 1806 dat geheel het vereenigd legerkorps³⁾ post vatte bij

1) IIde legerkorps (generaal Marmont), Bataafsche divisie (generaal Dumonceau). Hiervan ging o.a. het detachement pontonniers, sterk 1 officier en 29 onderofficieren en minderen, op 7 Augustus 1805 ter reede van Texel aan boord, na 31 Juli t.v. uit het kamp te Zeist te zijn vertrokken. De pontonniers, onder den 1sten luitenant de Howen vertrokken met de andere troepen den 4den September naar Duitschland en Oostenrijk. (v.L.S., I, blz. 316; Blok, VII, blz. 167).

2) Den 23sten September werd last gegeven om van uit Zeist naar Wezel af te marcheeren. Op 25 September, toen de troepen te Nijmegen rustdag hielden, gelastte Napoleon dat de marcheerende troepen voortaan onder bevel van generaal Michaud zouden staan en dat de generaal Dumonceau aan het hoofd zou komen van de troepen welke hier te lande achterbleven; Dumonceau vertrok eerst den 26sten October uit Zeist. Het later opgerukt detachement pontonniers stond onder den kapitein Benthien. (v. Löben Sels, II, blz. 21 en 24 en Gesch. Pontonniers, blz. 101).

3) Het hoofdkwartier van den Koning en de divisie Gobert kwamen op 7 November te Ertzen op den linker Wezeroever bij Hameln. (v.L.S., II, blz. 145).

[p. 110]

Hameln, aan den linkeroever der Wezer, ten doelwit hebbende die vesting in te sluiten en tot de overgave te dwingen. Om hiertoe te geraken moest men zich alvorens van den regter Wezeroever meester maken.

Het dorp Ohr werd uitgekozen als het punt alwaar een schipbrug zoude te leggen komen, en aan de pontonniers werd opgedragen zoodanige brug aldaar te slaan. De kommandeerende officier vond echter tot zijne groote verbazing hoegenaamd geen hulpmiddelen voorhanden om dien arbeid te beginnen.

Diensvolgens moest men ernstig bedacht zijn om de tot de brug benoodigde behoeften op te sporen.

Dadelijk werden manschappen naar de woningen der dorpelingen gezonden om aksen, bijlen, spaden, schoppen enz. op te halen en eene ploeg moest uit eene laan, bij een in de nabijheid gelegen landgoed boomen (ypen, essen enz.) vellen om tot onder- en bovenliggers te dienen. Deze boomen werden slechts aan twee zijden beslagen.

Intusschen was de veerman van dit dorp opgespoord. Deze moest verklaren wáár zijne veerpont gebleven was; hij wees de plaats in de rivier aan alwaar de Pruissen dezelve hadden doen zinken.

Deze pont werd spoedig door onze handige mannen opgehaald, de lekgaten gestopt, het vaartuig gekalfaat, terwijl ook de veerman zijne pontreep aanwees, die dadelijk weder dienstbaar gemaakt werd.

De pontonnier-kapitein vroeg toen aan het naastbijgelegen bivak een detachement ter dekking van de te verrigten werkzaamheden om de vijandelijke jagers te observeeren.

Deze voorloopige werkzaamheden waren den 8^sten

[p. 111]

November tegen den avond afgeloopen, zoodat toen reeds detachementen behoorlijk overgezet konden worden, welke voorloopige gemeenschap tusschen beide oevers den kommandeerende officier ten dienste van het leger allernoodzakelijkst toescheen. Evenwel was dit niet het geval bij een zeker admiraal [Bloys van Treslong]¹⁾, die als aide-de-camp van Koning Lodewijk fungeerde en aan wien door Z.M. het oppertoezigt van den bruggenarbeid opgedragen scheen te zijn.

Deze verzette zich (tegen) het in werking brengen van het pontveer, met te zeggen, dat Z.M. verlangde ‘dat er eene brug zoude leggen’ - waarop kapitein Benthien verklaarde, dat deze heele toestel in weinige minuten wederom uit den weg konde geruimd worden.

Intusschen hadden de detachementen hollandsche jagers, drie of vier dagen te voren op hooger bevel, twintig en meer uren stroomopwaarts alle Weservaartuigen, die zij magtig konden worden, in beslag genomen. Deze kwamen de rivier afzakken tot bij Ohr en wel in zoo groot aantal, dat men daarmede wel vijf of zes bruggen zou hebben kunnen slaan. Bijgevolg had men de keuze van vaartuigen van gelijke boordshoogte, welke tevens de overige vereischten bezaten.

Nu wilde kapitein Benthien ingevolge de regelen van het bruggen slaan de arbeid doen beginnen, te weten: door aan de vaartuigen onderling den ge-

1) Bloys van Treslong was schout-bij-nacht in 1797 en nam deel aan het zeegevecht bij Kamperduin op 11 October. Daar hij reeds te voren van oranje-gezindheid verdacht werd en zijn afdeeling slechts een gering deel aan den strijd had genomen, werd hij ‘wegens nalatigheid en begane misslagen’ door een krijgsraad streng gestraft.
In 1808 was hij commandant van het eskader voor de Maas.

[p. 112]

pasten afstand in de brug te geven, afhangende van derzelver draagvermogen, alsmede van de lengte en sterkte der onder de dekvloer geplaatste ribben. Ook deze beschikking werd wederom door den admiraal gelaakt en hij beval, hem, kapitein, met eene magtspreuk om de heele waterbreedte met boord aan boord leggende vaartuigen te overbruggen. Geen der gegronde tegenwerpingen wegens dit onzinnig bevel mogten baten, zoodat des admiraals beschikking ten uitvoer moest worden gebragt, daardoor van zichzelf het getuigenis blootleggende zijner volstrekte onkunde van een dienstvak, dat, ofschoon welligt niet op verzoek aan hem opgedragen, hij liever aan den pontonnier had moeten overlaten en zich zelf voor compromesse bewaren, terwijl de pontonnier slechts den ontvangen last, hoewel niet zonder tegenstreving, volvoerde.

Al de aangevoerde vaartuigen werden nu met de toebehoorende ankers en touwen verankerd en met de van lieverlede aangebragte beslagen boomstammen belegd en naardien vele dezer vaartuigen met planken gedekt waren, zoo werden deze afgebroken om als dekplanken te dienen, zoodat eenige, wegens derzelver dunheid, dubbel en zelfs drievoudig op elkander gelegd werden^a).

In den loop van dezen arbeid arriveerde de Koning met zijn geheele staf en nam zijn hoofdkwartier in het dorp.

De brug voltooid zijnde vond Benthien raadzaam de hobbelige dekvloer met een laag zand en stroo te beleggen.

a) Nota. - De verbinding der ribben onderling en met de vaartuigen geschiedde met einden touw. Zware beslagen boomstammen dienden voor sluitribben. (Noot van den verzamelaar).

[p. 113]

Toen gedurende den aanbouw der brug de pontonnier-kapitein, ten einde den arbeid te bespoedigen eenige timmerlieden van de regimenten Infanterie aanvroeg, zond men een troep fransche sappeurs¹⁾ naar de brug. Deze manschappen schenen echter hunne bijlen en verder gereedschap uitsluitend als pronkstukken te beschouwen, aangezien zij hetzelve niet wisten te gebruiken, zoodat men die in-den-wegloopers als zoodanig weder spoedig wegzond.

Gedurende den bruggenarbeid kwam een uit het hoofdkwartier gezonden ordonnans-officier zich bij den kapitein Benthien vervoegen als overbrenger der magtiging: ‘dat de pontonniers in geval van gebrek aan touwwerk beschikken mogten over de touwen der klokken van de dorpstoren.’ Deze voortreffelijke idee werd door Benthien beantwoord ‘dat dit schrandere denkbeeld heel wel te Keulen of Meintz uitvoerbaar zou wezen, aangezien de klokkentorens der steden nog al eenige keus van touwwerk zouden opleveren, doch dat het jammer was: het enkele schamele touw in een nietige dorpstoren weinig zoude helpen.’

Het was vervolgens gedurende de opvolgende nacht, dat bij den schijn der helder brandende bivakvuren, de Wezer-overtogt van het fransch-hollandsch legerkorps geschiedde, terwijl men intusschen met reden eenen uitval der Pruissen uit de vesting Hameln verwachtte, hetgeen echter tegen verwachting niet plaats vond.

De kommandant der pontonniers had intusschen werk genoeg met het toezigt op den geregelden brugovergang.

1) Iedere compagnie had hare afzonderlijke sappeurs, onder een sergeant-sappeur Ze waren sierlijker gekleed dan 't overige gedeelte van den troep, met berenmutsen en wit lederen schootsvellen.

[p. 114]

Den volgenden dag marcheerden de laatste troepen over de brug en tevens kwam dien dag reeds een pruissisch generaal in het hoofdkwartier, waarop men al dadelijk mompelde van de spoedige overgave van Hameln. Tegen den avond van 13 November¹⁾ vertrok Koning Lodewijk reeds weder naar Holland.

Op het laatst was ik verwonderd dat de overtogt volstrekt gedaan was en men aan mij hoegenaamd geen orders achtergelaten had, hoe en op welke wijze mij in alle gevallen te gedragen en waaraan mij te houden, terwijl ik vernam hoe de armee hoe langer zoo meer voorwaarts snelde, zoodat mij tegen den avond met mijne pontonniers geheel alleen bevond, gedekt door eene sauve-garde, uit het hoofd-kwartier achtergebleven. Iets naders willende weten, snelde ik naar het een uur ver verwijderde hoofdkwartier van den generaal Dumonceau, om aldaar bevelen te vragen.

Mij ziende was genoemde generaal verwonderd, dat de pontonniers zich nog bij de brug bevonden, verklarende: ‘dat bij aldien ik met mijne kompagnie niet gevangen genomen wilde worden, ik maken moest spoedig weg te komen’, waarop ik vroeg of de brug verbroken of verbrand moest worden?

Hierop was het weifelend antwoord: ‘dat de brug maar moest blijven liggen om aan traineurs gelegenheid tot den overtogt te geven.’

De kompagnie werd nu verzameld en vervoegde zich bij het hoofdkwartier.

De werkzaamheden alsnu vooreerst voor de kompagnie afgeloopen zijnde, dwaalde dezelve met het hollandsch legerkorps onder bevel van den generaal

1) Koning Lodewijk liet zijn troepen, die deel uitmaakten van het legerkorps-Mortier, onder Dumonceau achter.

[p. 115]

Dumonceau bij Hameln in een halven cirkel, om de vesting in het oog te houden. Eindelijk vestigde zich het hoofdkwartier te Oldendorff, 2 uren beneden Hameln aan de Wezer (nadat het fransche legerkorps onder bevel van den Maarschalk Mortier zich van het hollandsche had afgescheiden) en marscheerde naar Zweedsch-Pommeren. De kompagnie pontonniers begaf zich mede naar Oldendorff. Aldaar ontving de kapitein Benthien den last om eene waterverkenning te doen, ten einde de plaats op te sporen alwaar gevoegelijkst eene schipbrug over de Wezer konde gelegd worden.

Hij, kapitein, begaf zich diensvolgens naar het pontveer, zijnde een groot kwartier uurs van Oldendorff verwijderd, bij zich hebbende twee intelligente pontonniers. Aldaar bevond zich aan het veerhuisje slechts eene kleine boot op de rivier, - de pont hadden de Pruissen doen zinken. Met deze schuit deed Benthien nu zijne verkenning en oordeelde de plaats van het veer geheel ongeschikt tot het leggen eener brug, uithoofde te hevige waterwervels aan den linker rivieroever belemmering in den arbeid zouden teweeg gebragt hebben.

Omtrent 10 minuten gaans van daar bevond zich een dorp (Fischbeck?)¹⁾ waarheen hij kapitein den pontonnier Versteeg zond om eenige provisie te koopen.

Met zijne verkenning bezig zijnde, her- en derwaarts de rivier op te varen, bevond Benthien zich juist weder aan den regteroever, toen hij genoemden pontonnier in vollen loop naar zich zag toesnellen, wordende achtervolgd door twee pruissische husaren.

1) Fischbeck ligt op den rechter oever. De pontonnier, die van het dorp kwam, was op den linker oever; dit dorp moet dus Fuhlen, Lachem of Haverbeck zijn geweest.

[p. 116]

Versteeg, ziende dat de boot aan de overzijde was, sprong onmiddellijk geheel gekleed in de rivier en zwom naar den overkant. De husaren maakten de benauwdheid des armen schelms nog grooter, door op hem met hunne karabijnen te schieten.

Langzamerhand kwamen er meer husaren opdagen, welke, toen dezen een vijandelijken officier bemerkten, mede op hem begonnen te vuren, echter gelukkig zonder te raken. Versteeg werd spoedig uit het water in de boot getrokken en wij ons achter het veerhuisje plaatsende, trachtten ons zoo goed mogelijk voor de langssnorrende kogels te bergen, die al spoedig in aantal toenamen, aangezien mede een troep vijandelijke buksenjagers, door schuinsch aangebragte schoten flankeerde, zoodat wij uit de rigtingen der den grond bestrijkende kogels ontwaarden, wij niet dan met levensgevaar eene schrede voorwaarts van achter onze schutsweer zouden hebben kunnen gaan.

Dat schieten hield wel een uur lang aan, totdat eindelijk een der adjudanten in het hoofdkwartier door een kijker ontwaarde dat er op de hoogte van het veerhuis iets gaande was.

Alstoen werd er oogenblikkelijk eene patrouille infanterie naar ons afgezonden, welke met den vijand aan den overkant dadelijk kogels begon te wisselen, zoodat kapitein Benthien met zijne beide pontonniers die gelegenheid waarnamen om, regt toe regt aan, buiten bereik van 't vijandelijk lood te loopen.

Bij zijne aankomst in het hoofdkwartier gaf kapitein Benthien den generaal alle mogelijke inlichting omtrent de gedane rivierverkenning.

Nu verliepen er verscheidene dagen in welke er onderhandelingen tusschen het hoofdkwartier en den kommandant van Hameln plaats hadden, hetgeen ten gevolge had, dat de vesting zonder dat daaruit een

[p. 117]

kanonschot was gedaan, zich op den (21^sten November) overgaf¹⁾.

Toen nu de bezetting krijgsgevangen de vesting verliet, vierde hij, kapitein, zijne gedachten bot over het wisselvallige van 't krijgsmanslot, blijkende hier uit de diepe inwendige vernedering op het gelaat der gevangen Pruissen te lezen, wier vroegere opgeblazen trots, thans, daar zij door den dronken, zoo min geachten hollandschen soldaat geëscorteerd werden, op het diepste gekrenkt was²⁾.

Na de overgaaf van Hameln ontving de kommandeerende officier der pontonniers voor het eerst eene schriftelijke order, en wel, om zich dadelijk naar de verlaten brug bij Ohr te begeven, welke brug moest worden afgebroken om de zamenstellende deelen de Wezer af naar Nienburg (welke stad toen nog in handen der Pruissen was) te vervoeren, ten einde voor of bij deze plaats weer tot eene brug vereenigd te worden.

Te Hameln (alwaar alles in de grootste wanorde was) vernam hij, kapitein, dat zijne bij Ohr geslagen brug nog denzelfden avond, toen ze door ons verlaten werd, vernield was door de Pruissen, die de vaartuigen en afgeworpen dekvloer pêle-mêle de rivier hadden laten afdrijven, zoodat dientengevolge onze pontonniers benedenwaarts Hameln de grootste moeite en inspanning moesten doen om het verstrooide overschot der brug op een punt te verzamelen.

1) De commandant van Hameln was de generaal von Schöler, de bezetting was sterk geweest 9000 man. (v.L.S. II, blz. 145; 150). De Hollandsche divisie telde ± 5000 man.

2) Deze sarcastische opmerking is teekenend voor de meening, die men in die dagen dikwijls ten aanzien van den hollandschen soldaat koesterde. - Een bataillon van het 8ste regiment geleidde de gevangenen naar Munster.

[p. 118]

Van de meeste vaartuigen hadden de Pruissen de roers weggenomen, de ankertouwen waren gekapt en de ankers dus op den rivierbodem gebleven, zoodat kapitein Benthien genoodzaakt was te Hameln ankers, hout en touwwerk te requireeren.

Met deze bereddering moest intusschen de grootste spoed gemaakt worden, zoodat de kompagnie het terdegen volhandig had. De pontonniers werden op de vaartuigen verdeeld en op dezen 10 à 11 uren langen watertogt van Hameln naar Nienburg¹⁾ bleek de handig- en bedrevenheid onzer hollandsche schippersgasten ten volle, want de Wezer was door het vele regenwater zeer gewassen en snelstroomend, en de vaartuigen roer- en dus stuurloos.

