Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 3

[p. 324]

Rapport van Jacob Mahieusen over zijne reis met de retourvloot, 1641.
(Archief van Hilten.)

Edele Ho. ende Mo. Heeren, mijn Heeren de Staten Generael der vrije Vereenichde Nederlanden.

Alsoo mijnen persoon op den 23^en Julij passado door expresse last ende out gebruyck van de Heeren de Bewinthebberen der Oost-Ind. Comp^e (met wiens ses retourschepen ik op p^mo ditto als Commandeur over deselve, Gode zij loff, soo in Hollandt als Zeelandt, sijn gearriveert), in comp^e van den Heere Tueling, daer toe gecommitteert, in U Ed. Ho. Mo. vergaderinge ben verscheenen geweest, doende mondeling ende sommierlijck rapport, niet alleen vant succes der vooren genomineerde thuys gebrachte vloot, maer oock van den staet ende gelegentheyt (voor soo veel mij dier saecke bekent was) der steden ende landen van Orientaels Indien int generael, welck rapport U Ed. Mo. mij heeft gelieft te belasten, soo haest mijn indispositie 't selve soude connen lijden, bij geschrifte te stellen ende haer Ed. Ho. Mo. toe te laeten

[p. 325]

comen, int welcke derhaluen niet hebbe willen versuymich weesen, maer om U Ed. Ho. Mo. begeerte naer te comen, desen naer onse beste kennisse toegesonden, 'twelck verhoopen U Ed. Ho. Mo. in dancke ontfangen, begeerlijck leesen ende naer haer Ed. Ho. Mo. gewoonl. discretie ende wijsheyt accepteren sult.

Opdat dan U Ed. Ho. Mo. de saecke te grondiger sout moogen begrijpen, sullen eerst met ordre aenroeren ieder lantschap op sijn selffs, te weeten daer aengeroerde Comp^e haere commercie sijn hebbende ende gebruyckende, ende soo van lantschap tot lantschap de vaste custe vervolgende, opt jongst mede yets van de eylanden derselver voordragen ende beginnen, eerst van de custe van Arabien aff naer Perssien, ende soo vorders.

Het lantschap van Arabia-felicx, 't welck is het geene daer wij U Ed. Ho. Mo. van meenen voor te dragen ende alwaer selffs in persoon sijn geweest, is gelegen ende begint int incomen vant Roode Meer, recht over de vaste custe van Ethiophien, loopende het gemelte Roode Meer langs Arabien ende Paep Jans Lant, heel naer booven tot aen een stadt ofte plaetse geheeten Sues, altijt nauwer ende nauwer wordende en meer droochten, als wel int incomen, subject sijnde, soo dat het niet sonder groot pericul met sware schepen can bevaeren worden, ende derhalven comen alle buyten lants natien, die daer haeren handel sijn drijvende, met haere schepen ende vaertuygen niet verder als de stadt van Mocha, liggende ontrent 35 a 40 mijlen binnen de mont van voorseyde Meer, 'twelck men reeckent aent eylant Ilia de Metta, aen de Ethiophische cust, dicht onder 't vaste lant liggende, te beginnen.

Geheel Arabien, 't welck nu ende gelyck 't voor desen over lange jaeren geweest is, wort geregieert door seer veel verscheyden Coningen, soo langs de custe als te landewaert in woonende, die malcanderen (dat nochtans

[p. 326]

te verwonderen is) met geen ofte seer weynich oorloge sijn quellende; als daer sijn langs de custe de Coningen van Catchini, Chisteri ende meer andere, doch den grootsten ende machtichsten is ende wort bij haer genoemt den Grooten Heer van Jemen, welck lantschap ontrent acht dagen reysens achter Mocha is gelegen, ende is boven alle andere extraord^s rijck ende vruchtbaer, van alles dat de menschen op aerden souden moogen van nooden hebben.

Over eenige ende veel jaeren geleden is gemelte Arabien, ofte ten minsten de grootste, rijckste ende best bewoonde landen derselver, jae oock Jemen, geinfesteert ende besprongen als ingenoomen geweest van den Groot-Heer van Turkien, die 't selve daer naer met groote rigoureusheyt altijt door sijn soldaten ende basias absoluyt onder sijn gehoorsaemheyt heeft gebracht, gebruyckende alle manieren van wreetheden om die natie bij tijts onder sijn volcomen gehoorsaemheyt te bringen, 't welk d'Arabieren seer onpatientel. mosten gedoogen ende lijden, hem jaerlijcx groote schatten, die uyt de vruchten dier landen mosten gewonnen ende geteelt worden, opbringende; de cleene coningen, om ende naerder de zeecuste gelegen, vermits magerder landen besaten, eenige jaerlycxe contributien, aen den Grooten Heer. Dit heeft soo lange geduert, dat meergem̄ natie van Araberen, die van natueren seer hoveerdich ende van haer selffs niet alleen het beste gevoelen hebben, maer oock boven alle andere natien wonderlijck superstitieus ende laetdunckende sijn, 't selve moede wordende, ende weetende den Grooten Heer vol ende met andere seer sware oorlogen geinpescheert was, haer saemen conjongeerden ende opgemaeckt hebben, de Turcken door oorloge verjaecht ende wederom de novo haer oude gewoonten ende regieringen aengenomen hebben; nu in vreede sitten ende in eenige jaeren herwaerts van de Turcken niet weder besprongen

[p. 327]

sijn geweest, soo dat een yeder het sijne is behoudende. Echter blijven niet sonder achterdencken, d'een off d'ander tijt wel aenstoot per gelegentheyt mochten crijgen, in welcken gevalle door de extraordinaire macht der Turcken, ende sij samen niet eenich verbonden weesende, wel weder in pericul ('t welck haer oock niet onbekent is) van haere landen te verliesen, mochten comen te geraecken, over welcke saecken den coninck van Perssien jaloers wesende, in alle manieren niet soude naerlaeten, gemelte Arabieren, soo met raet als daet te assisteren, vermits de Turcken van outs haere meeste vijanden weesende, van geen natien ter werelt oyt meerder aenstoot als van deselve in haere landen gehadt hebben. De landen ende natien van Armenien onder subjectie van genomineerde Persiaen staende, doen ende wercken daermede soo veel moogel. is, alsoo het gouverno der Turcken, 't welck sij mede voor desen met leetweesen somtijts gevoelt hebben, haer seer suspect is.

