Den Bibel, Inhoudende dat Oude ende Nieuwe Testament (Biestkensbijbel)

Dat derde Boeck der Machabeen.

¶ Hier in wordt bewesen de grouwelijcke straffe der Godslasterlijcken vermetentheydts Ptolomei. Item wat quaet dat hi namaels teghen de Ioden voor genomen heeft, het welc doch Godt ghenadichlijck belet ende tot goeden eynde ghebracht heeft, ons daer by te kennen gheuende, dat des Conincx ende alder menschen herten in zijnder hant staen.

1

⁺ ALs Philopater^† vernam dat hem Antiochus sommige plaetsen die hy in hadde weder afghetrocken had,

+ A vers 1

† Danie. 11.b.11

2

So heeft hy alle zijn heyr, die daer te voet oft te peerde waren, totten strijde ontboden:

3

Nam oock tot hem Arsinoen zijn Suster, trock wt nae Raphan daer haer den hoop Antiochi gheleghert hadde.

4

Ende Theodorus sochte hoe dat hy sinen haet ende nijt volstrecken mochte, wapende hem met den besten geweer die hy onder de Ptolomaische wapenen vant,

5

Maecten hen by nachte inden leger Ptolomei, in dier meyninge als wilde hy die alleen verdoen, ende daer mede des Crijchs een eynde maken.

6

Ende sinen oproerder was Dositheus de soon Drimyli, die een gheboren Iode was,

7

Maer namaels wert hi van de Wet, ende Vaderlijcke instellingen ende ghebruycken afuallich, ende sleypte eenen versmadelijcken ongeachten inden Tabernakel, de welcke de straffe (die gesciet was) toebehoorde.

8

Ende doender eenen grooten slach gheschiet, ende den Antiocho wel geluct was,

9

So liep Arsinoe rontom met verstroyden hayre, vermanende de Crijchslieden met bermhertich ende clagelijck bidden, dat si hen seluen, oock hare Wijuen ende kinderen mannelijcke hulpe deden, beloofde daer by ende seyde toe eenen yegelijcken van hen, waer si de victorie behielden, twee pont gouts.

10

Ende op dat so gheschiedet dat de Vianden inden slach ter neder geleyt, ende veel geuangen genomen worden.

11

Ende doen Ptolomeo zijn arghelistich voorstel gheluct was, so heeft hy voor hem genomen inde omliggende vlecken selue te comen, ende haer vriendelijc aen te spreken ende te vermanen.

12

Ende dat dede hy nv,^* hy bracht gauen inden Tempel, ende maecte also sine onderdanige gehert ende moedich.

* 3.Mach. h.85

13

Maer doen de Ioden haer bootschap vanden Raet ende der Ouerheyt, tot hem, om hem te groeten, te begauen, ende hem der victorien haluen, die hem geschiet was, geluc te wenscen, ghesonden hadden,

14

So wort hy noch meer ghesint op dat alder eerste tot haer te reysen.

15

Als hy nv tot Ierusalem gecomen was, ende den grooten God gheoffert, ende ghedanct had, ende dat, datmen in dier plaetsen plach te doene volbracht hadde:

16

^† Ende als hy nv inde plaetse quam, so heeft hy hem vande neerstelijcke ende vercierlijcke timmeragie des Tempels ontset ende verwondert, ende doch hem voorgenomen daer binnen te gaen.

† Marc. 13.a.1.

17

Ende doen hem de Ioden seyden dat hem sulcx niet en betaemde, het en behoort de Heydenen niet toe, ia ooc gheenen Priester binnen inde heylighe plaetse te gaen, dan alleen de Ouerste Priester,^† ende dat alleen des iaers eens,

† Exod. 30.b.10 Leui. 16.g.34. Hebre. 9.a.7.

18

So en heeft hy hem geensins van zijnen voornemen laten afsegghen, maer heeft alle ordinancie ende ghebruycken veracht, ende niet opghehouden van hem voor te stellen ende te seggen, het moet daer in ghegaen zijn:

19

Ende oft alsulcke eere anderen ontseyt is (seyde hy) soo en sal doch my sulcx niet gheschieden.

20

Hy vraechde ooc, waerom hem geen vanden ghenen, die daer teghenwoordich waren, als hy in ander Tempels gegaen was, wederstant ghedaen en hadden.

21

Waer op eenen, onuerdachtelijc antwoorde: Het is sorgelijc ende quaet sulcx te doen.

22

Daer op de Coninc sprac: Oft al scoon ander wt oorsaken verboden is, so wil ic doch binnen gaen, het si v lief oft leet.

23

^+* Maer de Priesters zijn in alle haer

+ B vers 23

* 2.Mac. 3.c.15.

[p. 174v]

vercierlijcke cleederen neder geuallen, hebben den grooten Godt gebeden ende aengeroepen, dat hy hen inden tegenwoordigen angst ende noot wilde helpen, ende de geweldige inbrueck ende stormich indringen des Conincx voor quame, hebben den Tempel met weenen ende gheschrey veruult.

24

Ende die noch inder stadt ouerbleuen waren, verschricten, spronghen ouer seer:

25

Ende en wisten niet wat wt dien, dat daer gheschiet was, soude ghewerden.

26

De dochteren die inde Cameren besloten waren, zijn met haer Moederen voortgecomen, hebben haer hoofden met asschen ende stof besprengt, ende alle straten met huylen ende suchten veruult.

27

Sommige hebben haer cieragie ende moeyardie (die si corts te voren om den Coninc tegen te gaen aengedaen hadden) weder afgetrocken, haer maechdelijck eerbaerheydt verlaten,^* ende eenen onbeschaemden omloop inde stadt gedreuen.

* 2.Mac. 3.c.19.

28

Het hebben ooc de Moeders ende Voesters haer eygen sonen ende voester kinderen verlaten, zijn also in menigherley wijse, sommige door de huysen, sommige door de straten, onuerstaenlijck op de alderhoochste plaetse des Tempels vergadert.

29

Doen hadde een veelderley toeroepens ende noot geschreys gehoort, der gheender die daer te samen quamen, ouer dat oneerlijc handelen des Conincx, dat hy voornam.

30

Daer neffens warender sommighe der borgheren die manlijck ende onuerschrict dat voornemen des Conincx wederstonden.

31

Ende als hy zijn vermetelijc voornemen onderstont te volbrengen, so riepen si, datmen hen soude totten wapen ende teghenweer bereyden,^* om manlijck ende dapper voor de vaderlijcke instellingen te strijden ende te steruen,

* Eccle. 4.d.35. 1.Mac. 2.f.50.

32

So dat also op de plaetse oproers ghenoech wert, also, dat den oploop die van dat nootgheschrey oprees, nauwe vanden Priesteren ende Raetsheeren gestilt en mochte werden.

33

Ende na dat si gestilt is, so is van dat gemeyn volc als te voren, dat toeroepen wederom geresen.

34

Het hebben oock des Conincx raet weder versocht, hoe dat si dat hoochmoedich stout gemoet van sinen onredelijcken voornemen mochten afwenden.

35

Maer hy heuet alle afgeslagen ende laten henen gaen, heeft toegedrongen, meynende zijn voornemen te volbrenghen.

36

Maer doen die, die by hem waren sulcx sagen, so zijn si beweecht worden, tsamen metten onsen, den genen die alle dinck in zijn gewelt heeft ende vermach aen te roepen, dat hy haer, in desen tegenwoordigen val hulpe bewees, ende alsulcke scandelike hoochmoedige daet niet en ghedoochde.

