Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 23

[p. 189]

Memoriën van ridder Theodorus Rodenburg betreffende het verplaatsen van verschillende industrieën uit Nederland naar Denemarken, met daarop genomen resolutiën van koning christiaan IV (1621),
Medegedeeld door Dr. G.W. Kernkamp.

Sinds Loffelt, en op zijn voetspoor Jonckbloet, aan de vrij wel vergeten litteraire figuur van Dirk Rodenburg - maar hij zelf noemde zich liever Theodorus - de haar toekomende plaats in de galerij onzer letterkundigen hebben hergeven, zijn het leven en de werken van dezen tooneeldichter een geliefd onderwerp van studie voor de beoefenaars onzer letterkundige geschiedenis geworden. Bij dat onderzoek is veel aan den dag gekomen, dat ook waarde heeft voor de geschiedenis van ons land in het algemeen.

Nadat de heer Unger reeds belangrijke mededeelingen had gedaan over Rodenburg's werkzaamheid als zaakgelastigde van Nederlandsche kooplieden in Spanje¹⁾, heeft Dr. J.A. Worp, in zijne levens-

1) J.H.W. Unger, Theodore Rodenburg, Ridder van de Ordre van den Huyse van Borgongiën, in Brederoo-Album, Feestnummer van Oud-Holland p. 91-100.

[p. 190]

schets van Dirk Rodenburg¹⁾, niet alleen alles samengevat wat tot dusverre over hem bekend was, maar tal van nieuwe berichten daaraan toegevoegd, vooral over zijne diplomatieke loopbaan. Volledig kan deze alleen beschreven worden door wie zelf een onderzoek heeft kunnen instellen in allerlei buitenlandsche archieven. De heer Worp, die daartoe niet in de gelegenheid was, heeft zich veel moeite gegeven om zooveel mogelijk inlichtingen te verkrijgen over den inhoud van op zijn onderwerp betrekking hebbende archivalia, en verschillende buitenlandsche geleerden zijn hem daarbij van dienst geweest. Zoo heeft bv. Dr. J.A. Fridericia - destijds onder-bibliothecaris van de Universiteitsbibliotheek, tegenwoordig hoogleeraar aan de Universiteit te Kopenhagen - hem allerlei mededeelingen verschaft uit het Rijksarchief te dier stede. Uit den aard der zaak hebben die mededeelingen echter, hoeveel nieuws zij ook brachten over de eigenaardige rol, door Rodenburg in Denemarken gespeeld, het onderwerp op verre na niet uitgeput.

Tijdens mijn verblijf, in den zomer van 1900, te Stockholm en te Kopenhagen, heb ik allerlei stukken onder de oogen gekregen, die van belang zijn voor de kennis van Rodenburg's handel en wandel. Het doel, waarvoor ik de archieven bezocht, liet natuurlijk niet toe alles te noteeren, dat mij daarin merkwaardig scheen. Op mijne aanwijzing heeft het bestuur van het Historisch Genootschap enkele stukken betreffende Rodenburg's werkzaamheid in Denemarken laten overschrijven, en nu ik deze voor de uitgave gereed maak, voeg ik daaraan uit mijne te Stockholm en te Kopenhagen gemaakte aanteekeningen een en

1) Dr. J.A. Worp, Dirk Rodenburg, in Oud-Holland XIII p. 65-90, 143-173 en 209-237.

[p. 191]

ander toe, waardoor de mededeelingen van Prof. Fridericia worden aangevuld en dat tevens iets nieuws brengt over de verhouding, waarin Rodenburg heeft gestaan tot de regeering van Zweden De lezer gelieve daarbij in het oog te houden, dat, wat ik hier kan geven, niet het resultaat is van een opzettelijk aan dit onderwerp gewijde studie; van allerlei ondernemingen kon ik slechts het begin ter sprake brengen, die ik gaarne ook in haar afloop zou hebben gevolgd, - niet omdat Ridder Theodorus mij zoo zeer interesseert, maar omdat zij mij van belang schijnen voor de nog grootendeels ongeschreven geschiedenis van den invloed, door Nederlanders uitgeoefend op den handel en de industrie van de overige Europeesche volkeren in de zeventiende eeuw.

De voorspoed van onze Republiek in hare wittebroodsweken deed bij buitenlandsche vorsten den verklaarbaren wensch opkomen, Nederlandsche handelaars en industrieelen naar hun eigen land te lokken. Karel IX stelde zich in betrekking met Amsterdamsche kooplieden om een Nederlandsche kolonie te stichten in Gothenburg; de landgraaf van Hessen bood gunstige voorwaarden aan wie zich in zijn land wilden komen vestigen¹⁾; de koning van Denemarken, Christiaan IV, deed hetzelfde. In het begin van 1607 zond hij Dr Jonas Charisius - denzelfde, die in December 1607 met Jacob Ulfeld namens Christiaan IV werd afgevaardigd als bemiddelaar bij de vredesonderhandelingen met de Aartshertogen - naar ons land ‘for at formaae fremmede Kiöbmaend og Haandwerksmestere at nedsette sig

1) ‘Condicionen, so den Niederlandern vom Landtgraffen zu Hessen praesentiret’: in de in de volgende noot te noemen portefeuille van het R.A. te Kopenhagen.

[p. 192]

her i Danmark’¹⁾ (om vreemde kooplieden en handwerksmeesters over te halen zich hier in Denemarken te vestigen). Verschillende Nederlanders lieten zich daartoe bewegen en verhuisden naar Kopenhagen.

Ook voor hun eigen belang knoopten de koningen van Denemarken en Zweden betrekkingen aan met Nederlandsche kooplieden en ondernamen, in compagnieschap met hen, allerlei handelszaken. De Amsterdamsche koopman Paul de Wilhem was bv. op dergelijke wijze als ‘factor’ van Christiaan IV werkzaam en dreef met Zijne Ma^t. voor gezamenlijke rekening negotie. Met allerlei voorslagen tot ‘voiages’ komt hij aan: er zullen schepen worden uitgerust naar Candia en Zante, naar Moscovië, naar Spanje, naar Guinea en Angola, naar Cyprus en Egypte; winst en verlies zal hij voor de helft deelen of dragen en 5% van het kapitaal genieten als provisie voor de uitrusting; ‘op ider schip sal een sopracargo sijn wegens sijn Kon. Ma^t. om de handeling te leeren²⁾’.

1) ‘Papirer vedrörande Jakob Ulfeldts og Jakob Charisius sendelse til Holland 1607-1608’ (Holland A, R.A. Kopenhagen). In deze portefeuille (waarvan de meeste stukken betrekking hebben op de afzonderlijke zending van Charisius in 1607, en niet op de gezamenlijke zending van Charisius en Ulfeld in 1607-1608) zijn nog tal van nadere bizonderheden te vinden over het in den tekst genoemde onderwerp. Rogier Luppart, een Leidsch burger, was Charisius behulpzaam bij de werving in Leiden en Delft, Peter Schuiff, uit Antwerpen, verleende zijne diensten om Antwerper en Gentsche burgers over te halen naar Denemarken te gaan. De laatste bericht dat sommigen, die zich eerst daartoe bereid hadden verklaard, later weer terugkrabbelen ‘mit diesen trebus und das man saght so strack von friedt.’

2) Het bovenstaande uit een brief van Paul de Wilhem aan Christiaan IV, dd. 3/13 Februari 1621, in de ‘Relationer’ 1621-1625 (Holland B, R.A. Kopenhagen); belangrijk in deze verzameling zijn ook de brieven, door De Wilhem aan den Kanselier Friis geschreven, dd. 3/13 Maart 1623, 6/16 Maart 1623, 12/22 Maart 1625 en 1 Aug. 1625. De Wilhem kwam herhaaldelijk zelf naar Kopenhagen. Dat hij reeds in 1613 allerlei zaken voor Christiaan IV behartigde, blijkt uit de brieven van hem, die voorkomen in de portefeuille ‘Skrivelser (til Kongen, Kantsleren o.a.) og Akter vedrörande Private i Holland 1612-1613’ (Holland A, R.A. Kopenhagen).

[p. 193]

In het najaar van 1619 verschijnt Ridder Theodorus Rodenburg te Kopenhagen, om zijne diensten aan den koning van Denemarken aan te bieden¹⁾. In een- uitvoerige memorie zet hij uiteen, in welke aangelegenheid hij Z. M^t. van nut meent te kunnen zijn. Uit Denemarken, zoo betoogt hij, worden elk jaar veel huiden uitgevoerd naar andere landen, om daar bereid te worden; uit het buitenland komt dan weer leer naar Denemarken. Uwe Ma^t. heeft wel getracht den uitvoer van onbereide huiden en den invoer van bereid leer tegen te gaan, maar die plakkaten worden voortdurend ontdoken. Dat kan ook niet anders, zoolang ervaren bereiders van de huiden in Denemarken ontbreken. Maar hierin is te voorzien. Verscheiden Nederlandsche looiers zijn bereid zich in Denemarken te komen vestigen. Uwe Ma^t. moet dan bevelen, dat alle onbereide huiden tegen een bepaalden prijs moeten worden geleverd aan de door Uwe Ma^t. aan te wijzen personen. De bereiding kan geschieden voor rekening hetzij van de kroon, hetzij van Deensche onderdanen, die zich daartoe bij contract zullen verbinden. Mochten de laatsten hunne penningen niet willen wagen aan deze zaak, dan zullen ‘dezelfde personen, die op dit stuck met my hebben gecommuniceert, in contract treden alle

1) De brieven van Rodenburg aan den Koning van Denemarken of den Kanselier vindt men in de portefeuilles ‘Relationer Th. Rodenburg 1621, 1625-1626, 1632’ (Holland B, R A. Kopenhagen). In de collectie ‘Holland B’ vindt men ook nog een omslag met het opschrift ‘Theod. Rodenburg 1625 ff. Udaterede.’ Deze ongedateerde brieven - juist de belangrijkste - zijn van 1619 en 1620 of 1621, zooals uit den inhoud, of uit een aanteekening in dorso, is af te leiden. Rodenburgs brieven, met bizonder groote, fraaie letter geschreven, verrassen hier en daar door een Latijnsch citaat.

[p. 194]

de onbereyde huyden t'ontfangen en hier te lande (nl. in Denemarken) te bereyden, om naderhand daervan te disponeren naer hun welgevallen.’ Wanneer echter sommige Uwer Ma^ts. onderdanen een dergelijk contract willen sluiten, dan zullen de Nederlandsche looiers zich tevreden stellen met het arbeidsloon voor de bereiding.

Een volgende¹⁾ brief vestigt de aandacht van den Koning op de wenschelijkheid om den invoer van geverfde lakenen in Denemarken te verbieden, opdat de lakenbereiding en lakenweverij ook daar een inheemsche industrie worde. Rodenburg staat in verbinding met menschen, die de noodige werkkrachten voor dit alles uit Nederland zullen aanvoeren²⁾.

Christiaan IV begon met te informeeren, of de Nederlander, die hem met deze voorstellen aan boord kwam, wellicht een Arminiaan was en gelegenheid zocht een lading vol Arminianen in Denemarken binnen te smokkelen³⁾. Toen hij op dit punt gerust gesteld was, schijnt hij op de plannen van Rodenburg te zijn ingegaan. Het verdere verloop van de onderhandeling kunnen wij ook daarom niet nauwkeurig mededeelen, omdat niet alle brieven of memories van Rodenburg

1) De volgorde kan alleen worden afgeleid uit den inhoud; maar deze biedt daartoe genoeg gegevens aan.

2) Rodenburg beweert in contact te staan met een zekeren Hans Sporendonck, ‘die voor desen in de quartieren van Uw K. M^ts. rijcke in compagnie van Jacob Willemsz. Moens 2000 lakenen jaerlijckx heeft verhandelt.’ - De uitvoerige brief, waaruit ik slechts enkele aanteekeningen kon maken, bevat veel wetenswaardigs over lakenhandel en lakenbereiding ook in andere landen; Rodenburg was zelf uit een familie van lakenfabrikanten (vgl. Oud-Holland XIII p. 69 vgg.), zoodat zijne mededeelingen over dit onderwerp eenige waarde kunnen hebben.

3) Dit blijkt uit een aanteekening in dorso op de memorie, waarin Rodenburg voorstelt Nederlandsche looiers naar Kopenhagen te brengen. Vgl. ook mr. H. van Vollenhoven, Broeders Gevangenisse. Dagboek van Willem de Groot enz., p. 137.

[p. 195]

bewaard zijn gebleven, wat o.a. blijkt uit de omstandigheid, dat Christiaan IV, in zijne dadelijk te noemen besluiten, verschillende dingen aan Rodenburg toestaat, waarom wij dezen nog niet hadden hooren verzoeken. Den 22^en Februari 1620 verleende de Koning hem een privilegie om te Kopenhagen oliemolens te mogen oprichten en gedurende acht jaren te drijven, en stond aan hem en zijne consorten toe om, voor éénmaal, wit zout uit Holland naar Denemarken te mogen invoeren¹⁾. Een week later beval Christiaan IV aan de regeering van Kopenhagen een in de nabijheid van het slot Rosenburg gelegen tuin voor Rodenburg beschikbaar te stellen, opdat deze daar oliemolens zou kunnen bouwen²⁾.

Met het octrooi voor het zout schijnt er nog iets gehaperd te hebben, althans, in een brief aan den Koning, die uit het voorjaar van 1620 moet dagteekenen³⁾, hooren wij Rodenburg verzoeken dat Zijne Ma^t. vóór zijn vertrek - naar Engeland, waar Christiaan IV zich in het najaar van 1620 ophield - het octrooi van het zout zal teekenen en dat een zekere Volckert commissie van Zijne Ma^t. moge krijgen om den schilder Govert Jansz. Poelenburch uit Holland mede te nemen naar Denemarken, desgelijks een meesterkuiper, een looier en een brouwer; verder verzoekt hij dat de Koning hem ‘een bequame plaets voor de plantinge van zijn bomen ende bloemen benevens andere curieusiteyten’ zal geven en dat Z. M^t.

1) Sjaell. Reg. XVII, 7 en O. Nielsen, Kjöbenhavns Diplomatarium I p. 631, II p. 617 (aangehaald bij Bricka en Fridericia, Christian IV's Breve I p. 190, noot 6).

2) Ibidem, p. 190, noot 6.

3) De brief heeft datum noch plaatsnaam; de tijdsbepaling leid ik af uit de woorden, waarin van het aanstaand vertrek van den Koning wordt gesproken.

[p. 196]

een besluit moge nemen op het stuk van den lakenhandel en de lakenverwerij.

Kort hierna moet Rodenburg naar Engeland zijn vertrokken, waar hij betrekkingen trachtte aan te knoopen met lakenbereiders, die ongeverfde Engelsche lakenen naar Kopenhagen zouden willen voeren, zoodat men deze daar voortaan rechtstreeks zou kunnen bekomen en niet over Hamburg, zooals tot dusverre geschiedde¹⁾. Klaarblijkelijk was de Koning dus ingegaan op het vroeger ontwikkelde plan om de lakenverwerij tot een inheemsche industrie in Denemarken te maken.

Uit Engeland reisde Rodenburg naar ons land, vandaar weer naar Engeland, en vervolgens, hetzij direct, hetzij over de Nederlanden, naar Denemarken²⁾. Te Kopenhagen teruggekeerd, diende hij in het begin van 1621 een uitvoerige memorie bij den Koning in - de eerste van de twee, die hierna

1) Dit blijkt uit den aanhef van den brief, die beneden, p. 206, is afgedrukt.