Mocha is in Arabien wel de principaelste handelplaets van geheel Arabien, waer, als vooren gesecht, de schepen van alle quartieren haeren handel drijven, daer naer aen, dat maer ende ontrent 25. à 26. mijlen van de zeecant is gelegen, een frontier stadt sijnde, die de Portugesen over eenige jaeren beseten (doch daer naer weder uytgeslagen sijn geweest), licht ende is nu mede bescheyden onder den Grooten Heer van Jemen. Daer naer is de stadt Hideda, tien mijlen boven Mocha gelegen, ende boven Hideda ontrent 6 mijlen de seer vermaerde stadt Mecca, daer haeren valschen profeet Mahomet is begraven, alwaer jaerlijcx een soo grooten resort van alle soorten van menschen, die uyt alle plaetsen der werelt in pelgrimagie om afflatinge van hare sonden te genieten comen, dat het ongelooffel. is, ende bringen door haere giften ende gaven, die aent graff van den voors. Mahomet laeten, soodanige schatten, dat het voor veele menschen niet aen-

[p. 328]

nemelijck soude weesen ende niet gelooft worden; alle welck incomen weder tot het onderhouden van de Mahomettaansche tempelen ende haere godsdiensten, papen ende ander wercken van caritaten naer haer manier geemployeert worden. Sij houden het lant van Arabien, vermits de interratie van Mahomet, aldaer absolutel. voor een hijlich lant, alwaer de Mooren eerst comende met bloote voeten optreden ende d'landt kussen, tot een teecken van haere religie ende superstitie. Sij houden het daer mede voor, dat alle degeene die van vreemde natien het graff des Mahomets tot drymael comen besoecken, voor heyligen gereeckent, ende in den hemel (die naer haer seggen in alle wellusten is bestaende) gelijck gecannoniseert worden. Geen christen natien connen off moogen aldaer comen, tensij met groot pericul, alsoo sij, bekent wordende, groot dangier van haer leeven souden lopen.

Arabien is in sich selffs een seer machtich lant ende connen groot gewelt van soldaten, principael in ruyteren bestaende, te velde bringen, want daer meenichte van paerden sijn, wonder goet ende snel, dat soo het saecke waere sij voor desen, als nu, wel eendrachtich waeren geweest, het naer menschel. oordeel, vermits de hitte dier landen, dewelcke die natie door de gewente beter als andere connen verdragen, ende haer met geringe cost lijden, voor de Turcken principael, door de woeste landschappen, daer zij eerst mosten door passeren, onwinbaer souden geweest hebben.

Inde jaeren 1617, 18, 20 ende 1621 hebben onse natien neffens d'Engelsen daer mede bestaen te trafficqueren; doch daer naer, vermits eenige differenten tusschen d'onse ende de Gouuerneurs aldaer, naer gelaten geweest. Ondertusschen hebben d'Engelse, soo wel als eenige particuliere Fransche roovers, eenige jaeren herwaerts voyagien op ditto Roode Meer gedaen, om de Moorse schepen

[p. 329]

soo van de custe van Indien comende, ende weder retournerende, die haere daer gebrachte coopmanschap tot gelde gemaeckt hadden, te nemen, gelijck mede gedaen en al eenige becomen hebben. Doch de Engelsen sijn daerover in de landen van Gouseratte aengesproken geweest ende hebben 't selve tot haere groote schade moeten betaelen ende vergoeden, om welcke oorsaecke de Nederlantsche natie dien handel voor seer periculeus (alhoewel seer proffitabel) eenige jaeren gehouden hebben, alsoo christenen wesende, ende de gemelte Engelsen, Francen off ander Europische natien met Nederlantsche vlaggen roovende, daer mede lichtel. over aengcsproocken ende tot refactie souden gedwongen worden, gelijck daermede al experientie van hebben.

Echter wort gelooft, dat voors. landen de novo sullen gefrequenteert worden ende van aldaer goede avancen becomen worden, ende is nu voor ons vertreck uyt Indien een schip daer nae toe gesonden geweest, om te sien (naer een vast ende bondich tractaet gemaeckt sullen hebben) wat aldaer de novo sullen connen verrichten, als wanneer, den vrijen ende liberen handel in die quartieren becomen hebbende, langer van den staet ende gelegentheyt dier landen sal connen geschreven ende gediscourreert worden.

Persien is het naeste lantsehap, de vaste custe vervolgende, dat aen Arabien is gelegen, alwaer onse natie nu ontrent de twintich jaeren heeft genegotieert, doch de Engelse meerder ende langer, ende de Portugesen wel over de hondert en twintich à dertich jaeren haere residentie gehouden, met practicque soo wel als gewelt, in tijden dat de Coningen van Perssien grooten oorloch soo wel van uytlanders als van haer eygen inwoonders hadden, eenige plaetsen geincorporeert, alwaer sij vasticheden ende stercke casteelen gebout ende daer door de Persiaensche natie opt joncxt niet alleen niet meer ontsien, maer selffs

[p. 330]

mede gebraveert ende geaffronteert hebben. Als daer is het casteel Musquette ende geweest dat van Ormus, op een eylant gebout weesende alwaer in voorgaende tijden grooten handel is gedaen geweest ende visscherijen van paerlen, soo dat hetselve, naest het viceroys-van-Indiasampt, voor het grootste, treffelijckste ende proffitabelste Gouuernement is gehouden ende gereeckent geweest, dat in Indien soude moogen weesen. Doch hebben gemelte Portugesen, door aenhouden des voorgaenden Conincx van Persien, genaemt Cha Abas, met hulpe van de Engelsen, die Ormus ter zee met haere schepen ende te lande met hulpe van de Persianen seer sterck ontrent de 2 maenden belegert hadden, tot overgeven gedwongen, houdende de gemelte Perssianen tot alsnu het selve casteel voor hun, ende de proffijten der Engelsen is, neffens eenige treffelijcke geschencken ende grooten buyt, die alsdoen bequamen, volgens de capitulatie, die zij diesaengaende met de Majesteyt gemaeckt hadden, dat d'Engelschen in Chamron, 'twelck de plaetse is daer de schepen van alle quartieren aencomen ende lossen, de helft van den toll neffens den Coninck souden genieten, 'twelck tot noch toe ontfangen hebben ende haer groote proffijten heeft gegeven; doch wert alsnu gelooft, gelijck 'tselve in veelen is ende heeft gebleken, dat die niet seer lange houden sullen, wandt de beginselen daer van alreede gesien sijn.

Wij sijn tot noch toe int Coninckrijck van Perssien, soo bij de Ma^t den overleden Coninck Cha Abas, als den jegenwoordigen ende regerenden Coninck Cha Sophy, mitsgaders de groote vant Rijck, als oock gemeenen man, altijt in groote achtinge ende treffel. aensien geweest, soo dat wij ons diesaengaende niet te beclagen hebben, ende hebben onse natie vreedel. genoech gehandelt; doch het lant is costel., vermits de groote pracht die aldaer, boven vermogen, van yeder een gevoert wort, daerenbouen seer lusieus, soo van schoone fruyten, als daer sijn amande-

[p. 331]

len, rosijnen, pastesios, dadels, vijgen, druyven, abricos, persen, meloenen, als veelderley ander sorteringen, neffens dese noch wonder groote quantiteyt van roosen, daer jaerlijcx meenichte van roosewater van gemaeckt ende heel Indien door versonden wert. Hebben mede seer goeden, doch stercken wijn, waer toe deselve natie, gelijck mede tot alle wellusten, doch principael tot sterck ende onmatich drincken, als mede tot vrouwen seer genegen sijn, soo dat het anders niet en schijnt off zij maecken daer openbaer, sonder eenige schaemte, haer dagelijcx werck aff.

