Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 5

[p. 307]

Stukken rakende de lichting der Waardgelders te Utrecht.
(Uit het voormalig Archief van Hilten, thans in het Archief der Prov. Utr.)

Mauritz, Prince van Oraengien, Graue van Nassau, Moers etc., Marquis vander Vere etc.

Edele, mogende, erentfeste, wijse, voorsienige ende discrete, besundere goede vrunden. Wij senden V E. Mo. hier beneffens de requeste aen ons gepresenteert van wegen de dolerende ledematen vande ware gereformeerde christel. kercke tot Vtrecht, waer vuyt V E. Mo. int lange sullen gelieuen te verstaen 'tgene sij ons wegen haren jegenwoordigen bedroeffden standt ouer het gehoor van Godes waere ende suyvere heylige woordt clachtel. geremonstreert hebben. Welcke requeste wij V E. Mo. hebben willen ouersenden, versouckende deselue daer op sulx gelieuen te disponeren, dat de voors. supplianten oorsaecke mogen hebben van eenich redelijck contentement, ende dat sij niet en werden beswaert met eenige harde proceduren, vuyt saecke dat se begeren te blijuen bij de gereformeerde religie, soe die tot noch toe is geweest. Ende hier mede

[p. 308]

Edele, mogende, erentfeste, wijse, voorsienige ende discrete, besundere goede vrunden, blijft Godt bevolen. In 's Gravenhage den x^en May 1617. Onderstondt V E. Mo. goetwillige vrundt. Ende was ondert. Maurice de Nassau. Die superscriptie was: den Edelen, Mogenden, Erentfesten, wijsen, voorsienigen ende discreten, onsen besunderen goeden vrunden, Staten der Stad ende Lande van Vtrecht ofte hare Gecommitteerde Raden.

Accordeert met sijne principale missiue, In kennisse van mij.

Resolutie vande Vroetschap, waerbij het lichten van waertgelders wort toegestaen, den 28 Augusti 1617.

Den Raedt deser stadt op huyden des morgens jegens acht uren bij den eedt geladen ende vergadert wesende, soe droegen die E. heeren Borgem̄r̄n voor, dat naedien men (Godt betert) bij experientie bevynt, dat de saecken op veele plaetsen in Hollandt onder dexell van Religie hoe langer soe meer tot twist ende oneenigheyt sich stellen ende vorder ontsteecken, daer vuyt bij gevolch noch all meerder swaericheyden staen te verwachten, off men niet (in) tijdt alhier behoort te dencken op sulcke prompte middelen ende remedien, daer mede gelijcke swaricheden souden mogen worden geweert ende buyten dese Prouincie gehouden, ende alsulx tot dien eynde niet alleen, maer oock tot maintenue ende hanthoudinge vande souueraine ende publycque aucthoriteyt ende respect der E.M. heeren Staten deser Prouincie ende vande Magistraten deser Stadt ende andere Steden respectiue, mitsgaders tot conservatie van alle rust, vrede ende eenicheyt onder de goede gemeente, indien die heeren vande andere twee Leden haerer E.M. voorn̄t hiertoe mede inclineren, te doen opnemen vijff ofte ses hondert soldaten, onder vier ofte

[p. 309]

meer Comp^nien, ende dat metten eersten, omme, off eenich crijchsvolck deses garnisoens ende op andere repartitien staende, schielijcken mochten worden gelicht, evenwell neffens die van deser repartitie een goet aentall van soldaten in voorraet ende bij de hant mach sijn. Versouckende alvorens hier op mede te verstaen de goede meyninge ende intentie vanden Rade voors. Waer op naer eenige deliberatie de Raedt eendrachtelijcken goetgevonden, met gemeene stemmen verclaert ende geresolueert heeft, den voors. voorslach in alle manieren goet ende hoochnodich te bevynden, euenverre die E. heeren vande voors. twee Leden daer toe mede belieft te verstaen. Ende aucthoriseert voorts mijn E. heeren Burgem̄r̄en voorn̄t, omme hier op absolutelicken te helpen besoigneren ende resolueren, 't welck de voors. E. heeren Borgem̄r̄n mede lauderende, den Raedt ten hoochsten hebben gerecommandeert, jae op den eedt, secreet te houden, als belooft is te sullen geschieden. Aldus gedaen op den Stadthuyse den xxviij^eu Augusty 1617.

Ordre waer nae de Waertgelders haer sullen hebben te reguleren.

j. Sullen de E.M. heeren Staten slandts van Vtrecht gehouw ende getrouw weesen, haere E.M., derseluer ordinaris Gedeputeerden, Officieren, amptluyden ende dienaeren voorstaen, helpen beschermen ende defenderen naer haer vuyterste vermogen, tegens alle haere vijanden, muytmaeckers in kerkelijcke ofte politycque saecken, moetwilligen ende andere verstoorders vande gemeyne ruste van buyten ofte van binnen, egeen vuytgesundert.

ij. Sullen de E.M. heeren Staten ende derseluer ordinaris Gedeputeerden gehoorsamen ende alles doen wat haer bij deselue geordonneert ende bevolen sal worden.

