Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 12

[p. 307]

Brief van Antonio van Diemen aan Bewindhebbers der O.I. Compagnie,
Medegedeeld door Mr. J.A. Grothe.

Omtrent het eerste optreden van den later beroemden landvoogd van N. Indië is weinig bekend. Valentijn verklaart, dat hem onbekend gebleven is met welk schip, voor welke Kamer, en wanneer hij uitgevaren is; alleen heeft men hem bericht, dat hij in zeer lagen rang in Indië verschenen is. Van zijne vroegere omstandigheden schijnt hem niets bekend te zijn geweest.

Du Bois (Vies des Gouverneurs Généraux) deelt iets meer mede omtrent de ongunstige omstandigheden waaronder hij naar Indië vertrok. Het gewone gevoelen is, dat hij om zijne schuldeischers te ontloopen, clandestien naar Indië vertrokken is. Dit beweren wordt mede door onderstaanden brief gelogenstraft. Het pleit zeker voor de ongemeene bekwaamheden van dezen toekomstigen landvoogd, dat hij, niettegenstaande de ongunstige beoordeeling door Bewindhebbers van zijn persoon, 6 jaren later Raad van Indië

[p. 308]

werd¹⁾, dat hij in 1631 als Admiraal met de vloot in Holland terugkeerde, daarna in het volgende jaar door Bewindhebbers als eerste Raad en Directeur-Generaal terug gezonden werd, om in 1636 Brouwer als Gouverneur-Generaal op te volgen. De brief wordt in originali bewaard in het Oud-Koloniaal Archief (Rijks-Archief.)

1) Zijne handteekening komt als zoodanig reeds voor onder brieven van 1625.

Ed. Eerentfeste, wyse, voorsienige ende zeer discrete Heeren.

Omtrent 13 maenden, nadat ik mij van Amsterdam (par faute van vermogen) absendt gehouden hadde, ben met UEd. schip Mauritius op 4 January 1618 na Indiën gevaeren, ende den 22^en Augusti (Godt loff) voor Bantam wel aengecomen, in goede en vaste hoope, door wel doen van mijn geringhe en slechte conditie (daer inne wt gecomen ben) tot meerder metter tijt te geraecken. D'apparentiën hebben mij tot noch toe met seer goede hoope gevoedet, alsoo weynich dagen naer ons arrivement, tot Jacatra geordonneert ben om in voorvallen, daer toe bequaem mochte wesen, gebruyckt te werden.

Dit en is niet door gratie, faveur noch briefven van recommandatie door mij te weghe gebracht (alsoo geene gehadt hebbe), veel min kennisse aan d'Overhoofden, soo van 't schip, als hier aan landt; maar Godt, die alleen mijn goet voornemen in dese bekendt is, den welcken bidde t'selvighe voirder te laeten succedeeren, tot profijt van de generaele Compagnie, contentement van mijn crediteuren, t'mijnder eere, ende

[p. 309]

tot verdriet van mijn benijders. Doch tot mijn groot leetwesen en discourage van mijn goede intentie, is mij voor weijnich dagen bij gevalle ter notitie gecomen de recommandatie, die UEd. over mijn persoon (int artickel vande gedebautscheerde quanten) aen de Ed. H. Generael ende zijnen Raet, per den brieff van dato 10 April 1618, met t'schip Haerlem gesonden, sijn doende, genoechsaem om mij van alle hoope t'ontblooten. UEd. hebben meer dan gelijck op haere dienaren hier ter lande te doen letten. Jaa, is haar niet weynich alhier in Indiën aen goet en getrouw volck gelegen. Ondertusschen hadden wel gewenst UEd. met meerder consideratie ende minder partyschap over mijn persoon en de fayten geaviseert hadden, ende soo my gesint waeren geweest, de zelvighe t'excuseeren, niet en behoorden met calomnien te beswaren. UEd. zeggen, (naer veele circumstantien over de gedebausscheerde en de ongeregelde quanten) aldus: ‘Van dese soorten is eenen Antony van Diemen, onlangs binnen Amsterdam gefaillieert’. (welck onlangs 1½ jaer is), mij met een onlangs beswarende, als off ick datelyck, naar t' overcomen ongeluck, te landt wt geloopen was, sonder yemandt te wille te wesen, daer ick my ter contrarie een geheel jaar onthouden hebbe in myns vaders huys, met weeten ende toeganck van een yegelyck. Grooten moyte ende groote instantien gedaen, alles gepresenteert wat doenlyck was, om tot accordt te geraecken, jaa, naar Indiën te gaen, opdat door myn verdiennende maendt gelden tot haer guarandt mochten comen,¹⁾ maar heb niet connen voirderen.