Bij Rinteln bevind zich eene steenen brug. Hij, kapitein, eischte de ervarendste schippers dier plaats op om als loodsen de vaartuigen onder de brug door te brengen, - dan, geen hunner durfde²⁾ dit te ondernemen wegens de gebrekkige wijze waarop de schepen moesten worden bestuurd, in aanmerking genomen den sterken stroom en den hevigen aandrang van het water tegen de brug.

Twee der beste pontonniers echter aarzelden niet, maar boden zich dadelijk vrijwillig aan om dit moeyelijk werk te doen, mij overhalende dit maar aan hun over te laten. Hetgeen dan ook met het beste gevolg geschiedde onder het aanschouwen van honderden van inwoners, die nieuwsgierig naar den uitslag dezer stoute onderneming zich aan den rivierkant verzameld hadden.

Al de vaartuigen door gemelde twee pontonniers

1) De afstand Hameln-Nienburg langs den stroomdraad bedraagt ongeveer 105 K.M.

2) Zou dit de ware reden geweest zijn?

[p. 119]

bestuurd, passeerden gelukkig de brug en wij vervolgden onzen togt naar Nienburg, vernemende onder weg, dat ook deze vesting alreede gekapituleerd had¹⁾.

De vaartuigen werden daar ter plaatse op een punt verzameld, en de pontonniers bij de burgers ingekwartierd, om nadere bevelen af te wachten.

Kapitein Benthien kreeg vervolgens last om deze vesting te evacueeren van het aanwezige grof geschut, namelijk van de 12 en 24 ℔rs kanons, deze op onze weder in orde gebragte vaartuigen in te schepen en dit geschut te vervoeren naar den mond der Wezer, hetzelve aldaar te ontschepen en op de vaste batterijen aan die rivier, alsmede op die aan den uitloop der Elbe niet ver van Stade ter afwering van en ter verdediging tegen vijandelijke schepen te plaatsen²⁾.

Bij dezen arbeid, in het midden van het natte en gure wintersaisoen, betoonden de pontonniers wederom zeer veel bedrevenheid en intelligentie, en wel voornamelijk bij de werkzaamheden om van de vesting Nienburg dit geschut scheep te brengen door middel van de eenvoudigste hulpmiddelen en werktuigen. Dit verrigt zijnde, scheepte zich de kompagnie in op deze zelfde vaartuigen en zakte daarmede de Wezer af tot aan Bremerlehe³⁾, alwaar het geschut

1) De bezetting van Nienburg, onder bevel van den hoogbejaarden generaal Strachwitz, gaf zich den 25sten November over. (v.L.S., II, blz. 152).

2) De generaal Dumonceau trok den 26sten November over Verden naar Bremen, waar den 28sten d.a.v. het Hollandsche hoofdkwartier gevestigd werd, terwijl de onderscheidene korpsen beide oevers van den Wezer tot aan de zee in het oog hielden, om den Engelschen handel te beletten. Op verschillende punten werden kust- en oeverbatterijen opgericht en bewapend. (v.L.S., II, blz. 152, 153).

3) Bremerlehe = Lehe. Geestendorf, thans één met Geestemünde.

[p. 120]

onder de ongunstigste omstandigheden weder ontscheept werd.

De oevers der Wezer waren met ijsschollen bedekt en het dooiweder maar ten halve, zoodat deze zware massa's door vetten en glibberigen grond, als het ware gesleept moeten worden.

Aldaar werden de bewuste vuurmonden door hem, kapitein, overgegeven aan een hollandschen kolonel¹⁾ der Artillerie, welke de beschikking maakte dat een gedeelte der stukken naar de batterijen bij Geestendorf digt aan den regter oever der Wezer vervoerd en de overige over land naar Stade aan de Elbe gebragt moesten worden.

Dit laatste en moeylijkste transport werd wederom van de pontonniers gevergd. Deze laadden de hun toegewezen 24 ℔rs op stevige boerenwagens (bij gebrek aan meer gepaste transportmiddelen). Een ingevallen vorst maakte gelukkig de wegen tot dit moeyelijke vervoer geschikt.

Te Stade aangekomen zijnde, werd dit geschut ingescheept op de rivier de Schwinge welke haren uitloop in den linkeroever der Elbe heeft, en vervolgens de vuurmonden door kanonniers en pontonniers aan de Elbemonding op de batterijen gebragt.

Daarna scheen en bleek later de velddienst van 1806 voor de kompagnie pontonniers afgeloopen te zijn.

De kompagnie marcheerde na afloop dezer moeyelijke werkzaamheden - waarvan dezelve onder het opperbevel van den hollandschen veldheer D(umonceau) weinig dank genoot -²⁾ naar Stade om zich aldaar eenige weken te verademen.

1) Kolonel Martuschewitz, tijdelijk vervangen door den (luitenant)-kolonel Gey.

2) Deze opmerking is mij niet geheel duidelijk; is het een verwijt aan Dumonceau gericht, dan is dit onbillijk.

[p. 121]

1807.

In 1807, in de eerste dagen der maand April begon voor de hollandsche pontonniers een gewigtige en allezins gedenkwaardige velddienst opzigtens den in dat jaar verrichten bruggenarbeid¹⁾.

Hij, kapitein, mag vrijmoedig bekennen en verklaren: dat alles wat dezen arbeid betrof: overleg, vinding, planregeling en algemeen overzigt uitsluitend van hem, kommandeerende officier afhing en naar zijn beste weten toegepast werd.

De kompagnie kreeg te Stade den last om met geforceerde marschen zich te begeven naar Artlenburg (over Lünenburg)²⁾.

Aldaar ontving kapitein Benthien van den franschen generaal der artillerie Drouas de order om een schipbrug over de Elbe (aan welker linkeroever voornoemd stadje gelegen is) te leggen. Deze brug moest tot communicatie dienen der aan wederzijdsche oevers zich bevindende arméekorpsen.

De deskundige generaal had bij tijds de voorzorg gebruikt, dat aan hem, kapitein, toegevoegd werd een hannoversche kommissaris of intendant, die gelast werd voorloopig alles wat tot den bruggenarbeid noodig was, bijeen te brengen, en aan de kompagnie bij hare aankomst over te geven, zoodat geene middelen ontbraken om den arbeid geregeld te beginnen

1) Op 22 Februari 1807 bedroeg de sterkte van het detachement 47 hoofden (v.L.S., II, blz. 158), op 5 Mei 2 offic. en 44 onderofficieren en minderen. (Sypesteyn, Gesch. der Rijd. Art., blz. 103, noot).

2) Aan den weg Lüneburg-Lauenburg. De brug diende voor communicatie van het 8ste legerkorps (Mortier).

[p. 122]

en door te zetten. Hij, kapitein, had almede nog te zijner beschikking een ploeg gerequireerde burger timmerlieden met een werkbaas.

De Elbe heeft ter plaatse voornoemd een breedte van ongeveer 900 rijnl.¹⁾ voeten, zoodat tot de brug een aantal van 46 vaartuigen, zoogenaamde Ebers gebezigd werden. Deze schepen hadden eene lengte van 48-50, bij eene breedte van 18-20 voet. Hunne bodem had veel gelijkenis met die eener praam. Zij werden van boord tot boord op afstanden van 16 à 17 voet van elkander gelegd.

De leggers of balken waren van 7 à 8 en van 8 à 8 voet vierkant. De planken hadden eene lengte van 16 voet bij 2 duim dikte, bij verschillende breedte. Ankers en kabels waren er van het soort zooals de Elbescheepvaart zulks meebragt.

Deze brug was in twee en een halve dag voltooid. Op de dekvloer werd eene laag zand gelegd en zij werd aan weerszijde van eene leuning voorzien.

De uitvaart bestond uit twee schepen en de doorlaat was zoo wijd, dat ook de grootste Elbeschepen gemakkelijk passeeren konden. De uitvaart sloot zich boord aan boord aan de brug, zoodat sluithouten onnoodig waren, en men slechts aan de vier hoeken met lijnen aan bouten geslagen, behoefde vast te sjorren. Wijders had de uitvaart eene galg van zoodanige hoogte, dat de kabel van het doorlaatanker geene belemmering op de dekvloer konde te weeg brengen, ten welke einde dit ankertouw om een tusschen het midden en op de achterwaarts verlengde dekvloer der uitvaart geplaatste kaapstander liep, terwijl het vóór over een, de kat vervangend, rondhout tot verbinding der galgstijlen dienende, gierde.

1) Een Rijnlandsche voet = 0,3139465 Meter.

[p. 123]

Door middel van dezen kaapstander nu werd de uitvaart gemakkelijk bewogen.

De galg overspande de voorstevens der twee uitvaartschepen, en het rondhout was, ter voorkoming der afglipping der gierreep, eenige duimen beneden de boveneinden der galgstijlen aangebragt.

Deze brug was de volmaakste welke onder toezigt van hem, kapitein, geslagen werd, om reden tijd en hulpmiddelen dit gedooogden, waarbij nog komt, dat dezelve bij zeer zacht en stil weder geslagen werd. Doch weinige dagen na de voltooying, werd het wêer zoodanig onstuimig en de wind zoo hevig, dat de golfslag op deze aanzienlijke waterbreedte zoo groot was, dat men de voor- en achterstevens der vaartuigen met verhoogings schutsplanken, tegen dien golfslag moest voorzien. Wijders werden, tot meerdere stevigheid en ter voorkoming der uiteenwerking der brug tusschen de voor- en achterstevens der naastliggende schepen balktangen of spanribben aangebragt, welke de naar zich toe gekeerde boorden van twee vaartuigen overspanden. Deze balken waren aan hun midden ingekeept, ter plaatse, alwaar ze in de boorden vatteden, en werden met twee vlotnagels daaraan bevestigd.

Ten einden de boordshoogte der vaartuigen gelijk te maken en dus de dekvloer waterpas te krijgen, werden dwarsribben, op beide boorden steunende, en daarop andere balken in de lengte gelegd, en zoo vervolgens tot dat de dekvloer de vereischte hoogte had. Dit raamwerk werd onderling en met de vaartuigen met groote nagels en krammen verbonden.

De beide zandige oevers der rivier zeer vlak afloopend zijnde, moesten de vleugels der brug op schragen van verschillende hoogte gebouwd worden.

Ten slotte zij, ten opzichte dezer brug, nog aan-

[p. 124]

gemerkt, dat de ondervinding den pontonnier-officier soms de grootste verlegenheid doet beleven waarin hij door gerequireerde burgerwerklieden kan gebragt worden.

Hem, kapitein, gebeurde het namelijk, zoowel bij deze brug als op een anderen tijd elders bij Demmin, dat wanneer ook slechts het gerucht van den nabij gewaanden vijand in omloop was, of zich het vijandelijk vuur in de verte deed hooren, als toen al de zoodanige werklieden, onder allerlei voorwendsels, trachten weg te sluipen, en eens weg zijnde niet meer te vereenigen waren, zoodat het een door de ervaring gestaafde daadzaak is, dat zoodanige ambachtslieden nimmer met militaire ouvriers te vergelijken zijn, zoo min als dat daarvan dezelfde dienst als van de laatsten zoude te verwachten zijn.

De kompagnie bleef twee volle maanden te Artlinburg gestationneerd, waarna dezelve in het begin der maand July 1807¹⁾, op eene order van den maarschalk Brune, met overhaasting naar de Zweedsch-Pommersche grenzen zich begeven moest, met achterlating van een gering detachement, ter surveillance van de brug bij Artlinburg.

De kompagnie arriveerde in de stad Demmin, gelegen in Pruissisch-Pommeren, zijnde deze plaats ge-

1) In de eerste dagen van December 1806 was het 8ste legerkorps onder den maarschalk Mortier van Hamburg naar Mecklenburg opgerukt, vervolgens oostelijk getrokken om de vijandelijke macht, in Zweedsch-Pommeren vereenigd, in het oog te houden. De maarschalk kwam den 12den December te Anclam bij den Oder en vestigde aldaar zijn hoofdkwartier (v.L.S., II, blz. 152). De divisie Grandjean (vroeger Michaud) nam stelling bij Anclam, de divisie Dupas bij Demmin. Een brigade Hollandsche troepen, sterk ± 3000 man, door Dumonceau aan het 8ste legerkorps overgegeven, vertrok den 9den Maart van de Elbe naar Pommeren. Den 28sten werd deze brigade uit Hameln versterkt en nam deel aan de insluiting van Stralsund. (v.L.S., II, blz., 244 e.v.).

[p. 125]

legen aan de rivier de Peene, welke de grensscheiding tusschen zweedsch- en pruissisch-Pommeren daarstelt.

De pontonniers kwamen aldaar onder het kommando van den franschen kolonel Bourchard, welke den kapitein Benthien last gaf om in de haven van Demmin de voorbereidselen te bewerkstelligen tot het daarstellen van twee schip- en twee schraagbruggen, elk ter lengte van 250 voet, weshalve hij 36 à 40 vaartuigen, zoo als dezelve aldaar op de rivier gevonden worden liet bijeenbrengen. Deze vaartuigen waren veel gelijkende op, hoewel veel kleiner, dan onze turfschepen.

Ankers, touwen enz. tot de brug benoodigd, werden bij de aanwezige schippers opgehaald. Elk vaartuig werd voorzien van ribben en planken enz., ijzeren krammen werden aangemaakt, in 't kort, geene behoeften werden vergeten om twee bruggen te kunnen slaan. De benoodigde schragen werden door opgeeischte burgerwerklieden aangemaakt. Men gaf ze eene hoogte van 5, 6 à 7 voet. De benoodigde ribben, planken enz. voor deze twee schraagbruggen werden insgelijks bijeengebragt.

Eindelijk al de materialen voor de beide schipen schraagbruggen aanwezig zijnde, maakte kapitein Benthien den kolonel der artillerie en deze aan den maarschalk Brune rapport, dat alles tot den bruggenbouw gereed was.

De Maarschalk overtuigde zich van alles in persoon, vond alles goed, en verwonderde zich zeer over den spoed, waarmede de kompagnie pontonniers alle behoeften bijeengebragt had, zoodat vleyende goedkeuring aan deze, haar kommandant en aan den kolonel betuigd, de belooning daarvoor uitmaakten¹⁾.

1) In het laatst van Januari was de maarschalk Brune opgetreden als opperbevelhebber der drie Hanze-steden en van de krijgsmacht aan de Oostzee staande, waartoe de divisie Dumonceau behoorde. (v.L.S., II, blz. 250).

[p. 126]

Men moet weten, dat de wapenstilstand tusschen de fransche en zweedsche armee den 13^den July des nachts om 12 uur ten einde liep¹⁾.

Als bijzonderheid moge aangemerkt worden, dat de Zweden reeds den 12^den July of wel den 11^den dat verdrag verbraken, en van hunne zijde zich kanonschoten als signalen hooren lieten.

Het gebulder van eenige dezer kanonschoten in de nabijheid van Demmin deed onze gerequireerde burgerwerklieden wegloopen, zoodat zij niet weder bijeengebragt konden worden, en deze was de tweede reis, dat hij, kapitein, zich overtuigde, hoe weinig rekening de officier kan maken op zoodanige onwillige werklieden, zoo ambachtslieden als schippers, zoodat men militaire ouvriers niet genoeg op prijs kan stellen²⁾.

Den 13^den July gebeurde het volgende: des namiddags om 4 uren werd er onverwachts alarm in de stad geslagen en de adjudanten van den Maarschalk Brune deden hun best het garnizoen bijeen te brengen. De pontonniers werden een kwartier uur buiten de stad aan de rivier de Peene geleid, alwaar

1) Deze wapenstilstand was op 18 April tusschen Mortier en den generaal Essen gesloten; de Koning van Zweden berustte er echter niet in en heel onverwacht werd zij op den 3den Juli door de Zweden opgezegd, onder kennisgeving dat de vijandelijkheden den 13den d.a.v. zouden worden hervat. (v.L.S., II, blz. 249, 302).

2) Men denkt hier onwillekeurig aan de burger-treinknechten en stukrijders met hunne gehuurde of gerequireerde paarden, die, wanneer het gevecht een ongunstige wending dreigde te nemen, de strengen der paarden doorsneden, de kanons achterlieten en zich op de paarden uit de voeten maakten.
Als tegenhanger zou men echter kunnen nemen de kettingongens van ons Nederl.-Indische leger.