De Ma^t van Perssien hout in sijne landen wonderl. ende seer scherpe justitie, soo dat alle soorten van menschen onbecommerlijck ende sonder eenige vreese door deselve moogen reysen, want soo't quame te gebeuren, gelijck oock wel geschiet, eenich mensch, persoon ofte persoonen door siju gemelte Rijck quamen te reysen ende yets te verliesen, dat hem met gewelt door schelmen ofte dieven affhandich gemaeckt sijn geworden, ende daer over geclaecht ende bewesen 'tselve op die manier verlooren ofte ontstolen was, soo moet alsulcken Gouvern^r, Hertoch off hoe men die oock soude moogen babtiseren, voors. goederen, gelt ofte wat soude moogen weesen, weder sien te becomen ofte selffs betaelen, ende in gevalle 'tselve niet en dede ende de clachten aen de Majesteyt quamen, soo wert geseyden Heer, sonder datter eenige excusen dienaengaende aengenomen werden, ter doot verweesen ende moet daer over sterven; hetwelck soo strickt onderhouden wert, dat ongelooffel. is, ende oorsaeck de Regenten van de landen ende steden wonder goet regardt op alle soorten van vagebonden nemen: andersints waert onmogel. voor coopl. (daer de meeste welvaert dier landen in is bestaende) die landen, die groot ende wilt sijn, te gebruycken.

Den Coninck van Persien, niet jegenstaende een groot lant is besittende, soo en is hij echter bij de ander groote

[p. 332]

Coningen van Indien, soo veel den rijckdom aengaet, niet te gelijcken, jae bij den Mogool ende andere maer voor arm can gereeckent worden: want Perssien is inder daet maer een wilt, woest ende meest onvruchtbaer lant ende niet soo gepeupleert, noch hebben soo veel commoditeyten als wel de Indische landen niet, daer proffijten aff te trecken sijn. Daer en boven is Persien van de zeecant, oft Chamros, tot de steden Laer ende Siras soo mageren lant, dat jaerlijcx uyt Indien groote meenichte van alderley soorten van eetbaere waren, doch principael rijs ende terwe, om die luyden te spijsigen, gesonden wort, ende can aldaer met goede avance vercocht worden; doch verder te lande comende tot Espahan ende vorder meer van boven naer Armenien toe, heeft men seer goede treffelijcke volckrijcke contreyen, groote steden ende welbewoonde plaetsen.

De Majesteyt van Persien heeft, naer een soo grooten Coninck van landen is, mede geen extraord^s incomen als wel ander Indiaensche Princen: oorsaeck de cooplieden aldaer soo niet geschat ende geschooren worden, maer hout sich met redelijcke tollen ende incomen (dat meest van de zijde, die daer te lande in groote quantiteyt wort geteelt, ende waren die van buyten ingebracht worden) te vreeden; echter can hij groote macht van 100 duysent peerden ende wel ruym soo veel voetvolcx te velde brengen. De Persiaenen sijn extraordinarie fraije cloecke mannen ende stoute soldaten, soo dat zij haers gelijcke in die landen van Orienten niet en hebben, ende worden daer oock vooren gehouden ende ontsien; maer insonderheyt sijnt goede ruyters ende hebben seer excellente peerden, die wonder goet ende seer snel sijn, waer mede in voortijden, ende noch dagelijcx, groote ende sware oorlogen, soo tegen de Turcken, Vsbeecken als andere natien gevoert hebben. Doch den Persiaen ontsiet niemant meer als den Grooten Turck, vermits sijn extraordinarie groote

[p. 333]

macht, en dorft haer niet wel verwachten, om soo doende sijn lant int uyterste dangier, slach verliesende, te stellen. Doch den Perssiaen heeft dit voor een manier, dat als wanneer gem̄ Turcken soo sterck op hem aencomen, dat deselve niet wel dorft 't hooft bieden, soo verdeelt hij sijn ruyterij in veel trouppen ende sentse wijt ende breet, affbrandende ende selffs alles destruerende dat opt velt staet, somtijts 80, 100 ende meer mijlen weechs, soo dat Turcken door gebreck, met soo machtigen leger affcomende, veel tijts moeten te rugge trecken ende daer door seer swack werden, als wanneer den Persiaen, hem bij den anderen houdende, ende van alles toevoer becomende, de gemelte Turcken op haer swackste aentreffen, dickwils groote slachten onder haer heeft gedaen ende meest altijts victorieux van haer gescheyden is, waer door hij sijne landen in seer goede ende vreedelijck besit is behoudende. Sijn tweede ende derde grootste vijanden sijn als boven de Mogollen ende Vsbeecken; doch weet hij daer genoechsaem raet toe, dat sij geen off weynich voordeelen op hem weeten te gewinnen, jae worden selffs van hem, meer als hij van haer, genoechsaem besprongen.

De oorsaecke der Persiaenen ende Turcken over soo lange jaeren soo bitteren ende swaren oorloch tegen den anderen gevoert hebben, is ende spruyt meest uyt oorsaecke van de differentie, die zij samen hebben in haere valsche Mahomettaensche religie ende Moorsche superstitien: want de Persiaenen houden meer van Ali dan van Mahomet, dat contrary met de Turcken is.

De landen vervolgende, comt het groot ende machtich lant Industan, Gouseratte ende andere lantschappen van den grooten Mongool, boven alle andere coningen van Indien den grootsten ende machtichsten prince is, die men weet, soo in grootheyt van landen, rijckdom, als in onuytspreecklijcke macht van volck: want sijne voors. landen affmeetende, bevint men, dat het van de frontieren van

[p. 334]

Persien, de landen van Candahaer, Delli, Industan doorloopende, streckt naer Pattanna, voort door cleen ende groot Bengala, 't welck hem door sijn wijde ende breede gelegentheyt heel naer China, Tonkin ende Arrakan is uytbreydende, loopende geseyde lantschappen van den Mongool achter de coninckrijcken van Decan, Visiapoer ende Golconda, alle welcke machtige coningen weesende, evenwel tributarisen van den grooten Mongoll sijn, ende nimmermeer sonder vrees van dat van ditto sullen besprongen ende haer door sijne groote macht haere landen affgenomen worden sijn, waer van nu over eenige jaeren herwaerts meerder apparentie van gesien sijn, als oyt te vooren. Doch is ditto Mongool, door het aenhitsen van gemelte coningen, van den Perssiaen over den oorloch van Candahaer, 't welck van den Perssiaen affhandich gemaeckt was, tot noch belet geweest.

