Biekorf. Jaargang 102

[p. 118]

Klokken luiden bij terechtstellingen
(Vraagw. 2001, blz. 388)

Dat klokken geluid werden bij terechtstellingen, is geen typisch Frans fenomeen. Ook in Veurne was dit zoniet de gewoonte, dan toch regelmatig in zwang.

Het gebruik wordt al gesignaleerd door F. De Potter, P. Borre en E. Ronse in hun onvolprezen Geschiedenis der stad en kastelnij van Veurne (dl. 1, Gent, 1873, p. 116), bij de bespreking van de rechtspraak, als een van de weinige zaken die ze over terechtstellingen te vertellen hadden: ‘Wegens de terechtstellingen zijn weinig bijzonderheden te melden. Priesters, doorgaans van 't naburige Duinkerke of andere plaatsen, dienden den veroordeelde den laatsten troost van den godsdienst toe, terwijl Bomken, de groote stadsklok, met haar zwaar gedommel den ingezetenen berichtte, dat de menschelijke gerechtigheid een nieuw offer tot boeting eener misdaad eischte’.

Zoals vaak geven de auteurs geen bronverwijzingen. Nochtans stemt hun bewering wel met de werkelijkheid overeen. Wijlen procureur G. De Cuyper vermeldt in zijn nagelaten nota's (‘Legaat De Cuyper’ in het Stadsarchief te Veurne) op basis van de kasselrijrekeningen, bewaard in het Rijksarchief te Brugge, de volgende gevallen:

-	in 1687 (f. 54): Pierre de Coninck ontving 2 £8 s. pour avoir sonné la grande cloche sur la tour de Saint Nicolas, lorsque Jacques Dujardin fut executé pour homicide, commis sur la personne de Cristien Schoolmeester
-	in 1696 (f. 77v): dezelfde een gelijk bedrag om die grote klok, nommé Bomken, te luiden pendant que l'on faisoit mourir Pierre Claeys, veroordeeld wegens moord op Judie Vandewoude
-	in 1697 (f. 69v): dezelfde weer bij de terechtstelling van Antoine Delmere, veroordeeld wegens diefstal
-	1718 (ongefol.): nog steeds Pierre de Coninck, bij de terechtstelling van Jean Merlinck en Victor Pollet
-	1719 (f. 51v): nogmaals bij de exécution de la justice op Jean Baptiste Claeys
-	1722 (f. 61v): Nicolas Caluwaert, klokkenluider van Sint-Niklaas, bij de executie van Jacques vande Weghe
-	1726 (f. 56): en dezelfde bij de terechtstelling van Jaecques Brogue.

Die eerder laat te dateren reeks vermeldingen van De Cuyper zou kunnen suggereren dat het gebruik pas ingang gevonden had tijdens de Franse overheersing van Veurne in de tweede helft van de 17de eeuw en misschien door de bezetter geïmporteerd was - wat dan kon aansluiten bij de vraagstelling van Biekorf. Dit is nochtans niet zo.

[p. 119]

Wij troffen - zonder hiernaar een exhaustief onderzoek te verrichten, dus het hoeft niet eens de oudste vermelding te zijn - een soortgelijk citaat immers al aan in de kasselrijrekening van Veurne over 1609-1610, waar de klokkenluider ook betaald werd om ghetorden thebben de groote clocke bij de terechtstelling van een moordenaar (Rijksarchief Brugge, Kasselrijrekeningen Veurne, nr. 49, f. 46).

Opvallend gegeven is wel dat we dit gebruik dus vooralsnog steeds aantreffen in de kasselrijrekeningen van Veurne, én pas na de fusie van de stad met de kasselrij in 1586. In de stadsrekeningen van voor die periode vonden we nog geen vermeldingen van klokgelui bij terechtstellingen. Nadat de stad en de kasselrij versmolten waren, was dit alvast één van de vele onkosten, die naar de rekening van de kasselrij verwezen werden. Nochtans was de klok voordien het eigendom van de stad; in de vroegere stadsrekeningen worden regelmatig de gewone vergoedingen voor de klokluider ingeschreven.

Overigens dient vermeld dat De Potter, Borre en Ronse (dl. 2, p. 266) bij de bespreking van het Bomke een legende citeren, die wou dat de klok zelf het gevolg van een terechtstelling was. Een veroordeelde zou ze hebben doen gieten, waarbij de klok voor het eerst speelde op zijn eigen terechtstelling! Maar zij verwijzen dit verhaal zelf al naar het rijk der fabelen.

Hoewel de basklok, het Bomke, volgens zijn opschrift dus geheel andere bedoelingen had, met name de burgers te wapen roepen bij brand of oorlog en de dagen in uren verdelen (zie A. Deschrevel, Het klokkengietersgeslacht de Leenknecht (alias van Harelbeke), in Biekorf, 60 (1959), p. 323), is de geschiedenis ervan dus toch steeds verbonden geweest met terechtstellingen.

J. Van Acker

Niet alleen in sommige Franse steden werden bij terechtstellingen de klokken geluid. Ook bij ons was dit het geval. Te Gent werd dit gebruik in de lente van 1674 ingevoerd. Dit blijkt uit de volgende passage uit een Gents Memorieboek (Univ. Gent, hs. 3815, fol. 18v-19r):

‘Den 14. Maerte 1674 [werd door het magistraat] gheresolveert hedent ten elf uren en half te doen luijden de tweede groote clocke voor signael van dat men sal doen justitie van doodt, ende de selve te laeten luijden tot dies de justitie dieder staet te ghebeuren, sal wesen volbracht. 't Welcke men in toecomende tijden sal blijven observeren [=doen]’.

Wie op die dag in de Arteveldestad de twijfelachtige eer heeft genoten om onder klokkengelui van het leven beroofd te worden, is mij niet bekend. Het doet er trouwens weinig toe.

Op te merken valt dat er in het Belfort van Gent drie grote klokken hingen (cf. fol. 23r in het genoemde hs) en dat het dus geen kerkklok was die geluid werd, maar een stadsklok.

W.L. Braekman