[p. 127]

reeds twee bataillons italiaansche infanterie¹⁾ waren geposteerd, ten einde de aan den anderen oever staande zweedsche infanterie en artillerie in respect te houden.

De op dit punt zich bevindende paalbrug was in zoo verre door den vijand vernield, dat al de planken der dekvloer van dezelve afgeworpen waren, zoodat slechts de jukken en gedeeltelijk de ribben overbleven.

Hij, kapitein, kreeg toen door tusschenkomst van een aide-de-camp des Maarschalks Brune den last om deze brug met de pontonniers weder in orde te brengen.

(N.B. - Het werk moest onder 's vijands oogen volbragt worden wien het kon behaagd hebben op onze werklieden te vuren).

Deze reparatie geschiedde met onvermoeide inspanning, zoodat de brug des avonds te 11 ure weder hersteld was, zonder dat de Zweden zich intusschen vijandig gedroegen.

De herstelde brug werd door een sterk detachement infanterie bezet, en hij, kapitein, keerde met zijne kompagnie weder naar de stad terug.

Dien zelfden nacht ontving hij order om zich met de kompagnie in de vaartuigen, welke tot de twee schipbruggen moesten dienen, in te schepen, en met dezelve de Peene af te zakken en bij de steden Yerm (Jarmen) en Gutzkor (Gützkow) gezegde bruggen te leggen, welke ter passage der Franschen bij hunnen intogt op zweedsch grondgebied moesten dienen. Aangezien de rivier de Peene te weinig stroom had om de vaartuigen eenigszins spoedig te doen afdrijven,

1) Het korps van Brune was door de uit Italie gekomen divisiën Boudet en Molitor versterkt.

[p. 128]

zoo moesten de pontonniers zich gevallen (getroosten) dezelve de rivier af te trekken.

De nacht was duister en het eene onweder volgde het andere op, zoodat de pontonniers alleen door het gestadige weerlichten en de zich snel opvolgende bliksemstralen eenigszins verlicht werden.

De stad Yerm bereikt hebbende werd met den aanbrekenden dag begonnen. Deze (de brug) werd op de gewone wijze op 14 vaartuigen gelegd en moest even als die te Demmin en de later bij Gutzkor geslagene dienen tot passage en communicatie voor de fransche armee. (De afstand tusschen Yerm en Demmin is 5 uren).

De ribben werden slechts onderling door platte krammen en niet aan de boorden bevestigd. Elk schip werd verankerd. De Peene was doorgaans slechts 200 à 300 voet breed. Bij Yerm was de oever ter plaatse van het pontveer zeer vlak afloopende, zoodat de in de lengte gelegde pont de verbinding met het ligchaam der brug aan dezen en eene laag fachines het bruggenhoofd aan den anderen oever daarstelde.

Na afloop dezer werkzaamheden te Yerm wilde hij, kapitein, verder voldoen aan den gegeven last van den kolonel Bourchard¹⁾, en met de 13 overige vaartuigen de Peene verder afzakken naar Gutzkor om aldaar mede eene brug te slaan, toen onverwachts genoemde kolonel met zijn adjudant arriveerde om de brug te Yerm te inspecteeren. Deze vond dezelve ten volle goed en betuigde hem, kapitein, zijne volkomene tevredenheid.

Hij, kolonel, verklaarde tevens dat wij voor de

1) Martuschewitz nam deel aan het beleg van Stralsund.

[p. 129]

brug bij Gutzkor¹⁾ geene 13 vaartuigen zouden noodig hebben, aangezien de Peene aldaar dieper en smaller was, zoodat 8 voldoende zouden zijn.

Dewijl echter de kolonel hem, kapitein, geen order gaf om een minder aantal schepen mede te nemen, zoo namen de pontonniers de overige 13 mede, op last van hunnen kapitein, die doelmatiger vond in elk geval een paar onderliggers te veel als te weinig te hebben. Ook vond hij zich in zijne meening niet bedrogen, want zoowel de adjudant des kolonels als deze laatste hadden zich in het schatten der waterbreedte vergist, zoodat wij in plaats van 8 vaartuigen er 14 noodig hadden, weshalven wij bij gebrek aan een veertiende onderlegger een schraag aanmaakten. Ook deze brug werd op de gewone wijze daargesteld, en wel zonder behulp van burgerwerklieden uitsluitend door pontonniers en elk der bruggen werd in minder tijds dan één dag volledig geslagen.

De kompagnie pontonniers werd te Gützkow ingekwartierd en verbleef aldaar tot den aanvang der maand September 1807.

Nadat het zweedsche leger uit Duitschland geweken was en zich naar haar land terugbegeven had, trok het fransche gedeelte van ons armee-korps op naar Eylau, en het hollandsche naar Hamburg en Bremen. De kompagnie pontonniers marcheerde weder naar Artlinburg aan de Elbe en bleef aldaar tot in de maand November. De beide schipbruggen te Yerm en Gutzkor waren door ons aan de burgerlijke autoriteit overgegeven.

In November bekwam de kapitein Benthien bevel om met zijne kompagnie te marscheren naar Bremen

1) Jarmen ligt aan de Peene, Gütskow op eenigen afstand aan een zijriviertje van de Peene.

[p. 130]

en zich aldaar aan te sluiten aan de hollandsche artillerie onder den kolonel Martuschewitz. De brug over de Elbe werd overgegeven aan een detachement fransche infanterie en de werkzaamheden der pontonniers als zoodanig voor dit jaar geëindigd.

1808.

Van de maand November 1807 tot October 1808 heeft de hollandsche artillerie en de aan haar toegevoegde pontonnier kompagnie niets anders gedaan, als heen en weer te marscheren in het Oldenburgsche, alsmede tusschen Hamburg en Bremen. Wij waren veelal in even genoemd land gekantonneerd en werden geplaagd met veelvuldige inspectien door fransche generaals.

In de maand October 1808¹⁾ keerde de hollandsche artillerie gedeeltelijk en de kompagnie pontonniers in haar geheel in het vaderland terug. De pontonniers marscheerden naar Delft, alwaar zij, als een gevolg der reorganisatie²⁾, eene der vijf compagnieën van het pas geformeerde bataillon werklieden uitmaakte, welk bataillon samengesteld werd als volgt:

Eene kompagnie Mineurs, 2 kompagnieën timmerlieden en smeden, 1 geweermakers en 1 pontonnierkompagnie. Deze werd van 60 op 83 hoofden gebragt.

Volgens deze organisatie werden onze hollandsche pontonniers even als de fransche met geweren gewapend, doch de exercitiën daarmede en het poetsen derzelve zoo geheel strijdig met den aard en aanleg van den schippersgast³⁾ en baarden zooveel misnoegen

1) Op den 15den dier maand. (Sypest. R.A., blz. 107).

2) Bij Z.M.'s Decreet van 26 December 1807 N^o 1.

3) In een voor mij liggend eigenhandig schrijven van den kapitein G.D. Benthien, d.d. 3 Juni 1822, wijst deze zijn chef uitdrukkelijk op den afkeer der pontonniers van geweerexercitie. (Gesch. Nederl. Pontonniers, blz. 243).

[p. 131]

in deze kompagnie, dat verscheidene der beste sujetten deserteerden, door te Scheveningen met visscherspinken te vlugten naar de Engelsche vloot en zich daarop als matroos te laten aannemen.

Het beste van deze organisatie was, dat de helft der manschappen moesten zijn schippersgasten, de andere helft werklieden in hout en ijzer. Ook zou de kompagnie door vrijwillige werving voltallig hebben kunnen worden, waren niet de zoo gehate geweren het struikelblok geweest, terwijl de soldij der 1^e klasse op 8 en die der tweede op 7 stuivers bepaald was.

1809. Werkzaamheden op de Ooster-Schelde bij 't fort Bath.

In den zomer a^o 1809 tijdens den inval der Engelschen in Zeeland, toen de heele hollandsche armee tot zelfs de misdadigers uit de detentiehuizen¹⁾ naar deze provincie, ter afwering van den vijand, gezonden werden, moest ook het geheele bataillon werklieden mede optrekken naar Bergen-op-Zoom²⁾,

1) ‘Invalieden, ongeoefende jongelingen van de laatste opschrijving, manschappen uit de depots, infanteristen, zeesoldaten, huzaren, dragonders, kurassiers, alles dooreen.....’ (Bosscha, Nederl. Heldend. te Land., II, blz. 203).
Benthien was den 17den Juli met een detachement werklieden, sterk 6 officieren en 160 onderofficieren naar Rotterdam gezonden tot het onderdrukken van oproerige bewegingen. De opstand in Duitschland had ook in Holland zekere gisting teweeg gebracht. (Blok, VI, blz. 206).

2) 8 Augustus aankomst aldaar. Aanvankelijk werkten de pontonniers mede aan de bewapening dier vesting.

[p. 132]

hetzij tot benoodigde werkzaamheden in hout en ijzer, of ook wel om als infanterie met de bajonet te ageren. De kompagnie pontonniers kreeg echter eene geheele andere bestemming.

De kommanderende generaal Dumonceau trachtte namelijk met overleg van kundige zeeuwsche schippers eene voetpassage mogelijk te maken tusschen het dorp Woensdrecht aan de eene en het fort Bath aan de overzijde van de Ooster-Schelde¹⁾.

Bij lage ebbe namelijk vertoonde zich een tak der Schelde in zijnen gewonen waterstand, zooals dezelve voor eeuwen tusschen zijne oevers naar zee stroomde. Dit tijdstip maakte men zich ten nutte (ofschoon het niet langer duurde dan een ½ uur) om eene brug, alleen geschikt voor infanterie, daar te stellen en wel op de volgende wijze:

Een aantal van 35 à 36 visschersschuiten van de zeeuwsche stranden werden gehuurd. Elk dezer werd voorzien van losse ribben en planken, evenredig naar de behoefte der brug verdeeld.

Deze flotille werd onder toezigt en ter beschikking van den pontonnier-kapitein gesteld. Ter hoogte van het fort Bath werd dezelve gestationneerd, ten einde de booten digt bij het aangewezen punt voor de brug bij de hand te hebben. De zamenstelling der brug geschiedde als volgt: de schippers rangeerden hunne booten boord aan boord, en wierpen hunne ankers van voor- en achtersteven, om en om, uit. Onderling werden de booten dan in de brug nog aan de voor- en achterstevens met vanglijnen verbonden. Vervolgens geschiedde het werk der pontonniers, bestaande in het leggen der ribben naar mate hunner verschillende lengte, zonder dezelve echter onderling

1) Dit geschiedde in het begin van October.

[p. 133]

noch met de boorden door krammen te verbinden. Vier reyen ribben van 4 en 4 duim Rijnl. lagen naast elkander, de planken (van onderscheidene lengten) dwars daarover.

Ter gemakkelijker op- en afrid bestonden deze uit vier ribben van 16 voet waarop de planken vastgespijkerd waren. Aan de brugeinden der buitenste ribben waren ijzeren haken aangebragt welke de buitenboorden der uiterste booten omvatteden.

Hij, kapitein, berekende het geschikste tijdstip om de brug over te trekken en liet eene poos vóór dat moment door middel van signalen aan de te Woensdrecht en Bath zich bevindende troepen te kunnen geven, dat de passage op het punt was van vrij te worden. De overtogt duurde dan telkens zoo lang tot dat de invallende vloed zulks verhinderde. Alsdan werden de ribben en planken weder geborgen in de booten welker ankers geligt en tot eene volgende gelegenheid van laag water in de haven der reede bij de hand gehouden werden.

Deze dienstprestering der pontonniers was voor hen zeer vermoeijend en kostbaar, want het gedurig door waden van het zeewater en der slibben vernielde hunne kleeding en schoeisel al heel spoedig. Hij, kapitein, ondervond tweemaal het grootste onheil door zijnen dienstijver veroorzaakt, te weten: eenmaal was hij op 't punt door den opkomenden vloed te verdrinken en andermaal door inzakking in het slib te smoren en daardoor, als het ware, met den dood te worstelen.

De werkzaamheden in Zeeland duurden verscheidene weken, want de kompagnie pontonniers werd mede gekantonneerd op het eiland Wolphartsdijk¹⁾ tegen-

1) In 1809 werd door den ‘Wolphaartsdijk’ de Scheenge overgedijkt, waardoor het eiland met Zuid-Beveland werd verbonden. De pontonniers waren in kwartier te Oostkerke.

[p. 134]

over Cortgene, om de aldaar uit Holland aangekomen transportschepen met zwaar geschut ten behoeve van 13 batterijen te ontladen. Deze arbeid geschiedde onder de ongunstigste omstandigheden want overal waadde men door diepe en doorweekte klei. Tot deze werkzaamheden had men ons weinig hulpmiddelen verschaft, zoodat alleen de bedrevenheid onzer schippers-gasten in het ontbrekende konde voorzien.

Een enkele bok, die op de schepen, beladen met ijzeren 18 en 24 ponders geplaatst werd, was van werktuigen alles waarvan men voorzien was.

Daarbij kwam nog dat verscheidene engelsche kotters ons vinnig beschoten, zoodat de schippers hunne schepen van angst verlieten.

Kapitein Benthien was bij gelegenheid dezer werkzaamheden ten hoogste misnoegd en gebelgd over het gedrag der hollandsche artillerie en haren kommandeerenden officier, welke troepen sedert maanden werkeloos op ter Goes den tijd doorbragten terwijl de ontscheping van bovengezegd materieel eigenlijk van regtswege hun werk was, te meer, daar de pontonniers hun best genoeg gedaan hadden op de Ooster-Schelde en hare slibben.

Eindelijk, na het verlaten van Walcheren door de Engelschen¹⁾ werd verdere arbeid overbodig; ook kreeg de kompagnie pontonniers last zich in kantonnement naar Rozendaal te begeven. Aldaar bleef dezelve verscheidene weken en marscheerde later weder naar haar garnizoensplaats Delft.

Gedurende het verblijf in dit kantonnement over-

1) Den 13den November ontvingen de Engelschen bevel Walcheren te ontruimen; eerst den 26sten December was de aftocht voltooid.

[p. 135]

kwam hem pontonnier-kapitein de navolgende militaire rampspoed. Hij wilde namelijk ter wegneming van te veel ledigen tijd de pontonniers bezig houden met infanterie-exercitiën.

De pontonniers, uit afkeer van deze oefeningen met het geweer en de daaraan verbonden dwang, met de nog versche herinnering aan hunne in Zeeland bewezen diensten, werden kwaadwillig, komplotteerden, met de oudste en beste pontonniers aan het hoofd, onder het te kennen gegeven stellig voornemen, zich zoodanig slecht en liederlijk te gedragen, dat men hen des noods (om maar van 't dwangjuk ontslagen te worden) wegjagen zoude. Een gepaste fermiteit bracht hen echter weder tot rede, daarbij kwam dat er voortaan slechts eenmaal in de week geëxerceerd werd.

1810.

In den jare 1810, bij de inlijving van het koningrijk Holland bij het fransche keizerrijk werd het hollandsche leger bij het fransche ingedeeld en de kompagnie pontonniers de elfde van het eerste bataillon van dit korps¹⁾.

1) Bij Keizerlijk Decreet van 18 Augustus 1810.

1811.

De kompagnie marscheerde in de maand Juny 1811 van Delft naar Straatsburg, de garnizoensplaats van genoemd 1^e bataillon²⁾, en werd aldaar dadelijk op fransche wijze gekleed en geëxerceerd.

De zomer en herfst van dit jaar werden doorgebragt

2) Commandant van het bataillon was de luitenant-kolonel Peyer im Hoff.

[p. 136]

met artillerie- en pontonnierexercitiën, bij welke laatste oefeningen onze hollandsche schippersgasten door hunne handig- en bedrevenheid de oogen hunner fransche wapenbroeders zeer tot zich trokken.

1812. Veldtogt naar Rusland.

In February 1812 werd deze elfde, tegelijk met de andere onevene kompagniën van het 1^ste bataillon pontonniers mobiel gemaakt, doch alvorens - tot groot leedwezen van kapitein Benthien - gesplitst, te weten, meer dan de helft der onderofficieren en manschappen werden bij de overige kompagnieën ingelijfd en door fransche vervangen¹⁾.