2) In het voorjaar van 1620 vertrok Rodenburg uit Kopenhagen naar Engeland, in Juni was hij in ons land, in den herfst reisde hij weer naar Engeland (Oud-Holland XIII p. 210 en 211). Tijdens het verblijf van Rodenburg in ons land in den zomer van 1620 schijnt hij ook onderhandeld te hebben met Wtenbogaert, om hem te bewegen naar Denemarken te komen. In het Rijksarchief te Kopenhagen wordt althans een brief bewaard van J. Wtenbogaert, uit Antwerpen, 1 October 1620, aan Theod. Rodenburg, in Den Haag, waarin men leest: ‘indien Syne Con. M^t. my ut Con. goedertierenheyt allergenedichst welde vergonnen aldaer in S. M^ts. Coninckrijck van Deenmarcken met myne familie als een privé persoon te wonen, sonder in myne conscientie geinquieteert te worden, mits gheen scandael gevende, ende my tot dien eynde te doen expedieeren S. M^ts. Conincklijcke brieven van sauvegarde ende speciale protectie, ick zoude, daervan toesegginge hebbende door Uwe Ed., op mijn vertreck derwaerts naerders konnen resolveren’ (Holland A, Brev fra J. Utenbogaert til Theodor Rodenburg 1620). Vgl. hierbij Prof. Rogge, Johannes Wtenbogaert en zijn tijd III p. 63 vgg.

[p. 197]

zijn afgedrukt - die allerlei voorstellen bevat, waarvan zoowel het aantal als de verscheidenheid ons verbaast. Het blijkt dat hij zich zijn verblijf in Nederland te nutte gemaakt en daar waarschijnlijk zoo hoog had opgegeven van zijn invloed bij den Deenschen Koning, dat tal van handelaars en industrieelen, die hunne zaken wel naar Denemarken wilden overbrengen, zich met hem in betrekking hebben gesteld. Zoo kan hij tot Christiaan IV spreken over geschut- en ijzergieterijen en staalmakerijen, over bierbrouwerijen en witwasbleekerijen, over tras- en oliemolens, scheepstimmerwerven en lijnbanen en nog vele andere industrieele ondernemingen, die door Nederlanders in Denemarken gevestigd zullen worden, zoo de Koning slechts de voorwaarden, die zij stellen, wil aannemen; zoo biedt hij den Koning een collectie schilderijen van allerlei bekende meesters te koop aan, of wil dezen proefstukken laten zien van kunstenaars, die bereid zijn te verhuizen naar Kopenhagen - en dit alles, zoo men hem gelooft, niet om er zelf wat aan te verdienen, maar uit waarachtige belangstelling in den bloei van Z. M^ts. rijken.

Ik wil wel bekennen, dat ik, bij het eerste doorloopen van dit stuk, een ongeloovig gezicht zette en mij herinnerde dat Ridder Theodorus zich wel eens aan grootspraak heeft schuldig gemaakt; misschien, dacht ik, was de Ridder in de orde van het Huis van Bourgondië ook wel opgenomen in de chevalerie d'industrie. Maar ik deed hem onrecht. De tooneeldichter blijkt tevens een man van zaken te zijn. De ‘resolutionen’, door Christiaan IV op Rodenburg's voorstellen genomen, zijn kort en bondig - een enkele maal snauwt hij den Ridder zelfs af, als deze het netelige punt van den Sonttol ter sprake brengt - maar bovendien heel verstandig.

[p. 198]

Op de meeste aanbiedingen gaat de koning in; niet op alle, en niet altijd staat hij de conditiën, die gesteld worden, toe, maar in het algemeen konden de Nederlandsche industrieelen, als wier zaakwaarnemer Rodenburg optrad, tevreden zijn. Bovendien verkreeg deze, op denzelfden dag, toen Christiaan IV zijne ‘resolutiones’ nam (13 Februari st. vet. 1621), een algemeene volmacht van den Koning om namens dezen te contracteeren met alle Nederlandsche kunstenaars, kooplieden en industrieelen, die naar Denemarken wilden komen¹⁾.

In een tweede memorie, die tusschen 13 Februari st. vet. en 23 Maart st. vet. 1621 moet zijn ingediend, komt Rodenburg nog terug op enkele punten uit de eerste; van de nieuwe onderwerpen, daarin ter sprake gebracht, trok vooral één mijn aandacht, nl. dat Isaac le Maire en consorten deel willen nemen in de Deensche Oost-Indische Compagnie. Verder blijkt er uit, dat Rodenburg reeds druk aan het bouwen is in Kopenhagen; dat hij zelf daar enkele industrieele ondernemingen op het touw heeft gezet en vooral geïnteresseerd is bij de zeepziederij en de oliemolens; dat hij naar Holland gaat vertrekken, om daar te trouwen²⁾, maar met zijne vrouw dadelijk weer terug wil keeren naar Denemarken en het liefst dan zijn intrek zou nemen in eenige vertrekken van het - na den dood der Koningin - leegstaande slot te Ipstrup, waar hij dan tevens gelegenheid zou vinden de honderden schilderijen en andere kunstvoorwerpen onder dak te brengen, waarin hij handel drijft.

In Maart 1621 was Rodenburg weer in Holland;

1) Dit volgt uit den inhoud van het zesde punt der tweede memorie van Rodenburg, die hierna is afgedrukt, p. 247.

2) Op 13 en 20 Maart 1621 werd zijn huwelijk met ‘jonckvrouwe Anna Nottelmans J.d.’ te Delft en te Amsterdam aangeteekend: Oud-Holland XIII p. 211.

[p. 199]

of hij, gelijk zijn voornemen was, daarna weer naar Denemarken is gegaan? Ik heb er geen enkel spoor van gevonden. In Augustus en October van dat jaar vertoefde hij in elk geval te Delft, vanwaar hij eenige brieven aan den Koning van Denemarken schreef¹⁾, waaruit o.a. blijkt dat hij ‘kaffawerkers en anderen’ uit ons land naar Denemarken heeft gezonden; ‘aengaende de hoppeplanting, daermede ben ik besich om met besondere boeren te veraccorderen, die hun zullen transporteren na Denemarcken om de hoppen te bearbeyden²⁾’; ook behartigt hij hier te lande de aangelegenheden van de Deensche Oost-Indische Compagnie. Maar overigens kan ik niets mededeelen over het verdere verloop van al de ondernemingen, die Rodenburg aan den gang had gebracht. Geen enkele brief of memorie van zijne hand, dagteekenende uit de jaren tusschen 1621 en 1625, is bewaard gebleven, althans niet in de portefeuilles, waarin de overige bijeen liggen; daarmede is echter niet gezegd, dat in andere afdeelingen van het Kopenhager archief - b.v. bij de in de Kanselarij ingekomen stukken - niet iets betreffende Rodenburg's werkzaamheid in de genoemde jaren te vinden is.

Voorloopig moet ik er het zwijgen toe doen. Er is echter één aanwijzing, dat de reputatie van den Ridder niet heeft gewonnen door zijne bemoeiingen met handelszaken. In 1628 schreef Willem van den Hove, de stadhouder van de in Holstein door Nederlandsche Remonstranten gestichte kolonie Frederikstad, aangaande Rodenburg: ‘sijn credit is niet so

1) Relationer Th. Rodenburg 1621 (Holland B, R.A. Kopenhagen). Ik maak er opmerkzaam op, dat deze omslag, die vier brieven bevat, niet genoemd wordt in den ms. inventaris van de afdeeling ‘Relationer Holland B’ in het genoemde archief.

2) Rodenburg aan Koning Christiaan IV, dd. Delft, 31 Aug. 1621.

[p. 200]

groot by de Heeren Staten, ende noch veel min by vermogende coopluyden, als het wel sijn mochte, smakende sijn actiën veel nae sinistre practyken om gelt te becoomen, daer de luyden qualyck van connen weer crygen, belovende veel dingen, daer dickwijls niet nae volcht¹⁾.’

Met het begin van 1625 kunnen wij den draad weer opvatten. Sinds 1 Januari van dat jaar schreef Rodenburg aan de Deensche regeering, op verzoek van Nicolaus Eggebrecht²⁾, ‘alle acht ofte veerthien daeghen aengaende d'occurrentiën hier te lande³⁾.’ Uit de jaren 1625 en 1626 zijn verscheiden brieven van Rodenburg bewaard, waarin hij politieke nouvelles mededeelt; tevens blijkt daaruit dat hij de belangen van de Deensche regeering behartigt o.a. in het jaren lang hangende geschil tusschen de Noordsche Compagnie en de Deensche Compagnie voor de walvischvangst, aan het hoofd waarvan Johann Braem stond, een voornaam Duitsch koopman te Kopenhagen⁴⁾. Herhaaldelijk verzocht Rodenburg te worden begiftigd met den titel van agent of resident, maar steeds te vergeefs; de Deensche regeering had vermoedelijk hare redenen om hem niet als officieelen vertegenwoordiger te wenschen⁵⁾. Na 1626 zijn er nog

1) Oud-Holland XIII p. 214.

2) Nicolaas Eggebrecht was sinds 1612 secretaris van de Duitsche kanselarij (vgl. beneden, p. 218, noot 1).

3) Blijkens een brief van Rodenburg aan Koning Christiaan IV, dd. 's Gravenhage, 5 Sept. 1625.

4) Vgl. het hoofdstuk ‘Deensche pretensiën’ bij mr. S. Muller Fz., Geschiedenis der Noordsche Compagnie p. 236 sqq.

5) In den ms. inventaris van de afdeeling ‘Relationer Holland B’ op het R.A. te Kopenhagen worden, te beginnen met 1617 en tot 1630, de volgende vertegenwoordigers van de Deensche regeering hier te lande genoemd, met den titel en gedurende de jaren, die achter hun naam zijn vermeld: Adriaan Strick, commissaris, 1619-1623, Paul de Wilhem, factor, 1621 en 1623, agent 1625, Cornelis Vinck, agent, 1624, Theodoor Rodenburg, correspondent, 1625-26, 1632, Josias van Vosbergen, resident, 1627 en 1628, Johannes Scultetus, resident, 1628, 1629. Ook Gaspar van Vosbergen had hierbij genoemd moeten worden, met den titel van agent, in de jaren 1623-1631, blijkens den inhoud van de portefeuille ‘Gaspar van Vosbergens Breve til Kongen og Kantsleren m. fl. 1623-1631’ (Holland A, R.A. Kopenhagen).

[p. 201]

slechts enkele, onbelangrijke brieven van Rodenburg voorhanden, uit 1630, 1632 en 1636; dat hij in 1628 nog in connectie stond met de Deensche regeering, blijkt uit een schrijven, op 3 Augustus 1628 tot hem gericht door den bekenden cartograaf Hessel Gerritsz.¹⁾, die hem mededeelt dat hij bezig is een kaart te snijden van Denemarken, Noorwegen en Zweden, met aangrenzende landen, tot aan Moscou en Archangel, en zijne hulp inroept om daarvoor Deensche ‘geographische afteykeningen’ of ‘beschryvingen met woorden’ tot zijne beschikking te krijgen.

In 1625 of 1626 had Rodenburg den zoo lang begeerden titel van resident gekregen - echter niet van Christiaan IV, maar van den hertog van Sleeswijk-Holstein. Sinds 1630 vertegenwoordigde hij dezen aan het hof te Brussel. Dr. Worp heeft ons medegedeeld, dat Michel le Blon, de bekende plaatsnijder, die tegelijk een diplomatieke rol heeft vervuld en, evenals Rodenburg, voor geld allerlei politiek nieuws aan den man bracht, daar in 1638 bij Rodenburg logeerde, toen hij namens de Staten-Generaal onderhandelingen kwam aanknoopen met de regeering te Brussel. Wat Rodenburg over die onderhandelingen van zijn gast vernam, briefde hij natuurlijk aan zijn Hertog over²⁾.

1) Hessel Gerritsz. aan Ridder Theodorus Rodenborch, in Den Haag, dd. Amsterdam 3 Aug. 1628. De brief ligt in de afdeeling Holland A (R.A. Kopenhagen) in een omslag, waarop: ‘Skrivelse til Theodor Rodenborg fra en borger i Amsterdam 1628.’

2) Vgl. Dr. J.A. Worp, Vredesonderhandelingen in 1638 gevoerd, in Bijdr. voor Vad. Gesch., Derde Reeks, VIII p. 421-424.

[p. 202]

Hoe en wanneer Rodenburg met Le Blon in kennis was gekomen, kan ik nog nader toelichten uit enkele aanteekeningen, die ik te Stockholm maakte. Sinds 1632 had Le Blon zich bij contract met de Zweedsche regeering verbonden om ‘eenige persoonen van verscheyde conditiën in onderscheydelijcke diensten ende plaetsen, so buyten als binnenslands, tot curieuse advisen ende inteligentiën te bewegen, zunderlingen eenen agent tot Brussel’¹⁾. Van deze fraaie taak kweet hij zich naar behooren; niet alleen uit ons land, maar uit Brussel, Antwerpen, Londen en Spanje (waar hij zijne handlangers had) voorzag hij de Zweedsche regeering van het nieuws, dat voor haar van belang was. Uit de bewoordingen van het contract blijkt reeds, dat men in Zweden vooral prijs stelde op een spion te Brussel. In Januari 1636 schrijft Le Blon aan den kanselier Oxenstjerna: ‘van Brusselen valt mij een goede occasie voor, daer ick lange om gevrijd hebbe’²⁾, nl. om daar een geschikten agent te krijgen. En twee maanden later kan hij den kanselier reeds berichten dat deze agent bij contract heeft beloofd hem, gedurende een vierendeel jaars, elke week kopieën te zenden van de adviezen, die hij aan zijne principalen schrijft: ‘Ditto heer agent is Ridder ende met seer heerlijcke kwaliteyten begaeft, treffelijck gestudeert ende in alle taelen seer expert, oock te hove aldaer heel wel gesien, so om de voorschreven qualiteyten als om de Spaensche spraecke, die hem heel eygen schijnt te wesen’³⁾. Hij is met deze nieuwe aan-

1) Het contract ligt in den bundel: Extranea. Holland. Le Blons Avisor (R.A. Stockholm).

2) Le Blon aan Oxenstjerna, 2 Januari st. n. 1636 (Oxenstjernska Saml. R.A. Stockholm).

3) Le Blon aan Oxenstjerna, 2/12 Maart 1636 (Extranea. Holland. Le Blons Avisor: R.A. Stockholm).

[p. 203]

winst zoo ingenomen, dat hij zijn leverancier te Antwerpen, over wien hij toch in den laatsten tijd niet heel tevreden was, maar zal afdanken.

Le Blon noemt den naam niet, maar in den met zeer heerlijke qualiteiten begaafden Ridder, die zoo goed Spaansch kent, hebben wij Ridder Theodorus reeds herkend. Werkelijk vindt men dan ook in de afdeeling ‘Extranea, Holland’ van het Stockholmer Rijksarchief een lijvigen bundel, getiteld: ‘Rodenborgs Avisor’, uit de jaren 1636-1644. Het is dus niet bij een verreljaar gebleven. Ik heb den bundel alleen vlug kunnen doorloopen; hij bevat brieven van Rodenburg, gewoonlijk uit Brussel, een enkele maal ook uit Antwerpen en Den Haag, aan Michel le Blon, soms aan den Zweedschen resident in Den Haag, Spiering, waarin hij al het politiek nieuws, dat hem ter oore komt, overbrengt; ook vindt men er afschriften van zijne brieven aan Frederik, hertog van Sleeswijk-Holstein, en uit het jaar 1639 een aantal berichten van een ongenoemde uit Londen, die o.a. aan boord van Tromp's vloot is geweest en veel verhaalt over de gebeurtenissen, die aan den slag bij Duins voorafgingen, en over dien slag zelf. Vermoedelijk zijn deze berichten eerst aan Rodenburg, en door hem weer aan Le Blon of Spiering toegezonden.