Den Mongool is als vooren gesecht, soo van volck, lant ende rijckdom onuytspreeckel. groot, 't welck comt doordien niemant in voors. lantschappen eenige vaste goederen is besittende, maer de vruchten der landen, wat het soude mogen weesen, hem opt jongste alles toevallen. Want alle lantschappen, steden, provincien ende incomen der selver worden aen die daer meest voor geven verpacht, 't welck jaerlijcx een ongeloffel. schat bijbrengt. Daer en boven heeft ditto Mongool ganschelijck geenen last, alhoewel, gelijck men voorseecker weet ende door de ervarentheyt bevonden heeft, dat sijn macht bij den anderen rockende, ses ja seven, sommige sustineren wel van tien hondert duysent peerden, sonder het voetvolck, alhoewel op verre nae soo goede peerden ende wackere soldaten als de Persianen niet sijn. Want ditto Mongool heeft een manier van regieringe, die op dese volgende manier toegaet, te weeten: hij en gebruyckt noch men weet in die landen int minste van geen Adel te seggen, maer men noemt de Groote ende Gouuerneurs van die

[p. 335]

landen, provincien ende steden niet anders als nae de quantiteyt van de paerden daer zij over commanderen als heeren van 500, 1000, 2, 3, 4, 5, jae tot 10000 paerden, 't welck de grootste sijn, ende worden die van 5 duysent ende opwaerts tot 10000 peerden met den naem van Nababs ('t welck Hertoge signific^t) genoemt ende sijn gemeenl. Gouuerneurs van extraordinarie groote steden ende provincien, 't welck als vooren gesecht in pacht hebben, off wort haer somtijts uyt gratie ende extraordinare diensten mede wel voor den tijt van 3, 4, ofte meer jaeren vereert, op welck incomen zij dan soo veel paerden ende volck moeten onderhouden, als zij heeren van gemaeckt sijn, om op alle occasie de Majesteyt ten dienste te staen, gelijck mede de pachters van de provincien ende steden pro rato doen moeten, in welcken tijt zij extraordinare schatten vergaderen, ende seer rijck worden door het onmatich schatten ende scheeren, dat zij op de inwoonders doen, waerover dickwils groote clachten aent hoff, doch weynich redres, door de wijtgelegentheyt der landen, comt te gebeuren. Noch en houden d^o. groote meesters altijt haer competent getal van ruyteren noch voetvolck niet, maer somtijts maer de helft ofte wel minder, 't welck de Maj^t genoechsaam bekent is; doch wanneer ditto comen te sterven, soo vervalt alles weder aen den coninck, uytgenomen 't geen aen haer vrouwen ofte kinderen bij levenden lijve moogen gegeven en de schondido¹⁾ toegestopt hebben, daer evenwel naeuw na geinquireert wort, alsoo de groote altijts controleurs ende oversienders, bij de Majesteyt daertoe geset, hoe sij haer in de regieringe dragen, bij haer hebben, ende worden de naergelaten kinderen weder allenskens van den Coninck opgetrocken.

In de landen van den grooten Mongool, alhoewel soo grooten ende machtigen heer is als in de werelt mach

1) Spaansch en ascondido, d.i. in het verborgen.

[p. 336]

weesen, soo en geschieter evenwel soo goede ende strenge justitie niet, als wel int coninckr. van Perssien, vermits de landen, wijt ende breet weesende, soo lichtel. over de Gouuerneurs der steden ende provincien niet can geclaecht worden, ende soo't alsoo gebeurt, soo hebben zij haer procuradors oft gemachtichden aent hoff, die haere saecken ende doen soo weeten te coloreren, verbloemen ende met schenckagien weder claer te maecken, soo dat men seer qual. tegen deselve yets can te weege brengen.

Boven de quade justitie dier landen, als vooren gesecht, soo isser noch een groot ende moeyelijck inconvenient in deselve, te weeten, naedemael dat meest alle de landen van Gouseratte ende Industan binnen 60 à 70 jaeren herwaerts van den Mongool, genaemt Achabaer Chan, grootvader van desen jegenwoordigen regerenden Cha Jean, sijn ingenomen ende geconquesteert geweest, ende dat vermits gemelte landen, groot ende machtich weesende, van veel ende diversche soorten van heydensche coningen geregiert wierden, die samen niet connende accorderen, grooten oorloch onder den anderen gevoert hebben, waer door haestich overwonnen ende 't ondergebracht wierden. Doch sijn echter alsnoch hier ende daer op veel ende verscheyden plaetsen noch al veel van die cleene conincxkens, die haer int geberchte ende op stercke plaetsen weeten te onthouden, ende den Mongool niet willen subject weesen, ende als met groote macht besprongen worden, verlaeten alles ende vluchten weder op een ander plaets, 100ven ende besteelen alsdan alle soorten van menschen, niemant aensiende. Soo dat de Majesteyt bevonden heeft, niet wel te dwingen ofte uyt te roeyen sijn, derhalven laet hij haer nu meest in vreeden, mits voor haer lantschappen, die besitten, jaerlycx seecker opgeleyde chijns opbrengende ende betalende, die haer all vrij wat swaer valt. Om dit nu echter op te bringen, soo doen zij de reysende cooplieden, die met haer coop-

[p. 337]

manschap nootsaeckelijck door haere landen moeten reysen, groot molest ende gewelt aen, ende doen haer veel nieuw opgesette tollen, die zij naer haer appetijt opstellen, betaelen, soo dat schier onverdraechl. valt, ende hier toe is nae alle apparentie weynich redres in te verwachten.

In de landen van den grooten Mongool wort van alle soorten van natien, als Mooren, Hentiuen¹⁾, Armeenders, Portugesen, Engelsen ende Nederlanders grooten handel gedreven, maer sijn int generael de Moorsche Gouuerneurs haer onbeleeffde ende ongehoorde giericheden seer subject, ende wat brieven ende mandementen tot dien eynde met costel. geschencken int hoff van den coninck becomen worden, helpt daer zeer weynich ofte niet toe, 't welck in die landen te beclagen is. In de twee oft drie en twintich jaeren dat onse natie daer gefrequenteert hebben, is 't selve met groote moeyte ende travaille genoechsaem bevonden geweest, ende het en staet nae alle apparentien daer niet seer aen te beeteren, andersints waer het in die landen vrij wel wat beeter ende schooner winsten te becomen, als nu wel gedaen wort. Evenwel moet daer in gepatienteert worden, alsoo die landen niet wel, om den inlantschen handel, van Indien connen gemist worden.

De coopmanschappen, die uyt voors. landen worden getrocken, bestaen meest in Indigo, Salpeter, mitsgaders alle soorten van cattoenen, linwaten ende andere soorteringen van cleeden, die jegens andere coopmanschappen, als specerien ende ander waeren, die men daer bringt, (ende voor contanten weet te trocqueren ende op te coopen), moeten becomen worden. Sij hebben in de landen van den Mongool maer twee soorten van gelt,

1) Beneden bl. 341 leest men Intiuen: voorzeker worden Hindous be doeld.