Kort daarna marcheerde de aldus zamengestelde kompagnie, bij welke als Hollanders mede ingedeeld waren, de 2^de kapitein M. Kobold en de 1^ste luitenant Schenken, alsmede de sergeant-majoor A. Schroeder, die tijdens Neerland's herstelling tot officier bij het bataillon Pontonniers, Mineurs en Sappeurs

1) Napoleon had de vreemdelingen ‘mêlés.... à nos soldats avec une habilité infinie, de manière à les entrainer en quelque sorte par le torrent de la bonne volonté générale....’ (Thiers, Consulat et Empire, L. 43, pag. 144).
‘Napoléon donna au maréchal Oudinot le 2e corps, comprenant avec les divisions stationnées en Hollande le reste des troupes que le maréchal Davoust avait organisées, et qu'il ne devait pas garder sous ses ordres. C'étaient les deux divisions françaises Legrand et Verdier, formées d'une partie des anciennes divisions de Masséna et de Lannes et d'une belle division suisse à la quelle avaient été ajoutés quelques bataillons croates et hollandais. Avec la cavalerie légère, l'artillerie, et une division de cuirassiers empruntée à la réserve de cavalerie, ce corps s'élevait à 40 mille hommes environ de troupes également excellentes. Son quartier-général était à Munster. Trois ou quatre mille Prussiens, reste des 20 mille que devait la Prusse et destinés au 2e corps, gardaient Pillau, le Nehrung, et tous les postes qui ferment le Frische Haff. (Ibidem, L. 43, pag. 141).

[p. 137]

werd aangesteld en als 1^e luitenant-magazijnmeester der artillerie overleden is.

De kapitein Kobold ging spoedig daarop¹⁾ bij een der legerkorpsen van het centrum over.

De kompagnie pontonniers vertrok naar Duitschland en wel over Munster, Maagdenburg en Berlijn naar Schwedt-aan-den-Oder, alwaar zij voorloopig toegevoegd werd aan het groote fransche artilleriepark en tot de maand Mei verbleef.

Dit artilleriepark werd, benevens de 7^de en 11^de kompagnieën pontonniers, onder de kapiteins Busch en Benthien, in deze maand ingedeeld bij het tweede legerkorps onder den hertog van Reggio en onder het onmiddellijk bevel gesteld van den generaal der artillerie Aubry.

In dezelfde maand Mei marscheerde het 2^de armeekorps opwaarts naar de boorden van de Weichsel, aan welker linkeroever, het korps post vatte²⁾.

De elfde kompagnie werd te Mewe³⁾ geplaatst. Aldaar ontving zij uit Danzig een volledig voorziene gereedschapswagen met 4 paarden bespannen.

Aan elk overige mobiele pontonnier-kompagnieën werd mede een zoodanige gereedschapswagen toegevoegd, met het zeer doelmatig inzigt, om bij den bouw van verschillende soorten van militaire bruggen nimmer in verlegenheid te geraken.

In de maand Juny begon voor de pontonniers de eerste bruggenarbeid, te weten, twee uren bovenwaarts de stad Mewe aan de Weichsel, heeft de pruissische regeering steeds een schipbrug liggen ge-

1) 15 Februari.

2) ‘Napoléon prescrivit au maréchal Oudinot de se concentrer à Dantzig même pour former la gauche du maréchal Davoust. (Ibid, L. 43, p. 164).

3) Ten zuiden van Danzig, op den weg naar Mariënwerder.

[p. 138]

had, ter verbinding van den grooten weg aldaar, loopende naar Warschau.

Deze brug moest, ingevolge bevel van den franschen veldheer, nog een groot uur opwaarts, boven Mariënwerder verplaatst worden, om aldaar tot overtogt van het 2^de legerkorps te dienen.

Dientengevolge werd de brug door de 11^de kompagnie afgebroken, de vaartuigen, 2 à 3 vaksgewijze vereenigd de rivier opgetrokken en de brug boven Mariënwerder weder zamengesteld.

Ter plaatse waar zij te liggen kwam was de rivier door eene zandplaat in twee armen verdeeld. Bij dit punt aankomende, had men reeds een begin gemaakt, den eenen riviertak te overbruggen, moetende de meegevoerde brug tot overtogt van den anderen arm dienen.

Men had ook aldaar reeds begonnen een bruggenhoofd aan te leggen.

De Franschen hadden dit punt bij voorkeur genomen, wegens de vermelde splitsing der rivier, alsmede omdat bij Mariënwerder de oevers te steil waren.

Tegen de helft der maand Juny trok het tweede legerkorps verder opwaarts naar Oost-Pruissen en de grenzen van Polen, tot bij Kowno¹⁾ aan de Niemen, alwaar het algemeen verzamel- en overtogtspunt voor het geheele fransche leger bepaald was en waar zich ook de verschillende pontontreinen vereenigden. De pontons waren allen van hout en te Danzig aangemaakt.

In den nacht van den 23^sten op den 24^sten Juny werden er door de pontonniers van het 1^ste en 2^de

1) Eigenlijk naar Nogariski op 1½ uur boven Kowno. (v.L.S., III, blz. 60).

[p. 139]

bataillon, na volgorde der kompagnieën, drie pontonbruggen, een half uur boven Kowno¹⁾, geslagen, hebbende onderling, na gissing, een afstand van 300 passen. Eenige der laatste kompagnieën van beide bataillons kregen hierbij geen werkbeurt.

Aan den regter oever der Niemen scheidde zich het 2^de legerkorps van de overige²⁾, en begaf zich op marsch naar Petersburg.

Na twee marschdagen vestigde het hoofdkwartier zich in eene poolsche stad aan de Wilia, eene rivier welke zich niet verre van Kowno in de Niemen stort.

Over de eerstgenoemde rivier werd door de voortaan gezamentlijk werkende 7^de en 11^de kompagnieën pontonniers, - aan welke, na den overtogt der Niemen, een trein van 16 van de medegevoerde pontons, alsmede eenige schragen was toegevoegd, - (een brug) geslagen, welke brug echter niet ter passage van het tweede legerkorps diende, aangezien de Maarschalk haar slechts uit voorzorg had laten slaan.

Na eenige verblijfdagen in de bedoelde plaats³⁾

1) Een half uur boven het dorp Alexioten (v.L.S., III, 60), ook wel Alexota genoemd. - De leiding had generaal Eblé. ‘On n'avait trouvé sur les lieux aucune embarcation, grande ou petite, qui aurait pu servir, même pour faire traverser la fleuve aux troupes légères, destinées à couvrir les travaux de ponts.’ (Soltyk, Napoléon en 1812, blz. 17 vlg.). De brugbouw geschiedde binnen de 2 uur; de rivier was 100 toises = 195 M. breed. (v. Vlijmen, blz. 27).

2) ‘Oudinot ging met 2 divisiën en eene brigade ligte kavallerie (van Castec) naar Janowo (over Deweltowo naar Wilkomir), terwijl de generaal Legrand met zijne divisie, alsmede een brigade ligte kavallerie en de divisie kurassiers Doumerc, van het 3e korps, op Bobty rukten.’ (v.L.S. III, blz. 60).

3) ‘Het 2de korps, Oudinot, geen weerstand van belang vindende, hereenigde zich bij Ilmy, komende den 28sten Juny te Wilkomir en den 4den July te Awenta.’ (v.L.S., III, blz. 61).

[p. 140]

trok het 2^de legerkorps hooger op en de brug werd afgebroken.

Wij trokken door Wilkomir, alwaar wij voor het eerst op den vijand stieten, die zich echter na wisseling van eenige kanonschoten retireerde¹⁾.

Van nu af aan werd er dagelijksch gebivakkeerd.

De vesting Dunaburg genaderd zijnde, bestond het voornemen deze door verrassing of overrompeling te nemen, doch dit gelukte niet, aangezien de Russen te wel op hunne hoede waren.

Intusschen moest de elfde kompagnie toebereidselen tot eene brug over de Duna²⁾ maken, zoodat het benoodigde houtwerk uit afgebroken huizen bijeengebragt werd.

De bouw der brug bleef echter in den loop, naar dien de maarschalk, om reden hij Dunaburg³⁾ niet bemagtigen konde, besloot de rivier hooger op te trekken tot aan de stad Disna, alwaar door ons eene pontonbrug over het riviertje van dien naam gelegd wierd, doch ook aldaar veranderde hij van plan⁴⁾, hebbende alvorens mede daar ter plaatse toebereidselen tot het slaan van bruggen over de Duna door

1) Bij Deweltowo had een onbeduidend gevecht plaats tusschen Wittgenstein's korps, dat den 26sten Juni den terugtocht had aangenomen en den 1sten Juli te Solok, ten Z.W. van Dunaburg, kwam met dat van Oudinot; deze kwam op 13 Juli te Dunaburg. (v.L.S., III, blz. 63).

2) Duna of Dwina.

3) ‘Het 2de fransche legerkorps, Oudinot, kwam den 12den July van Awenta te Solok en werd daarna op Dunaburg gerigt.’ (Ibid. 64). Het leverde dien dag een gevecht tegen de bezetting dezer plaats en trok den 14den terug. Deze beweging tegen Dunaburg werd door Napoleon zeer afgekeurd.

4) ‘Aan den maarschalk Oudinot was opgedragen het versterkte kamp van Drissa te slechten, bekomende daarna den last om aan de Dwina te blijven en tegen het 1e russische korps, Wittgenstein, werkzaam te zijn.’ 24 Juli. (v.L. S, III, blz 75).

[p. 141]

ons laten maken, en trok tot aan Polotzk alwaar het hoofdkwartier gevestigd werd.

Onze 16 pontons werden aldaar opgeparkt, uit hoofde dat aantal niet genoegzaam was om de rivier te overbruggen en de beide pontonnier-kompagnieën bekwamen last om twee bruggen met de materialen die voorhanden waren over de Duna te leggen. Gelukkig bevond zich in deze vrij aanzienlijke stad (meest door joden bewoond) een daartoe voldoende voorraad van rondhout.

De eerste brug werd echter uit Duna vaartuigen en schragen zamengesteld, en tot de onderleggers der dekvloer werden rondhouten, die slechts aan twee zijden beslagen waren, gebezigd. De planken werden van het gemeentebestuur gerequireerd, zooals ook de benoodigde ankers, de touwen en het ijzerwerk.

Deze brug diende slechts provisioneel voor de eerste passage der fransche kolonnes, want zij werd na eenige dagen wederom afgebroken, omdat zij voor eene permanente brug te onsterk was. Zij diende dus als noodbrug en werd later doelmatig door een vlotbrug vervangen.

Intusschen was in die dagen ook reeds een begin gemaakt met een tweede brug (mede door de 7^de en 11^de kompagnie). Deze werd dadelijk uit rondhout tot vlotten vereenigd, zamengesteld. Aan ankers was gebrek; zij werden vervangen door houten kisten met steenen gevuld, den vorm van lijkkisten hebbende, en, om ze eene vaste ligging op de rivierbedding te geven, werden er vóór elke kist twee piketpalen ingedreven, die tegen de grootste breedte der kist slechts zóó ver van een kwamen dat ze het ankertouw gemakkelijk doorlieten. Deze piketten werden van boven door eene woeling vereenigd.

Uit voorzorg tegen het drijfijs werden bij deze twee vlotbruggen de boven het water uitstekende einden

[p. 142]

der ankertouwen door knuppelkettingen vervangen. Deze bestonden uit 4 à 5 voet lange, taaye eiken of esschen rondhouten welke door middel van ijzeren schalmen aaneen gehecht waren. Deze maatregel werd echter eerst in het begin der maand October genomen, doordien wij den winter te Polotzk meenden te zullen doorbrengen en er nog aan geen terugtogt te denken viel.

De andere brug, die de eerste uit schepen en schragen bestaande, vervangen moest werd mede uit rondhouten tot vlotten vereenigd, zamengesteld. Ofschoon er nu wel een genoegzame voorraad van vlothout voorhanden was, zoo was dat doorgaans te kort, zoodat de veldsmederij in werking werd gesteld om ijzeren banden te vervaardigen die de lasschen verbonden waarmede de te korte houten aaneengevoegd werden.

Deze beide vlotbruggen dienden nu voortaan ter permanente communicatie der beide Dunaoevers, welke rivier bij Polotzk eene gemiddelde breedte van 400 rijnlandsche voeten hebben zal.

Het tweede armeekorps was intusschen al hooger opwaarts den weg naar Petersburg opgemarcheerd¹⁾.

1) Het korps-Oudinot had last gekregen na het slechten van het kamp van Drissa den weg naar Petersburg te bedreigen; tegenover Oudinot stond het korps Wittgenstein. Oudinot rukte den 26sten Juli binnen Polotzk en liet te Disna de divisie Merle en eene brigade lichte ruiterij achter. Na het overtrekken van de Drissa over een brug bij Suvotchina, door de pontonniers van Benthien hersteld, op 28 Juli, kwam Oudinot den 30sten bij het dorp Kliastitza; hij beschikte daar over de divisiën Legrand en Verdier, een brigade lichte en de divisie zware cavalerie Doumerc. De generaal Merle was tevens bij Disna de rivier overgetrokken en kwam bij Siwoszina in observatie. Wittgenstein trok van Rejitza over Osweia naar Kliastitza, na zich eerst, onzeker omtrent de bewegingen van Oudinot en Macdonald, van de Dwina te hebben verwijderd. Op den 30sten had een voorpostengevecht plaats bij Osweia (Jakubowo), op 31 Juli de geregelde aanval. Oudinot was in zooverre verslagen, dat hij meende 's avonds tot de hoofdstelling te moeten naderen, zich bij Obviarszina plaatsende; voor de Russen was de weg naar Sebei open Wittgenstein liet des nachts een sterk detachement de Drissa doorwaden; een onbeslist gebleven gevecht was hiervan het gevolg. Oudinot achtte het toch geraden met zijn korps op 2 Augustus naar Polotzk terug te trekken en liet ten zuiden van Obviarszina eene divisie en de lichte ruiterij achter. Wittgenstein trok daarna terug naar Rejitza en hield eenige ruiterij aan de Drissa. (Soltyk, Napoléon, blz. 169; v.L.S., III, blz. 81; v. Vlijmen, blz. 313).

[p. 143]

Na twee marschdagen werd het echter alreeds door het russische leger onder Wittgenstein gestuit, zoodat de maarschalk Reggio zijne positie bij Polotzk weder moest innemen. Kort daarop hervatte deze weder het offensive, door links opwaarts naar Riga den weg in te slaan, ten einde met den maarschalk Mac Donald in verbinding te komen.

Op dezen marsch¹⁾ werd er door ons over de rivier de Drissa - van omtrent 180 voet breed - eene schraagbrug geslagen. Bij gebrek aan planken werd

1) Het 6de korps, Gouvion-St.-Cyr, kreeg bevel op 4 Augustus naar Polotzk te trekken en het 2de korps te ondersteunen. Den 7den d.a.v. nam Oudinot over beide korpsen het bevel op zich en ging dadelijk tot den aanval over. Het gevecht bleef onbeslist, doch de Franschen trokken terug naar Polotzk, waar de beide legers op 16 Augustus in stelling kwamen bij het dorp Spas, de Franschen achter de beek Polota, het 6de korps op den rechtervleugel, het 2de links, de kurassier-divisie Doumerc in reserve, de lichte cavalerie bij de Dwina.
Oudinot werd in het thans volgende gevecht gekwetst en gat het opperbevel over aan St.-Cyr; de Franschen wisten hun stelling te behouden.
Op 18 Augustus wist Gouvion-St.-Cyr de Russen bij Polotzk nagenoeg te overvallen; aan beide zijden werd met de grootste dapperheid gestreden, doch de Russen werden teruggedrongen; de uitputting der Franschen belette hen des avonds te vervolgen. St.-Cyr werd tot maarschalk verheven en had thans de zekerheid zijn stelling te kunnen behouden en proviand te kunnen aanvoeren. (v.L.S., III, blz. 92 vlg.).

[p. 144]

de dekvloer uit dennen rondhout zamengesteld, welke met eene laag aarde en zoden bedekt werd.

's Anderen daags werden wij intusschen alweder gestuit door het Wittgensteinsche korps, dat ons in de menigvuldig groote bosschen die wij door moesten, zoodanig vinnig ontving, dat wij halt maakten en besloten om op een ander punt als waarop wij de Drissa gepasseerd waren, deze rivier in onze rugwaartsche beweging weer over te trekken, tot welken overtogt onze medegevoerde pontons gebezigd werden.

Op den 18^den Augustus had er een hevig gevecht plaats op de hoogte van Polotzk, waarbij het verlies aan weerskanten zeer groot was. Echter werd Wittgenstein genoodzaakt te retireren.

Hierop volgde eene kalmte van vijf weken, gedurende welken tijd er noch gevochten, noch gemarscheerd werd.