Hiermede ben ik aan het einde gekomen van wat ik uit mijne aanteekeningen over Rodenburg kon samenlezen. Over den inhoud van de stukken, die ik thans laat afdrukken, heb ik opzettelijk slechts weinig medegedeeld, omdat ik mijne lezers gaarne tot de lectuur ervan wil uitnoodigen. Gaat het hun zooals mij, dan zullen zij door die lectuur weer versterkt worden in het besef, hoe ver de Nederlanders van het begin der zeventiende eeuw hun tijdgenooten

[p. 204]

vooruit waren. Wat een overvloed van kapitaal en vakkennis en werkkrachten moet hier gestroomd hebben, dat men er zooveel van kon afstaan aan het buitenland! Welk een ondernemingsgeest, welk een volslagen gemis aan wat eerst in later jaren een nationale karaktertrek zou worden: huisvastheid! Hoe steekt bij dat alles de economische achterlijkheid van Denemarken af, dat nog zoo weinig voordeel weet te trekken van zijne gunstige ligging voor handel en scheepvaart, dat zijne huiden in het buitenland tot leer laat bereiden, dat van de Nederlanders het lakenverven en saaiweven, het hopplanten en bierbrouwen, het steenbakken en zeepzieden moet leeren. Nog in andere opzichten blijkt die achterlijkheid: de notabele burgers van Kopenhagen moeten hunne zonen naar den vreemde sturen, naar Hamburg, Bremen of naar Nederland, om hun onderricht te laten geven in de arithmetica en het Italiaansch boekhouden en andere ‘noodsakelijcke scientiën’. Ook voor de kunst moet Denemarken zich tot ons wenden: Rodenburg brengt een scheepslading van niet minder dan 350 schilderijen mede! In zijne memoriën zullen ook onze kunsthistorici een en ander van hunne gading vinden.

Ten slotte nog iets over de wijze van uitgave. De volgorde van de stukken is, in den bundel, waarin zij zijn saamgebracht, aldus:

N^o 1).	De memorie van Rodenburg, zonder datum, maar zij moet ingediend zijn in de eerste helft van Februari 1621.
N^o 2).	‘Kon. May^ts zu Dennemarken, Norwegen etc. resolutiones uff unterscheideliche puncte, so herrn Theodoro Rodenburg zu ertheilen gnedigst ahnbefohlen worden Roschilde, den 13 Februarij (st. vet.) 1621.’
N^o 3).	De tweede memorie van Rodenburg, zonder

[p. 205]

	datum, die ingediend moet zijn nà 13 Febr. (st. vet.) en vóór 23 Maart (st. vet) 1621.
N^o 4).	Een stuk, getiteld: ‘Theodori Rodenburgs unterschiedtliche puncte etc.’ Daarin worden de door Rodenburg in zijne tweede memorie gedane verzoeken in het Duitsch kort samengevat. Bij sommige punten is in margine - waarschijnlijk door den Kanselier - aangegeven, hoe er op beslist moet worden; deze voorloopige beslissing verschilt een enkele maal van de latere, door den Koning genomen, definitieve beslissing, die wij vinden in 't volgende nummer.
N^o 5).	‘Kon. Maytts. zu Dennemarcken, Norwegen etc., unsers gnedigsten hernn, resolutiones uff unterschiedliche puncte, so her Theodorus Rodenburg, ritter, ubergeben, ertheilet. Copenhagen, 23 Martii (st. vet.) 1621.’
N^o 6)	bevat slechts enkele kladaanteekeningen en voor memorie opgeteekende punten, deels van de hand van Rodenburg.

Voor het gemak van den lezer heb ik, achter elk punt van de eerste memorie van Rodenburg, dadelijk uit N^o. 2 de genomen resolutie van den Koning tusschen [] laten afdrukken; bij N^o. 3, de tweede memorie, heb ik eveneens gehandeld met de resolutiën uit N^o. 5; N^o. 4 kon vervallen, omdat het in hoofdzaak slechts een herhaling van N^o. 3 is; ik heb echter in de aanteekeningen aangegeven, op welke punten de meening van den Kanselier van de beslissing van den Koning verschilde; zoo heb ik eveneens het weinige wetenswaardige, dat N^o. 6 bevat, in de noten ondergebracht.

G.W.K.

[p. 206]

Theodori Rodenburgs vorschläge undt empfangene resolutionen wegen Englischen lacken im reiche Dennemarck zu machen etc.

I.

Groot moghenden, machtigen koning en ghenadigen heer.

Alhoewel dat ick (als een ootmoedich onderdaen) alleenlijck van hier na Engelandt ben vertrocken op het stuck van de Engelsche lakenen, waerop ick oock een zekere partie heb besloten om die lakenen wit hier te bekomen, zonder dat men die van Hamburch zal behoeven te laten komen (waervan ick de verbintenis en ondertekening met my brenge), zo zijn my besondere propositiën tot vermeerdering van de trafique in u ko. ma^ts. koningrijcken te vooren ghekomen, die ick onderdaniclijc by gheschrift heb ghestelt. Versoeckende dat u ko. ma^t. die ghenadelijck gelieve in consideratie te nemen.

U ko. ma^t. ootmoedigen onderdaen Theodorus Rodenburg.

1.
Engelsche lakenen.

Also ick, in Engelandt komende, niet heb ghevonden den heer ridder Robbert Anstrader¹⁾, met wien ick soude gecommuniceert hebben het stuck van

1) Aldus de tekst. Bedoeld wordt Robert Anstruther, die als gezant van Jacobus I in Denemarken was geweest.

[p. 207]

de Engelse lakenen, en, wederom komende in Hollandt, by accident my voorvallende, door treffelijcke koopluyden, die my aenpresenteerden om jaerlijckx te leveren, op hun perikel en kosten, twee, drie duysent ofte meer Engelse witte lakenen, en de voorseyde lakenen hier in uw ko. ma^ts. koningrijck te laten bereyden, verwen en verhandelen, en tot dien eynde hunluyder personen hierwaerts te transporteren, heb ick by provisie hunluyder propositie by gheschrift doen stellen, en ooc laten ondertekenen, doch alles op het welgevallen van uw ko. ma^t., ghelijck blijckt by de schrifture, aen den heer Canselier ghelevert. Naderhandt heb ick verstaen, door brieven van de heer Canselar, hoe dat uw ko. ma^t. heeft ghelieven te vergunnen aen de koopluyden deser stede Koppenhaguen zeker octroy van de lakenhandel, bereyderye, verwerye en aenkleven van dien. Diesniettegenstaende zal uw ko. ma^t. ghenadelijck ghelieven te considereren de groote consequentie van dese hollandse koopluydens propositie, om met grooter fondement dese handeling in uw ko. ma^ts. koningrijck te planten, waeruyt spruyten zal de navigatie op Westen. Want die koopluyden, die hun contante penningen in de lakenhandel inployeren, zullen practiseren besondere andre commertiën. Waerover zeer geraden waer te wege te brengen, dat dese compangiën van Hollandt hun vereenden met de koopluyden van Koppenhaguen, ten eynde dat zy te machtiger zijn om zo treffelijcken handeling uyt te voeren. En aengesien dat ick, als een ootmoedich onderdaen en dienaer, dit stuck zo hebbe gediligenteert, dat de voornoemde koopluyden in Hollandt tot dese resolutie zijn ghekomen, en datter in de elf propositiën niets werdt versocht als 't gun(t) meest accordeert met het octroy, dat uw ko. ma^t. alrede ghenadelijck heeft ghelieven te vergunnen aen de koopluyden van Kop-

[p. 208]

penhaven, zo ben ick van oppinie dat dese compangiën wel vereenicht kunnen werden, 't welck ick onderdanichlijck remittere aen uw ko. ma^ts. wyse deliberatie.

[Diesen vorschlag haben höchstgeëhrte kon. may^tt. gnedigst bewilliget, also das die angegebene niederlendische kauffleute in die compagnie des lackenhandels, darauff die burger zu Copenhagen gnedigst privilegyret, mugen mit eingenommen werden.]

2.
Aengaende de valsche munt.

In Hollandt is my te vooren ghekomen van zekere valsche muntemakers, die nagheslaghen hadden uw ko. ma^ts. marcken, niet waerdich sijnde in aloye zes schellingens deensch, waervan ick één medeghebracht hebbe en den heer Cancelier behandicht. En wesende een saeck van zeer quade consequentie, en daerbeneven door sommighe booswichten uytghestroyt dat de voornoemde valsche marcken van Denemarcken quamen, streckende tot seer groote desreputatie van uw ko. ma^ts. onderdaenen; en also ick gheïnformeert werde van besondere personen over valsche munters, die vluchtich waeren en hun absenteerden, heb ick die vervolght en boven de hondert mylen ghereyst, so gaende als wederkomende, doch de voornoemde personen niet kunnen betreffen, waervan ick aen den heer Canselier heb gheschreven. Naderhant is my by accident te vooren ghekomen dat eenen Karel Nauwens, die hem gheabsenteert hadde, verstaen hebbende dat hy van de valsche munt ghesuspecteert was, versocht door brieven, gheschreven aen zynen vrundt Peter

[p. 209]

Bacherot, om aen my voor te houden dat, zo ick by uw ko. ma^t. mocht verwerven pardon voor zijn persoon, also hy de valsche marcken niet ghemaeckt hadde, maer wel ghebruyct had gheweest om yemant te vinden, die zich zoude willen onderwinden de stempel te maeken en de voornoemde marcken te slaen; belovende voorts te ondecken alle het secreet en wien de valsche marcken gheslagen hadde. Den voornoemden Bacherot by my komende, heb ick industrie ghebruyckt dat ick van hem hebbe bekomen den brief, die Carel Nauwens aen hem had gheschreven, die ick ooc noch in mijn possessie hebbe. En heb hem hoop ghegheven, dat ick zoude diligenteren om van uw ko. ma^t. pardon voor Carel Nauwens te bekomen, en zo allenskens alle het secreet ontdeckt, als te weten: dat Zacharias Jansen, wonende te Middelburch¹⁾, de voornoemde valsche marcken ghemaeckt en versonden hadde. Verder heb ick niet gheraedzaem ghevonden hierin te procederen, maer uw ko. ma^t. zulckx onderdanichlijck aen te dienen en uw ko. ma^ts. ghenadighe ghebieden hierop te verwachten, niet twijffelende oft zal daerop ghelieven te letten; want zonder faulte zullen de voornoemde valsche marcken mettertijt in uw ko. ma^ts. koningrijcken ghesonden werden en goede rijckxdaelders daervoor uytghevoert, 't welck alles is te voorkomen. Tot welcken eynde ick onderdanichlijck zal proponeren, hoe men hierin ten besten zoude mogen procederen. Vooreerst: dat uw ko. ma^t. gheliefden ghenadelijck te pardonneren Carel Nauwens zijn delict, zich hebbende laten ghebruycken om een persoon te vinden, die de stempel heeft ghemaeckt, als Carel zelven bekent, om de voornoemde valsche

1) Zoo leeren wij dus den man, die met de ontdekking der verrekijkers is gaan strijken, ook als valschen munter kennen.

[p. 210]

marcken te slaen; maer also den voornoemden Carel daer gheen voordel ofte profijt van heeft ghenoten, dat uw ko. ma^t. hem zulckx ghenadelijck pardonneertten, aen(ge)sien dat hy het secreet ondeckt, te weeten de personen aenghewesen, die hem eerst hebben ghebruyct om de stempel te laten maken, en desghelijcx de persoon, die de stempel heeft ghemaeckt. Dit pardon door uw ko. ma^t. ghenadelijck vergunt zijnde, zal 't aen Carel Nauwens niet overghelevert werden, voordat hy verklaert en aenwysinge doet van de personen, die hem beweeght hebben om de stempel te doen maken. Dit alles wetende, is 't nodich dat de Heeren Staten General zulckx voorghehouden werdt door de persoon, die u ko. ma^t., door brieven van credentie, daerin zult ghelieven te ghebruycken, opdat zodanigen schandeleusen bedrijf gestraft mach zijn na de justitie vereyscht, ten eynde datter gheen grooter quaet uyt spruyt. Hierin diendt ooc zeer gediligenteert te zijn, want ick ben vastelijck van ghevoelen datter dagelijckx veel quanteteyt valsche marken ghemaeckt en versonden werden.

[Dieses puncts halber wollen ihre kon. maytt. ahn dero agenten in dem Hage gnedigsten befehll ergehen laszen.]

3.
Zaye-wevery.

Van Hollandt heb ick aen de heer Canselar gheschreven 't gun(t) my gheproponeert was door een coopman van Rotterdam, Guiliam Leemput, met zijn compagnie, om besondere goede meesters en knegts van Hollandt hier tot Koppenhaguen te brenghen om de zaye-wevery in 't werck te stellen, wesende een seer treffelijcke neringhe, also het aenkleven

[p. 211]

van dien van groote consideratie is, waerover ick vertrouwe, dat uw ko. ma^t. zulckx wel zal ghevallen. Hebbe daerover, opdat men versekert mocht wesen, van den voornoemden Guiliam Leemput afghenomen zijn schriftelijcke ondertekening, ten eynde dat men mocht weeten in wat manier en op wat conditie dat hy 't voornoemde stuck zoude willen aenvaerden. Maer bemerckende dat hy calculatie maeckte het veel duysenden zoude kosten, en meerder was zoeckende zijn perticulier voordel en proffijt als de welvaert van uw ma^ts. rijcken, hebbe daerover uyt hem ghetrocken het secreet hoe hy 't voornam in 't werck te stellen, waeruyt ick verstae dat zulckx wel gh'effectueert kan werden met veel minder kosten als den voorseyden Guiliam Leemput is voordragende, en ick zelven, zo uw ko. ma^t. zulckx ghenadelijc ghebiedt, de zaye-wevery hier te lande wel zoude weten te brenghen, en princepalijck in dese ghelegentheyt des tijts, bestaende alleenlijck in 't goedt beleydt en industrie, zonder dat uw ma^t. zo groote en excessive ongelden en kosten zal behoeven te doen, ghelijck voor desen is geschiet om ander neringhen hier te brengen. Want, ghesproken als een ootmoedich onderdaen uws ko. ma^ts., het stuck van de ambachten en manefacturen bestaet meest daerin, om de ghemaekte goedren vorderlijcx en profitabelste te venten, en daervan te desponeren. Hetwelck bequamlijckste gheschiet door de koopluyden die zulckx aanvaerden, streckende tot groote vermeerdering van de navigatie en augmentatie van uw ko. ma^ts. tollen en inpositiën. Hierbeneven ghelieve uw ko. ma^t. ghenadelijck te considereren, dat de zayehandeling veroorsaecken zal treffelijcke commersie op de quartieren van Spangiën, Portugal en de Eylanden, alwaer de meeste zaeyen, die voor desen ghemaeckt zijn gheweest, ghesonden en verkoft

[p. 212]

zijn; en aengesien dat uw ko. ma^ts. ingesetenen vry en vranck op Spangiën altijt zullen moghen trafiqueren, waer ander landen en provintiën onseker van zijn, in oorloghe vervallende, zullen de treffelijckste koopluyden hun in uw ma^ts. rijcke willich transporteren, aengesien de tranquileteyt en gherustheyt deses rijckx, beneven de bequaemheyt van havens, seer wel gheleghen tot de navigatie, waerin uw ko. ma^ts. rijcken andre landen overtreffen. Remitterende voorts ootmoedelijck de voornoemde propositie aen uw ko. ma^ts. genadige en wyse deliberatie.

[Guiliaum Leemput mit seiner compagnie soll zugelaszen sein zu Helszingnoer sich nieder zu laszen und die sayeweberey ahn zu richten¹⁾.]

1) Zijne Ma^t. gaat dus niet in op het voorstel van Rodenburg, nl. dat deze zelf, nadat hij op slinksche wijze zich kennis van het bedrijf heeft verschaft, de saaiweverij in Denemarken zal beginnen, maar geeft er de voorkeur aan dat Leemput met zijne gezellen naar Helsingör zal komen, al was deze dan ook, naar Rodenburg's zeggen, ‘meerder zoeckende zijn particulier voordel en proffijt als de welvaert van uw m^ts. rijcken’, waarom het den Ridder alleen te doen was!