[p. 338]

te weeten silver ropias, sijnde van aloye fijnder als de Spaensche realen van 8., yeder 24 stuyvers doende, ende goude ropias, fijnder van aloye als de Moorsche ducaten weesende, doende yeder goude ropia een gewicht van den silver ropi, wesende 13½ silver ditto; als mede hebben een seecker cooper gelt, genaemt peysas, doende yeder ontrent ses duyts Nederlants gelt. Vorder haere gewichten worden genoemt mannen, welcke sijn van diversche swaerten, naer dat die genaemt worden, als van 34, 50, 60 ende meer oft minder ponden, reeckenende meede heer en pro rato naer de mannen, want 40 heer maeckt altijt een man. Haere maten, die zij gebruycken in alle soorten van granen, daert lant gelijck mede van alle soorten van lijftochten seer overvloedich van versien is, sijn candis; ieder candi is weynich min oft meer als 600 ℔, waer naer alle dingen meten. Haer ellen die zij gebruycken, sijn cubitos, reeckenende van den elleboge tot aent eynde van de langste vinger van de hant voor een cubito. Dit is voor soo veel betreft de landen van Industan ende Gouseratte, waer van de inwoonders Mahomettisten ende heydenen sijn, doch de heydenen soo divers van gevoelen, dat men daer van met geen goet fondament iets waerachtichs soude van schrijven; doch generalyck sijnt Pithagoristen ende eeten oft dooden niet dat leven in sich ontvangen heeft, ende sijn seer superstitieus in haere heydensche manieren.

Hier naer volcht het caneel rijcke eylant van Coylos (sic), waerop wij (ten deele met de hulpe vande Coninck derselver) veele plaetsen uyt handen van de Portugesen verovert ende geconquesteert hebben, soo dat zij nu niet meerder als de stercke fortresse Colombo nu ter tijt sijn besittende, ende gehoopt wort, 't selve metter tijt mede in onse handen sou comen te vallen, soo de beletselen niet te vrouch in Indien comen. Echter naer deze veroveringen den Coninck bemerckende, dat soo hij de ca-

[p. 339]

pitulatien met onse natie gemaeckt, niet naer comt (ende de penningen, die alreede over de groote ende costelijcke vlooten int uytsetten der selver van de Comp. gespendeert sijn, die al eenige 10 à 12 tonnen gout behooren te bedragen, niet op bringt) wel grooter ende swaerder vijant, dan wel oyt aen de Portugesen gehadt heeft, sal hebben, begint all wat omsichtich te worden; doch den tijt moet de uytcomste openbaeren, wat hier van comen sal.

Ick soude U Ed. Ho. Mo. mede wel eenich verhael van de vaste custe van Mallabaer vervolgende connen doen; doch alsoo onse natie, vermits de Portugese stercke macht aldaer, ende dat de gelegentheyt niet ten rechten bekent is, sullen daer niet van toucheren, alsoo wij anders geen plaets op gemelte custe sijn beslaende als Wingurla, omtrent 7 a 8 mijlen van ende benoorden Goa gelegen, dat seer weynich off niet in negotie tot noch toe heeft beschooten; maer heeft onse natie over lange jaeren op de custe Cormandel, die vant eylant Zeylon is vervolgende, genegotieert ende haer trafficque gedreven, dat bij een Gouuerneur, op de fortresse Geldria sijn residentie houdende, gedirigeert wort, onder welcke directie neffens de heele cust van Cormandel mede sijn staende de landen ende comptoiren van groot Bengala, Oricxia, Arracan ende Pegu, alle welcke plaetsen op ons vertreck uyt Indien in reedelijcken florissanten staet, soo veel de negotie aengaet, was, alhoewel nu mede principael op Cormandel (door inlantschen oorloch van de Naeyken off Coningen, dat niet en wort getwijffelt off soude wel g'apaiseert worden) wat geinpescheert wierden. Van voors. aengeroerde landen can particulier U Ed. Ho. Mo. geen pertinente verclaringe doen, vermits noyt aldaer geweest hebbe, principael in de landen van Arraccan ende Pegu, maer wel in Bengala, daer mijn residentie meest in dese jongste voyagie gehadt hebbe, weshalven daer wat laeger sal van aenroeren.

[p. 340]

Het lant van Bengala ende Oricxia begint op de hoochte van ontrent de 23 graden noorder breete, te weeten van de riuier Piepeli beginnende, het lant van groot Bengala noorden streckende en 't lant van Oricxia off cleen Bengala zuydel., alwaer dese beyde Lantschappen ofte Gouuernementen (die door Nababs ofte Hertogen wegen den grooten Mongool, dewelcke Coninck van deselve landen is, geregiert worden) van̄ anderen scheyden. Worden meest op soodanigen forma ende maniere als de landen van Industan ende Gouseratte gegouverneert, principael soo veel aengaet de donnatie van den Coninck aen de groote van eenige lantschappen voor seecker tijt van jaeren, in recompense van extraordinare diensten, als in de verpachtinge van ditto aen de Nababs off particuliere Gouuerneurs daer onder resorteren̄; van gelijcken in de munten, maeten en gewichten: want anders en sijn in Bengala oft lant van Oricxia geen gelden gangbaer als silver ropias van 24 stuyvers p^a peysas ende couris; de goude ropias worden weynich vernomen, die andersints daer mede courant sijn. De maten van de linwaten cobitos, als in Gouseratte, soo dat 't selve daer van niet is defererende, noch oock de gewichten, alsoo men reeckent met mans s'jangieri van 61½ ℔ hollants ider; in de Candis, waermede alle granen gemeten worden is 10 man, alhoewel maer op 600 ℔ gereeckent worden.

Dit is voor soo veel de twee lantschappen int generael betreft. Sullen nu particulierl. wat aenroeren van yeder contrey bijsonder en eerst van Bengala.

De rivier Ganges, die opwaert ofte noorderl. ontrent 5 a 6 mijlen de rivier Piepeli naer de stadt Ougli, 80 mijlen van de zeecant gelegen ende vorder opwaert met veele spruyten door 't geheele lant tot bij ende ontrent Agra is loopende ende sich met veel armen naer ende door diversche lantschappen is uytbreydende, is int incomen wel 5 a 6 mijlen breet, doch met veele periculeuse droochten

[p. 341]

beseth ende derhalven voor heele groote schepen onnavigabel, ende dient met geen grooter schepen ofte jachten als van 100 a 150 lasten bevaeren te worden; 7 off 8 mijlen vorder incomende wort nauwer ende dieper, soo dat gans sonder pericul van alle slach van schepen tot Ougli can beset worden.