De maarschalk scheen zijn winterkwartier te Polotzk te zullen vestigen.

De beide kompagnieën pontonniers werden beziggehouden met een depot van materialen tot vlotbruggen bijeen te brengen. Er werden detachementen pontonniers stroomopwaarts gezonden om vlothout op te sporen en bijeen te halen, welke detachementen dan ook na eenige dagen met een aanzienlijken voorraad hout de rivier kwamen afdrijven.

Deze voorraad werd opgelegd en geborgen. Het beste hout werd door de pontonniers uitgezocht en door de timmerlieden tot schragen verwerkt. Planken werden gezaagd, opgestapeld enz.

Onder deze bedrijven naderde de maand October en de pontonniers kregen bevel om twee uren boven Polotzk een derde vlotbrug te leggen, en wel op een punt waarheen geene wegen liepen.

Daar had de rivier hooge en steile oevers in welke door een bataillon sappeurs insnijdingen tot oprids

[p. 145]

gemaakt werden. De generaal der artillerie wilde niet, dat de pontonniers met dat werk belast werden.

De pontonniers lieten een detachement, onder den 1^sten luitenant Schenken, bij deze brug achter en begaven zich weder naar Polotzk.

Terugtogt van het 2^de legerkorps en vernieling der bruggen over de Duna bij Polotzk.

Den 18^den October begon eensklaps de voorsmaak der groote retraite, want er was tijding gekomen dat de groote armee onder Napoleon op den terugtogt was, zoodat als een gevolg daarvan de maarschalk, hertog van Reggio, mede aan het tweede legerkorps bevel gaf om zich terug te trekken, waarop reeds des morgens de équipages van het hoofdkwartier, alsmede de voertuigen der regimenten en de brigade kurassiers successivelijk, over de bruggen, naar den linker oever der Duna trokken. De eigentlijke passage der infanterie en kavallerie zou des avonds of des nachts geschieden.

Dan, onvoorzigtig genoeg, stak onze infanterie hare hutten reeds des namiddags in brand, zoodat daardoor de tegen ons over staande vijand van ons vertrek kennis kreeg en tegen den avond reeds zijn vuur tegen ons begon, zoodat er van weerszijden hevig geschoten werd. Evenwel trokken de verschillende regimenten geregeld de bruggen over. De pontonniers zorgden dat de passage regelmatig geschiedde.

Aan de 7^de kompagnie werd het toezigt over de eerste en aan de 11^de dat over de tweede en derde brug opgedragen.

Bij deze derde brug werden manschappen der beide kompagnieën ingedeeld en stond onder toezicht van den luitenant Schenken.

De artillerie kreeg van haren generaal den last om

[p. 146]

de bruggen door geschut te dekken, ten welke einde er op geschikte afstanden op de flanken derzelve vuurmonden ter bestrijking van de toegangen derzelve geplaatst werden.

De beide pontonnier kapiteins kregen den last om zoodra hun gewaarschuwd werd dat de achterhoede over de bruggen zou zijn getrokken, deze alsdan in allerijl te verbreken.

De overtogt der laatste troepen geschiedde gelukkig nog vrij geregeld. Intusschen naderden de Russen al meer en meer. De stad geraakte door het vijandelijk vuur in brand.

Eindelijk tegen 10 à 11 uur des avonds zond de generaal een zijner adjudanten aan den kapitein Benthien met den last ‘dat wanneer het 4^de regiment (Zwitsers) als arrière-garde de brug gepasseerd was, deze aldan dadelijk af te breken.’

Hij, kapitein, vond goed de verbindende deelen der brug minder vast te maken, door de ankertouwen gedeeltelijk te laten glippen, de krammen slechts een gering houvast te geven enz.

Doch deze bij eene geregelde passage niet te berispen voorzorg zou hem bijna zeer duur te staan gekomen zijn, want, toen het vierde regement de brug naderde, werd het door de russische voorhoede onder een luid Hoerah op de hielen gevolgd, zoodat deze met het laatste peleton van het regiment hunne schoten wisselden, waardoor de overtogt dier troepen, die bovendien met acht man in front marcheerden, natuurlijk zeer ongeregeld en in overijling plaats had, waardoor de hevigste golving en slingering der brug veroorzaakt werd.

De brug bleef echter gelukkig in haar verband.

Uit het geschut dat de bruggen verdedigde werd zoo hevig met kartetsen op de vervolgende Russen geschoten, dat deze eindelijk terugdeinsden.

[p. 147]

Toen hij, kapitein, zag dat het geheele regiment over was, gaf hij het sein tot de uiteenscheuring der brug, hetwelk ook onmiddellijk geschiedde, zoodat de samenstellende deelen de rivier afzakten. Bijna gelijktijdig met deze werden ook de twee overige bruggen door den kapitein Busch en den 1^sten luitenant Schenken vernield¹⁾.

Na deze éclatante catastrophe^a) (waarmede zich ieder heimelijk gelukwenschte dat alles zoo wel was afgeloopen) gaf ons de kommanderende generaal den last om alles wat van bruggenmaterieel nog voorhanden was, onmiddellijk in brand te steken.

Na middernacht bevond zich het geheele tweede legerkorps, zonder één stuk geschut verloren te hebben, op den linker oever der rivier en de Russen op den regter. De stad Polotzk stond gedeeltelijk in brand en de doodelijke stilte werd slechts afgebroken door het gekerm der vele gekwetsten.

Met het aanbreken van den dag rejoigneerde elk verstrooid geraakt militair zijm korps, en alle regimenten maakten hunne achterwaartsche beweging al meer en meer op den linker Duna oever, waarop na verloop van eenige dagen de vijandelijke veldheer eveneens opereerde.

Gedurende deze achterwaartsche beweging gebeurde het, dat de trekpaarden gebrek aan voedsel begonnen te krijgen, zoodat dezelve bij honderden neervielen en stierven.

1) ‘Les ponts de Polotzk ayant été détruits, la difficulté de les rétablir à cause de la rapidité du fleuve et de la pénure des matériaux retarde de plusieurs jours le passage des Russes.’ (Boutourlin, II, blz. 277).

a) De kapitein Benthien was alreeds te voren bij Keizerlijk Besluit van den 25sten September 1812, uit Moskou gedagteekend, tot ridder van het Legioen van Eer benoemd.

[p. 148]

Ons legerkorps marscheerde soms overdag en ook 's nachts.

In den nacht van den 22^sten op den 23^sten October ontvingen de beide kompagnieskommandanten het bevel om de aanwezige 16 pontons met toebehooren te verbranden¹⁾ en de paarden ten dienste der artillerie af te geven.

Het was bij deze gelegenheid dat de kapitein Benthien aan den generaal Aubry, in tegenwoordigheid van verscheidene artillerie-officieren rondborstig verklaarde: ‘dat het doelmatiger ware 16 vuurmonden in den grond te graven, of anderzins onbruikbaar te maken, in plaats van een gelijk aantal pontons te vernielen en liever voor deze de paarden te sparen, om reden het wintersaisoen nog zoo spoedig niet inviel of men zou nog wel gebruik van bruggen moeten maken.’

Dit voorstel werd schouderophalend beantwoord met: ‘c'est l'ordre’¹⁾.

De beide pontonnierkapiteins werden vervolgens gevoegd bij het artillerie-reserve park. De kapitein

1) ‘Van het ponton-materieel, door de Franschen bij de opening van den veldtogt medegevoerd, was het grootste gedeelte bij den opmarsch te Witebsk gebleven, terwijl slechts 28 pontons naar Moskou waren gevolgd Deze werden bij het verlaten der hoofdstad verbrand of vernield. De pontons, die te Witebsk waren achtergelaten, werden later naar Orsha overgebracht en zijn aldaar den 20sten vernield. Men rekende toen nog gebruik te kunnen maken van de brug bij Borisow.’ (v.L.S., III, blz. 194, noot 2).

1) ‘..... N'ayant plus de grandes rivières à traverser (na den slag bij Borodino, 7 September) Napoléon avait laissé à Smolensk ses gros équipages de pont et n'avait amené que le matériel nécessaire pour jeter des ponts de chevalets. Grâce à cette disposition, six à huit cents chevaux de trait étaient restés disponibles à Smolensk. Il prescrivit (8 Sept.) de les employer sur-le-champ à charrier des munitions d'infanterie et d'artillerie.’ (Thiers, L. 44. p. 304).

[p. 149]

Benthien kreeg het bevel over de 1^ste divisie van dit park. Hiermede zijn wij van den 25^sten October tot en met den 24^sten November her- en derwaarts gemarcheerd^a), hebbende er dagelijksch schermutselingen tusschen ons en het Wittgensteinsche korps plaats, tot dat wij op laatstgenoemden dag Borisow bereikten, en aldaar over de paalbrug de Berezina trachten te passeren, doch welke brug de voor ons uit gesnelde Russen wijselijk gedeeltelijk verbrand hadden¹⁾.

a) Den 31sten October werd er door de 11de kompagnie eene schraagbrug over de Ulla bij Lepel geslagen.

1) Den 1sten November hadden het 2de en het 9de korps (Victor) zich te Senno vereenigd met last van den Keizer om Wittgenstem achter de Dwina terug te dringen. Bij Smoliany kwam het op den 14den tot een levendig gevecht, doch Victor, die als oudste het bevel over de beide korpsen voerde, terwijl Oudinot zich mede aan het hoofd van zijn korps had geplaatst, achtte het geraden terug te trekken. Op den 17den was het hoofdkwartier van Oudinot te Czercia (v.L.S., III, blz. 183), den 20sten te Bohr (ibid blz 191) vanwaar hij den 22sten vertrok om Borisow te hernemen. Den 23sten na middernacht gaf de Keizer aan Oudinot de stellige opdracht bij Weselowo alles tot den overtocht in gereedheid te brengen (v.L.S., III, blz. 192).

Bruggen over de Berezina.

Aan de herstelling dezer brug, ofschoon zeer goed doenlijk, werd wegens de daartoe benoodigde tijdruimte, de hand niet geslagen, maar om den overtogt over de Berezina te bewerkstelligen werd er besloten om vier uren meer opwaarts bij het dorp Stoudenki (zoo gespeld volgens Boutourlin) de bruggen te leggen²⁾.

2) ‘..... la Bérézina qui est bordée sur ses deux rives d'une zòne de marécages de plusieurs milles toises de largeur’..... au dessous de Borisow, parce que le pays en descendant la Bérézina était toujours plus boisé et plus marécageux..... en remontant la Bérézina vers son point de jonction avec l'Oula, dans les environs de Lepel, on arriverait à des endroits où cette rivière coulait sur des sables, dans un lit peu profond et on la franchirait avec de l'eau jusqu' à la ceinture’ (Thiers L. 45, p. 384).
‘La Bérézina, noirâtre et fangeuse, charriait de gros glaçons fort dangereux.’ (Ibid. blz. 386).
22 Nov. ‘Le temps, quoique très-froid encore, s'était tout à coup relâché de son extrême rigueur. Mais on ne s'en trouvait pas mieux..... les soldats marchaient dans la boue. (Ibid. L. 45, p. 383).

[p. 150]

De 7^de en 11^de kompagnieën ontvingen het eerst den last om zich met hunne gereedschapwagens 's anderen daags den 25^sten November, naar gemelde plaats te begeven.

Dadelijk na de aankomst verdeelden de kompagnieskommandanten hunne werkzaamheden, om namelijk, door het slopen van huizen het benoodigde hout, ter vervaardiging van schragen, te bekomen, dewijl het aanvoeren van stamhout uit de naburige bosschen wegens de magteloosheid onzer paarden niet mogelijk zou geweest zijn.

Zeer gelukkig was het, dat al de huizen in dit zoowel als in andere dorpen daar te lande gedekt zijn met eene soort van planken verkregen door kloving van dennenstammen, ter lengte van 8 à 10 voet. De bewoners dezer streken weten zeer handig deze klovingen te verrigten.

Van deze planken werden de gaafste uitgezocht om tot dekvloer te dienen.

Gedurende den vollen arbeid begon het ontzettende militaire schouwspel, dat Napoleon's schier opgeloste armée dit punt met drommen naderde en ter dezer hoogte ging bivakkeren.

Intusschen arriveerde dien dag achtereenvolgens ook het overschot van de pontonnierkompagnieën^a)

a) Volgens de ‘Aide-mémoire à l'usage des officiers d'artillerie, 5iéme édition 1819’ en de ‘Relation du passage de la Bérézina’ par M.M. Chapelle et Chapuis, Tome VIII n^o 24 du Journal des Sciences Militaires’ was het aantal pontonniers door den generaal Eblé te Borisow vereenigd, 400 man behoorende tot 7 kompagnieën. Trekt men hiervan af 200 man, uitmakende de gemiddelde sterkte der 7de en 11de kompagnieën, welke toen beide nog betrekkelijk weinig geleden hadden, zoo waren de 5 overige tot het opgeloste groote leger behoorende pontonnier-kompagnieën door elkander ook slechts 40 man sterk. Van deze vijf waren er nog te Borisow achtergebleven, zoodat nagenoeg 120 pontonniers van het groote leger aan de Bérézinabruggen mogen gewerkt hebben, weshalve, zonder den sappeurs te kort te doen, de eer van den bruggenbouw bijgevolg grootendeels aan de pontonniers van het tweede legerkorps toekomt. (Aanm. van den verzamelaar).

[p. 151]

bij het groote leger ingedeeld. Ook vertoonden zich de generaal Eblé en de luitenant-kolonel Chapuis, kommandant van het 2^de bataillon pontonniers.

De generaal Eblé gaf¹⁾ ons zijne goedkeuring over het reeds gedane werk²⁾ en tevens den wensch te kennen, dat de rest der nog aan te maken schragen zoo mogelijk nog steviger vervaardigd werden. Hij keurde de 20, vóór onze komst onder den kavallerie-

1) ‘De generaals Chasseloup en Eblé werden naar den maarschalk Oudinot gezonden, om onder zijne bevelen de noodige verkenningen te doen, en alles gereed te maken voor den overtogt.’ (v.L.S., III, blz. 194).
‘Na tusschen den 23sten en 24sten verschillende verkenningen te hebben doen uitvoeren, had de maarschalk Oudinot zich tot het punt van Studianka, 4 uren boven Borisow, bepaald.’ (Ibid. blz. 195).
Eblé en Chasseloup kwamen in den avond van den 25sten bij Studianka aan.

2) ‘De fransche generaal Aubry (commandant der artillerie van het IIde legerkorps) wordt, behalve in de dictionnaire historique des généraux français, evenmin als genoemde kapitein (Benthien) vermeld, niettegenstaande de bruggen over de Berezina onder zijn onmiddellijk toezigt waren daargesteld, en hij reeds vóór de aankomst des generaals Eblé een aanvang had doen maken met het vervaardigen van schragen, waarvan bij diens aankomst te Studianka een gedeelte in gereedheid was.’ (Stieltjes, Ponton. wetenschap, blz. 251, noot).

[p. 152]

generaal Corbineau vervaardigde schragen, als veel te zwak, geheel af en gaf tevens den last dat er preparatieven tot eene tweede brug gemaakt werden.

Deze tweede brug werd onder de orders gesteld van den generaal der genie Chasseloup. Aan dezelve werkten zoowel als aan de eerste het overschot der pontonniers van de andere legerkorpsen mede, terwijl de eerste brug die door de 7^de en 11^de kompagnie begonnen was, bestendig bleef onder het toezigt van den generaal Aubry, kommanderende de artillerie van het 2^de legerkorps. Intusschen viel de vorst in, zoodat beide rivieroevers met ijs bedekt werden.