37

Daer wordt oock vander veelheyt ende ellendicheyt des volcx een onwtsprekelijc gheroep. So dat eenen mochte ghedacht hebben, dat niet alleen de menschen en roepen, maer dat oock de mueren ende den Aertbodem gheluyt gauen, als wilden alle dingen lieuer steruen, dan dat de heylige plaetse, soude ontwijet ende beulect werden.

38

⁺ Ende^* Simon de Ouerste Priester is voor den Tempel op zijn knien neder geuallen, heeft zijn handen opgeheuen, ende in deser meyninghe ghebeden.

+ C vers 38

* Eccle. 50.a.1.

39

O HEEre HEEre een Coninc der Hemelen, ende een HEEre alder scheppinghen, ghy heylighe inden Heylichdom,^* ghy de eenighe HEEre ende eenighe Vorst, ghy^† Almachtighe, weynt v tot ons die tonder ghedruct zijn, vanden godtloosen ende van dien vermeten dreck,^‡ die hem op zijn stercte ende macht verlaet.

* Deut. 6.a.4.

† Gen. 17.a.1. Ecclesi. 1.b.7.

‡ Psalm. 20.a.8 Iudith. 1.a.4 9.b.8.

40

Want ghy die alle dinck gheschapen hebt, ende een geweldich HEEre zijt alder dingen, ghy zijt gherechtich, ende wreect v aenden ghenen die met vermetenheyt ende hoochmoet handelen.

41

Ghy hebt voortijden die, die scalcheyt ende oneerbaerheyt bedreuen hebben,^† (onder den genen ooc die stercke Helden ende Ruesen waren, die hen haerder sterckte ende vermetenheyt verlieten ende hielden)^† met den waterstroom verdoruen ende te niet gebracht.

† Gene. 6.a.4.

† Gene. 7.d.21.

42

^* Ghy hebt de hoochmoedige Sodomiten welcker schalcheyt ende lasteringhe openbaer was (om de nacomelingen een exempel te geuen) met vier ende solfer wtgebrant.

* Gene. 19.e.24 Luce. 17.d.29.

43

^* Ghy hebt den vermeten Pharaonem,^† die v heylich volck Israels in sware gheuanckenissen ende dienstbaerheyt gebracht heeft, met menigerley ende veel straffens betoont, daer mede ghi uwe macht ende gewelt condt ende openbaer maectet.

* Exodi. 7. 8. 9. 10. 11.

† Exod. 1.b.13 5.a.6. 10.c.13.

44

^* Ende hebt hem als hy den uwen met waghenen ende groot heyrcracht na iaechde inde diepte der zee versoncken.

* Exo. 14.e.28.

45

Maer de ghene die in v, (ghy die een gheweldich HEEre zijt alder Creatueren) betrout hebben, hebt ghi sonder schade ende hindernisse door geleyt,^† ende die hebben v (als si de wercken uwer handen hebben gesien) als den Almachtighen [Godt] ghelooft ende ghepresen.

† Exodi. 15.a.1.

46

⁺ O ghi Coninc die de oneyndelijcke ende wijde werelt geschapen,^* ende dese stadt voor ander vercoren, ende dese plaetse v tot eenen eewighen naem (hoe wel ghy dier dingen alle niet en behoeft) gheheylicht hebt, oock dickmael met heerlijcke verschijningen vereert ende heerlijck ghemaect hebt, waer mede de gedachtenisse ws eerlijcken ende heerlijcken Naems daer by ghehouden worde.

+ D vers 46

* 2.Par. 7.c.16.

47

Waer by ghy dan, dat huys Israels lief hebbende ons belooft hebt,^* wanneerder eenich ongeluck ons soude ter hant comen, ende dat wy al hier quamen bidden, ghy wildet ons ghebet alsdan verhooren.

* 3.Regum. 8.c.30 9.a.3. 2.Par. 7.c.13.

48

Nv zijt ghy getrouwe ende warachtich. Want ghi oock dickmaels onse Vaderen waer hen eenen angst oft noot beuangen heeft, ende doen si verdruct waren,^* geholpen, ende haer wt groote periculen ende schade verlost hebt.

* Iudicum ouer al.

49

So zijn wy als nv O heylich Coninc van wegen onser groter misdaet ende sonde tonder ghedruct, ende onderworpen onse Vianden, ende worden om onser cranckheyt wille veracht.

50

Daer en bouen ooc den vermeten ende snooden Coninc in sulcx ons tonderliggen ende benautheyt, hem vermetelijc onderstaet die heylige stadt, tot uwen prijse ende eere ws heylighen Naems gheordineert te lasteren.

[p. 175r]

51

Want des Hemels troon is den menscen onbegrijpelijck, maer te wijle dat v behaecht heeft dat v eere int volc Israels sy, so hebt ghy dese plaetse geheylicht ende gewijet.

52

En wilt ons de ontheylinge ende ontreyninge die die bedrijuen niet toe rekenen, en wilt ons haerlieder onreynicheyt niet laten ontgelden, op dat hen de schalcken in haerlieden rasen niet en roemen ende verheffen, sprekende:

53

Wy hebben dat Heylichdom met voeten getreden, also der woesten grouwels huysen vertreden werden.

54

Doet wt O HEEre onse sonde, ende verstroyt onse dwalinge, ende toont ons v bermherticheyt tot deser tijt.

55

Voorcoemt ons snellijck met uwe bermherticheyt: Geeft dat Lof inden mont der nedergeslagenen, ende de gene die verplet zijn, bescict ons voortaen vrede.

56

⁺ Also heeft God^* die alle dinck siet, den heyligen int heylichdom dat^† ghebet der biddende ende smeeckende verhoort,

+ E vers 56

* 2.Par. 16.b.9 Iob. 28.c.25. Psal. 33.b.13. Eccle. 23.d.27. 2.Mac. 9.a.5. Hebre. 4.c.13

† 1.Pet. 3.b.12

57

Heeft dien die hem in vermetenheyt ende onredelijcheyt hooch verhief,^‡ geheesselt ende geslagen, op beyde sijden geswongen ende gewaeyt, als een riet dat vanden winde gedreuen wort, soo dat hy crachtloos ter Aerden lach met lamme leden:

‡ 2.mac. 3.d.26

58

Ia ooc niet spreken en conde, met dat recht oordeel Godts verstrict ende begrepen.

59

Mer zijn vrienden ende trawanten doen si die snelle ende rouwe straffe sagen, so hebben si gesorcht dat hi zijn leuen daer soude verliesen, hebben hem met groot verscricken terstont wtgetogen.

60

Terstont daer na quam hy weder tot hem seluen, ende niet aensiende de voorleden straffe ende waerschouwen, so en heeft hy hem niet gebetert, maer is met de scherpe dreyghementen op gestaen, ende van daer getogen.

61

Ende doen hy in Egipten quam, ende zijne schalcheyt vermeerderde, so en is hy niet alleen door sine voorbewesen medehulpers ende ander (die alder eerbaerheyt ydel waren) in onmatige moetwille gebleuen ende gesterct, mer bouen dat tot alsulcke een vermetenheyt gecomen, so dat hy ooc spotredenen ende Gods lasteringen in die plaetsen op gherecht heeft.

62

Ende mits datter veel waren zijnder vrienden die een opsien op dat voornemen des Conincx hadden, ende sinen wille begeeren na te volghen, so heeft de Coninc voor hem genomen een openbaer versmaetheyt den Iootschen volcke aen te doen, heeft op sulcx ten naesten byde hofduere een Calumne opgerecht, daer in laten grauen alsulcken geschrift:

63

Als dat niemant die niet en offert, binnen inden Tempel gaen en soude, ende dat alle Ioden inden gemeynen Ban gedaen, ende eygen lieden worden souden.