4.
Drie schepen met een jacht na Capo de bona esperansa.

Jan Jansen van Vlielandt, met zijn compagnie hebben aen my gheproponeert om aen uw ko. ma^t. ootmoedich te vertonen, of zy onder de protectie en bescherminghe van uw ko. ma^t. hier tot Koppenhaguen zoude moghen uytrusten en equiperen drie schepen met een jacht, als te weeten: twee schepen, yder van hondert lasten tot hondert en vijftich lasten, ophebbende yder zestich mannen en zestien gotelinghen, het derde schip van omtrent hondert lasten, daerop vijf en veertich mannen en twalf gotelinghen,

[p. 213]

een jacht van omtrent vijftich lasten, daerop dertich mannen en acht gotelinghen, dese drie schepen met het jacht gheprovideert van victualie voor twee jaeren, in koopmanschappen en gelt omtrent acht duysent rijckxdaelders, calculatie makende dat de voornoemde drie schepen met het jacht kosten zullen, met de uytreding en alle toebehoring, omtrent vijftich duysent rijckxdaelders in spetie, en met die schepen te zeylen na Capo de bona esperansa, alwaer in de bocht een schone revier is, en buyten 't landt een eylandt, zeer rijck van mineralen. En van daer te zeylen met een schip oft twee na 't eylandt van Mauritius, hetwelck zeer goudtrijck is, door 't uytwerpen van 't water, en ten andren zeer abondant van andere ghewassen, daer zy hun voordel en profijt mede meenen te doen; de voornoemde reys ghedaen hebbende, wederom te keeren, zeylende van de Capo nederwaerts, en alle de revieren en uytwateringhen te besoecken, want aenghesien datter van Gunea tot aen de Capo niet als gheberght is, komt alle het goudt van daer 't gun(t) in Gunea verhandelt werdt. Den voornoemden Jan Jansen van Vlielandt met zijn compagnie presenteren hierbeneven dat, zo yemant van uw ko. ma^ts. onderdaenen eenich ghedeelte ofte parte in de voornoemde drie schepen en het jacht willen herideren ofte avonturen, dat zy zo weynich ofte zo veel zullen moghen houden als zy gheraedsaem vinden. En so zy gheen parte begeren, dat de voornoemde compagnie alles voor hun eyghen rekening zullen uytvoeren, en, de voyage gedaen zijnde, tot Koppenhaven hun lading brenghen.

[Es soll Jan Jansen von Vlielandt und seiner compagnie zugelaszen sein zu Copenhagen die ahngegebene schiffe ausz zu reden und zu loszen. Worauff ihnen konigliche paszbrieffe sollen mitgetheilet werden.]

[p. 214]

5.
Plat loot te gieten, dick en dun, dienstich om kercken, paleysen en ander gebouwen mede te decken.
Cerusa ofte lootwit, oock ghenaemt blywijs, te maken.
Innober ofte vermilion uyt quicksilver en swavel te trecken.
Spaens groen te maeken.
Roodt koper wit te maken.
Alderhande beelden in playster te gieten.

Jeremias Flemminck versoeckt aen u ko. ma^t. ootmoedich voor te draghen, dat hy zich hierwaerts zoude transporteren om in de voornoemde zes wetenschap zijn dienst te betonen. En ten aensien dat den voornoemden Jeremias een zeer eerbaer en deughdsaem persoon is, die zijn vocatie meesterlijck wel verstaet, zal u ko. ma^t. genadelijck ghelieven daervan te delibereren.

[Es soll ihm zugelaszen sein sich zu Copenhagen nieder zu setzen und uff seine eventur seine kunste ins wergh zu richten.]

6.
Gheschutgietingh.

Jan Cornelison Ourog, meester van gheschutgieting, heeft my voorghedraghen onlangs verleden ghegoten te hebben in Hollant zes en veertich metaele canons, zeer extraordinares goedt, te weten: stucken van acht voeten lang, schietende achtien pondt yser,

[p. 215]

wegende 2200 tot 2300 ponden, hebbende gestaen tot hun behoorlijke proef; noch stucken van tien en een halve voeten lang, schietende vier en twintich ponden ysers, wegende 3200 tot 3300 ponden, ghestaen hebbende tot hun behoorlijcke proef.

Heeft ghenomen een van de voornoemde stucken, ordenarie ghegoten, van achtien ponden ysers schietende, en dezelfde gheboort op vier en twintich ponden ysers, en nochtans de behoorlijcke proef uytghestaen. Noch ghegoten kleene stuckxkens, van drie voeten lang, schietende een pondt yser, en wegende drie en zestich ponden, uytghestaen hebbende behoorlijcke proef.

By hem is ghemaeckt een zeker model in 't kleen, om met een stuck vier ofte vijf mael schieten, eer men met een groot stuck eens kan schieten; doch in 't groot noch niet gheproeft. Desen voornoemden meester Jan Cornelison presenteert ootmoedelijck zijn dienst aen u ko. ma^t., waervan ick zijn ondertekening hebbe.

[Jan Corneliszen Ourog werdt eingewilliget, daferne er in Norwegen im bergwergk daselbst nach der Englischen ardt stucke zu gieszen auff sich nehmben wolle, dasz alszdan deswegen mit ihm ferner solle gehandlet werden.]

7.
Musketten en roers.

Johan Ditersen, een zeer goedt meester, wonende tot Delfdt, voor lange jaeren ghewrocht hebbende voor de Heeren Staten Generael, heeft my ghecommuniceert dat hy zijn persoon en familie wel zoude willen transporteren van Hollandt na Koppenhaguen, zo hy uw ko. ma^t. dienst zoude kunnen doen in

[p. 216]

't maken van musquetten, roers, pistolen, schuppen, spaden en alle sorte van yserwerck ten oorloch.

[Johan Dieterszen von Delfft wirdt vergönnet auff sein eigen unkosten und eventur solch angegeben wergk ahn zu richten und vort zu setzen.]

8.
Legateur en smalwevers.

Twee meesters en achtien kneghts, legateur en smalwevers, presenteren hun personen en familie van Hollandt na Koppenhaguen te transporteren, zo u ko. ma^t. dienst kan geschieden.

[Den 2 meistern und 18 knechten soll zugelassen sein uff ihr unkosten sich herein zu begeben und nieder zu laszen, daferne sie nach Carl Thieszens¹⁾ gemachten taxa den kauff ihrer wahren geben wollen.]

1) Over dezen Carel Thijssen zie beneden, p. 250, noot 1.

9.
Schilder.

Salmon Simonsen Bray, schilder, wonende tot Haerlem, discipel gheweest van Hendric Goltius en Cornelis Cornelisen, zijnde twee van de vermaerste schilders van Hollandt, is willich zich van Haerlem te begeven en hier tot Koppenhaven te komen²⁾, so hy met zynen dienst u ko. ma^t. zoude kunnen ghe-

2) Bij Kramm, De levens en werken der Hollandsche en Vlaamsche Kunstschilders enz. wordt niet vermeld dat Salomon de Bray te Kopenhagen geweest is. Ook in Oud-Holland (jaargang I-XVIII) vond ik niets daarover. Uit de resolutie, door Christiaan IV op Rodenburg's voorslag genomen, is niet af te leiden of De Bray naar Denemarken is gegaan.

[p. 217]

vallen; en also hy zeer werdt ghepresen door veel treffelijcke meesters, heb ick hem een stuckxken laeten maeken door een ander persoon, zonder dat hy wist dat het voor my was, en heeft hem oock zeer redelijck daervoor laeten betaelen, waerin men kan zien de zuyverheyt van zijn penseel. Het voornoemde stuckxken, wesende een vrouwenbeeldt, heb ick met my ghebracht, opdat u ko. ma^t. de handeling van zijn kunst mach zien. En overmits dat den voornoemden Salmon Simonsen noch vry jongman is en zeer deugdsaem van leven, heb ick de presentatie zijns dienste niet kunnen laten u ko. ma^t. onderdanichlijck voor te draghen.

[Ihrer kon. maytt. sein gnedigst in wollens nach dero glucklichen wiederkunfft das kunststucke zu sehen und sich alszdan darauff gnedigst zu resolviren.]

10.
Tapetmaeker.

Huybrecht Jacobsen Grimani, een zeer goedt schilder en conterfeyter, twalf jaeren ghewoont hebbende in Italiën, en tegenwoordich zich generende met tapetmaekingh¹⁾, is geresolveert zich te trans-

1) Deze Huybrecht Jacobsz. - die van den Venetiaanschen doge Grimani, voor wien hij werkte, het recht had gekregen zijn naam te voeren - was compagnon geweest in de tapijtfabriek van Karel van Mander Jr., maar had twist met hem gekregen: vgl. Dr. A. Bredius, De tapijtfabriek van Karel van Mander den Jonge, in Oud-Holland III p. 3-7. Uit de memorie van Rodenburg blijkt, dat Huybrecht Jacobsz. onder de duiven wil schieten van zijn gewezen compagnon, die in de jaren 1616-1621 een aantal tapijten voor Christiaan IV had gemaakt, tot versiering van de groote zaal op Frederiksborg: vgl. Kronijk Histor. Gen. 1856, p. 62 vgg. en Oud-Holland III p. 10 vgg.

[p. 218]

porteren hier tot Koppenhaven met een meester, zes kneghts en twee patroonschilders; doch bevindende dat het ambacht meerder meesters en kneghts vereyscht, zal dezelfde naderhandt verschryven, ten eynde dat het voornoemde ambacht hier in trayn mocht komen. Waerop ick aen de heer Cancelier van Hollandt¹⁾ hebbe gheschreven, die my heeft geantwoordt datter voor dese tijt geen bequaemheyt van huysen was, waerover daerop niet geresolveert koste werden. Diesniettegenstaende heb ick de schriftelijcke verbintenis en ondertekening van den voornoemden Huybrecht Jacobsen met my ghebracht, versekert zijnde dat hy, als ick hem twee maenden te vooren sekerheyt geve, zich hierwaerts zal transporteren met zijn compagnie, daerbenevens zich verbinden, dat hy de tapeten zo goedt en van zo goede stoffen aen u ko. ma^t. zal leveren, 12 ofte 16 ten hondert beterkoop als die nu kosten, ja moghelijck 20 ten hondert beterkoop; doch versoeckt zekere previlegiën, die in mijn oordel, reverentelijck ghesproken, zeer redelijc zijn en u ko. ma^t. in 't minste niet schadlijc. Refererende 't zelfde onderdanichlijck aen u ko. ma^ts. resolutie.

[Diesen punct belangende haben ihre kon. maytt. denselben gnedigst abgeschlagen.]

1) Bedoeld wordt de kanselier van de ‘Duitsche of Latijnsche’ kanselarij, tot wiens ressort de correspondentie behoorde met alle buitenlandsche mogendheden, behalve met Zweden en Rusland, die onder de Deensche kanselarij vielen. Vgl. Dr. V.A. Secher, Danske Kancelli og de dermed beslaegtede institutioner, in Meddelelser fra det kongelige Geheimearkiv og det dermed forenede Kongerigets Arkiv for 1883-85, p. 65, 66.

11.
Brouwer.

Ick hebbe met my ghebracht, op myne kosten,

[p. 219]

Augustijn Joosten van der Steyn, een van de ervarentste personen in 't bierbrouwen, en princepalijck in 't maken van goed moudt, vertrouwende dat hy goede dienst zal kunnen doen tot nut van 't rijck, om zo goedt bier te brouwen als nu van ander plaetsen komt, also den voornoemden Augustijn proeve van de watren genomen hebbende, dezelfde zeer goed bevindt.

[Augustin Josten von der Stein wirdt zugelaszen vor seiner person zu Copenhagen sich nieder zu setzen und zu leisten was andere brawer thun und leisten. Sonsten haben ihro kon. maytt. seines eignen dienstes jetzo nicht von nöten.]

12.
Wit-was-bleking.

Also de wit-was-blekerye een zeer treffelijcke nering is, ten aensien van de groote quanteteyt, die Spangiën, Italiën, Vranckrijck en ander quartieren consumeert, en dat het geele was van Oosten door u ko. ma^ts. Zond na de Nederlanden werdt ghesonden, alwaer men 't bleeckt, beneficieert en verhandelt, hetwelck zo bequaemlijck, en met veel gheringer kosten, kan gheschieden hier tot Koppenhaguen. Waerover ick gediligenteert hebbe in Hollandt, om een compangie op te rechten, en hun capitalen, personen en familiën hierwaerts te transporteren; daerbeneven oock bekomen twee meesters met hun knechts, om de voornoemde wit-was-bleeckery in 't werck te stellen, zo u ko. ma^t. gheliefden ghenadelijck te vergunnen een bequame plaets buyten Koppenhaguen, om huysing te moghen bouwen, op hunluyder kosten, en de voornoemde blekery te aenvaerden, 't welck vermeerdering van trafique en neering zal veroorsaeken, aengesien dat in u ko. ma^ts. koningrijck van Dene-

[p. 220]

marcken gheen zaec nodiger is als diverse koopmanschappen en manefacturen hier te lande te hebben, waerin de koopluyden hun penninghen (die sy van de goedren maken, die hier verkoft werden) moghen besteden, en ander waeren van hier verschepen na besondere quartieren, ten aensien dat het gelt, als rijckxdaelders, zo uytnemende hoogh gaet in uw ko. ma^ts. koningrijcken, datter gheen voordel noch profijt aen te doen is; en zonderling geen ander goedren hier vindende als princepalijck kooren en huyden, veroorsaeckt dat de handeling met minder couragie werdt ghedreven. Waerover dat het zeer lofbaer en pryselijck is, d'affectie die u ko. ma^t. betoont om alle soorte van ambachten, waerdoor de manefacturen in trayn zullen komen, in dese koningrijcken te planten, ghelijck de kaffa- en boortwerckers, waer de zaeyewevery by vereyscht te wesen, en consequentelijc andere diverse ambachten zullen volghen, tot welvaeren en prospereteyt van u ko. ma^ts. koningrijcken.

[Dieser punct soll bewilliget werden, jedoch uff vorhergehende ihren kon. maytt^s. besichtigung des begehrten platzes¹⁾.]

1) In de kladaanteekeningen van no. 6 (hiervóór, p. 205) staat, klaarblijkelijk als latere beslissing: ‘Patent wegen der wachsbleicherey ist zu papier gebracht; der platz sol auszgewieszen werden, privilegium uff zehen jhar; nach verflieszung derselbigen von solcher bleicherey billige abgifft zu geben.’

13.
Hoppe-planting.

Also de hoppe in groote quanteteyt van Hollandt hier te lande werdt ghebrocht en met goedt profijt verkoft, alhoewel dat de gronden en clymaet van u ko. ma^ts. koningrijck zo bequaem is om hoppe te

[p. 221]

planten en te winnen als andere landen, ghebreeckt het alleenlijck de voornoemde hoppeplanting in 't werck te stellen, ghelijck u ko. ma^t., na ick ben onderrecht, zedert mijn vertreck na Engelandt aen de boeren zulckx hebt ghelieven te ghebieden, te weten: dat yder sekere hoppe moet planten, om zo metter tijt u ko. ma^ts. koningrijck te provideren van hoppen, zonder de uytlandsche te behoeven. En ten aensien dat my onbewust was de resolutie, die u ko. ma^t. heeft ghenomen aengaende de planting van de hoppen, hebbe ick mijn goede meeninghe om de hoppeplanting in trayn te brengen in 't werck ghestelt, en met besondere personen in Hollandt, die lange jaeren de hoppeplanting ghebruyckt hebben en dat stuck grondich wel verstaen, ghesproken om hun personelijck hierwaerts te transporteren om de hoppeplanting by der handt te nemen, en eyndelijck met hun veraccordeert om tegen 't voorjaer over te komen, met die conditie dat ick midlerwijl aen u ko. ma^t. ootmoedelijck zoude versoeken om bequame landen tot de hopplanting van u ko. ma^t. ghenadelijck te verkrygen, om dezelfde landen te cultiveren en te bereyden op hun eygen kosten en voor eenighe jaeren vry te moghen ghebruycken, en naderhand jaerlijckx daervoor te betaelen zoveel als u ko. ma^t. ghenadelijck zult ghelieven te ghebieden. En also die propositie niet onredelijck is, remitteer ick hetzelfde aen u ko. ma^ts. wyse resolutie.