Dry a vier besendingen op diversche jaeren met verscheyden jachten, ende nu jongst met het jacht Santfoort in den jaere 1636, heeft de Comp^e derwaerts gedaen om te ondersoecken wat int selve lantschap omgaet, en om dat de Portugesen aldaer over lange jaeren groote negotie dreven, de stadt Ougli, als ander haere huysen ende kercken tot vier int getal, seer sterck van steen gebout, ende allenskens met practijcke geinpatroneert hadden, - tot voordeel van de Comp^e soude moogen off connen verricht worden; doch hebben noyt naer wensch 't selve connen obtineren. Oorsaeck daer van is doordien de Portugesen, als wanneer meenden vast ende verseeckert ende sonder pericul van de Mooren geseten te weesen, haer seer moetwillich tegens de inwoonders, soo wel Mooren als Intiuen hebben gedragen, waer over door de meenichfuldige clachten den Coninck genootsaeckt is geweest met een armé van ontrent 20000 man deselve te belegeren ende naer acht maenden belegeringe deselve eyndel. verovert hebbende, soo wel mannen als vrouwen ende kinderen in slavernie wech te voeren, al haer gebouwen tot in de gront geruineert ende haeren naem eyndelijck in die plaets gelijck als uytgeroeyt, waer door de inwoonders aldaer generalijck op alle christenen (vermits de onkennisse ende dat geen differentie van christen natie en maecken, alsoo deselve gemeenl. alsamen met de naem van Frangis noemen) seer verbittert sijn.

De tweede oorsaeck is dat vermits hetselve een groot lantschap sijnde ende verre van des Conincx residents plaets gelegen, waer door qualijck daer over can geclaecht wor-

[p. 342]

den, van cale schrobbers (Mogollen sijnde) geregiert wort, die haer niet en ontsien de inwoonders als ander natien, die daer comen, met oneyndelijcke gewelden, overlasten en extorsien soodanich (om haer in corten tijt te verrijcken) bejegenen, dat onverdraechl. is, soo dat de inwoonders uytgemergelt, in slavernij gehouden ende de vreemde natien gelijck als van daer verjaecht worden.

Ten derden, vermits de Mooren aldaer van haer selven schepen ofte scheepsvaert sijn hebben̄, waer door met het nemen haerder schepen, tot restitutie van haere gedane gewelden souden connen worden geconstringeert. De negotie, die door onse natie ofte de Engelsen (die daer mede over eenige jaeren p^r terra geweest hebben) aldaer gedreven wert, is soo weynich ende met soo veel onverdraechl. extorsien vermingt geweest, dat overtollich sou weesen eenich verhael daer van te doen.

Doch de Portugesen, die daer over de tachentich jaren geseten ende genegotieert hebben, sonder eenigen twijffel groote proffijten ende avancen gedaen, de daer gesetene haer meest met het maecken vant sout in Bansia, sijnde beneden int incomen van de rivier Ganges, generende, welck sout met overgroote quantiteyt tot dien eynde gemaeckt en in groote vaertuygen tot dien fine laeten bouwen ende met Portugese soldaten tegen het gewelt van̄ Arracansche gelias¹⁾ versien, die jaerlijcx op de spruyten van de rivier rooven, naer Decca (weesende de hooftstadt omtrent 100 of meer mijlen van Ougli gelegen) gevoert wort, doende jaerlijcx 2 a 3 tochten, ende hebben buyten aile ongelden ende risico niet minder als 70 a 80 p^r cento ende meer avance. Daer de Portugesen, die jaerlijcx aldaer met haere navettos, soo van de vaste cust van Indien, Malacca als andere plaetsen plachten te comen, brachten gemeenl. allerley soorten van coopmanschappen, die wis-

1) Wat dit zijn, zie beneden, bl. 347.

[p. 343]

ten dat in die lantstreeck best getrocken waren, doch principael couris ende chancos off hoorentien, die uyt de eylanden van de Maldiuas bequamen ende in Bengala voor cleen gelt gebruyckt wort, in retour namen, weder mede alderley soorten van mantimentos¹⁾, als van terwe, rijs, boontiens, oly, boter, ende insonderheyt groote partijen van allerley negros cleeden. Doch comen jaerlijcx als nu daer weynich, vermits, als boven gesecht, het destrueren haerder stadt Ougli, als het groote gewelt der onverdraechelijcke Mooren.

Groot Bengala is andersints een schoon wel gelegen ende volckrijck lant, overvloedich van aert- ende boomvruchten, mitsgaders van alderley soorten van bestiael ende pluymgediert, soo dat het veel ander treffel. landen daerin excedeert. Doch is de natie van natuyren leuy ende traech, het welcke spruyt uyt de overvloedicheyt vant lant ende van de gewelden, die van de Mooren, als yets gerecouvreet hebben, moeten verdragen. Van oude tijden sijn zij tot noch toe heydens in haer gelooff, differerende nochtans verre van de heydenen der custe Cormandel, Gouseratte en̄ anderen landen. Hebben veelderley secten onder haer; doch eenige jaeren herwaerts, 't sedert dat de Mooren ende Mogollen de landen geconquesteert hebben, sijn zij veel tot de Mahomettaensche religie ge bracht geworden, waer door haere papen ende huychgelaers²⁾ in groote cleenachting sijn comende.

Decca, de hooftstadt van Groot Bengala, ontrent de 100 à 120 mijlen van Ougli gelegen, is een extraordinare groote ende volckrijcke stadt, ende int daer nae toe reysen vint men onderwegen verscheyden steden ende wel gepeupleerde dorpen, alwaer groote quantiteyt van alderley soorten van lijnwaten, als hassen, malemolis, tansoecken,

1) lees: mantenimientos, d.i. mondbehoeften.

2) Voorzeker is wichelaars bedoeld.

[p. 344]

sanen ende ander soorten, voor den inlantschen handel dienstich, als mede adateys, hammans, witte suycker, was, gommelacke, voor 't patria in overvloet is te becoomen, die aldaer ingecocht ende naer Ougli placht gebracht te werden. Doch vermits het demolieren ende verderven vanden handel worden geseyde coopmanschappen nu al meest van de cooplieden naer Orixcie in Piepeli ende Bellesoor gebracht, alwaer soo wel van de Mooren die van aldaer groote vaert op alderley plaetsen hebben, als van de Engelsen, Denen, Portugesen, ende andere natien opgecocht ende vervoert worden, 't welck oorsaeck is de cleden tot soo civilen prijs als voor desen in Bengala wel is gedaen geweest, niet connen becomen worden, want de cooplieden over lant reysende groote tollen moeten geven ende onverdraechel. moeyte ende travaille uytstaen, weshalven van Groot Bengala int particulier niet meer sullen verhaelen, vermits die plaetse omt gewelt, ons aengedaen, is verlaten geweest, ende ons in de voorgenoemde handel Piepeli (int lant van Cleen Bengala oft anders Oricxia genaemt) hebben neder geseth, alwaer de Comp^e. haeren handel met meerder segoeriteyt sijn drijvende.