[p. 310]

iij. Sullen gehouden wesen haere E.M. te dienen bij dage ende bij nachte, in steden, forten, ten platten lande, oock te water, binnen de stadt, steden ende landen van Vtrecht ende daer buyten, waer het soude mogen weesen, daer het haere E.M. ofte derseluer ordinaris Gedep^den belieuen sall ende goetvinden sullen heml. te seynden ende te gebruyken, soe well tot haerer E.M. dienste selffs als tot dienste van haere goede naebuyren, vrunden ende bontgenoten, ende sonder speciaell ende schriftelijck consent ofte bevell vande E.M. heeren Staten ende haere E.M. ordinaris Gedeputeerden voorn̄t en sullen sij nieuwers vertrecken noch yet mogen doen.

iiij. De Capp^ns en sullen geene Officiers mogen aennemen, alsoe de heeren Staten 't geuen van̄ Cappiteynschappen ende andere ampten, telcken als die sullen comen te vaceren, aen haere E.M. selffs ofte aen haere E.M. ordinaris Gedeputeerden reserueren ende behouden.

v. Int aennemen van haere soldaten sullen gehouden wesen de borgers der stadt Vtrecht te prefereren voor anderen ende de Stichtsche voor vremdelingen.

vj. En sullen onder deselue geene muytmaeckers mogen aennemen, ende off sij bij inaduertentie ofte onwetentlijck sulcke aengenomen hadden, sullen gehouden wesen die te casseren, soe haest sulcx tot hare kennisse gecomen sall sijn.

vij. En sullen geen logysgelt ofte servitie genieten, soe lange sij binnen de stadt Vtrecht garnisoen sullen houden; maer als sij daer buyten gebruyckt worden, sullen servitie genieten als anderen.

viij. En sullen op geene andere commandementen ofte bevelen passen, noch deselue gehoorsamen, als dien alleenlick, die hemluyden bij den E.M. heeren Staten voorn̄t ofte derseluer ordinaris Gedeputeerden gedaen ofte gegeuen sullen worden.

ix. Ende soe wanneer yets tot haere kennisse compt,

[p. 311]

streckende tot naedeell van̄ voorn̄ heeren Staten ofte Magistraten ofte van de gemeyne ruste, sullen gehouden wesen 't selue terstont aen de E.M. heeren Staten te kennen te geuen, ten eynde daer jegens tijdelijck bequamelijck ende behoorlijck mach werden voorsien.

x. Int stuck vande crijchsdiscipline, wachten ende dagelijcxe exercitie van wapenen, sullen sij volgen d'ordre die jegenwoordich binnen de stadt Vtrecht is ende sulcke vordre ofte andere als heml. bij de E.M. heeren Staten ofte haere E.M. ordinaris Gedeputeerden voorn̄ gegeuen sall mogen worden, onder sulcken Commanduer als heml. bij haere E.M. van tijdt tot tijdt genoempt sall worden.

xj. Sullen haer t'allen tijden ende plaetsen gewillichlijck laten monsteren ende tevreden wesen met de soldije die hemluyden ten xlij dagen als andere soldaten betaelt sall worden, sonder eenige reserue ofte pretensien van offreeckeninge ofte anderssints aen den Lande te houden ofte te mogen pretenderen.

xij. Reseruerende de voorn̄ heeren Staten aen haer desen t'allen tijden te mogen vermeerderen, verminderen ende te veranderen nae haere E.M. geliefte.

xiij. Ende omme alle 't geene voors. is well getrouwelijck ende oprechtelijck nae te comen ende te achtervolgen, sullen gehouden weesen te doen den naevolgenden eedt:

Dat sweeren wij, dat wij de E.M. heeren Staten slandts van Vtrecht, onse heeren, gehouw ende getrouw sullen weesen in alles, ende dat wij ons getrouwelijck, oprechtelijck ende vlijtelijck sullen dragen ende reguleren nae de bouenges. ordonnancie, soe waerlijck moet ons Godt helpen ende sijn heylich woordt.

Aldus gedaen ende gearresteert t'Vtrecht op den ij^en Septembris int jaer ons lieffs Heeren ende eenigen Salichmaeckers Jhesu Christi 1617. Onderstont: Ter ordonnan̄ van mijne heeren die Staten slandts van Vtrecht. Ende was ond G. de Ledenberch.

[p. 312]

Brief van de Stad en Staten van Utrecht (mutatis mutandis) gezonden aen de Generaliteit, zijn Ex^cie en den Raed van State, waer in zij bekend maecken het lichten van waertgelders, d.d. 15 September 1617.

Hoge Mogende etc.

Wij sijn in gewisse ervaringe gecomen, dat in ende omtrent het Sticht Coln seer groote lichtinge van ruyter ende knechten gedaen wordt, soo wel op den naem vanden Keyser als van̄ Eertshartogen, die nochtans alle met spaens gelt betaelt werden. De leste aduertentien, die wij daer van becomen hebben, seggen dat sij van meyninge souden zijn het landt vanden Berge in te trecken, soe dat wij beducht zijn, dat sij nyet alleen dat, maer noch yet vorders tot nadeel van dese landen ende derseluer goede nagebuyren ende bondtgenoten souden moghen voornemen ende attenteren, sunderlinge siende de landen in soo veel scheuringh ende factien, als (Godt betert) nu inde selue gestroyt ende gevoet worden, verdeylt. Daer mede den vijandt altijt vordel gesocht ende oock gehadt heeft, d'welck wij na onsen vermogen neffens d'andere geunieerde Provintien onse bondtgencten geerne souden helpen keeren ende weeren. Ende alsoo wij wel connen verstaen, dat daer toe oock souden moeten gebruyckt worden, is 't nyet 't geheele, emmers een groot deel van het garnisoen dat tegenwoordich in dese Prouincie is, - Soo hebben wij volgende den goeden raedt ende d'wtspeaecke vande E.M. heeren Rayden van State, op de commotien inden jare 1610 alhier verweckt, daer van den slach ons noch is in verscher memorie ende nyet lichtelijck vergeten en sal worden, goetgevonden met ernst te letten op de verseeckertheyt vande Stadt, Steden ende Landen van Vtrecht, ten eynde deselue nyet weder in sulcke swaricheyden ende ellende alse doen waren, ge-