[Hiertzu wollen ihre kon. maytt. einen platz auszweisen laszen, welcher cultiviret und bebawet werden soll.]

14.
Steenbackeryen.

Aenghesien dat de meeste steen, die hier te lande

[p. 222]

gebruyct werdt, van Holland, Vriesland en ander quartieren komen moet, heb ick ghepractiseert of men gheen meesters steenbackers en kneghts van Hollandt zoude kunnen bekomen om hier in Denemarcken te komen wonen, en alderhande soorten van steenen, pannen, estricken¹⁾ en figuursteenen²⁾ te backen. En ten aenzien dat ick tot die propositie zeer bequaeme meesters en knegts heb gevonden, die personelijck en met hun familiën en capitaelen geresolveert zijn hier tot Koppenhaven te komen, heb ick vooreerst noodsaeckelijck gevonden (om met meerder fondement dit werck t'aenvaerden) twee personen hierwaerts te zenden om de landen en gronden te ondersoeken, of de klay en de aerde bequaem is tot alderhande soorten van steen, daerbeneven of de veengronden om turf te maken bequaem waeren; en bevonden hebbende de klay- en leemgronden zo goed als in eenighe plaetsen in Hollandt kunnen zijn, heb ick een compagnie versaemt, die hun zullen verbinden vijftich personen uyt Hollandt hier te brengen om soveel ovens hier in 't koningrijck op te stellen en huysen daertoe te bouwen, die nodich daertoe zullen bevonden werden; met die conditie, dat u ko. ma^t. ghenadelijck zoudt ghelieven te vergunnen de landen vry zonder yets voor te betaelen, daer de klay, leem en turf uyt te haelen, en ten aensien van die ghenade, dat alle de steen, pannen, estricken en figuursteen, die u ko. ma^t. zal behoeftich zijn, voor minder prijs zal ghelevert werden als die van buyten is gheldende; en ten laesten, ten aensien van de groote ongelden, die gheschieden moeten tot de bouwing van de huysen, ovens en het aenkleven van dien, dat u ko. ma^t. ghenadelijck mocht ghelieven

1) Estricken = gebakken vloersteenen, tegels.

2) Figuursteenen = haardsteenen.

[p. 223]

te vergunnen, dat niemant voor de tijt van eenighe jaeren zodanighe steenbackeryen in 't koningrijck van Denemarcken opstellen zullen moghen, aengesien dat de compagnie vijftich personen op hun eyghen kosten zullen van Hollandt hier laten komen, en met de eerste schepen die van Hollant zullen komen alle preperativen hierwaerts zenden om dit jaer de steenbackeryen in 't werck te stellen.

[Esz laszen ihre kon. may^tt. dieses puncts halber es hey dem hiebevor gnedigst ertheiltenn privilegiën¹⁾ bewenden.]

1) De inhoud van deze privilegiën is mij onbekend. Vgl. echter de mededeeling over de uitbreiding van het octrooi voor de steenbakkerij, hierna, p. 256 en 257.

14a²⁾.
Trasmolen.

Also ick ondersoecking heb laten doen om te weten, of de steen in u ko. ma^ts. rijcke ooc bequaem mochte bevonden werde om tras ofte sement te maken, die nu van ander quartieren hier moet ghebrocht werden, en bevindende datter bequaeme steen is, heb ick gediligenteert datter een trasmolen van Hollandt sal werden gesonden om de tras te maken, met meester en kneghts, zo u kon. ma^t. ghenadelijck geliefden te vergunnen, datter voor eenige jaeren gheen ander trasmolen zal mogen werden opgestelt, en een bequame plaets te ordonneren om de trasmolen op te stellen.

[Cimentmuhlen auff zu richten und tras zu mahlen ist von der kon. maytt. gnedigst bewilliget werden.]

2) Het hs heeft bij vergissing 14.

[p. 224]

15.
Haringvangste.

Diverse gequalificeerde personen, koopluyden tot Rotterdam, professie makende buysen uyt te reden tot de haringvangst, hebben my gecommuniceert om hun personen, schepen en buysen hierwaerts zouden resolveren te transporteren, om de haring alhier te beneficieren en verhandelen na ander quartieren van Europe, versoekende tot dien eynde zekere previlegiën, daer oock byvoegende of zy zoude moghen paert en ghedeelte hebben in de Oostindische compagnie¹⁾. En alsoo 't coopluyden zijn van treffelicke middelen, heb ick ootmoedelijc u ko. ma^t. 't voornoemde raedsaem gevonden aen te dienen.

[Dieser punct ist von der kon. maytt. gnedigst eingevilliget worden.]

1) Nl. in de Deensche Oostindische Compagnie, die in 1617 was opgericht. Vgl. ook hierna, p. 246 en 247.

16.
Jaques Kocquel.

Den voornoemden Kocquel, wonende tot Delfdt, heeft besondere malen met my in communicatie gheweest, verstaen hebbende dat ick mijn residentie in Denemarcken had, onder de goedertieren en ghenadighe vleuglen uws ko. ma^ts., als een ghering en ootmoedich onderdaen; waerover hy aen my versocht te willen vernemen of zijn persoon en vocatie hier te lande oock aenghenaem zoude moghen wesen, zo hy mochte resolveren zich personelijck hierwaerts te transporteren; tot welcken eynde hy aen my oock heeft gheschreven desen navolghende copie, waer-

[p. 225]

van ick de heer Canselar den origenalen heb laeten lesen, inhoudende 't gun(t) volgt:

Copie.

‘Also ick bericht ben dat U.E. wederom na ko. ma^t. reyst, bidde U.E. wil in memorie houden 't gun(t) daer wy lest t' mynen huyse propoosten van hadden, aengaende de groote somme van penninghen, diewelcke die van Lubec overlanghe schuldich geweest hebben aen ko. ma^t. van Denemarcken. Voorts ghelieve U.E. aen zijn ko. ma^t. voor te dragen, dat die yvore instrumenten, zijnde zeven accoorden, welcke ko. ma^t. voor lange gesien, bespeelt, en vier duysent daelders daervoor doen bieden door zijn capelmeester Gregorio Trehu, noch by my voorhanden zijn, en in de kostelijcke kerck tot Fredrickborgh wel zoude voeghen. Alsoock zal gelieven te ghedencken van mynen grooten en schonen diamant. Voirder, mijn heere, en kan niet laten U.E. te seggen dat voor langen tijt, by 't leven van heer Hendrick Ramel¹⁾, denzelfden heer Ramel, zaliger, my gaerne in Denemarken ghehadt hadde, en daerna noch eenen Willem Adriansen Kock, die oock commissie hadde my dat voor te draghen, maer heb 't altijt uytgestelt. En aenghesien de zaecken hier te lande zo zelsaem staen, en noch zelsamer mochten vallen, zo zijn ma^t. my nu woude eenich vordeel gunnen, zoude wel van zinne zijn my in Denemarcken te transporteren, en my in ko. ma^t. dienst te begeven etc.

Jaques Kocquel.’

1) Hendrik Ramel, die in 1610 was gestorven; hij stond geruimen tijd aan het hoofd van de Duitsche Kanselarij en werd in allerlei diplomatieke zendingen gebruikt.

[p. 226]

Grootmachtigen koning en ghenadigen heer, ten aenzien dat my den voornoemden Jaques Kocquel lange jaeren zeer wel bekent is gheweest, wesende een persoon van groote ervarentheyt, hebbende veel princen hoven ghefrequenteert en in juwelen treffelijcke partyen ghedaen, zo met zijn keyserlijcke ma^t. (als) ander koningen en princen, en ghestimeert zijnde voor zeer treffelijck van middel, hebbende noch onder hem berustende zeer kostelijcke rareteyten en princelijcke curieuseteyten van groote waerde, die ick, tot Delft zijnde, oock alles hebbe ghesien, en, onder andere seer uytmuntende schone juwelen, den grooten diamant, daer den voornoemden Jaques Kocquel in zynen brief van vermaent, 't welck een zeer real stuck is, also ick zelven in 't jaer 1602 in de name van de koninginne Elisabet¹⁾, hoogloflijcker memorie, drie duysent ponden sterling voor hebbe geboden. Hebbe het model van den voornoemden diamant oock met my ghebracht, om u ko. ma^t. te vertonen. Heb niet willen nalaeten u ko. ma^t. zulckx ootmoedelijck voor te draghen, op avontuur of u ko. ma^t. 't zelfde gheliefden in consideratie te nemen; want een persoon van die qualeteyt, middelen en ervarentheyt zich transporterende hierwaerts, tot gheen onnutbaerheyt kan strecken.

[Diesen punct betreffend haben ihre kon. mtt. gnedigst abgeschlagen.]

1) Kort vóór den dood van Elizabeth werd Rodenburg tot agent van de stad Emden te Londen benoemd, waar hij toen reeds eenigen tijd woonde. Vgl. Dr. J.A. Worp in Oud-Holland XIII p. 72-76.

17.
Schilderyen die ick met my van Hollandt ghebrogt hebbe.

Also ick bemerckt hebbe de reale affectie, die u

[p. 227]

ko. ma^t. heeft tot de schilderkunst¹⁾, heb ick met my ghebracht omtrent de waerde van twintich duysent rijckxdaelders courant in schilderyen, en in ghetal omtrent drie hondert en vijftich stucken, waeronder zijn veelen van de treffelijckste, vermaerste meesters, als van:

Lucas van Leyden.

Martin Heemskerck.

Den ouden Breugel.

Zotte Kleef^2).

Frans Floris.

Scheel Neel^3).

Jochem Bukelaer.

Lange Pier^4).

Den ouden Mostert.

Aert van Leyden.

Cornelis Engelbrechts, meester van Lucas van Leyden.

Lucas Kunst.

Jeronimo Bos.

Hans Bol.

Jochem Patenier.

1) Toen Dr. Jonas Charisius in 1607 en 1608 in de Nederlanden vertoefde, kocht hij daar voor rekening van zijn koninklijken meester, Christiaan IV, 145 schilderijen en 7 muziekinstrumenten (Holland C, Reiseregnskaber 1607-1627, R.A. Kopenhagen). Ik hoop deze rekeningen, waarin van elke schilderij de schilder, het onderwerp en de prijs wordt genoemd, in het tijdschrift Oud Holland uit te geven. Het groote aantal schilderijen, vroeger door Charisius gekocht en thans door Rodenburg medegenomen, zou doen vermoeden dat Christiaan IV er zelf handel in dreef.

2) Joost van Cleef, bijgenaamd de zotte Cleef: vgl. Kramm, De levens en werken der Hollandsche en Vlaamsche Kunstschilders enz., i.v.

3) Dezen naam heb ik noch bij Kramm, noch in de registers van jaargang I-XVIII van Oud-Holland aangetroffen.

4) Pieter Aertsz., gezegd Lange Pier: vgl. een artikel over hem van mr. N. de Roever in Oud-Holland VII p. 1-38.

[p. 228]

Marten van Kleef.

Virgilius Solus.

Johan Blaeubus.

Johan Nagel.

Karel van Mander den ouden.

Louys Vinson.

Henricus Goltius.

Den ouden Steenwijck.

Pourbus^1).

Den ouden Koningsloo.

Gheldorp.

Den ouden De Vries^2).

Fransisco Badens.

Warnar van den Valckert.

Adrian Stalpart.

Meester Cornelis van Haerlem.

Hendric Vroom.

M^r. Michiel van Mierevelt.

Abraham Blommart.

Jochem Wttewaell.

Roelant Savry.

Hans Jordaens.

Ambrosius Bosschart.

Snyders.

Abraham Jansen.

David Vinckeboons.

Hondecoeter^3).

Joost de Momper.

Hans de Momper.

Den jongen Br(e)ugel.

1) De tekst heeft: Poëribus.

2) Waarschijnlijk Jan of Hans Vredeman de Vries: vgl. Kramm, i.v.

3) De tekst heeft: Hondekot. Waarschijnlijk wordt Gillis of Gijsbert bedoeld. De beroemde Melchior Hondecoeter kan het niet zijn.

[p. 229]

David Teniers^1).

Stalbems^2).

Tobias Verhaeg.

Van der Ast.

Hendric van Bale.

Ante Vadoute Italiano^3).

Sebastian Franckx.

Hendrick Snayers.

Ter Brugge.

Govert Jansen Poelenburch.

Perselles^4).

Van Dijck.

Valckenburch.

Denijs Steensloot.

Vosmeer.

Wiltens.

De Stomme^5).

Van Zante.

Den jongen Steenwijck.

Las(t)man.

Van Someren.

Hendrick Vlegel.

Frans Hals.

Den advocaet Veen^6).

Jonge Vranck.

Pupijn^7).

1) De tekst heeft: Deniers.

2) Kramm noemt: Adriaan Stalbent of Stalbemt.

3) Dezen naam - die er verdacht uitziet - heb ik nergens aangetroffen.

4) Johannes Parcelles, Percelles of Porcellis.

5) Waarschijnlijk Hendrik Averkamp, ‘de Stomme van Kampen’. Maar ook kan bedoeld worden: ‘de Stomme van Nijmegen’, of J.J. de Stomme, of Maerten Boelema de Stomme. Vgl. Mr. N. de Roever in Oud-Holland III p. 53 en Dr. A. Bredius in Oud-Holland IX p. 147.

6) Mr. Pieter van Veen: vgl. Kramm, i.v.

7) Dezen naam heb ik nergens aangetroffen.

[p. 230]

Hercules Pietersen^1).

Wesel van Koeberghen.

Verbooms.

Olivier Jansen.

Isack Oliviersen.

Zo u ko. ma^t. gheliefden den voornoemden schilderyen ghenadelijck te besichtighen, ick twijffel niet of u ko. ma^t. zal een welghevallen daervan hebben, en zommige stucken tot zo redelijcken en civilen prijs bekomen, dat u ma^t. volkomen contentement zult hebben, also de partie groot is en alle ghelijck zo uytmuntende schoon, dat gheen prins in zijn hof meerder kunst kan hebben, waervan ick anderen zal laten oordelen, die de kunst grondich en onpersial verstaen.

[Ihre kon. maytt. sein gnedigst erbietig dieselbige kunfftig zu sehen.]

1) Hercules Pietersz. Seegers: vgl. Mr. N. de Roever in Oud-Holland III p. 51, 52, en Dr. A. Bredius in Oud-Holland XVI p. 1-11.

18.
Den vermaerden schilder Mompert.

Desen schilder, wesende een van de vermaerste t'Antwerpen, in landschappen, heb ick ghepersuadeert zich hier in Denemarcken te transporteren²⁾, daer hy eyndelijck resolutie op heeft ghenomen, byaldien u ko. ma^t. daer welgevallen van heeft, tot welcken eynde u ko. ma^t. zijn wercken ziende, die ik met my ghebracht hebbe, ghenadelijck zult gelieven daerop te resolveren, of u ko. ma^t. met so een vermaert meester ghediendt zal zijn.

[Daferne der berumbte contrefaiter Mompert

2) Of Jodocus de Momper, de zoon van Bartholomeus - want hij moet hier bedoeld zijn - gevolg heeft gegeven aan dit voornemen, wordt in geen der door mij geraadpleegde werken vermeld.

[p. 231]

uff seine eigen handt und von sich selbst nach Copenhagen sich begeben wolle, stehe ihm solchs frey; was er alszdan vor ihre kon. may^tt. verfertigen werde, solle ihm beszahlet werden.]

