Biekorf. Jaargang 106
(2006)– [tijdschrift] Biekorf–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 369]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
De ‘Acadëmie de Ghistelles’In Biekorf werd in het verleden al verschillende keren aandacht besteed aan de Gistelse kostscholenGa naar voetnoot(1). Vooral de vele krantenadvertenties die Frans Hans, de eerste directeur van de ‘Académie de Ghistelles’ in diverse kranten publieerde, vormden daarvoor de bron. In het kader van onze opzoekingen in allerlei archieven naar de verre voorlopers van het middelbaar onderwijs in Gistel vonden we enkele interessante aanvullingen op de gepubliceerde gegevens.
De man die aan de basis lag van de eerste grote bloeiperiode van het onderwijs in Gistel, was Petrus Joannes Muuls. Hij werd op 28 december 1745 in Eernegem geboren als zoon van Joannes Baptist en Joanna Theresia Mergaert. Zijn vader was een rijke landmeter, die samen met zijn schoonbroers Joannes en Josephus Mergaert in 1780 een grote jeneverstokerij op Hollandse wijze in Eernegem opendeGa naar voetnoot(2). Zoon Petrus Joannes werd op 2 juli 1776 baljuw van de stad en het graafschap Gistel. Onder zijn impuls kwam in 1778 de letterschool van François Eugeen De Coninck in het oude gasthuis tot stand. De onderwijzer, die wegens financiële problemen in 1783 uit Gistel moest vertrekken, hield er, naast zijn onderwijs aan de arme kinderen, ook al een kostschool openGa naar voetnoot(3). In 1787 lag baljuw Muuls eveneens aan de basis van de oprichting van de spinschool in datzelfde gasthuis. Zes vrouwen uit Ingelmunster kwamen er de arme kinderen van Gistel leren spinnen, maar gaven tegelijkertijd ook onderwijsGa naar voetnoot(4). Een jaar later was de baljuw nauw betrokken bij de start van de ‘Académie de Ghistelles’ van kostschoolhouder Frans Hans. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kortstondige roem met François Dominique HansIn mei 1788 verscheen kostschoolhouder François Dominique Hans in Gistel. De man was niet aan zijn proefstuk toe. In 1785 was hij al actief geweest als houder van het Engelsch Pensionnaet in IeperGa naar voetnoot(5). Hans, die blijkbaar een tijdje in het Engelse Wallingford had gewoond, was immers Taelman van de Engelsche Taele voor den dienst der Koninglycke Zeemacht in het Departement van Duynkerke | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 370]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
geweestGa naar voetnoot(6). Zijn vrouw werd door de Gistelse deken Asseman in 1789 de haeresi suspectum. Wellicht was zij van Engelse afkomst en dus anglicaanseGa naar voetnoot(7).
Sinds 4 mei 1790 huurde Hans voor zijn kostschool een huis van baljuw Petrus Joannes Muuls. De huurprijs bedroeg 120 pond grote Vlaamse per jaar, maar voor die prijs kreeg hij een uiterst geschikt gebouw om een pensionaat in onder te brengen. Er was een grote salette, waar ondermeer een schilderien portrait van mijnheer hing en een globe stond. Er was nog een kleine kamer naast dat salon. In dit deel van het gebouw dat als school werd aangeduid, bevonden zich acht lessenaars, twee grote stoelen en een bart voor de schouwe. Er was een refter met vier grote tafels met banken en aende schouw eenen christus. In de accademie van dessein stonden nog een zes stoelen, drie tafels en een lessenaar. De leerlingen konden ook terecht in een bibliotheek met maar liefst 300 boeken. De keuken was voorzien met voldoende eetgerei voor een grote groep kinderen. De kostschoolleerlingen beschikten op de bovenverdieping over een slaapzaal die bestond uit twintig particuliere kamerkens, met telkens een bed, ieder bedde bestaende in matrassen oock 2 sargien in ieder oock elck eene gordiene, tafel, stoel ende elck een tinnen waterpot. Als er meer dan twintig leerlingen ingeschreven werden, dan konden die terecht op de ghemeene camer om er te slapen. Daar bevonden zich nog eens 10 matrassen stroobedden oorcussen met 20 sargien. Natuurlijk was er een aparte slaapkamer voor Hans en zijn vrouw en een kamer voor de dienstmeidGa naar voetnoot(8). Kortom, de kostschoolhouder had alle reden om euforisch te doen over de accommodatie van zijn school. In een krantenadvertentie kort na zijn intrek in deze nieuwe huisvesting maakte hij er dan ook reclame mee.