[p. 313]

bracht, maer deselue bequaem gehouden ende bewaert worden omme haer seluen ende haer bondtgenoten nut ende dienstich te mogen wesen, ende hebben tot dien eynde last gegeven aen ses gequalificeerde Edelluyden wt desen lande, goede patriotten, der welckers ouders om de gemeyne saecke geleden ende gestreden, gelijck sijluyden selffs tot desen dagh toe oock de wapenen voor den Vaderlandt gedragen hebben, last gegeuen, omme yder op te richten eene Compaignie van hondert hooffden, goede soldaten, daer inne prefererende de borgers en̄ ingesetenen van Vtrecht voor anderen. Waer toe wij te meer gemoveert sijn geweest, siende ende hoorende de ouergroote moetwillen, dreygementen ende gewelden, die tegens alle recht ende redenen in verscheyden onser nagebuyren steden, dorpen ende op straten ende wegən tegens de goede Magistraten, verscheyden goede vrome personen van meerder ende minder qualiteyt, feytelijcken ende met verscheyden fameuse ende injurieuse libellen, pasquillen ende andere ongeoorloffde geschriften aengedaen sijn, d'welck oock noch nyet op en hout, sonder dat wij vernemen dat daer tegens eenige straffe werdt gedaen, soo dat te vresen is, ten sij door Godts genade bij de Ouericheyden, dien sulx toecompt, daer inne met eernst ende naer behooren werdt versien, 'tselue quaet dagelijx meer toenemen ende de landen in vterlijcke confusie gebracht sullen worden, d'welck wij in dese Prouincie (die door Goodts genade in goede stilte, ruste ende eenicheyt is) nyet geerne en souden sien gebeuren. Daer van wij nyet en hebben willen laten uwe H.M. bij desen te aduerteren, ten eynde off uwe H.M. vande voors. onse lichtinge yet mochte voorcomen, van̄ geheele gelegentheyt der saecken ende onse goede intentie onderrecht mogen wesen. Ende hiermede

Hoge Mogende etc.
Den v^en Septembris (o.s.) 1617.

[p. 314]

Antwoord van de Generaliteit op den voorgaanden brief, 15 Septemb. (n.s.) 1617.

Edele, erentfeste, hoochgeleerde, vrome, seer voorsienige heeren ende goede vrienden, ons is te meer vreempt voorgecomen, dat bij dese gelegentheyt uwer E. souden lichten zes Compagnien soldaten, omme dat wij altijts sonderlinge sorge gedragen hebben voor den welstant ende verseeckertheyt vande Stadt ende Staet van̄ Provincie van Vtrecht, ende es derhaluen ons vrientlick versoeck ende begeren, dat uwer E. gelieue mette voors. lichtinge op te houden, tot dat deselue metten jegenwoordigen post ons onderricht sullen hebben vande redenen, die hun totte voors. lichtinge bewogen mogen hebben. Hier op sullen wij ons verlaten ende uwer E. Edele, erentfeste etc. in de heylige protectie vanden Almogenden bevelen. Uyt den Hage den xv^en Septemb. 1617. Was geparapheert Ch. Wirtes vt. Onderstont uwer E. goede vrunden die Staten Generael der Vereenichde Nederlanden. Ter ordonnan̄ van deselue, ondert. C. Aerssen. De superscriptie was: Edele, erentfeste etc., die Staten van Vtrecht ofte derseluer Gecommitteerde Raiden, onse besundere goede vrienden.

R^a vj^a Septemb. (o.s.) 1617.

Copie.

Bericht omtrent de benoeming eener Commissie uit den Raad van State om met de Staten van Utrecht over deze zaak te handelen.

Edele, erentfeste, vrome, hoochgeleerde, seer voorsienige heeren ende goede vrienden. Alsoo wij, zijn Ex^tie ende de heeren Rayden van State gecommitteert hehben, die Edele, erentfeste en hoochgeleerde jo^r Arnolt van Rantwijck tho Bemmel, Cornelis Claesz. van Driel, oudt-Bor-