64

Ende oft hem yemant hier in wederspannich betoonen soude, dat de selue met gewelt gedoot soude worden.

65

Item dat den ghenen die verbannen ende int verwaet bekent waren, een teeken aen haer lijf gebrant, ende eenen crans van veyl opgeset soude worden, de welcke ooc wt alle vrijheyt besloten zijn souden.

66

Ende op dat hy niet van alleman gehaet en soude worden, so heeft hy daer aen gehangen, dat, ofter eenige onder hen haer totter gheestelijcheyt voeghen, ende gemeynscap met haer hebben wilden, dat de selue also veel als voor^† Borgers van Alexandri souden gehouden worden.

† 3.Mac. h.89.

67

^+* Alsoo hebbender sommighe inde stadt haer stadts Religie ende rechten Gods dienst verlaten, ende haer goetwillich ende haest begeuen, in hope een groter eere daer wt te vercrijgen, dat si hen also aenden Coninc begauen, ende hem ghemeynsaem worden waren.

+ F vers 67

* 1.mac. 2.b.16

68

^* Daer tegen zijnder sommige in haer cloec voornemen vast bestaen, en hebben vanden warachtigen Gods dienst niet willen afstaen noch wijcken, hebben gelt, datmense wilde laten leuen, geboden, ende dat onuerscrickelijc, ende onderstonden hen also van dat Mandaet te verlossen, verhopende waer si vertoefden, si souden hulpe vercrijgen.

* 1.Mac. 2.b.16 2.Mac. 6.c.18

69

Maer die van hen afscheyden, de selue die hielden si voor onreyn, ende hadden van haer een afgrijsen,^* geleken haer by de Heydenen ende vianden^† ontsloegen ende ontrocken hen van haren handel ende wandel, ende verhinderdense aen haer profijt.

* Mat. 18.b.17.

† 1.Cor. 5.b.10 2.Tessa. 3.a.6 b.14.

70

Doen dat de godloose schalcachtighe Tyran vernam, is hi daer af seer vertoornt, niet alleen ouer de Alexandrinen, mer veel swaerlijcker ouer dat geheele Lant, heeft haestelijc geboden, dat si alle tsamen sonder vertoeuen te samen op een plaetse vergadert, ende alsdan met den aldersnootsten doot gedoot souden worden.

71

Also hy nv alsulcx geordineert hadde, so is dat iammerlijc gescrey by allen volcken wtgegaen, met welc si den genen die te voren gewillich waren den Ioden leet te doen, gedooch ende gelegentheyt gauen tegen haer Testament ende Insettinge te doen ende te handelen, ende haer van daer af te drijuen.

72

⁺ Maer de Ioden hebben tegen den Coninc goetwillicheyt ende vaste trouwe gehouden, doch hebben si daer neffens ooc God geeert, ende in des seluen Wet haer gemeyn regiment geuoert, na dat si dan sommige verdreuen, ende sommige gedoot hebben: Ende wt dier orsaken zijn sommige gehaet worden.

+ G vers 72

73

Mer si hebben haren wandel met de wercken der gerechticheyt verciert, ende zijn voor alle menschen onbesculdicht geweest, ende alsulck onderwijs, besceydenheyt ende redelijc leuen der Ioden, dat si in allen dingen leyden, ende dat allen menscen bekent was, en hebben de Heydenen gants niet geacht.

74

Maer dat si int aenbidden ende der gebruycken met hen tweedrachtich waren, dat hebben si alom openbaer wtgebracht, ende hebben gesproken:

75

De Ioden en zijn tegen den Coninc noch sinen volcke vriendelijc noch getrouwe, maer ongonstich, onuriendelijc, ende zijn voornemen seer wederspannich, Iae met alderley smaetwoorden hebben sise aengetast.

76

Ende de Griecken die in de stadt waren, de welcke geen onredelijcheyt gesciet en was, doen si den onuerhoeden aenual ouer de Ioden ende dat snel tsamen loopen sagen, so waren si te cranc om hen te helpen:

77

Want het een geheel grouwelijc ende Tirannich voornemen ende aenslach was.

78

Doch troosten syse ende hadden medelijden met hen, ende dachten dat sulcx geen bestaen hebben en soude, maer soude vallen ende vergaen.

79

Want geen en

[p. 175v]

sal alsulcken gebot oprechten ende hantreycken, oft hi en sy dan gheheel onweten.

80

Ende sommighe wt den gebueren ende vrienden, ooc der geender die inder saken handelden, hebbender sommige heymelijc tot hen getrocken, hen haer trouwe gegeuen, als dat si henlieden wilden bescermen ende hen neerstich met weerender hant helpen.

81

De Coninc heeft doch hem seluen met zijnder tegenwoordiger gelucsalicheyt verheuen, ende en heeft de groote cracht Gods niet waer genomen noch ouerleyt, maer in zijn voornemen ende aenslach onuerandert bleuen, heeft teghen haer een ander mandaet laten wtgaen, alsoo luydende:

82

^* Philopater Ptolomeus de Coninc Egipti ende in de heylige plaetse, wenscht allen Hooftlieden, Lantrechteren ende Crijchslieden geluck ende alle goet.

* 3.Mach. a.1.

83

⁺ Weet dattet met ons ende met onse saken wel staet. Als wy in Asiam de reyse gedaen (in welcke ghy oock Hooftlieden geweest zijt) ende met onsienlijcker hulpen der goden, oock onse cracht ende macht nae onsen wille ende aenslach ten goeden eynde wtgeuoert hebben,

+ H vers 83

84

So is onser meyninge geweest de Inwoonders Celosyrie ende Phenicien niet met gewelt oft wapen te bedwingen, maer met goetheyt ende veel vriendelijcheyts te tracteren, ende hen gantsch gewillich wel te doen, hebben den Tempel daer selue eerlijcke ende rijclijcke gauen geordineert.

85

Rente ende chijns daer toe gesticht.^* Ende met dien dat wy tot Ierusalem af gecomen zijn, so hebben wi ons bewillicht, den Tempel der boosachtigen (die van onsinnicheyt ende rasen nemmermeer ophouden) ooc te vereeren, doen hebben si (so haer woorden luyden) onse toecoemst vriendelijc ontfangen, maer inder waerheyt met valscher herten.

* 3.Mach. a.12.

86

Ende als wy in haren Tempel bestonden binnen te gaen, om de selue met eerlijcke schoone gauen ende geschencken te vereeren, so hebben si, na haer out hercomen hoochmoet ons den inganc verstopt ende niet toe ghelaten, hoe wel si onslieder macht niet gelijc en waren, die wy alle menscen tot vrede ende goetwillicheyt hebben, ende gebruycken.

87

Ende nv wy ymmers haer openbaer viantscap die si tegen ons gebruycken, voor oogen stellen, so zijn si die, die haer so stoutelijc stellen, als die, die onder alle volcken tegen haren Coninc ende Weldader hen oprechten doruen, ende niet behoorlijcx noch rechts lijden en willen.

88

Waer by, wy aenmerckende haer dwaesheyt ende onuerstant, ende met victorie in Egipten aencomende, so zijn wy (soot betaemt) met alder redelijcheyt ende vrientlijcheyt alle volcken gemoet.

89

Maer doen wy hen bewijsen wilden, dat wy alle quaden vergheten hadden, ende haer out verbont ende ontallijc veel saken die hen van weghen haerder eenuoudicheydt betrout, in wille waren te vernieuwen, henlieden oock der Priesteren ghemeynsaemheydt deelachtich te maken,^† ende haer met alle borgherlijcke gherechticheden der stadt Alexandria te begauen,

† 3.Mach. e.66

90

Soo hebben si hen der contrarie ghehouden, ende wt aengheboren schalcheyt alle eerbaerheyt ontseyt.