De rivier van Piepeli, die de sommige willen sustineren mede een spruyt uyt de groote Ganges soude wesen, alhoewel onseecker, licht, als vooren gesecht, ontrent op 23 graden noorder brete, is een schoone rivier, doch int incomen mede eenige droochten subject; doch eonnen schepen van omtrent de 150 lasten met haer volle ladingen genoechsaem incomen tot voor de stadt Piepeli, 't welck 2½ a 3 mijlen van de mont van de rivier is; andersints moeten alle schepen op de Bahaer, 't welck omtrent dry mijlen vant lant is, geladen ende ontladen worden. Alhier is groote vaert van Moorsche schepen op veel gewesten van Indien, doch principael naer Seylon, Maldiuas, Tannasseri, Pegu, Arracan, Aetchin ende ander plaetsen,

[p. 345]

alwaer niet veel anders nae toe voeren, als groote quantiteyt van ris, boter, oli ende ander soorten mantimentos, mede goede partijen van alderhande sorteringe van Bengaelsche cleeden, in retoer brengende oliphanten, die soo voor den Coninck als ander groote meesters, reeders van̄ schepen sijnde, soo in Seylon, Aetchin, Arracan ende ander plaetsen ingecocht worden, daer groote avance op doen, ende connen met ditto beesten int in- ende uytscheepen als overvoeren wonderlijcken wel omgaen, ende sijn in dese landen boven alle dingen in groote extime, soo dat de schepen aldaer tot dien intentie meest gebout ende uytgeseth worden. Den prijs der oliphanten is gemeenl. naer haer groote ende hoochte, ende geven ordinari voor elcke cobito van de hiel der voorste voet opwaert aen den hals 1000 ropias off 1200 gul., doch van de Maldiuas bringen anders niet als cayro tot touwen, couris en chancos, daer van hier vooren van gementioneert is, ende van Pegu ende Arracan mede wel thin, doch niet in groote quantiteyt. Dit is meest alle den handel, die de Moorrse cooplieden hebben ende haer mede generen, al hoewel somtijts mede wel een schip à 2 naer Perssien met eetbare waeren ende veelderley soort van Moorsche finne linwaten, toocken ende commerbanden met goude ende silver hooffden geweven, als oock veel ornis, vrouwe cleeden sijnde, oock cleeden met sijde streepen doorvrocht met Moorsche hemden ende cavayen, van gelijcken meenichte van witte poyersuycker, gommelacke als andersints daer naer toe voeren, waer jegens meest contant in retoer bringen rooswater, amandelen, rosijnen, dadels, pasteetios, als goude ende silver laeckenen stoffen ende alcatissen; doch is op ditto goet alsamen geen off immers seer weynige avance te becomen.

Alle dese boven genomineerde coopmanschappen, soo cleden als mantimentos, worden bij ende omtrent Piepeli op verscheyden plaetsen opgecocht, besteet te maecken,

[p. 346]

en̄ becomen sommige 1, 2, 3, 4 ofte meer dagen reysens van daer gelegen, alhoewel uyt Bengala over lant van Malda, Sacca, Ougli, Boron als andere plaetsen, alwaer wel de beste ende fijnste linwaten gemaeckt worden, jaerlijcx met goede partijen is comende aff te sacken, principael den regentijt gedaen sijnde ende dat de wegen reysbaer beginnen te worden, 't welck is ende begint in de maent van October ende November.

Den handel der Portugesen is aldaer over lange jaeren geweest, doch nu niet soo sterck als voor desen. Hebben daer in seecker quartier aen d'een zijde der stadt omtrent van 200 huysgesinnen, haere huysen van stroo ende bamboesen simpelijck opgemaeckt sijnde, mitsgaders twee kercken met aerde ofte cleye mueren, de daecken mede van stroo weesende ende ordonnari 6 papen, 2 jesuiten ende 4 dominicanen, waer van den eenen jesuit van haerlieder als hooft ende cap^t geordonneert ende erkent wort, die alle questien ende verschillen, die onder haer soude moogen voorvallen, decideert, off soo niet, worden van gemelten jesuit bij den Moorschen Gouuerneur beclaecht, die haer dan genoechsaem het gelt weet uyt te parssen ende geen slagen gebreck laet hebben, waer door meest in vreese ende gehoorsaemheyt onderhouden worden. Andersints waer 't onmoogel. bij ofte ontrent haer te woonen, vermits al te samen niet anders als fugitiuen, vagebonden, schelmen ende dieven sijn, die om haere schelmstucken uyt alle plaetsen van Indien door vreese van straffe bij malcander comen te rotten ende haer soo wel als connen generen, 't welck mede meest, soo veel de inwoonders aengaet, int maecken vant sout in Bansia, daer hier vooren van verhaelt is, bestaet, daer wonder wel mede weeten om te gaen. De barquen off vaertuygen ordinari 100 lasten connende laden, worden jaerlijcx veel in Piepeli gemaeckt, waer toe soo wel als de Mooren tot het maecken haerder schepen goede gelegentheyt hebben, ver-

[p. 347]

mits omtrent twee dagen reysens int lant groote meenichte van timmerhout, tot scheepen dienstich, ende int geberchte van Nillegri meenichte van ijser is vallende, 't welck voor 't begin van den regentijt, in de maenden van January tot Mey, met consent van de Raya moet gecapt worden ende met het affwater langs de rivier werden affgebracht, ende het ijserwerck int geberchte van de smits, soo als men 't begeert, wort aldaer meest ende reedelijcx coops becomen.

Vorder de schepen, die aldaer jaerlijcx van de vaste custe sijn comende, bringen mede niet anders als in Ougli doen, te weeten: peper, off van de Maldivas couris, chancas, cairo als ander cleynicheden, off van Malacca eenige Chinesche waeren ende gout, doch weynich, waer jegens niet anders als mantimentos ende alderley slach van negros cleeden, als goede partije suycker in retour nemen. Boven dit comen in de rivier Piepeli veel gelias, sijnde een slach van cleene smalle doch lange vaertuygen, de fregatten niet seer ongelijck, doch worden met 16, 20 ofte meer riemen voort geroeyt, soo snel dat het te verwonderen is. Ditto gelias staen onder 't gebiet van den Coninck van Arracan, een groot vijant van den grooten Mongool, die de landen van Bengala, die tegens Arracan aengrensen, seer met het volck te rooven ende tot slaven te maecken, met gemelte vaertuygen infesteren. Ditto gelias beginnen in de maent van October op alle plaetsen spruyt in ende op de rivier Ganges te loopen ende de luyden van de dorpen, die overvallen connen, mede te nemen ende in Arracan te brengen; doch in de maenden van November ende December, als Januarij, als wanneer de zee seer stil is, loopen sij wel uyt de Ganges langs het lant in zee tot Piepeli toe, alwaer haer niet ontsien, naer een contract met den Gouuerneur gemaeckt hebben, haer gerooffde slaven off Bengaelders te bringen ende openbaerl. te vercoopen, mannen, vrouwen ende kinderen; leech weesende, loopen