[p. 315]

gem̄r der stadt Rotterdam, Marcum van Lijcklema tho Nyeholt, doctor in beyden rechten, Grietman van Stellingwerf Oostende, ende George de Bie, Ridder, Heer van Albrantsweert, respectiue Raiden van State ende Tresorier Generael der Vereenichde Nederlanden, om̄e uwer E. van onsen twegen eenige saecken voor te draghen, daer aene voor den dienst vande Generaliteyt ende den welstandt vande Prouincie ende Stadt Vtrecht grootelijx is gelegen, soo versoucken ende begeren wij ernstelijck, dat uwer E. gelieue de voors. heeren onse Gecommitteerden ten voors. eynde te vergunnen gunstige audientie en̄ credentie als ons selffs, ende op der seluer wervinge sulx te resolueren als uwer E. sullen bevynden ten dienste vande gemeene saecke ende weeringe van misverstanden onder de Vereenichde Provintien te behooren. Hier op sullen wij ons verlaten ende uwer E. Edele etc. in de heylige protectie vanden Almogenden bevelen. Wt den Hage den xix^en Septembris 1617. Was geparapheert J. Magnus vt. Onderstondt, uwer E. goede vrunden, die Staten Generael der Vereenichde Nederlanden. Ter ordonnan̄ van̄ selue, ondert. C. Aerssen. Die superscriptie was Edelen etc., die Staten slants van Vtrecht ofte der seluer Gecommitteerde Rayden, onse besundere goede vrunden.

Propositie der Gecommitteerden van de Staten Generaal aan de Staten van Utrecht.

Edele Mogende Heeren.

De Heeren Staten Generael, sijn Ex^cie ende Raiden van State hebben ons onderschreuenen, achtervolgent haere brieuen van credentie, gecommitteert ende belast ons alhier te vervoegen ende van der seluer wegen V E. Mog. vruntl. te begroeten ende aen te bieden alle goede genegentheyt ende naebuyrlijcke correspondentie, met wunschung van

[p. 316]

geluckige ende voorspoedige regieringe, ende gelijck die selue in alle occurrentien als getrouwe bontgenoten voor desen hebben beneersticht die conservatie van die Stadt, Steden en̄ Landen van Vtrecht, ende sonderlingh inden jaere 1610 besorght hebbeu, dat V E. Mog. wt die schadelickste confusie ende beroerte in desen tegenwoordigen stant lofflick siju herstelt.

Soe ist, dat die selue haere Ho. Mo. sijn Ex^cie ende Raidt van State, geensints affgeweecken sijnde vande voorn goede genegentheyt, met groote befremdung ende ongeern verstaen hebben, dat V E. Mo. vnaengesien dese heure gewoontlicke sorchvoldicheyt, niet alleen voorgenomen, maer effectuel. gedaen hebben, buyten 't gewoonlicke gebruyck, nieuwe lichtinge van ses Compaignien soldaten, sonder daer van de minste voorweete aende Generaliteyt te doen, ofte daer toe der seluer ordre te versoucken ende te verwachten, gelijck dat hadde bevought tot voorcomminge van confusie inden staet vant Landt, ende dat daerom haere Ho. Mo., sijn Ex^cie ende Raidt van State daer nae wetenschap vande voors. lichtinge gecregen hebbende, gemoveert sijn geworden terstont aen V E. Mog. bij poste te schrijuen ende deselue te versoucken mit de de voors. lichtinge te willen ophouden tot dat de selue haere Ho. Mo. souden hebben geaduerteert d'oorsaecke en redenen vandien.

Nu ist alsoo dat heure Ho. Mo. sijn Ex^cie ende Raiden van State voorden middagh den xix^en deses schrijven van V E. Mo. hebben ontfangen, datiert den vijffden Septembris oude stijle, inhouden̄ eenige redenen, die de selue daer toe gemoveert hadden, maer dat sij die gemelte redenen rijpelijck examineert ende met alle omstanden bewogen hebbende, de selue niet bevinden sufficient ende bestendich, datmen daerom met sulcken haest, sonder voorgaende behoorlijcke kennisse, wetenschap ende correspondentie den gewoontlicken voet ende ordre van lichtinge

[p. 317]

heeft behouven voor bij te gaen ende nae te laten, tot eene seer prejudiciable consequentie, besonder bij dese gelegentheyt van tijdt ende saecken, dat men meer behoort bij alle manieren te trachten tot eenicheyt, vruntschap ende weringe van misverstanden ende jalousien onder de Provincien, die alrede (Godt betert) te verre ingecroopen ende overhant genomen hebben.

Gelijck dan de reden bij V E. Mo. gestelt, eerstelijck over de Spaensche ende der Eertshertogen kriegswerfung ende perijckelen, des fals op dese landen besorght, niet can bestaen, aengesien in soodanige gelegentheyt altijdt bij Hoochg. sijn Ex^cie als Stadthouder is betracht geen garnisoen wt dese stadt tot dienste vande gemeene saecke te lichten als nae eysch van saecken ende met V E. Mo. voorgaende aduys ende goet achten; is oock nu tegen den winter ende buyten saisoen geensints dergelijcke nodige wtlichtinge te verwachten, ende wanneer schoon sulcx, bouen vermoeden, moght vereyscht worden, sullen Hooch. Heeren Staten Generael ende sijn Ex^cie in voorn̄ qualiteyt altijdt ende voor eerst besorgen de conservatie ende verseeckertheyt van V E. Mo. Ten tweeden schrijuen die selue te beduchten eenich schadelick gevolgh vande naebuerlicke gebreecken ende onruste van deser stadts inwoonderen, dewelcke wij nochtans verstaen in goede ruste te sijn, ende in all gevall mit dat tegenwoordiche garnisoen van heure Ho. Mo. in debuoir ende behoorlicke plicht gehouden connen worden. Soe oock daer bouen eenige versterkinge des seluen garnisoens off meerder verseeckeringh nodich worde bevonden, sullen haere Ho. Mo., sijn Ex^cie ende Raiden van State met V E. Mog. goetachten daer in tijdelijck versien. Ten derden, dat V E. Mo. hier toe allegeren de verclaringe vande Raiden van State van den jaere 1610 (daer in tot bewarung van dese stadt sijn toegestaen te lichten op seecker bespreck 500 wachters onder vier Compaignien), kan op dese tijdt ende gelegent-