Pensionaatsdirecteur Hans was wellicht een goed leerkracht, maar duidelijk een minder zorgvuldig econoom. Hij slaagde er niet in om met het inschrijvingsgeld van de leerlingen de school draaiende te houden. De schulden stapelden zich op. Op 9 januari 1792 trok zijn voornaamste schuldeiser, baljuw Muuls, naar het Gistelse stadsmagistraat. Hans had in het voorbije anderhalf jaar nog geen enkel huurgeld voor zijn huis betaald, maar bovendien had hij voor de inrichting van zijn school voor niet minder dan 1418 ponden 19 schellin- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 371]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
gen 4 grote Vlaamse geleend bij Muuls. De baljuw liet alle goederen, die in het huis aanwezig waren, optekenen, en op 10 januari verscheen ook de failliete kostschoolhouder voor de burgemeester en schepenen om te bekennen dat hij inderdaad zijn schulden niet kon vereffenen. Alle goederen in de Académie werden eigendom van Petrus Joannes Muuls en Hans moest beloven af te zien van alle voordere recht van pachte aende ges(eyd)e accademie annexe huijssingenGa naar voetnoot(9).
Het betekende het einde voor de ambitieuze Gistelse plannen van Frans Hans. Wel bleef de man ook later nog in andere steden en dorpen als leerkracht actief. In 1802 leidde hij een school in Ieper, die bij decreet van 2 oktober 1802 tot école secondaire werd verheven. Wegens gebrek aan leerlingen moest Hans al na enkele maanden die instelling verlaten. Later gaf hij nog les in het pensionaat van Rooigem, vanaf 1809 in de kostschool van Deinze en eind 1810 in een gelijkaardige instelling in Wakken, waarna het spoor van François Dominique Hans dood liep. In elk geval kwam zijn naam niet meer voor in de lijsten van West-Vlaams onderwijspersoneel omstreeks 1815Ga naar voetnoot(10). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Het pensionaat onder Pierre ThiriotOp 8 maart 1792 maakte de Gistelse baljuw Petrus Joannes Muuls in een krantenadvertentie bekend dat François Dominique Hans de instelling had verlaten. Wijselijk verzweeg hij de reden van zijn vertrek uit de school. Maar Muuls, die nu met een volledig uitgerust pensionaat opgescheept zat, wilde dat de Académie verder bleef bestaan. Hij kondigde ook aan dat vanaf 1 januari 1792 de kostschool verder werd gezet door twee Franse Broeders der Christelijke Scholen uit Sint-Omaars. Zij gaven les aan leerlingen van 7 tot 15 jaar en leerden er de kinderen naast de moedertaal ook Frans, Engels en Latijn. Het jaargeld voor kostgangers bedroeg 26 pond grote. Nadat de Franse revolutionairen op 12 juli 1790 de Constitution Civile du Clergé hadden uitgevaardigd, waarbij aan de Franse geestelijkheid de eed van trouw aan de republiek werd opgelegd, waren de priesters die dat weigerden in eigen land niet meer veilig. Hoewel de eigenlijke vervolging van die onbeëdigde geestelijken maar losbarstte in augustus 1792, en pas op dat moment een massale vluchtelingenstroom naar de Oostenrijkse Nederlanden op gang kwam, hadden twee novicen van de Broeders der Christelijke Scholen - | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 372]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
vulgo barbette - de bui zien hangen en waren zij al begin 1792 naar Gistel afgezakt. De twee werden door baljuw Muuls bij de Brugse bisschop aangeprezen en kregen op 9 juni de toelating om de Gistelse jeugd te onderwijzenGa naar voetnoot(11). Hoelang deze Franse broeders in de school werkten, was niet duidelijk.