91

Ende als si voort en voort tot schalcheyt ende ercheyt genatureert zijn, en hebben si niet alleen de borgerlijcke policie ende ordonancie versmaet ende oneerlijc gehouden, maer met woorden ende wercken, die ooc gelastert ende gescheynt, die onder hen (dier doch seer weynich) tot ons genegen ende gonstich zijn.

92

⁺ Op sulcx, wy wt onfalijcker bewijsinge onderwesen zijnde, dat si ons in alder manieren wederspannich zijn, ende ons mits dien niet anders en versien, dan so haest alsser een oproer ende muyterie opstaet, dat wi hen van achter tot vianden ende verraders hebben sullen.

+ I vers 92

93

Waer by wy beuolen hebben, dat met de kennisse van desen brief, terstont alle Ioden sullen geteeckent worden, met haere wijuen ende kinderen, ende met versmaetheydt (met alle het gene dat si hebben) in een ijseren keten wel bewaert, hier tot ons gesonden, ende schandelijc (alsoo den wederwillighen ende wederspannigen toebehoort) ghedoot worden.

94

Want als die al te samen op eenen tijt gestraft werden, so achten wy dat onse stadt sal voort aen in goeden vrede ende ruste moghen bestaen.

95

Ende so wie eenen Iode vanden ouden tot op de ionge knechtkens ende suygende [kinderen] beschermt, die sal ongenadelijc, met sinen gheheelen huysghesin ghestraft werden.

96

Maer wie datse aenbrengt die sal voor zijn belooninge van des afuallenden ende gestraften goeden geloont werden,

97

Daer en bouen ooc van des Conincx schatcamer twee duysent dragmen siluers ontfangen, ende vrij gelaten werden.

98

Voort, waermen een Stadt oft vlecke, daer in een oft meer Ioden verborgen worden, beuonde, so sal de selue sonder middel totten gronde afgebroken ende verbrant werden, op dat niemant meer daer en woone, ende voor alle menscen onnut ende onbewoonlijc tot eewigen tijden wtgeroeyt werden.

99

So veel hout de Copie des briefs in, die de Coninc gesonden heeft.

100

Doen nv sulck Mandaet openbaerlijc opghebroken ende gelesen wert, so isser een ghemeyn welleuen met alderley vruecht ende blijscap onder den volcke gehouden, om dat de viantscap des Conincx van ouden tijden henlieden quaetwillich, als nv kenlijc geworden ende wtgebroken was.

101

Maer de Ioden hebben van desen een onophoudelijcke smerte, trueren ende weenen ontfangen, als de ghene die haer herte met benautheyt ontsteken, haer onuerhoets verderuen ende wtroeyen voorseyde.

102

Daer en was geen gelegentheyt, geen stadt, geen lant, noch geen straten die niet met weenen ende clagelijc geschrey, van harent wegen veruult en waren.

103

Want also grouwelijc ende onbermhertichlijc worden si teenenmael vanden Prouoosten ende Hangmans alle te samen wt der Stadt wtgedreuen ende wtgestooten, dat hen ooc sommige haerder tegenpartijers, aensiende haren iammerlijcken marter, haerder ontfermden, ende in de ouerdenckinge des ongestadigen staets des menschelijcken leuens haer onsalige verdrijuinghe oock met hen beweenden.

[p. 176r]

104

⁺ Ten voorsten ginc een schare der ouden, die van ouderdom haer hooft ende aensicht grijs was.

+ K vers 104

105

Die werden doen sy wt swacheyt ende traecheyt der cromme voeten niet wel gaen en mochten, door de knechten ouerdreuen, ende met ghewelt tot loopen gedwongen.

106

Daer na de ionge gehoude vrouwen, die haer nieuwelijcx inden houwelijcken leuen verbonden ende begheuen hadden.

107

Die moesten voor vruecht truericheyt hebben, ende haer bloot hayr vlechten, die si met welrieckende salue bestreken, met asscen ende stof bestroyen:

108

Die sijn openbaerlijc gebonden wtgeuoert, ende hebben also voor vruecht ende bruylofts liedekens, clagen ende iammerlijc geschrey, eenparich aengeheuen, als die, die vanden Heydenen bespot ende benaut moesten werden.

109

So sy nv also openbaerlijc gebonden waren, zijn si met gewelt in de Schepen gesleypt.

110

Desgelijcken zijn haer mannen ende ander iongelingen, in de stede der crantsen, kempen seelen om den hals gebonden, die hebben also haren bruylofts dach niet met lust ende vieren oft met tijtcorten (alst dan behoorlijc is) maer in clage ende elenden haer leuen versleten, als die, die den doot voor oogen teghenwoordich hadden.

111

Sy en werden voorwaer niet anders geleyt dan somen de onredelijcke dieren ende dat vee plach te leyden, gheuanghen met ijseren banden.

112

Sommige waren metten halse aen de scheep riemen geknoopt, ende sommige beneden om de beenen met ijseren voetringen vast gemaect, ende bouen ouer met dicken berderen bedect, waer mede si alom verduystert, des dachschijnsels berooft, ende altijt haer leuen (so lange de scipuaert duerde) van haerder vianden wege, in perijckel des doots staen moesten.

113

Ende doen si dat water ouer geuaren, ende tot Alexandria (nae des Conincx beuel) ghebracht werden, so heeft de Coninc beschict dat si op dat groote loopvelt ten naesten voor de stadt bleuen ligghende, op dat si aldaer vanden genen die daer voorby gingen ende inde stadt trocken, ooc vanden genen die ter stadt wt op dat lant reysden (waer toe dese plaetse vast ghelegen) bespot werden,

114

Ende dat si also zijns volcx toeganc ende bewooninge, Ia ooc der stadt mueren ende herbergen berooft, onder den blauwen Hemel gelaten werden.

115

⁺ Als nv dit alle geschiet is, so heeft de Coninc vernomen dat sommige Ioden, die inder stadt zijn heymelijck wter stadt tot hen wtgegaen, ende haers broeders ellende ende iammerlijckheyt dickmaels beweenden,

+ L vers 115

116

Doen is hy ouerseer vertoornt, ende heeft geboden, datmen de selue als ooc de ander ghelijcke straffe sonder versoeten aendoen soude:

117

Heeft ooc beuolen, dat alle geslachten met namen aengegeuen ende geteekent souden worden:

118

Want hy des van wille is, dat hijt by corts wtghegaen ende voornoemde straffe niet en wil laten blijuen:

119

Maer hy wilse al beter strecken, ende met eender straffe ende pijne alle op eenen dach verdoen ende wtroeyen.

120

Waer by dan dattet met bitterheyt ende snelder haesten, lancduerende, hoochmoediger bescrijuinge van smorgens totten onderganc der Sonnen,^* binnen veertich dagen geschiet is.

* 3.Mac. v.218

121

In welcken tijt de Coninc seer vrolijc, veel weerschappen ende maeltijden in allen Afgoden huysen (in zijnder herten wijdt vander waerheyt aftredende) opgerecht heeft,

122

Daer mede door sinen snooden mont,^* de stomme beelden, die noch spreken noch helpen en mogen,^† louende, ende tegen den grootsten God, dat niet en betaemt, sprekende.

* Psal. 115.a.5. 135.c.16. Danie. 5.e.23.

† Danie. 5.a.5 2.Hest. 3.b.8.