1) Dat het v. Diemen inderdaad ernst was om zijne crediteuren geheel te voldoen, blijkt uit het volgende extract uit zijne origineele missive aan bewindhebbers d.d. 20 Nov. 1629.
Tot vereffeninghe van myn ongelegentheyt in Amsterdam sal ongeveer noch van node wesen acht, negen à thien duysent guldens. Ende alsoo niet liever sage (gelyck billick ende rede is) dat myn crediteuren ten vollen mochten worden gecontenteert, ende hun rest betaelt, sal UEd. per desen andermael gansch vruntlyck versoecken, dat UEd. gelieve aen gemelten Heer Generael Carpentier, ende in deszelfs absentie, die myn procuratie sullen verthoonen, de voors somme van acht à thien duysent guldens, off soo veel meer, als ter voldoeninge van myn t'achterheden van node syn, te betaelen, daer aen myn dienst ende vriendschap sal geschieden.

[p. 310]

Dat ick onder den naem van Teunnes Meeuwsen ben scheep gecomen, is wt oorsaecke, dat vrese hadde den naem van Antonio van Diemen meer in Indiën bekent was, als den parsoon selffs, ende niet om UEd. t' abuseeren oft voor onbekendt t' scheepe door te gaen. De waerheyt hier van blijckt, want scheep comende en was van niemant gekendt; hebbe my selffs aende H. Hendrik Brouwer (nadat ettelycke dagen door hem geimploieert was geweest) geopenbaert ende bekendt gemaeckt, als wel wenschten, dat UEd. van myn vertreck verwichticht waeren, op hoope van haer faveur te genieten, by UEd. geconsidereert synde de genegentheyt ende rechtvaerdighe occasie, die ick voor hadde.

Soo UEd. gelieven informatie te nemen op myn vorighe leven ende wandel, sullen nimmermeer bevinden, dat oyt gedebausscheert ben geweest, noch my in ongeregeltheyt van leven hebbe verloopen. Jan Engels is d'eenigh oorsaecke van myn ruinne ende verderff, die sy Godt myn getuyche, die ick bidde UEd. t'inspireeren tot moderatie vande gegeve ordre, laetende desulcke daarvan alhier disponneeren, die mettertyt van myn weldragentheyt volcomen contentement sullen hebben, op dat recompentie na myn daden mach genieten. De Comp. is machtich, doch heeft somwijlen t' faveur van sulcke van noode, die t' welvaeren van Antonio van Diemen lieff is.

[p. 311]

De H. Generael is niet licht vaerdich int' verkiesen, noch en gelt by syn Ed. geen faveur, soo de persoonen sulcx niet en meriteeren. Dan t' schijnt het op my gemundt is geweest, en heel in disgratie ben, doch verhoope, met Godt, dat de weldragentheyt ende goede diensten my (des niettegenstaende) sullen doen avanceeren ende voirderen. Bidde alleenlyck UEd. om soo veel credits te geven, als de daden sullen meriteeren. Hiermede,

Ed. Eerentfeste, wyse, voorsinighe ende seer discrete Heeren, sal UEd. naer hertelycke ende onderdanighe groetenisse, inde genadighe bescherminge des Alderhoochsten beveelen, die UEd. verleene, dat salich is.

UEd. dienstwillige Dr.

Antonio van Diemen.

Int fordt Jacatra op Java ady p^me Augusto 1619.

Superscriptie.

Ed. Eerentfeste, wijse, voorsienighe ende seer discrete Heeren, mijn Heeren de Bewindhebberen der Generale Vereenichde Oost-Indische Comp^a. residerende tot Amsterdam: per schip den Eenhoren, dat Godt bewaere.