Het volgende archiefspoor van de school vonden we in 1796. In december van dat jaar werd een volkstelling gehouden. De 22 leerlingen die toen in Gistel op pensionaat zaten, werden vermeld:
We wisten al dat Alexander Rodenbach daar in 1795 op school had gezetenGa naar voetnoot(12). In december 1796 was hij daar blijkbaar niet meer. Wel logeerde zijn oudere broer, Ferdinand Rodenbach (o 3 mei 1783) nog in het pensionaat. Ferdinand, die de grootvader van de beroemde dichter Albrecht was, speelde net als zijn broer een actieve rol tijdens de Belgische revolutie. Nadien werd hij arrondissementscommissaris in Roeselare en Ieper. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 373]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Het gros van de leerlingen was tussen 12 en 18 jaar oud. Eén leerling, die al het tweede jaar op de school zat, was nog maar pas 10 jaar, terwijl bij een andere, die er zijn eerste jaar verbleef, vermeld stond dat hij 25 jaar oud was, hoewel we ons moeten afvragen of dat geen schrijffout was. Tien van de 22 kostschoolgangers verbleven al voor het tweedejaar op de school. Geen enkele was er drie jaar, zodat we mogen aannemen dat het programma over twee leerjaren liep.
Directeur van de school was toen Pierre Thiriot, een dertigjarige man die al zeven jaar in Gistel verbleef en vermoedelijk in 1790 nog door zijn voorganger Hans aanvaard werd. Wellicht was hij die nieuwe leerkracht, waarvan Hans in september 1790 fier meldde dat hij schitterende studies achter de rug had aan de universiteit van Douai, waar hij jarenlang maître de conférence de Physique was geweestGa naar voetnoot(13). Thiriot liet zich bijstaan door een sous maître de l'accademie, de 23-jarige Charles Vermeersch, die pas sinds 1795 in de school actief was. De school telde ook drie domestiquen die vanaf 1794 inwoonden: François (20 jaar oud), Anne (27 jaar oud) en Rosalie (17 jaar oud) Ver EenoogheGa naar voetnoot(14).
Op 14 mei 1789 werd in de municipale raad van Gistel een arrest van het departement van 5 februari besproken over de controle op pensionaten en vrije scholen. De raad meende dat de beste manier om zich van de burgerzin van deze leerkrachten te verzekeren was, om hen de eed van trouw te laten afleggenGa naar voetnoot(15). Al tijdens de eerstvolgende zitting van 24 mei bood Thiriot, maître de pension et instituteur particulier zich aan om die eed te zwerenGa naar voetnoot(16).
Tweede beslissing die men tijdens de zitting van 14 mei nam, was dat de kantonnale commissaris samen met de municipale voorzitter alle vrije scholen zou bezoeken en er een verslag over zou opstellen. Dat resulteerde in een schrijven van de voorzitter van de kantonnale municipaliteit Gistel, Pieter Vandeputte, op 24 juni 1798 aan de departemensoverheid. Hij stelde dat er in zijn gebied maar één dergelijk huis was, gekend onder de aanduiding van Académie. Er was slechts één leerkracht actief, namelijk Pierre Joseph Thiriot. Zijn enige inkomen als lesgever puurde hij uit het kostschoolgeld dat zijn leerlingen hem volgens contract betaalden. Het huis waarin hij schoolhield, was een huurhuis. Vermoedelijk was dat nog altijd het | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 374]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
huis van de familie Muuls. Thiriot onderwees er Frans, Engels, rekenkunde, schrift en andere vakken. Voor de inval van de Fransen telde de instelling zo'n dertig leerlingen. Tijdens de troebelen van de inval in 1794 viel dat aantal terug op zes. Op het moment van de rondvraag werd de kostschool bevolkt door 23 jongens. Van een jaarlijkse sluiting van de instelling was geen sprake. En, voegde de voorzitter er ongevraagd ter attentie van de Franse bezetters aan toe, wij vestigen er jullie aandacht op dat de leerkracht Fransman is en hier een goede reputatie genietGa naar voetnoot(17). Tot hiertoe was dat het allerlaatste spoor dat we van dat eens zo befaamde jongenspensionaat in Gistel vonden.