In den nacht van 25¹⁾ op 26 November, toen de

1) ‘On n'arriva en cet endroit que dans l'après-midi du 25. Dans son impatience, Napoléon aurait voulu que les ponts fussent établis le 25 au soir. C'était chose impossible, mais ils pouvaient l'étre le 26 en travaillant toute la nuit, ce qu'on était bien décidé à faire, quoi qu'on eût marché les deux nuits etlles deux journèes précédentes. Le général Eblé parla à ses hommes, leur dit que le sort de l'armée était entre leurs mains, leur communiqua ses nobles sentiments, et on obtint la promesse du dévouement le plus absolu. Il fallait, par un froid qui était tout à coup redevenu des plus vifs, travailler dans l'eau toute la nuit et toute la journée du lendemain, au milieu d'énormes glaçons, peut-être sous les boulets de l'ennemi, sans une heure de repos en prenant à peine le temps d'avaler, au lieu de pain, de viande et d'eau-de vie, un peu de bouillie sans sel. C'était à ce prix que l'armée pouvait être sauvée. Tous ces pontonniers le promirent à leur général, et on va voir comment ils tinrent parole.
Les pontonniers, que le maréchal Oudinot avait envoyés, avaient déjá préparé quelques chevalets, mais ils ne possédaient pas la même expérience que ceux du général Eblé, et il faillut recommencer le travail. Le général Eblé avait pour le seconder des officiers dignes de s'associer à son oeuvre, notamment son chef d'état-major Chapelle, et le colonel d'artillerie Chapuis. N'ayant ni le temps d'abattre des bois, ni celui de les débiter, on alla au malheureux village de Studianka, on en démolit les maisons, on en retira les bois qui semblaient propres à l'établissement d'un pont, on forgea les fers nécessaires pour les lier, et avec les uns et les autres on construisit une suite de chevalets.
A la pointe du jour du 26, on fut prêt à plonger ces chevalets dans l'eau de la Béiézina.’ (Thiers, L. 45, blz, 387). Zie ook Marbot, Mémoires, aangehaald bij v. Vlijmen, blz. 183/4.

[p. 153]

generaals Eblé en Aubry zich overtuigd hadden, dat er materialen in genoegzame hoeveelheid voorhanden waren, werd er met het overbruggen der rivier, welke op dat punt eene breedte van 280 à 300 voet zal hebben, een begin gemaakt.

Wat nu den bouw dier brug zeer bezwaarlijk maakte was, dat er hoegenaamd geen vaartuig noch vlot voorhanden was, zoodat het zeer moeilijk viel de schragen goed te plaatsen en hunne kopstukken in hetzelfde waterpasse vlak te brengen.

Om deze plaatsing der schragen - nadat de gewone wijze dit te doen als te langwijlig bevonden was - te bewerkstelligen, werden er van de pontonniers vrijwilligers gevraagd, die telkens ten getale van vier met de door hun gedragen wordende schraag te water gingen, en deze dan met veel moeite (wegens de modderige rivierbedding) trachtten te plaatsen. De uit het water komende manschappen waren allen zoodanig verkleumd en stijf van koude, dat ofschoon men aan elk hunner ter aanmoediging vijftig francs gaf, de meesten echter slechts éénmaal te water gaan konden, die zich daarna bij de bivakvuren zoo goed mogelijk trachtten te herstellen.

Tot onderliggers der dekvloer werden de wandbalken der afgebroken dorpshuizen gebruikt. Deze waren, doordien ze aan twee kanten beslagen waren, al dadelijk aanwendbaar. Men bezigde van deze balken 5 à 6, naarmate der stevigheid, voor elke spanning.

De schragen, ten getale van 23 voor elke brug, kwamen op afstanden te staan van 14 tot 16, soms van slechts 8 à 9 voet, van elkander. Zij waren 3,7 tot 8 voet hoog.

[p. 154]

Als sluitribben werden de langste houten door brugkrammen aan de onderleggers bevestigd, gebezigd.

Vermits de planken veelal te kort waren om in eens de breedte der dekvloer uit te maken, zoo werden er telkens twee, soms tot drie toe, voor de stevigheid, op elkander gelegd en op de onderleggers zooals het uitviel, vastgespijkerd.

Op de tweede brug bestond de dekvloer grootendeels uit rondhouten, bij gebrek aan stevige planken, dewijl deze brug, die omstreeks 300 pas van de eerste lag, voor overtogt der voertuigen dienen moest.

Al dien arbeid, het plaatsen der schragen, het gelijk maken der ruwe houten en het opspijkeren der planken ging in het donker, bij het verwijderd licht der bivakvuren, in weerwil van den betoonden ijver, slechts langzaam voort.

Intusschen arriveerden voortdurend pêle-mêle de overblijfselen der groote armee, equipages, legervoertuigen enz. 't welk alles zich ter wederzijden der brug neersloeg, zoodat het confuse tooneel van uur tot uur toenam.

Napoleon zelf vertoonde zich den 26^sten November, des morgens vroeg, met zijn geheel gevolg en nam zijn intrek in het ellendige huis, dat wij beide pontonnier-kapiteins tot onzen inloop gekozen hadden.

Eene groote menigte maarschalken, aides-de-camp en andere hoofdofficieren kwamen met hunne voertuigen en equipages opdagen, terwijl allen in de buurt moesten bivakkeren, zoodat bij het aanbreken van den dag eene onoverzienbare massa militairen van alle wapens, paarden en voertuigen, den linker Berezinaoever besloeg.

De bruggenarbeid werd bij den dageraad met verdubbelden ijver voortgezet. Op de helft der brugslengte werd het plaatsen der schragen zeer moeijelijk, wegens de grootere diepte der rivier (die echter niet meer dan 6 à 7 voet bedroeg): nu was er eene schraag

[p. 155]

te hoog, dan eene andere te laag, zoodat met dat verhoogen en verlagen veel tijd verloren ging. Onder de pooten der schragen werden ter vermindering der inzakking planken gespijkerd.

Intusschen had Napoleon zich met zijn gevolg in de nabijheid der brug begeven¹⁾, juist op het punt waar hij, kapitein, voor den oogenblik bezig was met de gaafste planken voor de dekvloer uit den hoop te zoeken¹⁾. De Keizer wachtte met het hoogste ongeduld de voltooijing der brug af, die omstreeks 1 à 2 uur des namiddags plaats had.

Zeer kort voor deze voltooijing trad de maarschalk, hertog van Reggio, naar den generaal Aubry en vroeg hem: ‘hoe lang het nog zou kunnen duren

1) Napoléon, après s'être porté de Lochnitza à Borisow, et avoir couché au château de Staroi-Borisow, était accourn au galop à Studianka dès le 26 au matin, pour assister à l'établissement des ponts. Arrivé avec ses lieutenants Murat, Berthier, Eugène, Caulaincourt, Duroc, qui tous avaient l'expression de la plus profonde anxiété sur leur visage, car en ce moment, il s'agissait de savoir si le maitre du monde serait le lendemain prisonnier des Russes, il regardait travailler et n'osait presser les hommes qui, à la voix de leur respectable général, déployaient tout ce qu'ils avaient de force et d'intelligence. Ce n'était pas tout que de plonger hardiment dans cette eau glaciale pour y fixer les chevalets, il fallait encore achever ce difficile ouvrage malgré l'ennemi, dont on apercevait les vedettes sur la rive opposée.’ (Ibid. blz. 387).

1) ‘A deux heures du matin le 22 Novembre, Corbineau était donc à Stoudziancka’, pag. 362 en verder op pag. 365: ‘A peine en possession du gué, Corbineau a voulu qu'on se mit à la besogne. - Dans le premier moment, on manquait encore d'outils, de matériaux et même d'ouvriers du métier, mais on a essayé d'y suppléer. On a détruit plusieurs caissons pour avoir des fers et des clous; on a abattu plusieurs cabanes pour avoir des planches et le pont se fait.’ ‘Manuscrit de 1812, pour servir à l'histoire de l'empereur Napoléon.’ - 1827, par Baron Fain. T. II. Dit bepaalde zich echter tot den aanmaak der 20 bedoelde schragen en het verzamelen van eenig houtwerk. (Zie voorts v.L.S., III, blz. 198).

[p. 156]

aleer de brug voltooid was’? het antwoord luidde: ‘Monseigneur, encore dix minutes.’ Op deze verklaring werden door Napoleon en zijn gevolg vrolijke gezigten getrokken, en de maarschalk gaf dadelijk bevel dat de batterijen van het tweede legerkorps, die reeds en ligne gereed stonden, de brug zouden naderen, waarna ook kort daarop eenige vuurmonden en kaissons dezelve langzamerhand overtrokken.

Men wete, dat op den regter Bérézinaoever de Russen slechts ¾ uur van ons gebivakkeerd lagen, doch dat de vijand, door onze troepen krachtdadig aangetast, spoedig van daar verdreven werd.

Na den overtogt dier vuurmonden was de passage een heele poos gestremd, door dien de pontonniers zich bezig moesten houden met verscheidene schragen te herplaatsen die ongelijk ingezakt waren.

In den laten avond passeerde Napoleon met zijn geheele suite onze brug, en de meeste equipages van generaals, alsmede militaire voertuigen togen insgelijks over. Toen was het nog mogelijk om orde te houden.

De tweede brug was 2 à 3 uren na de eerste mede voltooid geworden. Bij deze hadden er gedurende de driedaagsche overtogt, vele onheilen plaats door het bezwijken van schragen.

Tot het aanbreken van den morgen van den 28^sten November liep alles nog in redelijk goede orde af, doch reeds denzelfden ochtend werd de wanorde van uur tot uur grooter, en de passage menigmaal gestremd door de overgroote menigte welke elkaar niet behoorlijk uitwijken kon, zoodat onoverzienbare hoopen menschen, paarden, voertuigen enz. zich voor de bruggenhoofden, als 't ware, opeengepakt hadden.

Geïsoleerde infanteristen drongen nog het beste door, terwijl enkele kavalleristen met de sabel in de vuist zich toegang tot de bruggen baanden.

[p. 157]

Orde was van toen af, voltrekt niet meer te houden, aangezien er bajonetten ontbraken om de overtrekkende menigte geregeld te besturen. Daarbij kwam nog dat vele paarden voor de bruggenhoofden van honger en vermoeijenis neerstorten. Wel werden er krachtige pogingen aangewend om eene opruiming van hinderlijke voorwerpen, voor het hoofd der tweede brug, alwaar de stremming het grootste was, te doen, doch dit gelukte slechts gedeeltelijk, zoodat voor beide bruggenhoofden vele menschen onder den voet geraakten en vertrapt of overreden werden.

Hij, kapitein zelf, bevond zich tegen den middag in gevaar in 't nauw te geraken door den ontzettenden aandrang.

Tegen den avond van den 29^sten November ontving hij van den generaal Aubry den last de brug te verlaten en mede op te marscheren, ten einde welligt nog elders bij andere passages gebezigd te kunnen worden.

Met de uiterste moeite en inspanning aan den overkant gekomen deed hij zijn best om door toeroepen zijne pontonniers om en bij zich te verzamelen. Het toen overgekomen aantal bedroeg slechts 15 man, welk aantal, in den loop van den volgenden dag, tot tusschen 30 en 40 vermeerderde, zijnde de overigen bij den bruggenarbeid of bezweken, gevangen of gedood.

Toen er aan het herstel der bruggen, onder een werkzaam vijandelijk artillerievuur, zoodat de projectielen door de opeengepakte massa's heenvlogen, niet meer te denken was, en de pontonniers onmogelijk werkzaam wezen konden, terwijl er reeds bevel tot het verbranden gegeven was^a); eerst toen verliet hij

a) Dit verbranden geschiedde in den morgenstond van den 30sten November. (Noot van den verzamelaar).

[p. 158]

(kapitein Benthien) met zijne bijeengebragte manschappen, den 30^sten 's morgens, de noodlottige oevers der Bérézina¹⁾, na van het begin tot het einde een werkzaam deel aan de bewerkstelliging van dezen gedenkwaardigen overtogt gehad te hebben.

Van toen af begon de vorst in te vallen, zoodat de pontonnierdienst overtollig werd.

1) 29 November, 8.30 's morgens. (v.L.S., III, blz. 296).

1813. Lotgevallen van den kapitein Benthien.

Hij kapitein deelde met het overschot zijner compagnie in al de ellende, die het opgeloste leger van Napoleon - nog kort te voren zoo pragtig en moedig - op dezen voorbeeldeloozen terugtogt moest doorstaan.

Soms marcheerde kapitein Benthien slechts met twee of drie manschappen, terwijl de meesten hunner alvorens Wilna te bereiken, bezweken.

Hij trok door deze stad [en vier dagen later]^a) door Kowno, naderde door ellende en afmatting bijna uitgeput (opgehouden), in het begin der maand January 1813 de grenzen van Oost-Pruisen, ging over den Weichsel naar Dirschau en van daar naar Custrin aan den Oder.

Hier overviel hem een hevige ziekte; door toedoen van en de hulpvaardigheid van een hollandsch artillerie-officier (kapitein Lemaire) werd hij gelukkig nog bij tijds in het hospitaal^b) daar ter plaatse bezorgd.

a) Vier manschappen tusschen Wilna en Kowno. Brief aan zijne echtgenoote d^o 13 Febr. 1813. (Aant. verzamelaar).

b) Te Custrin: 22 Januarij in het hospitaal, 10 Februarij uit het hospitaal. Zie hospitaalbiljet. (Dit werd door mij niet aangetroffen. Uitg.).

[p. 159]

Van vrienden, kennissen, zelfs van zijne onderhoorigen gescheiden, was zijn toestand allertreurigst, terwijl zijne ziekte en het ongedierte hem bijkans zouden hebben doen bezwijken.

Gelukkig voor vrouw en kinderen geschiedde echter zijne genezing binnen enkele weken. Hij spoedde zich toen van Custrin naar Magdeburg^a), alwaar hij aantrof den generaal Aubry, verscheidene officieren der pontonniers (de 1^ste luitenant Schenken was reeds den 13^den December 1812 van hem afgeraakt en is vermoedelijk op den terugtogt omgekomen) zijn sergeantmajoor en eenige weinige pontonniers (6 man) als het overschot uit de Russische campagne^b).

Te Magdeburg bleef Benthien tot de maand April en had dus gelegenheid zich weder van de noodigste kleedingstukken en verdere behoeften te voorzien.

Den 7^den of 8^sten April kregen allen te Maagdenburg aanwezige pontonnierofficieren en het overschot der manschappen den last zich onverwijld naar Mainz te begeven, alwaar zij den 18^den aankwamen en dadelijk den last ontvingen zich 's anderen daags op het groote plein te verzamelen, ten einde opnieuw georganiseerd te worden.

Op den morgen van den 13^den April stroomde van alle kanten der stad, detachementen der depôts van Straatsburg en Turin, alsmede van de fransche zeehavens 17 equipages marine, naar de verzamelplaats.

Uit deze pêle-mêle van manschappen formeerde de

a) 13 Februarij te Berlijn, 19 Februarij te Magdeburg, per as over Wüstermarck, Brandenburg, Ziesar, Möckern.
Zie feuille de route. (Niet aangetroffen. Uitg.).

b) Voor zoover men heeft kunnen nagaan zijn behalve de kapitein Benthien en de sergeant-majoor Schroeder, van de kompagnie hollandsche pontonniers a^o 1811 uit Delft gemarcheerd, na den russischen veldtogt en dien van 1813 slechts 6 man in het vaderland teruggekomen. (Aant. van den verzamelaar).

[p. 160]

generaal Pernetti wederom het eerste bataillon pontonniers.

Vooraf werd door den generaal aan kapitein Benthien verklaard, dat de elfde kompagnie gesupprimeerd was en dat hij kapitein de eerste van het derde bataillon zou bekomen. (Het 2^de bataillon lag in Turijn).

Om 10 uur voormiddags waren de onderscheidene kompagnieën reeds geformeerd en tot bataillons zamengevoegd. De generaal-majoor Aubry werd luitenant-generaal en verbleef vooreerst te Maagdenburg.

Napoleon, die daags te voren aangekomen was, inspecteerde ons reeds ten elf ure en gaf den generaal Pernetti zijne tevredenheid te kennen.

Het 1^ste bataillon werd voorloopig gekommandeerd door een luitenant-kolonel, chef van het 3^de bataillon. Toen vroeg Napoleon aan den generaal Pernetti: ‘wie en waar dan de eigentlijke chef van het eerste bataillon was?’ waarop geantwoord werd: ‘dat deze nog ziek lag ten gevolge van den Russischen veldtogt.’ - Toen den oudsten kapitein van dat 1^ste bataillon vóór roepende werd deze (den kapitein Baillot) op staanden voet tot chef de bataillon benoemd.

Nadat Napoleon het front van het bataillon verlaten, en zich ter inspectie naar de overige detachementen van allerlei wapens had begeven, nam de nieuwe chef het kommando van zijn bataillon over, na door den generaal Pernetti aan hetzelve te zijn voorgesteld.

Hij bataillons-chef verzocht daarop dadelijk den generaal om de opengevallen kompagnie aan hem kapitein (Benthien) te willen overgeven, gelijk ook geschiedde, zoodat Benthien kommandant der negende kompagnie werd.

Te Maintz bleef hij kapitein nog omtrent een halve

[p. 161]

maand, welken tijd besteed werd om het minutieuse in de kompagnie tot stand te brengen.

Veldtogt in Duitschland.