123

Nae dien hebben de Scrijuers den Coninc voorgehouden, dat van wegen der ontallijcker menichte der Ioden geen eygentlijcke aenteekeninghe ende beschrijuinge en heeft mogen geschien, het sy ooc den Lantvoochden in Egipten sulcx te doen onmoghelijck, waer by dat haerder noch veel ouer al int lant waren, sommige in hare huysingen: Ende sommige inde heylige stadt besloten.

124

Den genen heeft de Coninc (als waren si met gauen gecorrumpeert ende verblint) swaerlijc gedreycht, so dat si hen inde vlucht begeuen hebben.

125

Euen wel quamt daer toe, dat hy opentlijck ende claerlijck onderwesen ende hem betoont wert, doen si hem de dingen eygentlijc voorhielden, ende dat hen tot sulcx papier, penne, ende inct (dat si daer toe gebruycten) ontbroken hadde.

126

Ende dat was een werck der onuerwinnelijcker voorsienicheydt Godts vanden Hemel, die de Ioden holp ende bystont.

127

⁺ Na dien heeft de Coninc met grouweliken thoorn ende onweerdicheit verbittert zijnde, Hermonem, die de Elefanten bewaerde, geroepen, heeft hem beuolen dat hy opten nauolghenden dach de Elephanten, der welcker by vijf hondert waren, met veel welbereyden wierooc,^* ende enckelen wijn drencken soude, ende als si also moedich ende grimmich sullen zijn door dat oueruloedich drincken, dat hyse als dan om de Ioden te dooden voortbrenghen soude.

+ M vers 127

* 1.Ma. 6.d.34

128

Ende na dien dat de Coninc dit beuolen heeft, so is hi wederom tot dat goede cier maken gekeert, tot hen vergaderende, aldermeest sine vrienden ende Amptlieden, die hy wiste den Ioden viant ende hatich te zijn.

129

Ende Hermon de mercstelder ouer de Elifanten heeft zijn beuel neerstich ende ordentlijck volbracht.

130

Daer en bouen zijn de Dienaers aenden auont wt ghegaen, om de handen der ellendiger te binden, ende anders datter te doen was, te beschicken:

131

Want si niet anders en meynden, oft si en souden den volgenden dach de doot moeten lijden.

132

Als nv de Ioden by alle Heydenen gheheel troosteloos, ende van alle hulpe, beschut, ende bescherminghe berooft gesien worden, om des wille dat si alom met banden ende angst omringt ende verdruct waren,

133

Soo hebben sy alle met onophoudelijcker stemmen, ende met weenen, den Almachtighen HEERE, den ghewelthebber ende HEERE alder macht ende alder ghewelt, haren bermhertighen Godt ende vader aengeroepen,

134

Ende ghebeden, dat hy desen schandelijcken ende oneerbaren raetslach afkeeren,

[p. 176v]

ende hen door een heerlijcke verschijninghe voor de doot (die nv tegenwoordich voor oogen was) wilde verlossen ende behoeden.

135

^* Dit haer neerstelijc ende doordringende ghebet is inden Hemel op geclommen.

* Ecclesi. 21.a.6

136

Maer doen Hermon de grouwelike Elefanten met oueruloedigen wijn ende wierooc versadichde, so heeft hi hem des morgens vroech op gemaect, ende is totten Coninc te houe gecomen, hem voor den Coninc vertoonende, ende te kennen geuende.

137

⁺ Maer de gene die van alle tijden voort, alle goet, dach ende nacht beschict ende ingeeft, die ooc zijn genade ende gonste vertoont dien hy wil,^* die heeft den Coninc eenen slaep in gesonden, ende de werckinge des HEEren heeft hem soo soet ende vast doen slapen, dat hem ooc dicmael zijn quaet voornemen misraect is, ende dat hem zijn onafkeerlijcke gedachten ende opstellen grootelijc gefaelgeert hebben.

+ N vers 137

* 1.Reg. 26.b.7

138

Maer de Ioden, doen si de bestelde vre ouerleeft hadden, so loofden si God haren HEEre, ende baden namaels dat hy zijn grootmachtich ghewelt zijnder cracht ende macht voor de hoochmoedige ende stoute Heydenen wilde openbaren.

139

Doent nv ontrent half vre thien was, als de Wachtmeester sach dat de genoode daer waren, so is hi henen gegaen, ende heeft den Coninc ghestooten, ende nauwelijc connen wecken, heeft hem doen voorgehouden, dat den tijt des maeltijts schier henen sy.

140

Also nv dese van sulcke dingen sprac, heuet de Coninc ouerleyt ende gedacht, is haestelijc totter maeltijt ghegaen, hiet de gasten die totter maeltijt gecomen waren, by hem sitten.

141

Doen dat geschiede, so vermaende hy de gasten, dat si dien dach met alder vrolijcheyt ende lust souden verslijten.

142

Mer doen hem de maeltijt te seer lancduerich wesen wilde, so riep de Coninc Hermonem, die de Elefanten bewaert, ende vraechde hem spijtelijc, waerom doch de Ioden desen dach van heden leuendich gelaten zijn?

143

Maer doen Hermon den Coninc voor hielt, dat hy na des Conincx beuel den seluen nacht (des hem ooc de heymelijcste dienaers des Conincx getuychenisse gauen) neersticheyt gedaen hadde, so heeft de Coninck (die in wreetheyt Phalarim te bouen ginc) gesproken:

144

Des hebben si den slaep van heden te dancken, mer des niet te minder sult ghi opten dach van morgen, sonder vertrec (als voor beuolen) de Eliphanten tot verderuen der scalcachtiger Ioden bereyden ende toemaken.

145

Na dat nv de Coninc dit gesproken hadde, so heeft sulcke reden alle de gene die daer tegenwoordich waren behaecht, ende doen zijt gelooft hebben, so zijn si een yegelic thuys gegaen met vruechden.

146

^† Maer des seluen nachts lagen si sonder slapen, op dat si ten vollen de pijne ende het verdrucken der ellendiger Ioden bedencken mochten.

† Mich. 2.a.1.

147

⁺ Met dien nv de haen craeyde, soo heeft Hermon vroech voor den dage der Elefanten al scoon bereyt, ende wachte also in de grote sale:

+ O vers 147

148

Maer dat ander volc dat inder stat tot dat ontfermhertich gaepspel vergaderde, wachte neerstich opten morgenstont.

149

De Ioden waren voorwaer in haerder herten geheel beuangen ende benaut, storten ooc een weenende ghebet met clagelijcken sanc, haer handen opheffende inden Hemel, baden den groten God, dat hy hen wederom een haestige hulpe bewijsen wilde.

150

Als nv de Sonne noch niet op gegaen en was, ende de Coninc zijn vrienden ontfinc, doen stont Hermon ende riep datmen opstonde ende wt trocke, daer mede bewijsende dattet des Conincx begeeren ende wille was.

151

Ende doen de Coninc sulcx hoorde ende vernam, soo verschricte hy, ende verbaesde vanden ongeordineerden wttrecken (want hy heel vergeten had wat hy te voren hadde beuolen) ende vraechde haer wat de sake ware, ende hoe zijt soo haest voleynt hadden.

152

^* Dat was voorwaer een werckinge Gods, die alle dinc verheert, die hem dier dingen die hy voormaels voorgenomen ende opgestelt had,^† de vergetelijcheyt in gaf.

* Prou. 21.a.1. 2.Hest. 4.b.5

† Deut. 28.c.28.

153

Maer Hermon ende alle gunders des Conincx, toonden hem de dieren ende dat heyr des crijchs ordinancie, ende seyden:

154

Het is alle, O heer Coninc, volgende uwen aenslach ende voornemen bereyt.