[p. 318]

heyt niet gepast werden, aengesien dat sulcx doenmaels ende in seuen volgende jaeren niet is gepractiseert, ende in plaetse vandien de stadt bisher mit kriegsvolck van haere Ho. Mo. bewaert sijnde, nu onbequamelijck gedaen solde werden, niet connende bestaen, dat buyten eedt aen de heeren Staten Generael en aen sijn Ex^cie de voorn̄ ses Compaignien in dienst ende wacht genomen, ende alsoo tweederhant krieghsvolck tot besettungh van eene plaetse gebruyckt sall worden, welcket tot ongelijcke discipline, tot verscheydene plicht ende tot tweedracht sall moeten strecken, en alsoe in plaetse van stilte ende eenicheyt veroorsaecken diffidentie, misneugen ende anritsinge van een iegel. Sonderlingh oock is hier wt onstaende een seer sorgelicke aenleydungh ende gevolch in toecommende tijden, soe iegel. nae sijn lantschaps off stadts goetduncken, sonder directie vande Generaliteyt, geoorloft sall sijn Compaignien te lichten en daer van apart te disponeren; ende alsoo tusschen bontgenoten, sijnde van gelijcke recht ende conditie, geene saecke van meerder apprehensie ende jalousie is, als affsonderlicke kriegswerfung ende preparatie, had die selue in dese sorgelicke gelegentheyt niet behooren te geschieden, als dreygende eene scheuringh vanden bant der eenicheyt van dese Provincien, ende niet minder swaricheyt mit brengende int civil, als die kerckelicke oneenicheyt heeft gedaen int geestelicke. Staet mede te besorgen dat V E. Mo. hier door commende in mistrouwen vande heeren Staten Generael ende der seluer garnisoen, dat selue door quade inbeeldinge ten beyden sijden vermeerderende ende alsoe tot groter lichtinge procedirende, sich hoe langer hoe meerder lasten en̄ swaricheyt sullen onderwerpen, waer door V E. Mo. sich eyndel. onbequaem maeckende om te dragen heur contingent tot onderstant vande gemeene saecke, die nodige betalung verachteren ende confusie vanden staet van oorloge veroorsaecken sullen, tot aenwassung van allerhant factien ende tot onder-

[p. 319]

ganck van heuren Ho. Mo wettelicke macht ende authoriteyt.

In aenmerckung van dese ende meer andere gewichtige redenen waren wij gelast V E. Mo. van wegen de heeren Staten Generael, sijn Ex^cie ende Raiden van State, naebuyrl. ende ernstel. te versoucken, om die aengevangene lichtinge te willen ophalden; dan alsoe gedachte ses Compaignien niettegenstaende dat schrijven ende versoeck van heure Ho. Mo. (mit des te meerder acceleratie) algereets aengenomen, gemonstert, beedight ende datelick in dienst gestelt sijn, versoucken wij alnoch in qualiteyt voors. dat V E. Mo. die selue Compaignien willen verlaten der verseeckeringh en̄ toeseggen, dat haere Ho. Mo. bij voorvallende swaricheyt, als getrouwe bontgenoten niet sullen naelaten wat tot hulpe ende assistentie vande Stad, Steden ende Landen van Vtrecht soude mogen vereyscht worden. Tot welcken eynde dat volck van oorloge, alhier garnisoen houdende, inde bequaemste ordre gestelt ende in goede discipline tot vollen contentement gehouden, ende voort alle nodige toeversicht gedragen can werden. Hier mit eyndigende sullen V E. Mog. gunstige antwoort verwachten. Ondert. A. van Rantwijck, C.C. van Driel, M.V. Lijclama, J. de Bye.

Copie.

Overgelevert op Saterdach den xiij^en Septembris 1617.

Aen den Colonnel Ogle, commanderende binnen Vtrecht, den 19^en Septemb. 1617.

Die Staten Generael etc.

Edele Gestrenge, lieue besundere. Alsoo wij uwe presentie ende residentie binnen Vtrecht, bijde jegenwoordige gelegentheyt ende constitutie van saecken, geheel nodich

[p. 320]

achten voor den dienst, welstant ende verseeckertheyt vande Provincie ende deselue Stadt Vtrecht, daervoren wij altijts besundere sorge hebben gedragen ende alnoch doen, - Soo begeren ende ordonneren wij, dat ghij terstonts nade receptie deses naer Vtrecht sult keren ende v derwaerts transporteren ende aldaer met goede correspondentie van̄ heeren Staten, derseluer Gecommitteerde Raden ende den Eerbaren Magistraet der voors. stede Vtrecht op alles letten ende hulpen bevorderen, dat de voors. Prouincie ende Stadt Vtrecht in goede verseeckertheyt, stilte, ruste, vrede ende eenicheyt bij alle goede ende vrientlicke wegen ende middelen mach blijuen gemainteneert ende geconserueert, gelijck dat behoort ende wij v toevertrouwen. Hierop ons dan verlatende beuelen v inde heylige protectie vanden Almogenden. Vuyten Hage den xix^en September 1617.