19.
Geraert Lambertsen, beeldthouwer.

t'Amsterdam zijnde, heb ick wesen besichtigen het werkhuys van m^r. Hendrick¹⁾, die besondere beelden en figuuren voor u ko. ma^t. gemaeckt heeft en noch onderhanden heeft, so hy seyden. Welcke beelden en figuuren alle ghehouden²⁾ zijn door een van zijn princepaelste kneghts, ghenaemt Geraert Lambertsen³⁾; en ick, met hem sprekende, bemerckten wel uyt zijn reden, dat hy van resolutie was om hem van Hollandt na Denemarcken te transporteren, als hy versekert (was, dat hij) in u ko. ma^ts. wercken ghebruyckt mocht werden. Ick heb daer zonderlings niet op gheantwoordt; maer heb hem yets voor my zelven in houdt laten snyden, van zijn eyghen inventie, om zijn handeling en stelling van de figuuren te moghen zien, hetwelck ick met my hebbe ghebracht, om aen u ko. ma^t. ootmoedelijck te vertoonen, op avontuur of so een persoon dienst zoude kunnen doen.

[Ihre kon. may^tt. wollen das kunststuck sehen und sich daruff ferner erkleren.]

1) Hendrik de Keyser, de beroemde stadsbouwmeester en steenhouwer.

2) Gehouwen.

3) In het proces-verbaal eener veiling van 1626 worden onder het rondwerk (beeldhouw- en boetseerwerk) genoemd: ‘twee troniën en een root satertgen’ van ‘Gerrit Lambertsz., beeldsnyder op de Brestraet’; vgl. Oud-Holland III p. 181. Zoo er dus al iets gekomen is van zijn plan om naar Denemarken te gaan, was hij in elk geval in 1626 weer terug in Amsterdam.

[p. 232]

20.
Stael-maken.

Hendrick Schoormans, koopman van goed credyt, naem en faem, woonende tot Dort, heeft my gheproponeert om hier in Denemarcken een staelmakery op te rechten met seer redelijcke conditiën, die in mijn oordel, eerbiedelijck ghesproken, wel geaccordeert moghen werden, zonder schade van u ko. ma^t. noch het rijck; onder andere versoeckt hy dat 't stael, 't welck hier in 't land niet verkoft noch vertiert kan werden, tolvry na ander quartieren versonden mach werden, voor soveel jaeren als u ko. ma^t. ghenadelijc zal ghelieven te vergunnen. Ten anderen, dat voor dezelfde tijt van jaeren niemant in 't koningrijck van Denemarcken eenighe staelmolens zal moghen opstellen. En also ick aengaende dese propositie aen den heer Cancelier heb gheschreven, die daerop heeft laten antwoorden door Fredric Gunter¹⁾, dat u ko. ma^t. zulckx wel geviel, zal u ko. ma^t. ghenadelijck gelieven te ordonneren dat het octroy daervan mach werden ghepasseert.

[Heinrich Schoorman, von Dort, solle zugelaszen werden sich alhier im reich alsz ein underthan nieder zu setzen; daferne er so viel stahls wirdt machen konnen alsz man von nothen hadt, sol er folgendes privilegiret werden.]

1) Frederik Günther was van 1621 af eerste secretaris van de Duitsche kanselarij.

21.
Om zes duysent tonnen water met een molen in vier en twintich uyren uyt te wercken.

Den voornoemden Hendrick Schoormans heeft een

[p. 233]

nieuwe inventie om een molen te stellen, die in vier en twintich uyren uyt zal wercken zes duysent tonnen water. Zo u ko. ma^t. zodanighen molen dienstich mocht zijn, om eenige gheïnondeerde landen droog te willen maken, den voornoemden Hendrick Schoormans zal het model van de voornoemde molen my leveren om u ko. ma^t. te laten besichtighen.

[Bey diesem puncte muste man zuvor weiszen, wie viel fusz hoch das waszer durch sothane muhle konne auffgetrieben werden.]

22.
Alderhande soorte van yserwerck, als brouw- en verwersketels, ysere potten, oock gheschut te gieten.

Francisco Massone heeft, t'Amsterdam zijnde, aen my versocht om aen u ko. ma^t. te versoeken een octroy voor eenighe jaeren om op te rechten een gieterye van yserwerck, als brou- en verwersketels, ysere potten en gheschut, in 't koningrijck van Denemarcken, en also ick aen de heer Canselar daerop hebbe geschreven, die my geantwoordt heeft dat u ko. ma^t. zulckx accordeerden, zal u ko. ma^t. gelieven het octroy te laten passeren.

[Es soll Francisco Massone zugelaszen werden solchs wergk uff seine uncosten und eventur zu gebrauchen, daferne er billigen kauff geben wolle.]

23.
Fransoischen schoolmeester, oock boeckhouden na de Italianse maniere, ende arithmetica.

Voor mijn vertreck na Engelant hebben sommige van de ghequalificeerste burgeren deser stede Kop-

[p. 234]

penhaven met my ghecommuniceert, hoe nodich het waer hier te hebben een goet schoolmeester, tot educatie en onderwysinghe van hun kinderen, zo zonen als dochteren, ten aensien dat zy hier daertoe gheen ghelegentheyt hebben, om hun kinderen d'arithmetica, italians boeckhouden en andere noodsakelijcke scientiën voor de jeugden te laten onderwysen, waerover zy ghenodruckt zijn hun kinderen na Hamburch, Bremen ofte Nederlanden te senden, 't welck veel accidentale ghevaeren onderworpen is, wenschende daerover datter een bequaem persoon ghevonden mocht werden, ervaeren in de fransoische tale, italians boeckhouden en arithmetica, daerbeneven dat zijn huysvrou bequaem mocht zijn om de dochteren te onderwysen alle soorten van handwercken. Tot welcken eynde ick in Hollandt hebbe ghediligenteert om zo een persoon te bekomen, en ghevonden eenen Bernart Zundens, wonende tot Amsterdam, professie makende van de Augsburghse confessie, wel ervaeren in de franchoise tale, arithmetica en italians boeckhouden, daerbeneven een zeer kunstich schryver, en zijn huysvrou zeer bequaem om de dochteren alle soorten van handwercken en goede opvoeding te leeren, jegenwoordich oock ophoudende een van de principale scholen binnen Amsterdam. En also ick hem heb ghecommuniceert om zich te transporteren van Amsterdam hier tot Koppenhaguen, is geresolveert zulckx te doen, daer ick oock zijn ondertekening van hebbe met my ghebracht, doch hem vertrouwende op my om een vordelijcke partie voor hem hier te maken, also diergelijcke personen meest ooghen op hun perticulier profijt. Zoo u ko. ma^t. deze propositie nu gheliefden ghenadelijck te begunstighen om dit stuck in 't werck te stellen, 't waer zeer lofbaer, aengesien dat u ko. ma^t. so grooten zorghedrager is voor

[p. 235]

't ghemeen besten en welvaeren des ondersaten, waerin u ko. ma^t. overtreft alle predesesseurs van hoogloflijcker memorie. En overmits ick verstaen hebbe van Jan Post, u ko. ma^ts. muntemeester, datter zekere penningen onder zommige personen van de duydse natie zijn berustende, gedestineert om zo een schole op te rechten, en dat het alleenlijck ghebreeckt aen 't beleydt en ghenadighe bevordering uws ko. ma^ts., heb ick gheraedsaem bevonden 't zelfde voor te draghen met behoorlijcke onderdanicheyt.

[Diesz wergk wirdt den burgern anheimb gestellet.]

24.
Hospital van twintich bedden, en orgel in de duytsche kerck.

De princepaelste personen, bedienars van de duydsche kercke, heb ick besondere maelen hooren descoureren, hoe noodsaecklijck dat het waer binnen Koppenhaguen op te rechten een hospital voor de vreemde natie, ghelijck in ander landen ghebruyckt werdt, ten aensien van krancken en nootruftighe armen, die dickwijls door ghebreck van opsicht en caritative handreyck vervallen in groote miserie, en door die miserie gheraeken tot veel ontucht, streckende tot schande van de natie. Waerover daerin behoort versien te werden om een hospital te stichten, hetwelck niet kan gheschieden zonder merckelijck verschot van penninghen om 't voornoemde hospital te bouwen, en daerbeneven jaerlijckx te onderhouden, om de krancken nootruftige armen te besorghen, werter ootmoedelijck voorghedraghen, dat zo u ko. ma^t. gheliefden genadelijck te vergunnen, dat in de voornoemde duytsche kercke mocht ghedoopt, ghetrout en begraven werden, dat met hetgun(t) daer-

[p. 236]

uyt zal getrocken werden het voornoemde hospital zal geboudt en onderhouden werden, zonder u ko. ma^t. noch de stede van Koppenhaguen in yets moeijelijc te vallen, ten waer dat u ko. ma^t. uyt ghewoonlijcke goedertieren ghenade tot zo godsaligen werck gheliefden eenighe assistentie te betonen. En beneven dat de natie de penningen, die sy van 't doopen, trouwen en begraven zullen trecken, tot bouwing en onderhoud van 't hospital zullen (gebruiken, zullen zij) tot ornement der kercke en cieraet deser stede, een schonen orgel in de voornoemde kercke oprechten en op hunluyder kosten een meester organist onderhouden en jaerlijx betaelen. En aengesien datter vertrout werdt dat u ko. ma^t. hier ghenadelijck van zult gelieven te oordelen hoe deze propositie spruyt uyt een zeer goede meening, waerin niemant perticulier profijt is zoekende, werter verhoopt dat u ko. ma^t. het voornoemde zult gelieven te nemen in ghenadighe consideratie.

[Dieser punct wirdt von ihre kon. maytt. zu dero gnedigsten nachdencken auszgesetzet.]

25.
Zeepsiederye.

U ko. ma^t. heeft ghelieven ghenaedelijck te vergunnen Hans Roper het octroy van de seep, om die nering hier in u ko. ma^ts. stat van Koppenhaguen in trayn te brenghen, en tot dien eynde oock verboden en doen publiceren datter op pene van confiscatie gheen seep van buyten in zoude mogen komen, en ten eynde dat de olie, daer de zeep mede ghesoden werdt, oock niet van ander landen zouden moeten gebrocht werden, heeft u ko. ma^t. oock ghenadelijck ghelieven te vergunnen octroy voor d'opstelling van

[p. 237]

olymeulens¹⁾. Tot welcken eynde ick drie molens in Hollant heb laeten kopen, waervan d'eene hier tot Koppenhaven is ghekomen, en de ander twee met de eerste schepen, die van Hollandt komen, ghesonden werden, en kosten zullen boven twee duysent rijckxdaelders in spetie. Hierbeneven heb ick met my ghebrocht een meester olyslager, om in de molen te ghebruycken, alles streckende tot excessive groote ongelden; doch fondement makende op de vergunde octroyen van u ko. ma^t., verdriet my niet het verschot van penninghen. Alhoewel ick bevinde dat den voornoemden Hans Roper zeer ghecontramineert werdt van personen, die om hun eyghen voordeel het octroy, aen Hans Roper verleent, pretenderen te anulleren, en aen de heer Cancelier vertoont (hebben), hoe dat de zeep, die Roper maeckten, niet so goedt was als de Hollandse seep. Waerop den heer Canselier my heeft laten schryven, dat ick in Hollandt een goedt zeepsiedermeester zoude zien te bekomen, daer ick oock dadelijck op hebbe gediligenteert. En my informerende onder de zeepsieders, bevond ick dat Hans Ulderich, 't welck Hans Ropers meester zeepsieder is, vier jaeren by Jan Cornelisen Bogart, een van de princepale zeepsieders van Amsterdam, ghewrocht heeft, en alle zijn zeep gesoden heeft op de keur van Amsterdam, en aldaer ter stede Amsterdam oock zijn behoorlijcke meestersproef gedaen, zo dat een yder my versekerden dat ick in Hollandt gheen beter meester zoude kunnen bekomen als den voornoemden Hans Ulderich; en tot meerder versekering van zulckx heb ick een vierendeel van Hans Ropers zeep doen zenden van Koppenhaven na Amsterdam, en door de keurmeesters, die daertoe

1) Vgl. hiervóór, p. 195.

[p. 238]

beëedicht zijn, laeten besichtigen en proeven, die verklaerden dat die zeep niet zuyverder noch schoonder ghemaeckt kost werden. En ick naderhandt hier komende, bevinde, diesniettegenstaende, datter noch al uytghegheven werden dat de zeep van Roper niet goedt is, en dat principalijck door een Geraert Zacharias, die zeep van Hollandt laet komen, en verkoopt die tot zes schellingen het pondt, waer dat Hans Roper die verkoopt tot vier schellingen; verscheelt een derde part in de prijs. En alhoewel u ko. ma^t. strictelijck hebt gelieven te ghebieden, datter geen zeep van buyten zoude ingebrocht werden, so heeft diesniettegenstaende den voornoemden Gerart Zacharias laten komen in May verleden zes lasten, den 17^den Augusti drie lasten, den 6^den November drie lasten door schipper Johan Albertson en by nacht an land gebrocht, daerbeneven meer lasten, daer men gheen particuliere proeve van kan doen; en diesniettegenstaende werter by de heeren magistraten der steden, die u ko. ma^ts. ghebodt nochtans selven van 't raedhuys hebben ghepubliceert, gheen justitie over gedaen. Ja, dat meer is, de contramineurs van den voornoemden Hans Roper hebben groote quanteteyt van zeep doen brengen tot Malmuyen¹⁾, Landskroon en Helsenburg, en van daer versonden na Kueck²⁾ en ander havens, waerdoor Roper te minder consumtie heeft gehadt dit jaer. Zodat jeghenwoordich by hem leydt onverkoft de waerde van drie duysent rijckxdaelders in zeep, en heeft oock na Rostock zekere quanteteyt van zeep gesonden, die van daer na Lubec is versonden, en werdt zo goedt bevonden dat van daer werdt gheschreven, meer

1) Malmö.

2) Köge.

[p. 239]

van die seep te willen hebben, ghelijc blijckt by de brieven, van daer gheschreven, die de heer Cancelier vertoont zijn. En aengesien dat Hans Roper volkomen voldoet, nopende goede zeep te zieden, en zoveel provideert en provideren kan als de plaetsen nodich hebben, die in 't contract ofte octroy begrepen zijn, en daerbeneven drie hondert personen burgers binnen Koppenhaguen, desghelijckx alle de vrouwen op Amack¹⁾ verklaring zullen doen, dat Ropers zeep so goedt is als oyt van Hollandt is ghekomen, werdt ootmoedelijck versocht dat u ko. ma^t. ghenadelijck gelieve te ghebieden aen de magistraten der steden, zo van Malmuyen, Landskroon en Helsenburg als andere plaetsen, datter geen zeep getollereert werdt van buyten in te komen, en dat het edict op nieus mach werden gepubliceert. Want als er zeep van ander quartieren zoude inkomen, en Roper daerdoor gheen consumtie zoude hebben, waer 't verlooren kosten de olymolens op te stellen. Dus om die schade te voorkomen, en daerbeneven dat de zeepery in trayn mach blyven, desghelijckx opdat u ko. ma^ts. gepubliceerden mandaten in autoreteyt blyven, ghelieve u ko. ma^t. hier genadelijck van te considereren.

[Es solle dem stadtvoigt ernstlich ahnbefohlen werden, Gert Zachariaszen und andere, so wieder das privilegium, welchs Hans Ropern gegeben, gehandlet, ahngeklaget und wan sie uberzeuget, der gebuhr gestraffet werden. Alsz auch das Hans Roper, wan er wieder sein erlangtes privilegium handelt, gleicher gestalt muge mit straffe ahngegehen werden.]

1) Amager, het eiland bij Kopenhagen, waar onder de regeering van Christiaan II een kolonie van Waterlandsche boeren was gevestigd.