Den 26^sten Mei¹⁾ trok hij met de 9^de kompagnie naar Dresden om mede deel te nemen aan den veldtogt van 1813. Zijne kompagnie werd toegevoegd aan den grooten pontontrein onder het kommando van den Brigade-generaal Bouchu.

Deze trein bestond uit omtrent 80 pontons en al de te Mainz gevormde kompagnieën waren mede bij denzelven ingedeeld.

Intusschen was er den 4^den Junij eene wapenstilstand²⁾ tusschen de fransche en geallieerde legers

1) ‘Ordre.
Il est ordonné à la 9ième Compagnie du 1er Bataillon de Pontonniers, commandée par M. le Capitaine Benthien, et composée ainsi qu'il suit: 4 officiers, 112 troupes et 9 chevaux de partir de Mayence demain 26 Mai pour aller le même jour à Hochheim, le 27 à Franckfort, le 28 à Hanau, le 29 à Gelnhausen, le 30 à Saalmunster, le 31 à Schlüchtern, le premier Juin à Fulda, séjour le 2, le 3 à Hünefeld, le 4 à Wach (Vacha), le 5 à Eisenach, le 6 à Gotha, le 7 à Erfurt, séjour le 8^a) le 9 à Weimar, le 10 à Jena, le 11 à Géra, le 12 à Altenburg, le 13 à Waldheim, le 14 à Nossen, le 15 à Dresden, d'où elle sera dirigée sur le quartiergénéral impérial, où M. le capitaine Benthien prendra les ordres de S.E.M. le général 1er Inspecteur-Général du Corps Impérial de l'artie etc. etc.
Au quartier-général. A Mayence le 25 Mai 1813.
Le Maréchal de l'Empire, sénateur
signé: Duc de Valence(?)’

a) A Erfurt chargé d'un convoi de munitions, jusqu'à Dresde transporté par 45 voitures.
Erfurt, 8 Juin 1813.
Le commandant de l'artillerie de la Place
signé: Borsere.

2) De wapenstilstand werd gesloten te Pläswitz tusschen Neumarkt en Schweidnitz. De vijandelijkheden werden 2 dagen te vroeg geopend, doordat Sacken bezit nam van Breslau en andere troepen van Blücher het onzijdige gebied binnenrukten. (v.L.S., III, blz. 410).

[p. 162]

gesloten, welke duurde tot den 10^den Augustus en strekte tot den 16^den Augustus¹⁾.

Onderwijl werd de 9^de kompagnie gedetacheerd naar Spremberg²⁾ in de Opper-Lausitz - alwaar zich niet verre van daar in de bosschen eene ijzersmelterij bevond -; aldaar onder de bevelen van den luitenant-kolonel der artillerie Reguis gesteld, werd dezelve onledig gehouden met werkzaamheden verbonden aan het gieten, keuren en vervoeren naar de vesting Glogau³⁾ van duizenden kanonkogels van allerlei kaliber.

Tegen den 16^den Augustus marscheerde de kompagnie vandaar naar Waldau⁴⁾, en sloot zich daar aan den grooten pontontrein (aan), waarvan een trein van gedekte blikken pontons door eene kompagnie Saksische pontonniers bediend, een deel uitmaakte.

De vijandelijkheden begonnen inmiddels weder en wij marscheerden met dezen trein her- en derwaarts, gedekt door fransche kolonnes.

Met gemelden trein Löwenberg⁵⁾ genaderd zijnde, kwam de tijding, dat de Oostenrijkers Dresden wilden aanvallen, zoodat het leger weder eene achterwaartsche beweging aannam⁶⁾ en den 23^sten Augustus die stad

1) De onderhandelingen te Praag werden afgebroken en Oostenrijk verklaarde den 12den Augustus aan Napoleon den oorlog. (v.L.S. III, blz. 336).

2) Spremberg ligt op een eiland in de Spree, in de nabijheid der Silezische grenzen.

3) Glogau, ten N. van Breslau aan den Oder.

4) Waldau, ten N.-Oosten van Görlitz aan de Tchirne.

5) Löwenberg, ten Z.-Oosten van Waldau, aan de Boher.

6) Napoleon was 's morgens den 21sten vroegtijdig te Löwenberg gekomen. De steenen brug aldaar, een paar dagen te voren door Lauriston vernield, werd nu hersteld. Het Silezische leger onder Blücher ageerde tegen de Bober. (v.L.S., III, blz. 416 vlg.).

[p. 163]

gelukkig weder bereikte, in welker nabijheid dien dag een hevig gevecht ten voordeele der Franschen geleverd werd¹⁾.

Daarop trok de pontontrein naar Pirna²⁾, aan den linker Elbe oever gelegen. Aldaar kreeg de kompagnie Saksische pontonniers den last om met hunne gedekte blikken pontons eene brug over de rivier te slaan.

Nadat nauwlijks 7 à 8 pontons overbrugd waren, bemerkte men dat ze water schepten, en de eene meer en de andere minder inzakten, zoodat de generaal Bouchu raadzaam vond te bevelen den bruggenbouw te staken en het reeds voltooide gedeelte weder af te breken. Vervolgens werd de brug over de voorhanden houten pontons (bateaux), fransch model, gelegd.

Na gedaan onderzoek wegens deze onbruikbaarheid der Saksische blikken pontons bleek het, dat dezelve, alvorens mobiel gemaakt te zijn geworden, wel degelijk in bekwamen staat waren gebragt, doch dat ze op de gedane marschen door horten en stooten ondigt geraakt waren en het soldeer zich losgelaten had.

De kommanderende generaal toonde zeer veel spijt,

1) ‘Den 22sten Augustus, vernam Napoleon dat het hoofdleger der verbondenen zich gereed maakte uit Bohemen op te rukken, om eenen inval in Saksen te doen.’ (Ibid. blz. 417).
Gouvion-St.-Cyr, met de verdediging van Dresden belast, tegen Wittgenstein. (Ibid. blz. 446).

2) Te Pirna was door de Franschen een verschanste legerplaats aangelegd (ibid. blz. 409), evenzoo op den rechter over van de Elbe tegenover Königstein, bij Lilienstein (ibid. blz. 454).
‘Ce qu'on appelle le camp de Pirna consiste dans un plateau très-élevé, adossé à l'Elbe, taillé à pic presque de tous les côtés, appuyé à gauche au fort de Königstein, à droite au château de Sonnenstein et à la ville de Pirna.’

[p. 164]

dat hij zijne goede paarden voor deze, door de Saksers zoo hoog geroemde pontons, ten beste gegeven had, en het was bij die gelegenheid dat de aanwezige pontonnierofficieren de ondienstigheid van dergelijke pontons van koper of blik te velde mede te voeren, inzagen.

Het hoofdkwartier der pontonniers bleef nu een geruimen tijd te Pirna gevestigd. Vandaar werden detachementen naar die punten, waar ze dienstig waren, afgezonden.

Aan de Elbe, twee uren opwaarts van Pirna, ligt de vesting Königstein¹⁾. Daar sloegen de Saksische pontonniers eene brug op houten pontons, die als ongeschikt op de wagens vervoerd te worden bestendig op de rivier bleven²⁾.

Op deze brug hadden de Oostenrijkers het gemunt, want weinige dagen na haren bouw lieten ze ter vernieling derzelve een vaartuig ingerigt à l'infernale de rivier afdrijven. Dit vaartuig (was), met zware boomstammen beladen, gelijk bleek toen het, lang vóór dat het de brug kon bereiken, door onze pontonniers aan den oever gesleept werd, nadat alvorens een der stoutmoedigsten hunner zich overtuigd had, dat het vuur ter mijnontsteking uitgegaan was.

Als maatregel van voorzorg en veiligheid gelastte de generaal nu, dat onmiddellijk aan eene estacade of paalrij bovenwaarts de brug gewerkt werd, hetgeen beurtelings door de beide fransche kompagnieën en de eene saksische geschiedde.

1) Er moesten tusschen Lilienstein en Königstein nog twee bruggen geslagen worden, omdat Napoleon eerst het voornemen had langs dien weg de verbondenen, die reeds Dresden genaderd waren, in den rug te vallen. Later, na den slag bij Dresden, liet hij deze beweging door Vandamme uitvoeren.

2) Königstein was door een nieuwen weg noordelijk met Stolpen verbonden. (v.L.S., III, blz. 409).

[p. 165]

Men vervaardigde te dien einde een vlot van twee vaartuigen, op welks dekvloer een toestel tot heijen aangebragt werd. Nadat het benoodigde houtwerk bijeengebragt was, werd de palenrij in eene schuinsche strekking over de rivier geplaatst. De palen, of liever de zware boomstammen, onderling met 3 voeten afstand, werden, uithoofde van den steenachtigen rivierbodem, met ijzeren schoenen voorzien. De koppen staken 6 à 7 voet boven den waterspiegel uit. De aflossing der werkploegen geschiedde telkens na inheijing van 2 à 3 palen. Deze moeielijke arbeid was na verloop van drie en een halve dag voltooid. Ten overvloede werden zware stammen, door middel van schalmen en krammen in de stam-einden gedreven, aaneen gehecht, als boomketting tegen de paalrij steunende en drijvende aangebragt.

De saksische kompagnie hield over de estacade het toezigt, en de fransche kompagnieën marscheerden naar hun kampement bij Pirna terug.

Schipbrug bij Meissen.

Weinige dagen daarna ontving kapitein Benthien benevens de 3^de kompagnie, alsmede eene ploeg werklieden den last, om zich met de gereedschapswagens te begeven naar Meissen¹⁾ (aan de linker oever der Elbe).

Daar bevond zich onze generaal²⁾ en deze gaf last om ter hoogte van genoemde plaats eene schipbrug te slaan (begin September 1813)³⁾.

1) Een paar uren ten n.-westen van Dresden.

2) Op last van Napoleon zond St.-Cyr daarheen de ruiterij van Lheritier en twee bataillons infanterie naar Meissen om den overgang van de Elbe aldaar te bewaken.

3) Napoleon schreef aan Marmont uit Harta, 23 September 1813, 1 uur n.m.:
‘..... Je dirige sur Meissen le troisième corps, qui sera également sous vos ordres. Il arrivera à Meissen le 25 ou au plus tard le 26. - ..... J'attache une haute importance au pont de Meissen. Pressez les travaux du pont de Meissen, et fournissez tous les ouvriers nécessaires aux travaux de la tête de pont. Il est inutile de changer le pont de bateaux, puisque j'espère que, sous huit jours, le pont de pierre sera réparé. - J'aurai un pont à Pirna, un pont à Pilnitz, trois ponts à Dresde et un pont à Meissen..... Faites travailler, je vous le répète, avec la plus grande activité à la tête de pont de Meissen en faisant relever vos ouvriers trois à quatre fois par jour.....’
(Mémoires du Maréchal Marmont T.V. p. 319 vlg.)
Napoleon stelde veel belang in dat bruggenhoofd. Hij liet er levensmiddelen verzamelen en de posten om Meissen zoo ver mogelijk uitzetten.

[p. 166]

Die arbeid begon onmiddellijk, hetgeen geschieden kon om reden er alreeds eenige vaartuigen alsmede eenige ribben, planken en touwwerk voorhanden was. Hem, kapitein, werd opgedragen om het verder benoodigde houtwerk op te sporen, het op te eischen of te nemen wáár hij het ook vinden mogt, zoodat zelfs de groote porceleinfabriek te Meissen de planken waarop het porcelein stond, afgeven moest. Deze brug werd overigens op de gewone wijze vervaardigd, en beide gebruikelijke soorten van krammen werden zonder de vaartuigen te ontzien tot verbinding gebezigd.

Deze brug werd tevens van eene doorlaat voorzien uit twee vaartuigen zamengesteld; de zamenvoeging der dekvloer van brug en uitvaart werd door middel van twee kleppen om scharnieren draaijende gevonden.

Aan de voor- en achterstevens van elk der twee vaartuigen der uitvaart waren vanglijnen bevestigd, waarmede dezelve aan de brug verbonden werd. Voorts was de uitvaart niet verankerd.

[p. 167]

Na de voltooijing dezer brug bleef kapitein Benthien met zijne kompagnie bij dezelve, tot toezigt en onderhoud, te Meissen achter, terwijl de 3^de kompagnie weder terug naar Pirna marcheerde.

Na verloop van eenige dagen overkwam deze brug een allezins groot onheil, te weten: in Dresden en in de omgeving der stad bevonden zich verscheidene duizenden zieken en gekwetsten. Deze werden voor een groot gedeelte in opgeeischte vaartuigen ingescheept om naar de vesting Torgau, benedenwaarts Meissen aan de Elbe gelegen, alwaar zich een groot hospitaal bevond, vervoerd te worden, zoodat deze vaartuigen de brug te passeren hadden.

De met de besturing der schepen belastte schippers hadden ongelukkiglijk onder weg, hetzij uit vrees of onwil, alle hunne vaartuigen verlaten en de zieken en gekwetsten aan hun lot overgelaten, zoodat deze op Gods genade kwamen aandrijven, hetgeen men echter te laat ontwaarde, uit de ongeregelde vaart van eenige van dezelve, en uit het toeroepen en wenken van de manschappen der wacht, welke bovenwaarts de brug geplaatst was, waarvan alle zich, zoo veel mogelijk ter verkoming van onheilen, op eenige vaartuigen, ter besturing derzelve, verdeeld hadden.

Alleen de door de pontonniers bestuurde vaartuigen doorvoeren geregeld de brug, terwijl de stuurlooze schepen hetzij dwars op de ankertouwen of wel tusschen de brug schepen dreven, dekvloer beschadigden enz. Met zeer veel moeite en krachtsinspanning werd de brug door de pontonniers weder geklaard, en de gezamentlijke vaartuigen met zieken door hun aan de oevers gevoerd. Hij, kapitein, liet het voorval aan de stadsregeering te Meissen weten, die daarop de zieken en gekwetsten te lande naar Torgau vervoeren deed.

[p. 168]

Daags na dit voorval¹⁾ arriveerde een aide-de-camp van Napoleon, om de positie van Meissen, de Elbeoevers, en de ligging der schipbrug in oogenschouw te nemen, waarvan het gevolg was, dat daags daarop de generaal Bouchu mede zich vertoonde die onvergenoegd bevel gaf de brug eenige duizenden schreden benedenwaarts van dit punt, aan het einde der stad, bij het oude koninklijke slot te verplaatsen.

Op deze hoogte hadden de Franschen een vaste batterij, met 6℔ers voorzien, gebouwd ter bestrijking der regter Elbe-oever. Vermoedelijk had de vermelde aide-de-camp de order ter verplaatsing onzer brug bewerkt, om ze door de batterij gedekt te zien.

De nieuwe ligplaats der brug moest op den linker oever door het uitbreken van een stuk der gemetselde kade als insnijding voor den oprid, alsmede op den regter oever, door het gedeeltelijk opruimen van een op heuvelachtigen grond gelegen wijngaard, alvorens ingerigt te worden.

Vervolgens werd de brug op dezelfde wijze, als ze te voren gelegen had, op dit punt geslagen en wel alleen door de 9^de kompagnie.

Na de verlegging der brug vertrok de generaal Bouchu weder en continueerde kapitein Benthien in het bevel.

Intusschen arriveerde weinige dagen daarna de

1) Napoleon schreef aan Marmont, 25 September 1813, uit Dresden:
..... ‘J'ai ordonné qu' effectivement, sans défaire le pont actuel, on établit des piles sur bateaux, qui nous donneront sous 48 heures, le passage du pont de pierre. Faites exécuter cet ordre. Cela fera deux ponts an lieu d'un, ce qui nous sera avantageux jusqu'à ce que nous ayons définitivement un véritable pont. - Donnez des ordres pour qu'à Meissen on ne laisse plus descendre aucun bateau pour Torgau, puisque la rivière n'est pas libre.’ (Ibid. V. 321/22.

[p. 169]

maarschalk, hertog van Ragusa¹⁾, te Meissen, wiens legerkorps omtrent 6 à 7 uur vandaar zich bevond, en voor welke troepen onze brug, ter gelegener overtogt, eigenlijk bestemd was.

De maarschalk liet den kapitein Benthien dadelijk bij zich ontbieden en vroeg hem ‘om welke reden en op wiens bevel de brug verlegd was?’; hierop ingelicht, vroeg Z.E. hem zijne meening omtrent de doelmatigste der beide ligplaatsen van de brug, en aangezien het klaarblijkelijk was, dat dezelve op het (de) nieuwe ligplaats zeer spoedig door den vijand zou kunnen vernield worden, gaf de kapitein dit zijn gevoelen, alsmede dat de brug op het eerste punt ontegenzeggelijk beter geplaatst was, ronduit te kennen.