155

Maer de Coninc wert van dese reden bouen maten toornich, (^† Want de godlijcke voorsichticheit heeft alle sinen aenslach verstroyt ende tot niet ghemaect) ende sachse met dreygende grammoedich aensicht aen, ende sprack:

† Iob. 5.b.12.

156

Alsoo veel vaders oft soons sonen als hier tegenwoordich zijn, hebben dese grouwelijcke dieren een oueruloedige spijse toebereyt, in stede der onschuldiger Ioden, die aen my ende mijnen vooruaderen vaste trouwe ende ghelooue gehouden hebben, seyde daer mede tot Hermon:

157

Ende oft [al scoon] niet anders en ware, dan dat ghi by hen opgeuoet zijt, ende gewoont hebt, so en soudy doch haers leuens niet beroouen.

158

⁺ Doen nv Hermon dese onuerhoede ende vreeselijcke dreyginge des Conincx verstaen heeft, so is hy van aensichte ende wesen verschrict.

+ P vers 158

159

Des schaemden hen ooc alle vrienden ende raetsgenooten des Conincx, ende hadden des rouwe, ende lieten also dat vergadert volc een yegelijc weder tot sinen arbeyt ende hanteringe gaen.

160

Doen de Ioden sulcx hebben gehoort, so hebben si den heerlijcken God ende HEERE,^* den Coninck alder Coninghen ghelooft, dat hy haer soo ghenadichlijck hulpe bewesen heeft.

* Apoc. 19.c.16. 1.Tim. 6.c.15. Apoc. 17.c.14

161

Ende de Coninc bereyde na ouder ghewoonten wederom een maeltijt toe, ende dede de voorgenoemde (op dat si met hen souden verhuegen) daer toe nooden.

162

Mer hy riep den Hermon, ende sprac dreygende tot hem:

163

Ghy ongheluckige mensche, hoe dick meyndy moetmen v de dinghen beuelen?

164

Nv bereyt noch de Elifanten op morghen, om de Ioden te verderuen.

165

Maer de vrienden ende magen die by hem ter tafel saten, hadden een verwonderen van het wanckelbaer ende onghestadich herte, ende spraken:

166

Hoe langhe wildy O Coninck, ons als onuerstandighe ende sotten versoecken?

167

Ghy hebt nv driemael beuolen ende geboden, datmen de Ioden soude dooden, ende dan verandert ghy dat ghene weder, dat te voren

[p. 177r]

van v aenghesien ende bekent is, waerom dan van des beyde de geheele stadt oproerich, ende vol oploops is:

168

Want si sorcht dat si mocht geplondert, ende geheel bestormt worden.

169

De tyrannige Coninc vol onuerstants en achte in zijnder herten niet, dat hi sulc voornemen ouer de Ioden so dicmael verkeert ende verandert had [swoer] een oneerbaer sweeren, dat hyse sonder vertreck aen de knien te samen gebonden, den dieren aen de voeten hangen, ende haer also verderuen wilde.

170

Bouen dien so wilde hy hem tegen dat Iootsche Lant met een heyrcracht wapenen, ende haer oueruallen met vier ende wapen.

171

Snellijc totten gronde verderuen ende verstroyen, ende den Tempel^* in welcke si hem niet laten en wilden, met vier verbranden.

* 3.Mach. a.17

172

Doen zijn sine vrienden met vruechden opgestaen ende afgescheyden, ende zijn magen met trouwe.

173

Also hebben si dat heyr ende Crijchsvolc op de alder gelegentste plaetse der stadt, teender wacht bestelt ende geordineert.

174

⁺ Ende de meester der Elifanten leyde de dieren aen dat grouwelijc werck, die met welrieckende drancken met wierooc gemengt, al scoon, grouwelijc ende grimmich gemaect waren,

+ Q vers 174

175

Ia die leyde hy vroech metten daghe op de monsterplaetse ende peerde Ree die vol volcx was.

176

Na dien is hy ten houe totten Coninc gegaen, om hem tot het gene, dat voorhanden was, te vermanen.

177

Also is de Coninc (die in zijnder godlooser herten vol grouwelijcke gramscap was) met den dieren ende alle last opgeresen, met onrechter herten ende oogen, om de sware ende ellendige verderffenisse der Ioden te sien.

178

Ende doen de Ioden dat stof der Elephanten die ter stadt poorten wt gingen, desghelijcken dat na dringen der heyrscharen, ende des geheelen volcx sagen, ooc dat groot getuymel ende ratelen hoorden, soo mercten si wel dat dit henlieden haren laetsten henen vaert bediede, ende dat verdrietelijc wachten ten eynde comen wilde.

179

Doen hebben si hen tot ontferminge ende clagen gekeert, hebben malcanderen teender gedachtenisse gecust, malcanderen omuangen, de vaders den sonen, de moeders haer dochteren aen den hals geuallen.

180

Sommige hadden de nieuwe gheboren kinderen aen haer borsten, gauen hen de laetste melck te suyghen,

181

Maer die voormaels de Hemelsche hulpe ende bystant (hen van Godt geschiet ouerleyden) vielen met malcanderen ter Aerden, trocken de kinderen vanden borsten, schreyden ouer luyt, baden den HEEre alder dingen, dat hy hem haerder (die nv ter doot beschanst waren) met eender eerlijcke verschijninghe ontfermen wilde,

182

Ende Eleasarus een voornamelijck wt hen, wt Priesterliken geslachte, die nv tot een eerlijc goet ouderdom gecomen ende wel bedaecht was, ende ooc met alle duechden eens heyligen leuens verciert, die keerde de eerbare die by hem stonden, den heyligen God aen te roepen, ende badt aldus:

183

O ghy groot^† geweldich Coninc, Alderhoochste Almachtige God, ghy die in uwer bermherticheyt alle scheppingen regeert, siet op den sade Abrahams, op de kinderen des geheylichsten Iacobs,^* op v erfdeel, te weten dijn heylich volc, dat als een vreemdelinc, in een vreemt Lant onredelijck verdaen ende verdoruen wort.

† Ecclesi. 1.b.7.

* Deut. 32.a.9.

184

^* O Vader, ghi hebt Pharao voortijden Coninck in Egipten, die eenen oueruloet der waghenen hadde, ende in hoochmoet verheuen was, met zijn vermetende tonge, hooueerdige stoute woorden dreef, tsamen met zijn stout crijchsheyr (hier mede dat licht dijner ghenaden den volcke Israels bewijsende) inde diepte der rooder zee versoncken.

* Exod. 14.f.28

185

^+* Ghy hebt oock Senacherib den stouten hoochmoedigen Coninc der Assyriers, die hem zijns groots ontallijcken volcx ende der grooter macht vertrooste, doen hy al schoon dat Landt metten sweerde in nam, ende hem tegen de heylige stadt verhief, met zijnder vermeteliker tongen tegen v O HEEre stoutelijc pochte, geheel gebroken, om veel volcken v macht opentlijck te bewijsen.

+ R vers 185

* Esaie. 37.f.36 4.Re. 19.g.35 2.Ma. 15.d.22

186

Ghy hebt tot Babilonien,^* de drie gesellen die hen seluen int vier (om dat si de ydele goden niet dienen en souden) gewillichlijc begauen (onuerhindert ende haer hayr ongesengt) behouden ende verlost.

* Dani. 3.e.92.

187

Ouermidts dat ghy den gloeyenden ouen, coel als eenen dauwe gemaect,^* ende de vlamme teghen haren vianden ghewaeyt hebt.

* Danie. 3.d.22.

188

^† Ghy hebt Daniel die wt nijdt inden Leeuwen put der dieren tot aes gheworpen was, fraey ende gesont weder aent licht laten comen.