[p. 240]

26.
Manuel Sweers.

Tot Amsterdam heb ick ghesien in possessie van Manuel Sweers een zeer uytnemendt schoon cabinet, wesende alleen voor 't ghebruyck eens prinse, ghemaeckt van ebbenhoudt, daerin veel secrete laden, verciert zijnde met besondere schoone stenen, als jaspis, agaet, amatist, topas en christal de montange, waervan 't gesicht meer uytwijst als men met de penne kan afbeelden, daerbeneven de keysers van Romen, van hoofde tot de voeten na 't leven gheschildert, zeer kunstich, door een zeer vermaert meester, schilder van zijn keyserlyck ma^t., ghenaemt Ravesteyn¹⁾. Den voornoemden Manuel Sweers heeft aen my versocht om aen u ko. ma^t. daervan te willen voordraghen, gheneghen zijnde om de voornoemde goedren u ko. ma^t. te laten besichtigen, op avontuur of die verkoft mochten zijn, versoeckende daerover een vry paspoort om die goedren tolvry in en uyt te moghen brenghen.

[Ihre kon. maytt. haben wegen des cabinets eine abschlagliche andtwort gegeben.]

1) Dirck de Quade van Ravesteyn was hofschilder geweest van den Duitschen keizer Rudolf II: vgl. Dr. A. Bredius en E.W. Moes in Oud-Holland IX p. 208-213. Uit dat artikel blijkt ook, in hoeverre de eigenaar van het kunstwerk, Manuel Sweers, aan de familie Van Ravesteyn verwant was.

27.
Lijste van betaeling van de goedren, die door de Zond passeren.

In Hollandt heb ick bevonden in 't general een zeer groote misnoeghing tegens u ko. ma^t. onder de

[p. 241]

koopluyden die op Oosten trafiqueren, ten aensien van de groote tollen, die zy in de Zond moeten betaelen, daerbeneven dat het een seer groote desordre maeckten in de koophandel en princepalijck overmits zy geen rekening kosten (maken) wat hun goedren in de Zond ordenaris voor tol betaelden, maer moeten gheloof gheven aen de schipperen, die hun zulcke excessive groote ongelden in rekening brengen, dat de koopluyden weynich voordel doen. En also ick de saeck grondiger heb ondersocht, examinerende de rekeningen van besondere schipperen, die het verleden jaer besondere malen de Zond ghepasseert hebben, en stellen van één soorte van goedren besondere¹⁾ tollen, ja verschelende de helft, meerder betaelt hebbende d'eene mael als d'ander, de schippers zeggende en verklarende soveel betaelt te hebben. Eyndelyck (ben) ick ghewis dat alle het misnoeghen van de generale koopluyden spruyt, niet uyt de verhoging van tollen van u ko. ma^t., maer uyt de eyghenprofijt-zoecking der schipperen, door redenen navolghende. Ten tyde datter zo strickten opzicht en visitatie van schepen in de Zond niet was, alser gheschiet is zedert de komste van Balthasar Bitter²⁾, hebben de schipperen gheen ghelegentheyt ghehadt u ko. ma^t. te frustreren van de gherechticheyt des tollen³⁾, want al was 't schoon dat de schipperen de goedren versweghen en gheen tollen betaelden, so namen zy die vordelen voor hun zelven, ten aensien dat zy de peryckelen van confiscatie op hun namen, en brochten de volkomen tollen de eygenars van de goedren in rekening, ten waer dat de koopluyden

1) Besondere = verschillende.

2) Visitateur bij den Sonttol.

3) Dit geeft, in verband met het volgende, geen zin. Er zal moeten staen: ‘hebben de schipperen ghelegentheyt ghehadt’ enz.

[p. 242]

zelven aen de schipperen belasten de koopmanschappen te verswyghen in de Zond, stelende de behoorlijcke tollen van u ko. ma^t., en lopende zelven het perijckel van confiscatie.

En aengesien dat de schipperen dese voordelen van de tollen nu niet kunnen hebben, door het groote opsicht datter teghenwoordich in de Zond is, practiseren zy, om hun profyten te hebben, hetzelfde te wege te brengen met de koopluyden in rekening te brengen swaerder tollen als u ko. ma^t. heeft geordonneert. Hetwelck alles is te voorkomen, ghelijck de princepaelste coopluyden in Hollandt aen my oock hebben versocht u ko. ma^t. ootmoedelijck voor te draghen, datter een lijste en ordonantie ghedruckt mocht werden, waerin ghespecificeert, hoeveel yder soorte van koopmanschap in de Zond moet betaelen van tolle, opdat de schipperen de koopluyden niet bedrieghen kunnen, ghelijck voor desen gheschiet is, en dat de voornoemde lijsten en ordonantiën een yeder bekent ghemaeckt moghen werden, waerdoor de koopluyden geen reden van mescontentement meer kunnen hebben om onbehoorlijck te spreken van de rechtvaerdige proceduren in de Zond. En zo 't u ko. ma^t. geraden mochte vinden, tot meerder satisfactie van die van Hollandt, zal men wel te wege brengen dat de voornoemde lijsten en ordonnantiën in de capitale koopsteden van Hollandt op de beursen en ander plaetsen aengeplact werden, tot vermeerdering van de trafique. Remitterende 't zelfde aen u ko. ma^t. wyse deliberatie.

[Diesen punct wollen ihre kon. maytt. selbst wiszen in acht zu nehmben¹⁾.]

1) Het billijke verzoek, dat Rodenburg namens de Nederlandsche kooplieden deed, scheen een minder barsch antwoord te verdienen, maar op 't punt van den Sonttol was Christiaan IV altijd kitteloorig. Ook zal hij wel begrepen hebben, dat het verzoek om een gedrukte tollijst niet alleen voortsproot uit den wensch, om tegen bedrog van de schippers gevrijwaard te zijn, maar ook uit de begeerte om wat meer stabiliteit in den Sonttol te krijgen. Zie hierover mijne Sleutels van de Sont p. 19.

[p. 243]

28.
Scheepstimmerluyden.

Besondere koopluyden, die door mijn persuasie geresolveert zijn hier tot Koppenhaguen hun schepen te bouwen, verstaende dat die bequaemlijcker en met minder kosten hier gheboudt kunnen werden als in Hollandt, hebben aen my versocht u ko. ma^t. ootmoedelijck te vertonen of hun ghenadelijck vergunt zoude moghen werden previlegiën, dat de meesters timmerluyden noch hun kneghts nimmer tegen hun wille door u ko. ma^t. zullen gebruyct werden op den Holm¹⁾ oft ander plaetsen in dienst van u ma^t., maar vry en vranck blyven voor hun zelven, ten waer dat hun eygen wercken zulckx toelaet, en willich zijn u ko. ma^t. te dienen.

[Es soll ihnen sich alhier nieder zu laszen, dem begehren nach, vergonnet sein.]

1) De Holm (holm = eilandje) was een scheepswerf bij Kopenhagen.

29.
Lijnbaen.

En also by 't ghebou van schepen een lijnbaen zeer hoogh nodich is, is mijn ootmoedich verzoeck my de ghenade te doen dat ick zoveel lands meer mach hebben in eygendom, after de hondert roeden, waermede u ko. ma^t. my alreede ghenadelijck heeft ghe-

[p. 244]

lieven te verobligeren, om een lijnbaen van behoorlycke langhte op te bouwen, opdat de straet, van de brugge af tot de Noordsee, oft teynde van u ko. ma^ts. diergarden, mach bebout zijn, opdat de plantage van geboomte¹⁾ en blekerye van wit was²⁾ mach bevrijt zijn voor ontuchtighe menschen.

[Diesen punct haben ihre kon. may^tt. bisz sie den platz besichtiget auszgesetzet.]

1) Reeds vroeger had Rodenburg ‘een bequame plaets voor de plantinge van zijn bomen ende bloemen’ enz. gevraagd: hiervóór, p. 195.

2) Vgl. hiervóór, p. 219.

II.
Grootmoghenden koning en alderghenadichtsten heer.

Theodorus Rodenburg, u ko. ma^ts. onderdanichste onderdaen en ootmoedighen dienaer, versoeckt op dese navolghende punten u ko. ma^ts. ghenadighe resolutie.

1.
Eikenhout uit Noorwegen³⁾.

Dat u ko. ma^t. ghelieve ghenadelijck te vergunnen, dat ick soude moghen twee schepen met eyckenholt uyt Norweghen laten komen, en na Hollandt te senden, om ghereedt te maken voor mijn ghebou⁴⁾.

[Belangendt die zwey schiffe mit eichenholtz

3) De opschriften boven elk punt dezer memorie zijn door mij aangebracht.

4) Welk gebouw hier - en in punt 2 - bedoeld wordt, kan ik niet zeggen. Een woonhuis voor Rodenburg was het in elk geval niet: vgl. hierna, p. 254 en 255.

[p. 245]

ausz Norwegen ausz zu staten, haben ihre kon. mtt. gnedigst abgeschlagen.]

2.
Gotlandsche steen.

Een schip jotlantze steen te moghen zenden na Hollant, om aldaer te laten wercken en ghereedt maken tot mijn ghebou.

[Abgeschlagen¹⁾.]

1) Wanneer in het antwoord van den Koning het verzoek zelf van Rodenburg eerst nog herhaald wordt, laat ik dit van nu af weg en vermeld alleen de decisie.

3.
Kuipers.

't Schijnt zeer hoogh nodich te wesen etlycke kuypers hier te laten komen, want u ko. ma^t. onderdaenen daer zeer groot ghebreck aen zullen hebben, aengesien hier tegenwoordich biertonnen gebreck zijn.

[Die kuypers oder boddeker belangendt sein ihre kon. maytt. gnedigst friedlich, das sie bestellet und anhero verschaffet werden.]

4.
Grond voor een huis.

Zo u ko. mat. gheliefden genadelijck te vergunnen de grond naest het giethuys, daer zal op geboudt werden een schoon huys, na de tekening, hierby gaende²⁾.

[Wegen des platzes bey dem gieszhause erkle-

2) De teekening ontbreekt. Over de bestemming van het huis kan ik niets mededeelen.

[p. 246]

ren ihre kon. maytt. sich gnedigst dahin, das der ordt zuvor muste besichtiget werden, worauff alzsdan folgendts resolution zu erwarten¹⁾.]

1) In no. 4 (vgl. hiervóór, p. 205) is bij dit punt in margine geschreven: ‘Quaeritur ob er nicht auff Amacker bauen wolle?’

5.
Bierbrouwerij.

Aenghesien Augustijn Joosten van der Steyn door mijn persuasie hier is ghekomen²⁾ om te brouwen, en dat u ko. ma^t., midlertijt dat ick in Hollant geweest ben, van een ander brouwer geprovideert is, en daerover hem niet enployeert, zo zach ick nochtans zeer gaeren dat hy niet wederom vertrock, om de consequentie, ten aensien dat ick hem hier gebrocht hebbe. Waerover mijn ootmoedich versoeck is, dat u ko. ma^t. hem ghelieve genadelijck te vergunnen zijn bygaende versoeck³⁾, so 't eenichsins mogelijck is, ten aensien van zijn lange ervarentheyt in 't moutmaken en brouwen.

[Die bierbrawerey von Augustin Joosten von der Stein belangendt, sein ihre kon. maytt. gnedigst erbietig zu solchem gebeut den verlay zu thun gegen entrichtung 6 pro 100.]

2) Vgl. hiervoor, p. 219.

3) Dit verzoek ligt niet meer bij Rodenburg's memorie, maar in het duplicaat (N^o. 4) leest men, dat Augustijn Joosten van der Steyn grond verzoekt om daarop een bierbrouwerij op te richten, tegen een jaarlijksche betaling, aanvankelijk van 3%, later meer, van de waarde.

6.
Isaac le Maire en consorten op te nemen in de Deensche Oostindische Compagnie.

Diverse personen, als namentlijck Isac le Maire met

[p. 247]

zyn compagnie¹⁾, daerbenevens besondere andren, hebben my gecommuniceert hun ghenegentheyden om in de compagnie van Oost-Indiën te participeren en personelijck hun te transporteren hier tot Koppenhaguen onder de obedientie van u ko. ma^t., waerop zy my oock hebben geschreven zedert mijn komste alhier, hetwelck ick hebbe gecommuniceert met de president en bewinthebbers van de Oostindise compagnie alhier. En also zulckx hun zeer wel gevalt, vinden gheraedzaem dat men de voornoemde personen in devotie houdt, op avontuur of men een vorderlijcke partie met hun zoude kunnen treffen, waertoe zeer nodich is een besondere bestelling te hebben, opdat zy moghen zien dat ick volmacht hebbe om met hun te moghen contracteren. 't Is waer dat u ko. ma^t. my heeft gelieven genadelijck te vergunnen een bestelling, in dato den 13 Februari, om te mogen contracteren mct alle kunstenaers, handelaers en handwerckers, maer het stuc van Oost-Indiën, wesende een saeck van grooter importantie, vereyscht wyder verklaringe, ghelijck ick gelove dat u ko. ma^t. zal gelieven genadelijck te verstaen, en oock by de heer president en bewinthebbers verstaen werdt, en by ons geresolveert is dat ick zulckx u ko. ma^t. onderdanichlijck zoude voordraghen.

[Höchstgedachte kon. maytt. haben diesen punct in gnedigste deliberation genommen.]

1) Hieruit volgt dus, dat deze felle vijand van onze Oostindische Compagnie zich tegenover de Deensche Compagnie al even weinig gebonden achtte door de belofte, die hij bij zijn uittreden uit de rij der bewindhebbers had afgelegd, als hij zich vroeger daardoor had laten weerhouden om met Hendrik IV te onderhandelen over de oprichting van een Indische handelscompagnie in Frankrijk. De belofte hield in, dat hij van zijne als bewindhebber verkregen kennis geen partij zou trekken ten nadeele der Nederlandsche Compagnie, en dat hij zelf geen handel op Oostindie zou drijven, noch anderen daartoe raden of behulpzaam zijn. Vgl. Van Rees, Geschiedenis der staathuishoudkunde in Nederland II p. 34.

[p. 248]

7.
Kanselarijbode.

En aengesien dat ick my op dese zaeck en besondere andere, in conformeteyt van u ko. ma^ts. mening en resolutie, in dato den 13 Februari my ter handt ghekomen door Nicolaus Engelbert, wederom transportere na Hollandt en ander plaetsen; en aengesien dat de wegen zeer onvaylich zullen zijn, ten aensien van de oorlogen, die met groote violentie zullen aengevaert werden, en dat ick occasie zal hebben diverse depesches zo van Bremen op Hollandt als van Hollandt op dese quartieren te doen, opdat u ko. ma^t. puntuel mach weeten wat ick handel, en wat inconvenienten my voorvallen, om u ko. ma^ts. resolutiën daerop te moghen hebben, vind ick onderdanichlijck geraden u ko. ma^ts. goedduncken daerop te hebben, of 't oock convenient zoude wesen een bode van de canselarie met my te nemen, in plaets van een ander mijns dienaers, also die alle plaetsen vry zal mogen passeren, ten aensien van 't ontsich uws ko. ma^ts., waerover ick zeker zal wesen dat mijn brieven zeker gaen en niet geintersepieert kunnen werden; doch remittere alles aen u ko. ma^ts. wyse deliberatie, want wat ick proponere geschiet sincerelijck als een in 't getal uws ko. ma^ts. onderdanichste en ootmoedige dienaer.

[Der siebende punct wegen des cantzleybotten ist gnedigst abgeschlagen worden, weil es bei jetziger sommerzeit zu waszer die schreiben vort zu schicken ahn gelegenheit nicht manglet.]

8.
Paspoort.

En in consideratie van de onvaylighe wegen, opdat mijn persoon, doch gering, als een onderdanigen

[p. 249]

dienaer uws ko. ma^ts., vry zal mogen passeren, is mijn ootmoedich versoeck, dat u ko. ma^t. my ghenadelijck gelieve te vergunnen een general paspoort aen alle prinsen en republycken, als een onderdaen en dienaer van u ko. ma^t.

[Passus securitatis in consueta forma gnedigst eingewilliget¹⁾.]

1) In de kladaanteekeningen van N^o. 6 (hiervóór, p. 205) staat, bij het pro memorie opgeteekende verzoek om een pas, de voor Rodenburg minder vleiende aanteekening: ‘N.B. zu erinnern das ers miszbrauchen möchte.’

