Den Bibel, Inhoudende dat Oude ende Nieuwe Testament (Biestkensbijbel)

¶ Dat .vij. Capittel.

¶ Hier antwoort Stephanus den Ioden van tghene daer hy af gheaccuseert was, ende toonde de rebellicheyt der Ioden teghen Godt, Ende hoe hy ghesteent werdt, ende voor haer noch badt, met veel schoone Scriften wt den ouden Testamente.

1

⁺ DOen sprack de hooghe Priester: Is dat alsoo?

+ A vers 1

2

Ende hy sprac: Lieue Broeders ende Vaders, hoort toe. Godt der heerlijckheyt, verscheen onsen Vader Abraham, doen hy noch in Mesopotamia was, eer hy woonde in Haram,

3

Ende sprack tot hem: Gaet wt uwen Lande, ende van uwer Maechschap, ende treckt in een Landt, dat ick v wijsen wil.

4

^* Doen ghinck hy wt der

* Gene. 11.d.31.

[p. 51v]

Chaldeen Lande, ende woonde in Haram.^* Ende van daer, doen zijn Vader gestoruen was, bracht hy hem hier ouer in dit Landt, daer ghy nv in woont.

* Genes. 12.a.1.

5

Ende en gaf hem daer gheen Erfdeel in, oock niet eenen voet breet, ende beloofde hem:^† Hy wilde het hem gheuen te besitten, ende sinen Sade nae hem, doen hy noch gheen kint en hadde.

† Gene. 13.c.15.

6

Maer Godt sprack also:^‡ Dijn Saet sal een vreemdelinc zijn, in eenen vreemden Lande, ende si sullent dienstbaer maken, ende qualijck handelen,^‡ vier hondert Iaer:

‡ Gene. 15.c.13.

‡ Gene. 15.c.15. Exo. 12.f.40. Iudit. 5.b.10. Galat. 3.c.17.

7

Ende dat volck, dien si dienen sullen, wil ick ordeelen, spreect Godt.^* Ende daer na sullen si wt trecken, ende my dienen in dese plaetse.

* Ge. 15.c.14.

8

^† Ende gaf hem dat verbont der besnijdenissen. Ende hy wan^‡ Isaac, ende besneet hem op den achsten dach: Ende Isaac den^* Iacob,^† ende Iacob de twelf Aertschvaderen.

† Gen. 17.b.10

‡ Gen. 21.a.2.

* Gen. 25.c.25

† Gen. 29.f.32 35.d.23.

9

⁺ Ende de Aertschvaderen benijden Ioseph, ende^‡ vercochten hem in Egipten. Maer Godt was met hem,

+ B vers 9

‡ Gen. 37.d.28 Psa. 105.b.17 Sapi. 10.c.13.

10

Ende verloste hem wt alle zijnder droeffenisse,^* ende gaf hem ghenade ende wijsheydt voor den Coninck Pharao in Egipten,^† die settede hem tot eenen Vorst ouer Egipten, ende ouer zijn gantsche huys.

* Gene. 41.e.38.

† Genes. 41.f.40.

11

Ende^‡ daer quam eenen dieren tijt ouer dat gantsche Lant Egipten ende Canaan, ende een groote droefnis, ende onse Vaders en vonden gheen voederinge.

‡ Gene. 41.g.53.

12

Ende^* Iacob hoorde dat in Egipten Coorn ware, ende seynde onse Vaderen wt ten eersten mael.

* Gen. 42.a.2.

13

^† Ende ten anderen mael wert Ioseph bekent van zijnen Broederen, ende Iosephs gheslacht werdt Pharaoni openbaer.

† Gene. 45.a.3.

14

Ende Ioseph seynde wt, ende liet halen sinen Vader Iacob, ende zijn gansche Maechschap, vijfentseuentich sielen.

15

Ende^‡ Iacob tooch af in Egipten,^* ende sterf, hy ende onse Vaderen.

‡ Gen. 46.a.1.

* Ge. 49.e.33.

16

^† Ende zijn ouer ghebracht in Sichem, ende gheleyt in dat graf, dat^‡ Abraham ghecocht hadde voor ghelt, vanden kinderen Hemor tot Sichem.

† Gen. 50.b.7 Iosu. 24.f.32.

‡ Gen. 23.d.16

17

⁺ Doen nv de tijt der beloftenis naecte, die Godt Abraham gesworen hadde,^* wies dat volc, ende vermeerderde hem in Egipten,

+ C vers 17

* Exodi. 1.a.7. Psal. 105.c.24

18

Tot datter een ander Coninck op quam, die van Ioseph niet en wiste.