† Dan. 6.d.21

189

^* Vader, ghy hebt Ionam die inden buyck des Waluischs versoncken was onuerseert sinen vrienden weder getoont.

* Ione. 2.a.1.b.10.

190

Ende daerom O Vader en versuymt v niet, ghi bermhertige ende een beschermer van alle de uwe, vertoont v snellijc v volc Israels, dat nv vanden onreynen schandelijcken volcke der Heydenen benaut ende verongelijct is,

191

Ende oft ymmers ons leuen voor v des wandels haluen, oneerbaer ende godtloos is, so verlost ons doch op dit mael vander vianden gewelt, ende doot ons ghy O HEEre, met eender doot die v behaecht, op dat de ydele hen niet en beroemen ende verblijden dat si uwe beminde verdoruen hebben, ende segghen:

192

Ey haer God en heeft hen niet geholpen.

193

Ende daerom ghy O eewighe God, ghy die alle ghewelt hebt ende alle macht, siet daer ghenadichlijc op, ende ontfermt v onser, wy die ghelijc als de verraders door het vermeten ghewelt der godlooser (die ons tegen recht ons leuen aenghetast hebben) ghemartert werden.

194

Het sullen ooc O eerweerdige HEEre, de Heydenen van uwer ouerwinnelike stercte heden hen verwonderen, als sy v macht (die ghy int beschermen des gheslachts Iacobs bewijsen sult) naectelijck bekennen sullen.

195

Het bidden v heden alle ionge kinderen, ende ooc haer Ouders met tranen, dat heden kennelijc worde den Heydenen, dat ghy met ons zijt O HEEre, ende dat ghy v aensicht niet van ons af en keert, mer so ghy selue^* belooft, haer ooc inder vianden Lant niet versmaet en hebt,

* Deut. 4.d.29 30.a.3.

[p. 177v]

alsoo voluoert O HEERE.

196

⁺ Als nv Eleasarus zijn gebet voleynt had, so troc de Coninc metten dieren ende alle het heyr na de peerde Ree toe.

+ S vers 196

197

Doen saghen de Ioden ten Hemel, ende hadden alsulcken groot geschrey, dat alle byliggende plaetsen ende Wooningen selue metten geheelen heyre verluyden, ende een claech redene voerden.

198

Doen ontdecte den hoochgeloofden Almachtighen ende warachtighen Godt zijn heylich aensicht, ontsloot de Poorte des Hemels, van daer clommen af twee lichten, schijnende (verschrickelijc aen te sien)^* Engelen als menschen (sonder alleen de Ioden) onuersiens.

* 2.Mac. 3.d.25 10.e.29. 11.b.8

199

Die stelden hen tegen de heyrcracht der Vianden, maectent vol verschrickens ende vreesen, bonden hen met ontbintlijcke voetbanden.

200

Waer by dan des Conincx lichaem wt grooter vreesen beefde, so dat hy des grouwelijcken ende vermetelijcken gramscaps ende voornemens vergat.

201

^† Ende de Engelen keerden de dieren tegen de ghewapende heyrscharen, die vertraden ende dooden si.

† Danie. 3.d.22.

202

^† Also is des Conincx grouwelijcken toorn in bermherticheydt verandert, soo dat hy begoste te beweenen, dat hy te voren tegen de Ioden ghedacht ende voorgenomen had:

† Prou. 16.a.7.

203

Want als hy dat ghemeyn claech gheschrey ghehoort heeft, ende dat tegenwoordich ende versekert verderuen der zijnder mercte, soo heeft hy met weenen zijn vrienden gedreycht ende ghesproken:

204

Ghi misbruyct v des Conincx, ende ghy hebt in wreetheydt de Tyrannen te bouen gegaen, ende ghi onderstaet v, my uwen weldader niet alleen vanden Vorstendom, maer ooc vanden leuen te brengen, als ghy sulcke practijcke (die ooc den Rijcke tegen is) aenrechtet.

205

Ende met dien vraechde hi haer: Wie heeft die, die ons geweldich gheweest zijn, ende in trouwe de stercten der Landen in gehadt ende geregeert hebben, eenen yegelijcken tonrechte van sinen huyse gedreuen ende al hier ghebracht?

206

Wie heeft ooc die, die vanden beginne aen tegen ons met goetwillicheyt ende trouwe alle volcken zijn te bouen gegaen, ende dicmael de alder perijckelooste perijckelen onder alle menscen geleden hebben, in alsulcke onbehoorlijcke pijne ende straffe gheworpen?

207

Ontbint ontbint de onbehoorlijcke banden, ende laetse weder totten haren trecken met vreden, ende hout vande voorgaende saken op.

208

⁺ Latet los ende ontbint de kinderen des Almachtigen Gods die inden Hemel is, die van onsen voorouders aen onsen staet ende sake geluckichlijck ende wel gheregeert heeft.

+ T vers 208

209

Doen hy dat ghesproken had, stonden de Ioden los, loofden met dancsegginge Godt haren Salichmaker ende Verlosser, als die, die de doot nieuwelijcx ontloopen waren.

210

Na dien trock de Coninc weder inde stadt, riep tot hem den Rentmeester, geboot hem dat hy wijn ende alle dat nootsakelijck behoort tot een goede maeltijt om goet cier te maken, bereyden soude, ende de Ioden seuen daghen feesteren:

211

Achtet voor behoorlijck te zijn, dat sy in de stede, daer si hen des steruens geheel versien hadden, blijschap ende vruecht daer tegen ontfangen souden, ende met vruechden den dach haerder verlossinghe begaen.

212

Also hebben die, die te voren veracht ende versmaet zijn gheweest, ende de doot na, ia also veel als inde doot, voor clagelijcke truericheyt, in een blijdelijcke ende salige maeltijt hen vermaect, zijn vergadert ende hebben de steden ende plaetsen die hen tot begraefnissen te voren getoont waren, onder malcanderen Tenten wijse met vruechden wtgedeylt, alle suchten hebben si wechgeleyt:

213

Haer gesange (dat si in haerder vaderen Lant gebruycten) voorgenomen, daer mede haren God haren Salichmaker ende Wonderdoender gelooft, hebben hen van allen trueren ende droefheit ontslagen, eenen^† dans tot een teecken der blijschappen toeghemaect.

† Psal. 30.b.12

214

Desgelijcken heeft oock de Coninc een groote gasterije ende maeltijt ghehouden, ende alleman daer toe genoot, bekende hem gestadich voor God inden Hemel, ende loofde God vierichlijc, dat hy hem so onuersiens tegen zijn meyninge weerhouden had.

215

⁺ Het hebben ooc de ghene die voormaels de Ioden voor een spijse der vogelen ende voor geheel verloren achteden, haer met vruechden inden Ban gestelt hadden, des berou ghecregen ende hen geschaemt, zijn door den onuersienlijcken vierigen toorn oneerlijc verdaen.

+ V vers 215

216

Ende de Ioden (soo voorseyt is) hebben alsulck reyen, metter blijder maeltijt, met dancseggingen ende lofsangen verteert, hebben daerom een ghemeyn recht op gestelt in alle haer wooningen tot eewigen tijden, den voornoemden dach in blijscap te lijden, ende dat niet van het brassen oft suypen, maer van weghen des salicheyts ende der hulpen, als hen haren God bewesen heeft.

217

Voort, als dat si dit vrolijc ende hoochtijtlijcke Feeste voleynt hebben, so zijn si totten Coninc gegaen, ende oorlof begeert om in haer vaderlant weder te trecken.

218

Sy haddent^* ymmers bescreuen vanden vijfentwintichsten dach des maents Pachon, tot op den vierden Abib, by de veertich dagen.