9.
Loterij voor school te Kopenhagen.

Also u ko. ma^t. ghelieft heeft ghenadelijck te remitteren aen de burgeren van Koppenhaven, nopende de oprechting van een school voor de duytse, italianse, franchoise tale, italiaens boeckhouden ende educatie van jonge dochters²⁾, daerop heb ick in communicatie geweest met de voornoemde burgeren. En vinde alleen het inconvenient van gebreck van contant gelt, die tot opbouding van sodanighen schoole nodich is; in conclusie remitteren 't zelfde aen my, wat middel men zoude kunnen voorslaen om aen gelt te gheraeken. Hetwelcke ick genomen hebbende in consideratie, sonder dat men u ko. ma^t. in yets lastich zal vallen, vinde daertoe een zeer bequaem expedient, te weten: dat u ko. ma^t. gelieve bestelling te verleenen aen de bewindhebbers van de opbouwing des voornoemden schools om te moghen een rifelarie³⁾ van silvere stucken opstellen en de vordelen, daervan komende, te gebruycken tot de

2) Vgl. hiervóór, p. 233-235.

3) Loterij.

[p. 250]

opbouwing van 't voornoemde school, hetwelck met goede ordre geschiedende, van één duysent rijckxdaelders capital dry, ja vier duysent zal inbrengen, volgende de ordenantie van Antwerpen, Amsterdam en ander plaetsen, die ick hun zal beschryven.

[Ihre kon. maytt. haben das mittell, nemblich die lottery, zu dero gnedigsten bedencken auszgesetzet.]

10.
Keurmeester voor de zeep.

U ko. ma^t. ghelieve ghenadelijck te consideren dat de occasie, dat de zeep van Amsterdam in zo grooten roem en aftreck is, alleen is spruytende ten aensien van de goede ordenantie, die daerin gehouden werdt, als te weeten dat als de zeep gesoden is, en mach die niet verkoft werden, voordat die van de gesworen keurmeester wert gevisiteert en gheoordelt goet te wesen, en die goed bevindende, werdt daerop gebrandt het waepen van de stat van Amsterdam. Zo u ko. ma^t. geliefden ooc zo een keurmeester te ordonneren, zo zullen u ko. ma^ts. onderdaenen versekert wesen, dat Hans Roper goede zeep zal zieden. En also hier niemant in Koppenhaguen is, die beter van de zeep kan oordelen als Carel Thysen¹⁾, ten

1) Carel Thijssen was een fabrikant van saai, kaffa en fluweel, die zijn zaak uit Nederland naar Kopenhagen had overgebracht. Zie over hem de plaats uit het Rapport van Vosbergen (aangehaald bij Worp, Oud-Holland XIII p. 211 noot 4), waar hij de tusschenkomst van den gezant komt inroepen om voor zich en zijne gezellen de hem beloofde vrije uitoefening van de Calvinistische religie in Kopenhagen te verkrijgen. Hij heet daar ‘Carel Tijssen, den meister van de caffa- ende saeiwerckers, 30 familiën sterck sijnde’; uit die plaats blijkt ook, dat Dr. Jonas Charisius - die in het begin van 1618 in ons land was - met hem had onderhandeld over zijne vestiging te Kopenhagen. In de afdeeling Holland A van het R.A. te Kopenhagen vond ik een contract, 24 Juni st. vet. 1618 te Amsterdam gesloten tusschen den bekenden groothandelaar Lambert van Tweenhuysen en den kamerdienaar Christophorussen, beiden optredende in naam van Maurits, Landgraaf van Hessen, eenerzijds, en Karel Thijssen van den Boem, ‘Caffat- undt geblümeten Sammetmacher’, anderzijds, waarbij de laatste aanneemt zijn bedrijf naar Kassel te verplaatsen. Ik neem aan dat dit dezelfde persoon is als de bovenbedoelde Carel Thijssen. Hij heeft dan eerst onderhandeld over het verplaatsen van zijne zaak naar Denemarken, vervolgens zich bij contract verbonden naar Kassel te gaan, maar ten slotte dat contract weer verbroken en is toch naar Kopenhagen getrokken. - Uit bovenaangehaalde plaats uit het rapport van Vosbergen blijkt ook, dat Rodenburg de Calvinistische gezellen van Carel Thijssen ‘contramineerde, ende geerne eenige Roterdamsche werckluyden in plaetse van dese soude invoeren, die hy soude gesegt hebben de Lutersche religie toegedaen te sijn.’

[p. 251]

aensien dat de zyden daermede gewossen werden, en also hy nu door belasting des heers Canseliers de zeep van Hans Roper geproeft heeft, en die bevindt uytnemende goedt, zal u ko. ma^t. gelieven te ghebieden, tot nutbaerheyt der onderdanen, dat Hans Roper geen zeep zal mogen verkopen als waer het wapen van Koppenhaguen op gebrandt is, nadat Carel Tysen de proeve gedaen heeft, waerdoor de zeep in ander landen oock in roem zal komen.

[Der 10^de punct ist von höchstgeëhrter Kon maytt. gnedigst eingewilliget worden, alse das Carl Thieszen der keurmeister sein und mit der stadt Copenhagen wapen, wan die seiffe gut befunden, dieselbe mercken soll.]

11.
Prijs van de zeep.

Den voornoemden Hans Roper is geordonneert zijn zeep niet hoger te verkopen als tot vier schelling

[p. 252]

het pondt, hetwelck hem niet mogelijck is te doen sonder schade, aengesien de oly zo zeer is geresen, daer ick zeer goede reden van zal kunnen geven, nodich zijnde, en aengesien dat de kramers die verkopen tot zes schellingen het pondt, is vijftich ten hondert winst, gelieve u ko. ma^t. genadelijck te vergunnen dat Hans Roper zijn zeep mach verkopen tot vijf schellingen het pont, so mach hy behouden blyven, en de kramers noch twintich ten hondert winnen, gelijc zy op de hollandse zeep gewonnen hebben, ten eynde dat de zeepery mach in trayn blyven.

[Der elffte punct ist auch gnedigst eingewilliget, alse das Hans Roper gnedigst vergonnet vor ein pfundt seiffe 5 schelling zu nehmben.]

12.
Uitbreiding van het octrooi voor de zeep.

En aengesien dat de zeep van Hollandt met voordacht nu gesonden werdt op Malmuyen, Helsenburg en Landskroon, en van daer door sinisterlijcke middelen weder op Koppenhaven, Elseneur, Keuck¹⁾ en ander plaetsen, waerdoor de vertiering van de zeep van Hans Roper belet werdt, en aengesien dat ick besich ben dese olymeulens op te stellen, en zo der geen aftreck van zeep is, alle die groote kosten verlooren zullen wesen, is 't ootmoedelijc versoeck dat u ko. ma^t. gelieve genadelijc te vergunnen dat de voornoemde drie steden, als Elsenburg, Malmuyen en Landskroon, in 't octroy van Hans Roper mogen getrocken zijn en dat de stapel van de seep hier tot Koppenhaguen gestabilieert werdt.

[Belangendt den 12^en punct soll burgermeistern und rhat der städte Copenhagen, Helszingnoer,

1) Köge.

[p. 253]

Koke, Arhausen und Ahlborg ernstlich ahnbefohlen werden nicht zu gestaten das hollendische seiffe muge eingefuhret und verkaufft werden. Soviell die städte Helszingburg, Landtscron und Malmö betrifft, das die in Hans Ropers privilegium mugen mit eingezogen werden, haben ihre kon. maytt gnedigst so lang auszgesetzet, bisz man wirdt erfahren konnen ob Hans Roper solche städte auch der gebuhr nach versorgen könne.]

13.
Watermolen.

Aengaende de watermeulen¹⁾, daer heb ick op geschreven om te weten, hoe hoog dat de voornoemde meulen het water brenght, en verstae dat het zes voeten rijst, de meulen gaende zonder windt, paerden oft menschenhulp, en maelt meer water als twee windtmolens; versoeken daerover octroy voor twintich jaeren, en sullen hier de voornoemde meulen opstellen oft soveel meulens als uw ko. ma^t. zal nodich bevinden, zo u kon. ma^t. genadelijck gelieft het octroy te passeren. Ick zal de luyden van Hollandt hier terstont laten komen, om u ko. ma^t. te dienen.

[Die waszermuhle belangend, befinden ihre kon. maytt. das die höhe nicht sufficient, dannenhero abgeschlagen²⁾.]

1) Vgl. hiervóór, p. 232 en 233.

2) In no. 4 leest men: ‘Octroy uff 10 jhar.’ De Koning is dus bij zijn in den tekst genoemde eindbeslissing afgeweken van het advies van den Kanselier.

14.
Hopplanting.

Aenghesien dat u ko. ma^t. ghenadelijck heeft ge-

[p. 254]

lieven te vergunnen de propositie van de landen voor de hoppeplanting¹⁾, is mijn ootmoedich versoeck, hetzelfde nu mach gheschieden om de preperativen te maken tot de plantage, wetende waer de landen gelegen zijn.

[Wegen des ordts zur hopffenpflantzung ist dieser bescheidt, das der platz soll auszgewiesen werden.]

1) Hiervóór, p. 220.

15.
Huis te Ipstrup.

Onderdanichlijck zal ick u ko. ma^t. vertonen, dat ick, na de inspectie die ick ghenomen hebbe, gheen bequaemer plaets vinde voor de hoppeplanting als omtrent Ipsdorp²⁾, ten aensien dat men daer boscage heeft om luwte te vinden door 't gheboomt, die de hoppe vereyscht, daerbeneven de goede bequaemheyt van messe³⁾, die daer bekomen kan werden. Ten anderen heb ick oock besichticht het huys, dat u ko. ma^t. daer heeft laten bouwen tot recreatie van u ko. ma^ts. koninginne, hoogloflijcker memorie, hetwelck, mits het onbewoont is, in desordre comt. En also ick in Koppenhaguen gheen bequaemheyt van huysinghe kan vinden, om de schilderyen, die ick met my gebrocht hebbe, te accommoderen, also der uytmuntende groote stucken onder zijn en diverse curieuseteyten, die ick onderdanichlijck aen u ko. ma^t. gaeren zoude vertonen, en ten aensien van de groote quanteyteyt, is mijn ootmoedich en onderdanich versoeck, dat ick van u ko. ma^t. genadelijck zoude moghen verwerven om op het voornoemde

2) Ipstrup.

3) Mest.

[p. 255]

huys tot Ipsdorp residentie te nemen met mijn toekomende huysvrou¹⁾ en familie, om het huys, ten dienste van u ko. ma^t. sorgfaldich en curieuselijck te onderhouden, als u ko. ma^t. onderdanige dienaer²⁾. En ghelijc ick wel considerere dat in zo princelijcken gebou veel ghemacken zijn die u ko. ma^t. niet geoccupeert begeert te hebben, zal daer zeer puntuel in gevolgt werden u ko. ma^ts. genadelijc ghebieden, en in de geringste ghemacken zal ick my contenteren, en met sodanige conditie als u ko. ma^t. ghenadelijck zal gelieven te gebieden; en oft u ko. ma^t. mocht raedzaem vinden omtrent het voornoemde huys de hoppeplanting te ordonneren, zo waer 't bequamer voor my om daer te resideren; hetwelck ick onderdanichlijck remitteer aen u ko. ma^ts. genadige deliberatie.

[Wegen der hopffenpflantzung und residendz bey und uff Ipstrup haben ihre kon. maytt. eine abschlegliche andwort gnedigst gegeben.]

1) Hij stond op het punt te trouwen: vgl. hiervóór, p. 198, noot 2.

2) In de kladaanteekeningen van no. 6 leest men nog: ‘Voor 't huys tot Ipshdurp presenteer ick 200 rijckxdaelders, jaerlijckx te betalen, ofte meer, na zijn kon. ma^t. genadelijc zal gelieven te gebieden. Zo ic dat huys niet kan bekomen, dat zijn kon. ma^t. gelieve brieven van voorschryvinge aen Otto Bra te verlenen om my zijn huys te willen verhuren.’

16.
Kalk.

Ick heb van Hollandt doen zenden hondert lasten kalck, die overmits de vrost noch niet zijn hier gekomen, en also ick mijn muurwerckers en ander arbeyders gaeren werckende zoude houden, is mijn ootmoedich versoek, dat u ko. ma^t. my genadelijck

[p. 256]

gheliefden vijf ofte zes lasten kalck te laten hebben, en zal die wederom leveren, mijn kalck ghekomen zijnde.

[Den kalck belangend, wehre ahn jetzo deszen kein vorraht.¹⁾]

1) In margine van dit punt in no. 4 staat: ‘Wehre woll zu consentirenn’. Ook hierin was de eindbeslissing van den Koning dus minder gunstig voor Rodenburg dan het advies van den Kanselier.

17.
Grond voor een huis.

Zo u ko. ma^t. geen besondere occasie heeft om het erf te bebouwen, gelegen after de renterie, naest de suykerbackery van Christoffer van der Heyden, waer altans mijn steen leydt, men zal der een huys op bouwen na de tekening, nevens desen gaende²⁾, tot cieraet deser stede, zo u ko. ma^t. dat ghenadelijck gelieft te vergunnen.

[Wegen auffbawung des hauses hinter der zuckerbackerey haben ihre kon. maytt. zum gnedigsten bescheide ertheilet, das dem....³⁾ auff Amacker zu bawen vergonnet sein solle.]

2) Ook deze teekening ontbreekt. Over de bestemming van dit gebouw - het derde reeds, waarvan in deze memorie gewaagd wordt - is mij al evenmin iets bekend.

3) Dit woord is niet te lezen. Vermoedelijk staat er: Rodenburg.

18.
Uitbreiding van het octrooi voor de steenbakkerij.

U ko. ma^t. gelieve genadelijck te vergunnen, dat het octroy van de steenbackery⁴⁾ een weynich meer geëxtendeert mach werden, want my niet moghelijck vijftich personen van Hollandt hierwaerts te doen

4) Vgl. hiervóór, p. 223.

[p. 257]

transporteren, zonder hun yets meer contentements te gheven¹⁾. Bidde daerover zeer ootmoedelijck dat zulckx mach geschieden, opdat ick niet in gebreke blyve om de steenbackerye na de hollandse maniere in 't werck te stellen, waertoe de preparativen in Hollandt gemaeckt werden.

U ko. ma^ts. onderdanigste dienaer, Theodorus Rodenburg.

[Den platz zur steinbackerey betreffendt, soll derselbe eingereumet werden, jedoch einem andern ohne schaden, die grunde frey, die behausungen erblich, der torff aber oder das mohr nicht frey.]

(De bundel, waarin de hiervóór afgedrukte stukken zijn verzameld, berustte vroeger in de Koninklijke Bibliotheek te Kopenhagen, met het signum: Thottske Saml. fol. 837, tegenwoordig in het Rijks-archief te Kopenhagen, onder het opschrift: Indkomne Breve til danske Kancelli 13/2 1621.)

1) De extensie van het octrooi, die door Rodenburg wordt verlangd, wordt in no. 4 aldus geformuleerd:
‘NB. Steinoffen, allerhande steine, pannen, astrach, figursteine etc., so bisz dato ausz andern landen gebracht.
1. So viel alsz ihnen gut duncken wirdt.
2. Auff platz da es ihnen gelieben wirdt.
3. Die grunde frey und franc.
4. Die behauszung, so sie bawen laszen werden, ewig und erblich.
5. So viel mohr oder torff zu graben alsz sie werden von noten haben, ohne abgifft.
6. Uff zeit von 10 jhar solche offen ohne ihren wiszen nicht muge gebawet werden.
Dagegen solche steine etc. 10 pro 100 beszerkauff, den underthanen 5 pro 100 beszerkauff, alsz man sie in Hollandt bekommen kan.
Wan befunden das sie das königreich mit solchen steinen etc. konnen versehen, alszdan verbotten, das keine steine, pannen etc. mugen eingefuhret werden, sub poena confiscationis.’