Brief van Pr. Maurits aan Johan Ogle, Gouverneur van Utrecht, om het aannemen van de waardgelders te helpen tegengaan.

Mauritz, Prince van Oraengien, Graue van Nassau, Moeurs etc., Marquis vander Vere etc.

Edele Gestrenge, besundere goede vrundt. Wij hebben bij brenger deses uwen brief ontfangen ende van den seluen particulierlijck verstaen, 'tgeene aldaer was passerende inde lichtinge van soldaten, die bij den heeren Staten van Vtrecht is gedaen. Wij waeren oock daer van voor desen wel onderricht ende sijn daer op noch naerder bescheyt met de wedercompste van̄ Gedeputeerden vande heeren Staten Gn̄ael verwachtende. Ende alsoe wij met leetwesen mercken, datmen aldaer. met de voors. lichtinge van soldaten ende anders dagelijx hoe langer hoe meer ons pooget te krencken inde authoriteyt die ons als Gouuerneur ende Cappⁿ Generael vande Prouincie van Vtrecht is compete-

[p. 321]

rende, soe hebben wij v hier mede willen verwittigen, bij hoe verre men aldaer soude willen den soldaten eenen anderen eedt ofte belofte doen presteren als tot noch toe gebruyckelijck is geweest, dat ghij 'tselue nyet toe en staet, maer dat de soldaten blijuen bij den eedt ende belofte die tot nochtoe gebruyckelijck is, waer inne alles is begrepen. Nochte dat ghij niet en gedoget, dat aldaer yet nieuws werde voorgenomen, daer mede wij in onse voors. authoritheyt als Gouuerneur en̄ Cappⁿ Gn̄ael vande Prouincie van Vtrecht souden mogen gekrenckt worden, sonder voorweten vande Hoochgedachte heeren Staten Generael, Raedt van State ofte ons. Want onse meyninge noyt anders en is geweest, ende oock noch en is, dan dat de Stadt van Vtrecht continuere inde ruste, daer inne deselue is geweest soe lange ghij aldaer gecommandeert hebt, begerende dat ghij alnoch de goede handt daer aen wilt houden en̄ sulx betrachten. Hiermede, Edele Gestrenge, besundere goede vrundt, blijft Godt beuolen. In 's Grauenhage den xxviij^en Septembris 1617. Onderstondt: V goedtwillige vrundt. Ondert. Maurice de Nassau. De superscriptie was: Den Edelen Gestrengen onsen besunderen goeden vrundt Johan Ogle, Ridder, Coronnel, Gouuerneur tot Vtrecht.

Brief vande Staten Gn̄ael vanden 4^en Octob. 1617, dat de Staten van Vtrecht geen waertgelders souden aennemen.

Edele, erentfeste, hoochgeleerde, vrome seer voorsienige heeren ende goede vrunden. De heeren onse Gecommitteerde onlancx van daer hier weder gekeert sijnde, hebben in dese onse vergaderinge ten bijwesen van sijn Ex^cie ende den Raide van State volcomen rapport gedaen van 'tgeene sij uwer E., soe mondelijck als schriftelijck, volgens heure credentie ende instructie van onsentwegen

[p. 322]

hebben voorgedragen, ende 'tgeene hun daer op bij uwer E. oock soe mondelijck als schriftelijck ter goeder antwoordt is gegeuen. Op alle 'twelcke bij ons tsamentlijck met sijn Ex^cie ende den Raedt van State ernstelijck (als in eene soe gewichtige saecke) gedelibereert, ende alle redenen ten beyden sijden well ende rijpelijck ouerwogen sijnde, is tsamentlijck geresolueert uwer E. bij desen alnoch wederom te begroeten ende de selue int goede vrundtlijck voor te dragen, dat wij bedroeft sijn, dat onse redenen ende remonstrantien uwer E. nyet en hebben connen bewegen om met dese extraordinarie lichtinge van compaignien op te houden, ende de aengenomene wederom te verlaeten, terwijlen wij alle de deductie van uwer E. voorschreuen antwoordt nyet suffisanter ofte bestediger en connen vinden als de redenen in uwer E. schrijuens vanden vijffden Septembris, ouden stijls, verhaelt, die uwer E. oock well hebben connen verstaen dat punctuelijck ende ten vollen bij onse voorschreuen Gecommitteerde sijn wederlecht. Want nu ten exempell te allegeren de inconvenienten gevallen bij tijde van den Graeff van Leycester, uwer E. gelieue te considereren, dat sedert des Landts saecken in sulcken goeden staet gebracht sijn (Godt loff, die de selue daer in voorts oock will houden), dat de macht der Generaliteyt altijdt promptelijck tot dienste, voorstandt ende defensie van alle ende een yegelijcke Prouincien can gebruyckt worden, soe uwer E. selffs oock moeten bekennen, dat oock int jaer 1610 voor uwer E. ende derseluer Stat ende Prouintie geschiet is ende allen onheyll gestuyt ende wechgenomen, offschoon de geintrudeerde Magistraet soe terstondt nyet en conde affgestelt ende de wettige gerestitueert worden. Uwer E. urgeren voornamentlijck het recht der souueraineteyt, d'welck haer in heure Provincie alleen toecompt, disputerende daerom int lang opte macht ende aucthoriteyt der Generaliteyt, van sijne Ex^cie ende vanden Raedt van State,

