Biekorf. Jaargang 103

[p. 57]

Zangcodexen in de Brugse kerken

De inventaris 1260-1270 van het patrimonium aan boeken in de bibliotheek van het kapittel van Sint-Donaas vermeldt reeds een oud antiphonarium en een psalterium antiquum magni voluminis, een in fol. manuseript duidelijk. In 1377 worden niet alleen twee antiphonaria en twee libri sequentiarum heringebonden doch ook het liber motetorum, waaraan een sextern goed perkament wordt toegevoegd, om nieuwe polyfone composities in te schrijven. In 1402 wordt een nieuw motettenboek door de zangmeester Eligius Stalinhooft aangekocht. Een overzicht van de liturgische handschriften uit 1539 heeft het over de vier - nu nog op de librije van het Grootseminarie aanwezige - antiphonaria, wellicht een schenking Jan de Carondelet en over de twee libri quatuor passionum, een werkstuk waarvoor de gewezen zangmeester Jacob Couterman pro notulatione unacum scriptura 6 £ 14 sc. par, kreeg in 1431.

Het is duidelijk dat de 91 bekende miscomposities 1463-1491 het in 1473 samengestelde liber missarpum et motetarum ruimschoots te buiten ging, al spreekt de secretaris van de Kerkfabriek over een dubbel werkstuk, een magnus en minor liber discantus. De verzameling uitgeschreven door Petrus Wildeman in 1559 van 400 motetten, carmina, hymni et alia cantica à 200 £ par, moet enorm zijn geweest, vier boekdelen groot zeggen de Rekeningen, en Jan Vincx mag ze binden voor nog eens 3 £ 4 sc. ad usum ecclesie. Bijna het tegenovergestelde van het liber continens gradualia et alleluia in festis solemnibus per dominos canonicos cantanda uit 1511, of de psalteria waarvan de Donaaskerk er al vier bezat in 1260-1270, met daarnaast het Psalterium Gunnildis expositum in Anglico, het 11de-eeuwse psalter van Gunildis in Angelsaksische vertaling.

De Donaaskerk was duidelijk ook model voor de Lieve- Vrouwekerk die in 1115 al over twee zouters, psalmboeken, beschikte en twee passionalia, en vanaf 1386, naar aanleiding van de fundatie van de Salve-mis, over een discantbouc, vernieuwd in 1482 wanneer die 7 u-mis princessemis werd voor Maria van Bourgondië.

In de Sint-Jacobskerk is sprake van drie zouters, 1419, twee antiphonaren 1445, en in 1465 over een discantbouc, voorloper van Cambrai 124, de kopie die Zegher van Male liet aanmaken voor eigen gebruik, 1542, 4 delen.

In de Salvatorkerk komen in 1481 twee zouters voor, in 1482 twee gradaelen (codex met introitus, graduales en sequenties) met telkens daarnaast een kindren zouterkin, een graduael van de kindren, en vanaf 1483-1492 een bouc van discante voor de 7 uren-mis van de

[p. 58]

VII Weeden. In 1572 krijgt de kerk, wanneer Jan Flamme de cantorij verlaat voor het hof van Castilië, van hem twee magni libri in discantu en vier parvi continentes cantica ecclesiastica vulgo motetten, duidelijk de meeste composities van zijn hand. Hij was er acht en een half jaar magister cantus geweest.

Voor de Walburgakerk hebben we weet van 2 antiphonares, 2 gredalen, twee souters (psalmenboeken) en eenen bouc van discante, 1455.

In Sint-Gillis gaat het om, 1475, twee zouters, twee gradaelkes, een antefnare in 1411. In St.-Baselis om een passiebouc, cantersbouc, graduwael in de 16de eeuw. In St.-Kristoffel, net als Baselis een dependentie van de Donaaskerk, in 1471 om drie antiphonarii, drie psalters. In de Jeruzalemkerk om de Chancons dAraes coronez, ca. 1500. Wanneer Agnes Adourne in 1526 een fundatie doet in de Sint-Janskerk laat zij daar twe zanghebouxkins van In te Domine speravi in discant klaarleggen. L. Hellynck is op dit ogenblik kapelmeester in St.-Donaas - een gebruik dat evengoed algemeen voorkwam bij de fundateurs van andere heiligenfeesten die een proprium meekregen, bv. minstens 15 in de Lieve-Vrouwekerk, einde 15de eeuw.

Het is duidelijk dat het geheel aan liturgische codexen binnen een kapittelkerk als Sint-Donaas veel hoger lag dan het aanbod aan studieboeken in de bibliotheek. Een kerk is duidelijk een cultusplaats. Wat ook geldt voor de hier niet vernoemde Betlehem, Magdalene, Wijngaard, Engelendale, Karthuizers en Karthuizerinnen, deze van Sion, e.a. waar de zangcodexen elke dag in gebruik waren, net als bij de Carmers.

A. Dewitte

Literatuur: A. DEROLEZ, Corpus Catalogorum Belgii. The Medieval Booklists of the Southern Low Countries, vol. 1, Paleis der Academiën, 1997, passim; A. DEWITTE, Kunstambachten in de Brugse Sint-Jacobskerk, in: Biekorf 91, p. 76-78; ID., De St.-Baseliskerk in de 16de eeuw, in: Biekorf98, p. 324; ID., Polyfonie voor Damoiselle Agnes Adourne 1526, in: Biekorf 99, p. 252; ID., Koorboeken in de Brugse St.- Salvatorskerk, in: Biekorf 98, p. 258-260; ID., De Zeven Getijden in de Brugse Walburgakerk 1371-1381, in: Biekorf 92, p. 420-421.