19

Dese ghinck listelijck om met onse gheslacht, ende handelde onse Vaders qualijcken, ende maecte^† datmen de Ionge kinderkens wech moest werpen, op dat si niet leuendich en bleuen.

† Exodi. 1.c.16.d.22.

20

Tot dier tijt wert^‡ Moses gheboren, ende was een fijn kint voor Gode,^* ende wert drie maenden lanck geuoet in zijns Vaders huys.

‡ Exodi. 2.a.1. Nu. 26.g.59.

* Exod. 2.a.1. Hebr. 11.d.23.

21

Ende als hy wech geworpen wert, nam hem de dochter Pharaonis op, ende bracht hem op voor eenen sone.

22

Ende Moses wert gheleert in alle wijsheyt der Egipteren, ende was machtich in wercken ende woorden.

23

Ende doen hy veertich Iaer oudt wert, ghedacht hy, zijn broederen, de kinderen van Israel te besoecken.

24

^† Ende hy sach eenen onrecht lijden, doen halp hy hem, ende wreecte den ghenen, dien leet gheschiedde, ende versloech den Egiptenaer.

† Exodi. 2.b.12.

25

Ende hy meynde zijn Broeders soudent verstaen, dat haer Godt door zijn hant Heyl gaue. Maer si en verstondens niet.

26

^+‡ Ende des anderen daechs quam hy tot haer: Doen sy met malcanderen keuen, ende handelde met haer, dat sy vrede hadden, ende sprack: Lieue Mannen, ghy zijt Broederen, waerom doet een den anderen onrecht?

+ D vers 26

‡ Exod. 2.b.13.

27

Ende die zijnen naesten onrecht dede, stiet hem van hem, ende sprack:^* Wie heeft v tot eenen Ouersten ende Richter ouer ons gheset?

* Gene. 19.b.9. Exodi. 2.b.14 Matt. 21.c.23. Actor. 4.b.7. 7.c.35.

28

Wilt ghy my oock dooden, als ghy ghisteren den Egiptenaer dooddet?

29

Ende Moses vloot ouer dese Redene, ende wert een vreemdelinck int Lant Madian, aldaer wan hy twee sonen.

30

^† Ende na veertich Iaren, verscheen hem inder woestijnen op den Berch Sina, de Engel des Heeren in eender viervlammen inden Bosch.

† Exodi. 3.a.2.

31

Doent Moses sach, verwonderde hy hem des ghesichts. Ende als hy daer toe ghinck, om te sien, gheschiedde de stemme des Heeren tot hem:

32

^‡ Ick ben de Godt uwer Vaderen, de Godt Abrahams, ende de Godt Isaacs, ende de Godt Iacobs. Ende Moses wert beuende, ende en dorste daer niet henen sien.

‡ Exodi. 3.b.6. Matt. 22.c.32. Hebr. 11.d.16.

33

Maer de Heere sprac tot hem:^* Treckt de schoenen wt van uwen voeten, wandt de plaetse daer ghy staet, is een heylich Lant.

* Iosue. 5.b.15.

34

Ick heb wel ghesien dat lijden mijns volcks, dat in Egipten is, ende heb haer suchten ghehoort, ende ben afghecomen om haer te verlossen: Ende nv coemt, ick wil v in Egipten seynden.

35

⁺ Desen Mosen, welcken si versaecten, ende spraken:^† Wie heeft v tot eenen Ouersten ende Richter gheset?^‡ Dien seynde Godt, tot eenen Ouersten ende verlosser, door de hant des Enghels die hem verscheen inden Bossche.

+ E vers 35

† Gene. 19.b.9. Exod. 2.b.14 Matt. 21.c.23.

‡ Exod. 3.b.10

36

^* Dese leydese wt, ende dede wonderen ende Teeckenen in Egipten, inde Roode zee, ende^‡ inder woestijnen veertich Iaer.

* Exod. 7. 8. 9 10. 11. 14.

‡ Exod. 16.a.1.

37

Dit is Moses, die tot den kinderen van Israel gheseyt heeft:^† Eenen Propheet sal v de Heere uwe God verwecken, wt uwen broederen, ghelijc als my,^‡ dien sult ghy hooren.

† Deut. 18.c.15. 1.Mac. 14.g.41. Actor. 3.d.22.

‡ Mat. 17.a.5. Marc. 9.a.7. Luce. 9.d.35. 2.Petr. 1.b.17

38

^* Dese ist, die inder ghemeynte inder woestijne met den Enghel was, die met hem sprack op den Berch Sina, ende met onsen Vaderen:^† Dese ontfinck dat leuende woort ons te geuen,

* Exo. 19.d.19

† Gala. 3.c.19.