* 3.Mac. l.120.

219

Ende haer verderuinge ende verdoen was vanden vijfsten Abib, het welc op den seuensten gestelt ende voorgenomen was, drie dagen lanc, in welcke Godt de ouerste vorst zijn bermherticheyt heerlijck vertoonde, ende haer sonder hindernisse verloste.

220

Middelder tijt aten si ende waren vrolijc, ende wat hen van nooden was, dat wert hen vanden Coninc gegeuen ende toegedient, tot op den veerthiensten dach, inden welcken sy tsamen sprake hielden van haerder verlossinge.

221

De Coninc heeft hen ooc ghelooft ende geuoordert, daer mede dat hy hen desen brief afscheyt oft geleyts brief schreef tot alle Lantvoochden ende Hooftlieden in alle steden, welcken brief grootmoedich ende vierich gestelt was, op dese nauolgende meyninge ende forme.

222

⁺ De Coninc Ptolomeus Philopater, wenschet alle Ouerste ende Voornaemste in Egipten, ende alle voornaemste Officiers, vruecht ende ghesontheyt.

+ X vers 222

223

Wy ende onse sonen zijn gesont

[p. 178r]

ende fraey, door den grooten Godt, die alle onsen handel, na alle onsen wille ende wensch geluckelijc wt voert.

224

Voort soo weet, dat sommige ongetrouwe mijnder vrienden, ons dicmaels aengecomen zijn, ende ons dicmael veroorsaect hebben, dat wy alle Ioden die alom in mijn Conincrijc geseten zijn, tsamen soude smeden,

225

Ende met eender nieuwer straffe der onghehoorsaemheyt straffen, waer by si voor gauen, onse saken en souden (waer sulcx niet en geschiede) tot gheenen rechten vredelijcken stant comen, en hadden alsoo noch vrede noch ruste, tot dat haer viantscap (waer mede si den genen tegen ons verclaechden) eenen voortganc creech.

226

Die hebben si also, niet anders dan eygen Lieden, Ia als verraders ghepijnicht, ende haer sonder alle onderscheyt oft bekentlijc verlof, haer te dooden onderwonden, ende hebben hier in meer tyrannischen ordeel (dan die Scyteen plaghen) ouer haer laten gaen.

227

Van welcx weghen ick hen neerstelijc gedreycht, ende wt genaden (also wi dan tegen alle de werelt weldadich ende saechtmoedich zijn) haer des leuens behouden hebbe.

228

Ende als wy den Hemelschen Godt, die de Ioden bystandich is geweest, bekenden, dat hy gelijc als een vader voor zijn kint gestreden, oock aensiende haer vaste vrientscap ende goetwillige onderdanicheyt, daer mede si ons ende onse voorouderen geeert hebben,

229

So hebben wy hen alle (na gelegentheyt der saken) in behoorlijcker wijse weder vrij gelaten, ende hebben ghemaect, dat een yegelijc weder totten sinen trecken mach, ende dat hem op geen plaetse daer hi woont, leedt en geschie, ooc van eeniger voorleden saken wegen versmaet werden soude.

230

Want ghy sult weten^* ist dat wy hen eenich quaet tegen recht zijn toevoegende oft hen in eenigerley wijse beswaren, dat wy niet eenen mensche, maer Godt selue die [ouer] al gewelt heeft, ons tot eenen ongeuoechlijcken viant (wiens wrake wy geens weechs ontgaen noch ontuliegen en mogen) voortaen hebben sullen. God spare v ghesont.

* Ierem. 30.c.16 Sacha. 2.b.8.

231

⁺ Als si nv desen Epistel hebben ontfangen, so en hebben si dien niet van stonden aen in den aftoch der Ioden geopent, maer hebben den Coninck ghebeden, dat hy hen gonne dat si de Ioden die den heyligen Godt moetwillichlijc ende ongedwongen hebben,^* verlaten, ende van zijn wet af getreden waren, straffen mogen:

+ y vers 231

* 3.Mach. f.67

232

Want wel te vermoeden is, dat de ghene, die de godtlijcke wet alleen om des buycx wille ouer ghetreden hebben, aen den Coninck nemmermeer ghetrouwe, ooc zijn gheboden nemmermeer ghehoorsaem zijn en souden.

233

Als nv de Coninc eyghentlijc beuant ende mercte, dat si hem de waerheydt voor gauen, heeft hy hen ghelooft, ende hen van dien dingen wegen (als bouen verclaert) ten vollen gewelt ouer ghegeuen, dat si alle de ghene, die van de godtlijcke wet afuallich zijn geworden, ouer al door dat gheheel Coninckrijck, sonder medelijden oft bermherticheyt teghen des Conincx voor wtghegaen Mandaet dooden souden, na breeder beuel oft na vraghen des Conincx.

234

Op dit hebben si den Coninck (soot betaemt) ghelooft ende gedanct, desgelijcken haer Priesters met al de gemeynte, Halleluia, dat is Godt lof ghesongen, ende zijn also met vruechden wech ghereyst.

235

Ende op den wech straften si alle de gene die haer veronreynicht hadden onder hen, ende nae veel scanden die si hen aen deden, so dooden sise, also, dat si op eenen dach meer dan drie hondert mannen (die teghen de Wet ghehandelt hadden) dooden, hielden blijschap, ende verschouen de quade van hen.

236

Maer die aen Godt tot in de doot vast gehanghen waren, die zijn oock alom salich ende oprecht gebleuen, zijn met welrieckende crantsen op haer hoofden ghecroont, met vruechden ende vrolijck gheluyt, den Godt haerder vaderen, den heyligen behoeder Israels danckende, ter stadt wt getrocken.

237

⁺ Ende na dat si in Ptolomaidem (diemen van wegen der eygenschap der plaetsen Roosen vruchtich noemde) quamen, so warender sommige bestelde zee scepen ende Galeyen op hen seuen daghen wachtende, so hielden si aldaer een seer groote heerlijcke maeltijt, tot eender ghedachtenisse haerder verlossinghe ende wtganck, tot welck hen de Coninck alle nootsakelijckheyt, als eenen yeghelijck tot dat hy thuys quam, behoefde, ghenoech gaf.

+ z vers 237

238

Ende doen si met vreden ende loffelijck dancseggen waren henen gheuaren, soo hebben si (ghelijck als voren) hen aldaer voorghenomen, die ander daghen tot voleyndinghe haerder pelgrimagie met vruechden te vereeren.

239

Waer by dat si een ghedachtnis calumne op gherecht, ende Godt een beloofte gelooft ende beuesticht hebben.

240

Alsoo zijn si onbeswaert, onuerseert, vrij, seker, ende blijdelijck ouer water, ouer lant, wt beuel des Conincx door getrocken, een yeghelijck in zijn eyghendom.

241

Ende hadden voortaen groot gewelt teghen den ghenen die haer haetten.

242

Ende en zijn alsoo van niemant van weghen haerder goeden verstooten oft ouerlasticht geworden, maer hebben alle dinck, vrij, ledich, vander verbanninghe thuys ghebracht.

243

Het hebben oock de ghene die hen yet hadden ontdraghen, met grooter sorgen dat selue weder gheleyt.

244

Ende dit alle heeft ghewracht de Hoochste God, die in haerder verlossinghe groote wonderen ghedaen heeft.

245

Den ghebenedijden Hooch gheloofden Verlosser Israels^* sy Lof ende prijs van nv aen tot inder eewicheyt, Amen.

* Rom. 11.d.36. 1.Pet. 5.b.11.

¶ Eynde der Boecken des Ouden Testaments.