Toen op 13 juni 1800 de kantonale municipaliteit Gistel werd afgeschaft en alle dorpen in het kanton onafhankelijke gemeenten werden, werd Pierre Joseph Thiriot de eerste burgemeester van Gistel. Na 18 maart 1803 verdween hij echter van het Gistelse toneel, en op 24 juni 1803 was Jean Baptist De Brouwer hem al als maire opgevolgdGa naar voetnoot(18). Een merkwaardig toeval was dat de twee vrouwelijke domestiquen van Thiriot, namelijk Anna en Rosalia Vereenooghe, voor het eerst op 21 mei 1803 in Eernegem opdoken. Samen met Maria Hillewaere hadden zij er een school opgericht (...) die jonge leerlingen onderwijzen in het lezen, schrijven en spinnen. Deze drie jonge dochters lagen aan de basis van het vrij onderwijs en van de oprichting van een klooster in EernegemGa naar voetnoot(19). Het onderwijs in Eernegem van zo'n 200 jaar geleden was dus ongetwijfeld schatplichtig aan de Gistelse methodes van de Académie en had wellicht ook één en ander afgekeken van de Spinschole, die de Vereenooghes in Gistel hadden leren kennen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Dromen van un superbe collègeDeze Spinschole bleef na 1803 de enige instelling die onderwijs verschafte in Gistel. Maar de nostalgie naar de glorierijke tijden van de Académie bleef. In antwoord op een rondvraag over de onderwijssituatie in januari 1818 schreef een onbekend gebleven informant aan de provincie dat het te hopen was dat het onderwijs in Gistel weer opbloeide. Met enig heimwee verwees hij naar de toestand van 1795 toen de stad un superbe collége bezat. Om naar die | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 375]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
heuglijke onderwijstijden terug te keren moest de overheid wel enige steun verlenenGa naar voetnoot(20).
Op 25 mei 1818 werd bij arrest van de gouverneur Joannes Baptist de Simpel als instituteur primaire van de derde klasse in Gistel benoemd. De man, die geboren was in Moorslede, opende er eveneens een pensionaat. De inhoud van zijn lessen was immers een stuk uitgebreider dan wat in de regio normaal gegeven werd. Naast het schrift kregen de leerlingen de basisprincipes van Vlaams en Frans aangeleerd. Ook maakten ze kennis met de eerste vijf regels van de ‘arithmetica’ en de decimale rekenkunde. Voorts stonden aardrijkskunde, geschiedenis, moraal en de christelijke leer op het programmaGa naar voetnoot(21).
Joannes Baptist de Simpel had zijn stiel geleerd in de kostschool van Pieter Behaeghel in Torhout, waar hij zeker in 1815 en 1816 les gaf in de tweede klas. Daar onderwees hij de kinderen in de syntaxis van Vlaams en Frans, in de orthografie van de Hollandse taal, in de principes van rekenkunde en het metriek stelsel, in de aardrijkskunde en de chronologie, en in de kunst om brieven te schrijvenGa naar voetnoot(22). Het was ongetwijfeld zijn bedoeling om ook in Gistel een kostschool met aanzien te creëren, want hij adverteerde voor zijn Pensionnat de Ghistelles op 18 augustus 1818 zelfs in de Nieuwe Gazet van BruggeGa naar voetnoot(23). En omdat hij enige uitstraling aan de prijsuitreiking wilde geven, vroeg hij in juni 1819 een subsidie aan bij de gemeenteGa naar voetnoot(24).
De droom van de heropleving van een superbe collège in Gistel was echter van korte duur. Op 25 juni 1823 liet De Simpel zijn meubels verkopen en verliet hij des anderendaegs met zijne familie en dienstmeyde de gemeenteGa naar voetnoot(25). Op 29 september werd Eugenius De Smit na een vergelijkend examen aangesteld als gemeentelijk onderwijzer van de derde rang in GistelGa naar voetnoot(26). De Simpel vertrok naar Tielt, waar hij een tijdlang de voorlopige waarneming der stedelijke kostschool uitoefende. In 1830 was hij al benoemd als onderwijzer derde rang in Dentergem, waar hij op 9 juni 1830 overleed aan de gevol- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 376]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
gen eener borstziekte. En, besloot de schoolopziener van het district in zijn brief over dat overlijden aan de hogere overheid, hij laat een eenig elfjarig zoontje naGa naar voetnoot(27). Joannes Baptist De Simpel was 55 jaar oud geworden en was weduwnaar van Isabella Castel en Coleta Denys. Het was zijn jongere broer David, de 52-jarige letterkundige uit Staden, die twee dagen later het overlijden op het gemeentehuis van Dentergem kwam aangeven. Koenraad Vandenbussche |
|