39

Den welcken uwe Vaderen niet ghehoorsaem en wilden worden, maer stieten hem van haer, ende weynden haer om met haer herten na Egipten,

40

Ende spraken tot Aaron:^‡ Maeckt ons Goden die voor ons henen gaen, Wandt wy en weten niet wat Mosi, die ons wt Egipten Lant gheleyt heeft, gheschiet is.

‡ Exodi. 32.a.1.

41

Ende maecten een Calf, tot dier tijt, ende offerden den Afgode offer, ende verblijdden haer der wercken haerder handen.

42

Maer God weynde hem, ende^* gafse wech, dat si dienden des Hemels heyr.

* Rom. 1.d.24.

[p. 52r]

Als gheschreuen staet inden Boeck der Propheten:^* Hebt ghy vanden huyse Israels, die veertich Iaren ouer inder Woestijnen, my oock oyt offer ende Vee gheoffert?

* Iere. 7.c.20. Amos. 5.d.25

43

Ende ghy naemt de Hutte Moloch aen, ende dat ghesternte uwes Godts Remphan, de Beelden die ghy ghemaect hadt om haer aen te bidden.⁺ Ende ick wil v wech werpen op gheen zijde Babilonien.

+ F vers 43

44

Onse Vaders hadden de Hutte der ghetuychenis inder Woestijnen, ghelijck als hy haer dat gheordineert hadde, doen hy tot Mosen sprack:^* Dat hy die maken soude na den voorbeelde dat hy ghesien hadde.

* Exo. 25.d.40. Hebre. 8.a.5.

45

^† Welcke onse Vaders oock aennamen, ende brachtense met Iosue in dat Lant, dat de Heydenen in hadden, welcke God wt stiet, voor dat aensicht onser Vaderen, tot Dauids tijt toe.

† Iosue. 3.a.3.

46

^‡ Die vant ghenade by God, ende badt dat hy^* een Hutte vinden mochte den Gode Iacobs.

‡ 1.Reg. 16.b.12 Psal. 89.a.3.

* 2.Re. 7.a.1.

47

^† Ende Salomon timmerde hem een huys.

† 3.Re. 6.a.1.

48

Maer de^‡ Alderhoochste en woont niet in Tempelen, die met handen ghemaect zijn. Als de Propheet spreeckt:

‡ Act. 17.d.24

49

^* De Hemel is mijnen stoel, ende de Aerde mijnder voeten voetbanc. Wat wilt ghy my dan voor een huys timmeren? Spreeckt de Heere, oft welck is de plaetse mijnder rusten?

* Esaie. 66.a.1. 2.Par. 6.c.18.

50

En heeft mijn hant dat niet al ghemaeckt?

51

^† Ghy hertneckighe ende onbesneden aen herten ende ooren, ghy wederstaet altijt den heylighen gheest: Ghelijck als uwe Vaders, alsoo oock ghy.

† Deut. 9.d.24 2.Esd. 9.c.16.

52

Welcken Propheet en hebben uwe Vaders niet veruolghet? Ende haer ghedoodet, die te voren vercondichden de toecoemst des Rechtueerdighen, welcx Verraders ende Moorders ghy nv gheworden zijt.

53

^‡ Ghy hebt de Wet ontfanghen door der Enghelen beschickinghe,^* ende en hebtse niet ghehouden.

‡ Ioan. 7.b.19.

* Act. 15.b.10.

54

Doen si sulcx hoorden, ghinck het haer door het herte, ende beten de tanden ouer hem te samen.

55

Ende als hy vol des heyligen gheests was, sach hy op nae den Hemel, ende sach de heerlijcheyt Gods, ende Iesum staende^† ter rechter hant Godts, ende sprack:

† Mar. 16.c.19.

56

Siet, ick sie den Hemel open, ende des menschen Sone ter rechter hant Godts staen.

57

Maer si riepen luyde,^‡ ende hielden haer ooren toe, ende stormden eendrachtelijck tot hem in,

‡ Psal. 58.a.5.

58

Ende stieten hem ter stadt wt,^* ende steenichden hem. Ende de ghetuyghen leyden haer cleederen af, tot den voeten eens Ionghelincx, die hiet^† Saulus,

* Leui. 24.c.23. 3.Reg. 21.b.13 Mat. 23.e.36

† Act. 22.c.20.

59

Ende steenichden Stephanum, die aenriep ende sprack:^‡ Heere Iesu neemt mijnen gheest op.

‡ Psal. 31.a.6. Luc. 23.e.46.

60

Ende hy knielde neder, ende riep luyde:^* Heere, en behout haer dese sonde niet. Ende als hy dat gheseyt hadde, ontsliep hy.

* Luce. 23.c.33.