[p. 323]

- uwer E. willen doch considereren, dat daer van hier geen questie en is, soe oock onse voorschreuen Gecommitteerde geen last gehadt en hebben deselue eenichsints in dispute te brengen, ende ontwijffelijck oock niet gedaen en hebben, dan alleenelijck in effect off 'tgeene men vermach te doen, oock alsoe altijdt behoorlijck ende gevoeghelijck can ende mach gedaen worden; dat is dat uwer E., buyten tgewoonlijck gebruyck, dese nieuwe lichtinge op eenen besunderen eedt ende commissie voornemen ende effectuelijck volbrengen, sonder daer van de minste weete aende Generaliteyt te doen, off der seluer ordre daer toe te verwachten, dwelck ons voorwaer nyet en dunckt, insonderheyt in dese jegenwoordige gelegentheyt der Landts saecken, daer 'tselue streckt tot eene te seer prejudiciable consequentie voor alle de andere Prouincien, ende totte vuyterste confusie als eenyegelijck, nae sijn goetduncken sonder aensien der Generaliteyt, lichtinge van Compaignien soude doen, ende daer van int besonder op besonderen eedt ende aucthoriteyt disponeren, waer vuyt dan anders nyet als eene scheuringe ende generale dissolutie vanden loffelijcken en̄ krachtigen bandt der Generaliteyt en can gevolgen. Daer toe wij emmers niet en hopen dat uwer E. het beginssell souden begeren te geuen, die toch in allen gevalle nyet van node hebben heur ende heure gemeente int particulier met dese lichtinge bouen heure ordinarise contributie te belasten, ter wijlen uwer E. soe goet getall goede soldaten, die in uwer E. ende der Stadt Vtrechts eedt soe well sijn als vande Generaliteyt, ende van dewelcke uwer E. sich noyt misdankt en hebben, binnen heuren poorten aldaer sijn hebbende, ende soe deselue nyet genoech en sijn, daer toe altijdt noch andere connen ende sullen promptelijck geschickt worden, ende dit all volgens de naerder Unie, dewelcke uwer E. daer op oock selff reclameren. Godt gaue dat alle sulcke seditieuse propoosten ende libellen, daer van uwer E. in heur

[p. 324]

voors. antwoordt vermelden, eens mochten ophouden, die doch selffs in alle grote Rijcken ende Republijcquen niet ongewoon en sijn; maer off daer tegen sulcke extraordinair lichtinge ende tot sulcken groten ende particulieren cost dient gedaen te worden, sullen uwer E. selffs nae hunne gewoonlficke discretie weeten te considereren, die oock well mogen gelouen, dat geene Compaignien van andere Prouincien, die tot laste der Generaliteyt betaelt worden (daer mede wij meenen uwer E. te innueren de Prouincie van Vrieslandt) op verscheyden off besunderen eedt dienen, maer dat deselue (soe wij well onderrecht sijn) den seluen eedt doen als alle andere Compaignien deur alle andere Prouincien, hoewell de commissien bij de heeren Staten van Vrieslandt na heur ierste ende oudt gebruyck aldaer geexpedieert worden. Soe willen wij dan uwer E. als goede bontgenoten wederom noch seer vrundtlijck gebeden ende versocht hebben, hier op, ende op all 'tgeene uwer E. bij de voors. heeren onse Gecommitteerde int breedt ende int particulier is gededuceert, alnoch te willen letten ende nae heure eygen discretie ouerleggende, hoe ontijdelijck ende onnodelijck ende voor uwer E. beswaerlijck dese voors. lichtinge in dese beswaerlijcke gelegentheyt is gedaen, deselue alnoch te willen laeten varen ende licentieren, om alsoe terwijlen het noch tijdt is, alle jalousien, misverstanden, onheyll ende inconvenienten, die daer vuyt tusschen de Prouincien ende inde Regieringe staen te besorgen, alnoch voor te commen, behoudens nochtans uwer E. recht ende gerechticheyt, ende sonder eenige verminderinge ofte prejuditie van deselue. Wij sullen dan ons deses alles tot uwer E. gewoonelijcke wijsheyt ende discretie verlaten ende metten eersten hier op antwoordt verwachten, ende Godt bidden Edele etc., dat hij uwer E. will houden in sijne heylige bescherminghe. Vuyten Hage den iiij^en Octobris 1617. Was gereparapheert, Taco van Burmania vt. Onderstondt, uwer E. goede vrun-

[p. 325]

den, die Staten Generaell der Vereenichde Nederlanden. Ter ordonnantie van̄ selue. Ende was onderteyckent C. Aerssen. Die superscriptie was: Edele etc., die Staten slandts van Vtrecht ofte haere E. Gedep^den onse besundere goede vrunden.

Copie.

Aenden Colonnel Ogle, commanderende tot Vtrecht, den 4^en Octob. 1617.

Die Staten Generael etc.