[p. 348]

weder op de vangst sonder dat de Mooren 't selve connen beletten, jae worden van de Mooren genoechsaem ontsien door vreese dat, als eenich miscontentem^t mochten crijgen, haer niet ontsien souden haere Moorsche schepen op de Rie buyten de rivier Piepeli liggende aen te tasten; doch als zij int laest van Januarij, vermits harde winden, die dan beginnen te waijen, haer niet langer in zee derven hazarderen, loopen zij weder de Ganges op ende bringen haeren gerooffden buyt naer Arracan. Haer contanten, die van haere vercochte slaven in Piepeli procedeert, besteeden zij meest in grove negros cleeden, ijser, stael ende amphioen, 't welck in Arracan goede avance is gevende; doch moet met geen groote quantiteyt gebracht werden.

Ende niet jegenstaende ditto gelias onder den Gou. van Arracan hooren ende onder sijn gebiet in tijde van noot worden gebruyckt, soo sijn 't doch (te weeten except de roeyers, dat gehuyrde Arracanders sijn) alle Portugesen, mede gelijck de Moradores¹⁾ in Piepeli fugetiven ende bij een gerotte vagebonden, seer stoute fielten sijnde, die als de gelegentheyt maer mochte presenteren, de Portugesen selffs souden stroopen, weshalven alle de Portugesen, soutbarquiers ende die haer daermede generen, alle tijt op haere hoede wel gewapent op de Ganges gaen moeten, om van haer niet aengetast te worden. Het is eenen godtloosen hoop, sonder (dan als met gewelt van haere capiteynen, die hun door middelen als hooft van eenige gelias heeft weeten te vestigen) eenich gouuerne oft goet reglement; slaen oft schieten malcanderen om de geringste oorsaecke ter werelt verraderlijcke doot, sonder dat daerom een voet versetten, jae gauderen noch van haer daet openbaerlijck, soo dat het te verwonderen is, Godt Almachtich hun het aertrijck om op te leven is gonnende; ende hier in bestaet meest alle den handel der Portugesen

1) bijwoners.

[p. 349]

in Bengala ende lant van Oricxia. Van de Mooren sijn zij generalijck seer gehaet ende moeten jaerlijcx veel overlasten verdragen, vermits wel weeten dat, maer particuliere sijnde, geen middelen ter zee om haer te revengeren hebben; doch connen zij, niet jegenstaende 't selve dickwils versweren, niet wel, naer haer eygen seggen, naerlaten in dese landen te comen, vermits bij negotie ter zee moeten leven, ende alle andere plaetsen voor haer van ons geslooten worden.

Dit is sommierl. voor soo veel de lantschappen van Bengala ende Oricxa, daer de Comp., als vooren gesecht, haere comptoiren in sijn hebbende, aengaet, alwaer tot noch toe met redel. goet contentement genegotieert hebben, alhoewel int eerste, te weeten in Ougli (vermits gansch geen groote schepen van die plaets ter zee zijn varende, waer door ons soo veel niet als die van Piepeli ontfangen), veel moeyte ende travaille hebben moeten uitstaen, dat te lang ende apparent te verdrietich soude vallen voor U Ed. Ho. Mo. te lesen. Derhalven daer niet van voornemen te particulariseren, ende seggen alleenl. dat Piepeli voor Ougli, vermits haere gelegentheyt soo nae aen de zeecant, behoort ende moet geprefereert worden, alwaer (door 't respect, onse natie alree in Indien becomen, aen d'een zijde, ende aen d'andere zijde vermits haer groote schipvaert, die vreesen, als wanneer eenich discontentement bequamen, van ons souden aengetast worden) tot noch toe met goet contentement geweest hebben, ende wort verhoopt, jaerlijcx niet sal declineren, maer augmenteren.

Verder soo veel als aengaet de landen van de Molucos, Amboina, Tarnaten ende Banda, Macasser als anders, soo wel van Siam, Cambodia, Tayowan, als Jappon, daer van en soude ick U Ed. Ho. Mo., als die in voors. lantschappen niet geweest hebbe, met goet fondament niet veel van connen seggen off van particulariseren; derhalven

[p. 350]

't selve moet gedragen aen alsulcke persoonen, die die plaetsen gefrequenteert hebben ende derhalven met beeter oordeel (als ick wel soude connen doen) daer van moogen spreecken, alsoo niet anders van voors. landen weet te seggen, als generalijck ende gelijck ter vlucht in Battavia weesende, verstaen ende gehoort hebbe, derhalven U Ed. Ho. Mo. mij hier in gelieven voor geexcuseert te houden, als mede van de saecke van Malacca, 't welck nu met de jongst gecomen schepen verstaen wort, door ons natie van de Portugesen soude verovert weesen; wat vruchten 't selve hier naer sal geven, leert den tijt.

Doch voor soo veel ditto plaetsen was ende is betreffende, was op ons vertreck, uytgenomen Japon, dat nu met leetwesen wert verstaen, slecht is affgeloopen, noch in goede termis¹⁾ ende florissanten staet. Godt Almachtich geve lange dueren mach, opdat de Comp. in haere extraordinare oncosten ende equipagien, die jaerl. sijn doende, daer van goede vruchten ende soulagement moogen genieten; dan ick vreese, voor soo veel mij aengaet, dat het accordt bij de Portugesen gemaeckt, haer niet alleen geen voordeel, maer de Comp. in tijden ende wijlen seer schadel. weesen sal, dat eer lange tijt sonder twijffel sal gemerckt ende bevonden werden; doch ick derve over soo swaren saecke, vermits de importantie der selver, niet veel van aenroeren: de ondervinding sal alles leeren.

Nu hebbe niet meer U Ed. Ho. Mo. aen te dienen, als alleenl. dat tot besluyt affirmere de saecke van de Comp. int generael in Indien in reedelijcken goeden staet stonden, soo wel de negotie, als op de heele westcust van Sumatra, als de stadt van Battavia, die nu Godt loff soodanich gefortificeert ende versien is, dat naer menschen oordeel geen soorten van vijanden hoeven te vreesen, ende alwaer door de goede ordren, soo wel int stuck van reli-

1) lees: terminis.

[p. 351]

gie als policie, soo goeden ordre wordt onderhouden, dat 't selve heugel. is te weeten ende sien, ende niet en twijffelen of U Ed. Ho. Mo. verstaen met gelegentheyt 't selve genoech. Weshalven affbreeckende, sal dese schriftuere besluyten, ende mij in U Ed. Ho. Mo. goede gratie recommanderen etc.

In Middelburch desen 5. September 1641, ende geteyckent

Jacob Mahieusen.