De maarschalk verklaarde daarop, dat deze eveneens zijne meening was, dicteerde vervolgens dadelijk eenen brief aan zijn aide-de-camp, die onmiddelijk door eenen courier naar Dresden aan Napoleon²⁾ verzonden werd, waarop dienzelfden avond reeds eene depêche van wegen den keizer aankwam, welke het bevel bevatte: ‘dat de brug ten tweede male verlegd en

1) Marmont, met het 6de legerkorps.

2) Tegen het midden van September concentreerde Napoleon zijn macht in en om Dresden en werd Marmont te Grossenhayn geplaatst, van den grooten weg van Dresden naar Torgau, doch op den rechter oever van de Elbe, om den aanvoer van levensmiddelen en oorlogsbehoeften en den afvoer van zieken en gekwetsten langs de Elbe naar Torgau, Wittenberg en Maagdenburg te verzekeren. De brug te Meissen kon hem derhalve dienen om op den linker oever over te gaan en den weg naar Leipzig te volgen
Den 23sten September werd Marmont naar Meissen verplaatst, ten gevolge van de bewegingen van Blücher, die dreigde de beneden-Elbe over te gaan. Den 25sten werden de voorposten van Marmont aangevallen, terwijl Blücher op 26, 27 en 28 September door naar Wittenberg te marcheeren zich aan den blik der Franschen onttrok. Marmont nam daarna stelling te Leipzig en Blücher trok 2 October over de Elbe.

[p. 170]

wel, weder op de vorige plaats moest geplaatst worden.’

Dit afbreken en weder opslaan der brug geschiedde eveneens door de 9^de kompagnie, waarna deze door een ander detachement pontonniers ter bewaking der brug afgelost werd, terwijl genoemde kompagnie weder naar Pirna zich begaf.

In het begin der maand October stelde zich het geheele fransche leger, en met hetzelve de trein van houten pontons - de blikken der Saksen werden niet meer medegevoerd - in beweging¹⁾.

Deze trein nam den weg naar Wittenberg²⁾, doch kreeg weder tegenbevel, hield zich in verscheidene steden op en werd eindelijk naar Eilenburg³⁾ gedirigeerd.

Op den marsch naar Leipzig werd halt gemaakt, terwijl de fransche legers naar deze stad heentrokken.

Den 16^den October, des ochtends, hoorden wij reeds het kanonvuur van den slag bij Leipzig, welke drie dagen (16, 17 en 18 October) aanhield.

Den 18^den des avonds kwam de tijding, dat de slag voor de Franschen verloren was, waarop de generaal, ten einde niet afgesneden te worden, besloot zich in de vesting Torgau te werpen.

1) Ofschoon Napoleon den legers der Verbondenen op 26 en 27 Augustus bij Dresden een gevoelige nederlaag had toegebracht, gaven zijne te ver reikende plannen aanleiding, dat zijne onderbevelhebbers, die zich buiten zijn gezichtskring bewogen, geslagen werden. De verloren gevechten te Gross-Beeren (23 Aug.), aan de Katzbach (26 Aug.), te Kulm (29 Aug.) en Dennewitz (6 Sept.) noodzaakten hem zijne stelling aan de Elbe en Dresden te verlaten en te trachten den Rijn te naderen. Dit bracht hem naar Leipzig, waar de groote débâcle hem wachtte.

2) Ten noorden van Torgau aan den rechter oever van de Elbe.

3) Aan de Mulde op den weg van Torgau naar Leipzig en ongeveer midden tusschen deze beide plaatsen gelegen.

[p. 171]

Verdediging van Torgau.

De pontontrein werd opgeparkt en naderhand successivelijk verbrand. De pontonniers en eenige weinige aanwezige artilleristen bragten de vesting in staat van tegenweer. De kapitein Benthien kreeg het bevel over bastion n^o 4 en de pontonniers verrigten den dienst der artillerie.

De Pruissen berenden deze vesting reeds in het begin van November¹⁾, openden hunne loopgraven en arbeidden met ijver aan hunne aanvalswerken, terwijl de Franschen niet minder op verdediging bedacht waren. In het begin van December begon de vijand het bombardement en vernielde door brand het 1/3 gedeelte der stad en weldra bevond zich de vesting in den treurigsten toestand. Door de overgroote sterkte der bezetting ontstond er gebrek aan voedsel, men begon zich met paardenvleesch te behelpen; daarbij kwam nog eene besmettelijke ziekte, welke dagelijksch wel 100 menschen wegsleepte²⁾.

De bezetting was bij het begin der belegering

1) 26 December 1813 kwam Torgau in handen der Pruisen. (v.L.S., III, blz. 619 noot).

2) Te Torgau bevonden zich ± 26000 man, waaronder ongeveer 3400 Saksers, Hessen en Wurtemburgers, die stierven of vertrokken. Voorts het hoofdkwartier, dat de generaal Durriën er heen geleid had. De rest der bezetting, onder den generaal Narbonne, bestond uit Franschen. Een deel hunner behoorde tot de groote parken der artillerie en genie. Na den dood van Narbonne werd de generaal Dutaillis vestingcommandant; de generaal van de genie, adjudant van Napoleon, die zich toevallig in Torgau bevond, bewees daar uitstekende diensten.
De vesting, op den linker oever der Elbe gelegen, was tamelijk sterk en werd beschermd door een uitstekend verdedigingswerk, het fort Zinna. Zij bevatte reusachtige massa's levensmiddelen van allerlei soort, doch de typhus woedde er verschrikkelijk en raapte duizenden weg. (Zie omtrent de krijgskas van Napoleon, Militaire Spectator, 1838, blz. 122/23. Voorts Gesch. Nederl. Pont. blz. 127).

[p. 172]

22000 man sterk waaronder 700 officieren en was op het tijdstip der overgave gesmolten tot 5000 man. Dan al de daarin doorgestane ellende te beschrijven doet hier niet ter zake.

De bezetting kapituleerde ten laatste met de generaal Tauenzien, en trok den 10^den Januarij 1814 als krijgsgevangene uit dezelve. De wapens werden op het glacis neergelegd. De krijgsgevangene Franschen werden naar verschillende pruissische provinciën vervoerd. De pontonniers kwamen te Glatz in Sileziën. In deze vesting bleef kapitein Benthien tot het laatst van April, als wanneer hij aan den pruissischen bevelhebber der vesting te kennen gaf, dat hij zich naar de Nederlanden wenschte te begeven, om onder den wettigen vorst weder in dienst te treden.

Een gelijke aanvraag geschiedde tevens door verscheiden andere hollandsche officieren en manschappen, aan welke allen hun verzoek geredelijk toegestaan en de noodige reispassen uitgereikt werden.

De kapitein Benthien arriveerde in Juni 1814 te 's-Gravenhage, en verkreeg weldra de kompagnie pontonniers van het toen pas onlangs opgerichte bataillon Pontonniers, Mineurs en Sappeurs te Dordrecht in garnizoen. Het bataillon bleef daar tot de maand November en marscheerde toen naar Maastricht.

1815.

In den jare 1815, tijdens de opening van den veldtocht tegen de Franschen, kreeg hij den last om zich met zijne kompagnie naar Venlo te begeven, en aldaar eene schipbrug te leggen.

Dit geschiedde, en de eerst aanwezenden Ingenieur, de kapitein van Hulten, leverde te dien behoeve de benoodigde planken. De vaartuigen tot brugschepen - zoogenaamde Spitsbekken of Luiksche kolen-

[p. 173]

ponten - waren reeds te voren in meer dan voldoend aantal, bijeengebragt.

Tot onder- en bovenliggers der dekvloer werden uit een nabij gelegen dennenbosch de benoodigde boomen gekapt, en deze slechts aan twee zijden beslagen (behakt). Overigens werd deze brug op dezelfde eenvoudige wijze, als hij kapitein steeds gewoon was, geslagen. De boven- en onderliggers werden met brugkrammen bevestigd.

Deze brug was ten behoeve der geallieerde legers geslagen, welke echter uit hoofde dezelve eene andere route namen, niet daarover trokken.

Na de daarstelling dezer Maas-passage kreeg de kompagnie den last (11 April 1815) zich weder naar Maastricht te begeven. Het toezigt over deze brug werd aan de Genie, geholpen door schippers, opgedragen.

Van Maastricht marscheerde de kapitein Benthien, in het begin van Junij van dat jaar, met zijne kompagnie naar Dordrecht, om den aldaar intusschen nieuw aangemaakten pontontrein te keuren en mobiel te maken voor den veldtogt van dat jaar, met welken trein de kapitein Benthien met een gedeelte zijner kompagnie, gelast werd te marscheren. Ten gevolge van den gewonnen slag bij Waterloo, kwam er echter tegenbevel, zoodat de pontontrein niet mobiel gemaakt werd.

Toen werd ter oefening der kompagnie nog eenige weken te Dordrecht met de nieuwen houten pontons geëxerceerd, waarna die kompagnie weder terug naar Maastricht marscheerde.

Uitbreiding van het laatste gedeelte van het historisch verhaal.

De in Europa pas herboren rust, door de terugkomst van Napoleon van Elba opnieuw bedreigd wordende, was bij de uitrusting van het nederlandsche

[p. 174]

leger een nieuwe pontontrein volstrekt noodzakelijk, aangezien de toenmaals nog aanwezige en voormaals hier te lande gebezigde blikken pontons, met derzelver karren, ter mobielmaking onbruikbaar en slechts ter slooping geschikt bevonden werden, welke slooping der karren en openbare verkoop der pontons, in 1816 te Heusden werkelijk plaats had.

Door de verkregene ondervinding in de pas geeindigde groote oorlogen, en vooral in het jaar 1813 ingelicht wegens de ondoelmatigheid der blikken en koperen pontons in het algemeen, zelfs der vroeger zoo hoog geroemde gedekte saksische, kwam men bij ons tot het besluit, niet meer dergelijke maar voortaan houten pontons in te voeren.

De kortheid van het tijdsbestek waartoe men, in het tweede kwartaal van 1815, beperkt was, gedoogde niet, reeds toen hier te lande een meer volmaakt stelsel van pontontrein, zooals zeventien jaren later, in 1832, geschiedde, in te voeren, zoodat men voor de hand het bekende oude oostenrijksche stelsel: houten pontons, met toebehooren vervoerbaar op een en denzelfden wagen, verkoos. Dit materieel vindt men beschreven in Hoyer's Handbuch der Pontonnierwissenschaften.

Deze pontons, ten getale van 33, met 3 roeibooten werden te Rotterdam en de wagens te Dordrecht vervaardigd, onder 't toezigt van den 2^den kapitein de Bellefroid.

Toen men ijverig met den aanmaak bezig was, werd de kapitein Benthien (11 Mei 1815) uit Maastricht naar Dordrecht gezonden, ter overneming van het afgewerkte gedeelte des materieels, met het inzigt ‘eenen pontontrein en detachement’ onder bevel van dien officier ‘te velde te brengen, zoodra al de vereischten ter mobielmaking’ zoo als: ‘de transporttrein, de materialen’ enz. gereed zouden zijn.

[p. 175]

Door de vertraging die dit een en ander te weeg bragt (zoo werd het laatste tot den trein behoorend houtwerk eerst den 24^sten Junij van Delft afgezonden) werd de marschorder pas op den 27^sten Juny 1815 aan kapitein Benthien uitgereikt, om op den 1^sten Julij daaraanvolgende met 1 luitenant, 2 sergeanten, 2 korporaals en 18 pontonniers, ter bediening van een trein van 16 pontons zich te begeven naar Mechelen.

Wegens de voor de geallieerden gunstige gevolgen van den slag bij Waterloo, kwam er nochthans tegenbevel omtrent den bevolen afmarsch, zoodat de pontontrein voorloopig te Dordrecht, en kort daarop bepaaldelijk te Heusden opgelegd werd.

De kompagnie pontonniers bleef nu van September 1815 tot October 1825 te Maastricht garnizoen houden, jaarlijks eenigszins in den bruggenbouw geoefend wordende, door de exercitiën met een materiëel van zes pontons met een roeiboot, ten dien einde in 1816 uit Heusden naar Maastricht over land afgehaald.

Gedurende den marsch van dezen kleinen pontontrein welks wagens nu voor het eerst de proef zouden doorstaan, werd, behalve eenige mindere gebreken opgemerkt dat de raderen, welke gelijk waren aan die van de affuit tot het kanon à 6 ℔ en van de voorwagen oud-model, na evenredigheid van den te dragen last, te ligt waren.

Ten gevolge van het gedane voorstel tot verhelping dezer gebreken, werd later gelast al de wagens door de voorgeslagene veranderingen te verbeteren, hetgeen te Heusden, onder de leiding van den kapitein de Bellefroid plaats had, welk officier in de maand December 1820 met een detachement naar Maastricht terugkeerde, medevoerende een der veranderde wagens, beladen met een ponton, ribben, planken enz.

[p. 176]

Op dezen marsch bleek nu dat deze wagen, ofschoon een last van ± 2437 Ned. pond te dragen hebbende, de vereischte stevigheid en een verbeterd wendingsvermogen had.

De vesting Maastricht was wegens hare afgelegenheid van Holland, een ongunstig garnizoen van de kompagnie pontonniers tot voltallighouding derzelve door vrijwillige werving - militiens werden vóór 1824 bij dat korps niet ingedeeld - van schippersgasten, voor eerst, omdat die klasse van menschen ongaarne verre landwaarts, verwijderd van onze groote binnenwateren, verblijft en ten anderen, wegens de veelvuldige diensten als infanteristen, gewapend met het geweer, voor welk wapen de schippers een aangeboren afkeer hadden en waarmede de pontonniers even als de mineurs en sappeurs, bij de formatie van het bataillon, in 1814, voorzien werden en het tot op de reorganisatie van het korps, in 1823, behielden. Daarbij de bezwarende wachtdienst in genoemde vesting, welke omstandigheden bijeengenomen, een voor dit korps allernadeeligste uitwerking te weegbragten, te meer, dewijl de pontonniers bij overlevering wisten, dat voormaals hun dienst een der beste, en voor den schippersgast de aangenaamste en meest gepaste was.

Dientengevolge zagen dan ook alreeds vóór het jaar 1820 schier al de in 1814 voor zes jaren vrijwillig dienstgenomen hebbende manschappen hun ontslag met reikhalzend verlangen te gemoet en zij betoonden niet de minste geneigdheid om op dien voet langer pontonnier te blijven.

Ook bewerkten deze ontslagenen een zoodanigen tegenzin voor den pontonniersdienst onder hunne schippersmaats, dat de jaarlijksche werving te Dordrecht - anders steeds de meeste liefhebbers opleverende - meestal vruchteloos afliep.

[p. 177]

De kapitein Benthein had van den beginne af aan, zoowel schriftelijk als mondeling het ondoelmatige eener toevoeging der pontonniers met het Ingenieurkorps bewezen en vooral het geheel ongepaste eener ongelijksoortige vereeniging met mineurs en sappeurs, in stede van een zelfstandig korps uit te maken. Hij had steeds die zelfstandigheid bepleit, en de eigenaardige toevoeging bij de artillerie betoogd; ook had hij bestendig sterk geijverd voor de afschaffing der geweren, daar deze voor den pontonnier (als) ondoelmatig en afkeerwekkend beschouwd werden.

Ook had die ondervindingrijke officier in grondig opgestelde memoriën, aan hooger hand ingediend, het allezins doeltreffende (van) invoering van het militie-wezen, bij eene zorgvuldige keuze van schippersgasten en werklieden in hout en ijzer uit de lotelingen ter voltallighouding van een korps pontonniers in de Nederlanden, bij den zoo verschillenden stand van zaken aldaar na 1813, vergeleken met die vóór het jaar 1795 aangetoond.

Het noodlot dat op 's mans dertien laatste levensjaren met ijzeren vuist drukte - hij was al dien tijd aan beide oogen volslagen blind - liet niet toe dat de oude pontonnier-kapitein zijn steeds met hart en ziel voorgestaan en toegenegen wapenkorps, als een zelfstandig ligchaam onder den naam van Divisie, door hem als hoofd-officier en Directeur van het pontonwezen gekommandeerd, onder de wapenen zag.

a) A Erfurt chargé d'un convoi de munitions, jusqu'à Dresde transporté par 45 voitures.
Erfurt, 8 Juin 1813.
Le commandant de l'artillerie de la Place
signé: Borsere.