Edele Gestrenge, vrome, lieve besundere. Al ist dat wij ons wel verseeckert houden op uwe gewoonelicke ern sticheyt ende goede sorchvuldicheyt in uwen bevolen last ende commandement aldaer, soo en hebben wij nochtans in dese jegenwoordige tijtsgelegentheyt niet connen nalaten, v hiermede wel ernstelick te vermanen, voorts altijts noch alle goede sorge te dragen ende te beneerstigen dat het garnisoen aldaer in alle goede discipline, tucht ende zedicheyt gehouden worde, daertoe houdende alle goede correspondentie mette heeren Staten slants ende Magistraet der Stadt Vtrecht, soo ghij tot nochtoe hebt gedaen, ende dat alles aldaer in goede ruste ende eenicheyt sonder eenige nieuwicheyt mach blijuen, daerop lettende, dat bij niemanden met woorden off wercken niet voorgenomen en werde tot turbatie vande selue ruste ende eenicheyt, noch oock tegen het respect ende autoriteyt van ons, sijne Ex^tie, den Rade van State, der heeren Staten slants ende Magistraet der Stadt Vtrecht. Des wij ons alsoo tot v verlatende, bevelen wij v inde heylige protectie vanden Almogenden. Vuyt den Hage den iiij^en Octobris 1617.

[p. 326]

Acte waarbij de Staten van Vtrecht alles ratificeeren, wat sijn Pr. Ex^tie aangaande het veranderen van de leden heeft gedaen, 1618 den 30 Decemb.

Die Staten vanden lande van Vtrecht Staetsgewijse vergadert sijnde, geleth hebbende opt gheene naest eenige jaren herwaerts in dese Geunieerde Provintien is gepasseert, ende die bedrouffde swaricheden daer wt, soe in den politycken als ecclesiastycquen Staten ontstaen, doordien eenige factieuse ende ongeruste menschen, die de publycke authoriteyt van handt tot handt geusurpeert ende aen sich getrocken hebben met eenige hare fauteurs ende coöperateurs die saecken van dese landen sulx gedirigeert ende gesocht hebben te beleyden, dat nyet alleen de ware christelijcke gereformeerde religie (ter oorsaecke van dewelcke Godt den Heere almachtich belieft heeft dese landen soo wonderbaerlijcken te segenen) schade geleden, jae eyntelijck teenemael onderdrukt, maer oock den bandt der eenicheyt, waer mede de Geunieerde Prouintien aen malcanderen verknocht zijn, verbroocken ende te nyette gemaeckt soude hebben geworden, waer uyt nyet anders geschapen en was voort te comen, als dat den staet deser landen in confusie ende verwerringe gebracht, ende die respectiue Provincien door onderlinge dissessien ende inlantsche oorlogen van malcanderen geruckt sijnde, eyntel. onsen algemeynen vijandt tot een rooff voorgestelt souden hebben geworden, omme van alle hare vrij- ende gerechticheyden, daer voor tot noch toe veel bloets vergoten is, onblootet ende berooft te worden, tensij daer inne tijtelijck ware voorsien, - Waeromme sijne Furstel. Doorlucht. den Prince van Oraengien, Stadthouder etc., met goetvynden vande Ho. Mo. heeren Staten Gn̄ael, nyet alleen dienstich, maer oock nodich gevonden heeft eerst in verscheyden steden van Hollandt eenige personen vande Vroetschap te veranderen, ende alsnu oock in dese Pro-

[p. 327]

vintie eenige, soo uyt den Geëligeerden als uyt den Ridderschappe van haren gedaenen eedt ende Regieringe des landts te ontslaen. - Hebben naer eenige communicatien daer op gehouden, naer rijpe deliberatie van rade, eendrachtelijcken geapprobeert, geaduoyeert ende geratificeert, approberen, aduoyeren ende ratificeren bij desen al tgundt dyenaengaende bij Hoochgemelte sijne Furstel. Doorlucht. in dese Prouincie gedaen ende gehandelt is. Bedancken̄ sijne Furstel. Doorlucht. voorde getrouwe vaderlijcke voorsorge, die deselue voorde welstandt, soo vande Geunieerde Provintien int generael, als van dese Prouincie int particulier, tot noch toe gedragen heeft. Versouckende deselue mede daer inne te willen continueren ende die vordere ruste en̄ welstandt van dese Prouincie te houden in goede recommendatie, ende daer toe te contribueren al tgeene wat van sijne Furstel. D^ts authoriteyt ende hoge ampten is dependerende, presenterende die voorn̄ heeren Staten aen hare sijde ende soo veel in hun is sijne Furstel. D^t daer inne te secunderen ende die goede handt te bieden. Mit alle twelcke men nyet en verstaet, volgens die verclaringe bij sijne Hoochgemelte Furstel. Doorlucht. gedaen, te prejudicieren ofte krencken die previlegien, rechten, vrij- ende gerechticheyden vande Prouintie van Vtrecht, Staten ofte leden van dien, maer dat alles sonder prejuditie van dien sal standtgrijpen ende werden geachtervolcht, alsoo men voor den dienst ende welstandt der landen sulx bevyndt te behooren, welverstaende oock dat hier mede nyet geabsorbeert ende geextingueert sullen zijn alsulcke actien als tegens d'een off d'anderen bevonden sullen mogen worden nopende eenige malversatien in de Regieringe des landts gepleeght te zijn. Aldus gedaen t'Vtrecht onder onse gewoonlijcke paraphure en̄ wthangenden segel, mitsgaders signature van onsen Secretaris. Op den xxx^en Decembris xvj^c ende achtien.