Biekorf. Jaargang 101

[p. 357]

Nederlandse teksten in Rumingem (Vlaams Artesie) (1605)

In de 13de eeuw volgt het Frans in Artesië het Latijn op als schrijftaal volgens M. Gysseling (Ontstaan en verschuiving van de taalgrens in Noord-Frankrijk, in: Jaarboek De Franse Nederlanden, 1976, 70-84, 81). Hij zelf vermeldt al enkele uitzonderingen waarin het Nederlands gebruikt werd:

1.	Uit Polinkhove (in Bredenaarde) zijn zes Nederlandse kwitanties bewaard van de kerk- en armenrekeningen uit de jaren 1611-1614. Hieruit blijkt zelfs dat in die parochie in die tijd passiepreken gehouden werden in het Nederlands.
2.	De pastoor van Sint-Volkwin (St. Folquin) in het Land van de Hoek hield zijn handboek afgewisseld in het Latijn en het Nederlands bij in 1637 en 1638, o.m. de namenlijst van de overledenen die op zondag voorgelezen werd, het zgn. Jaargebed.

We voegen er nog de volgende aan toe:

1.	In het archief van de Sint-Omaarse bibliotheek is de Nederlandse eedformule bewaard die de schepenen moesten afleggen daags voor Driekoningen (tweede helft van de 14de eeuw, Régistre au renouvellement de la loy, H, f. 1v.)
2.	De tekst die gebruikt werd bij de Zoene (verzoening tussen de moordenaar en de familie van de vermoorde) is in het Nederlands en dateert van 1593 (Archief, Sint-Omaars, AB XXI 1327 ‘Vidimus d'actes de Zoene’).
3.	Op de doopvont van Arke staat een Nederlandse tekst (misschien 16de eeuw).
4.	In ‘Le Cartulaire de Saint-Bertin’ van Haigneré en Bled komen vrij veel in Sint-Omaars geschreven acten voor in het Nederlands. Ook de statuten van sommige Sint-Omaarse gilden waren in de 15de eeuw nog in het Nederlands gesteld (Pagart d'Hermansart, Anciennes communautés d'arts et metiers à Saint-Omer, in: Mémoires des Antiquaires.... XVII, 1881).
5.	Over de bezittingen van de abdij van Beaulieu (Mémoires de la Société Académique de Boulogne sur mer, XIX, 1903) vinden we in Le Terrier de Beaulieu uit de jaren 1286 heel wat keurig geschreven Nederlandse glossen in de Franse tekst, zoals Langstic, Verrehornstic, Overdal, Stridland, Oppercoutre, Offedale, Tarwelant, Hasebronne, benorden Winthus (sic), Hoeken, Doetlage, Papendale, Hasewinkel, enz. De persoonsna-

[p. 358]

	men zijn veelal zuiver Nederlands: Winden, Zoeteman, Drogenbroet, Simon Bregt, Eveldag, Rondebolle, de le Sudstrate, de le Kerke, enz. Een bewijs dat het Nederlands er onderwezen, geschreven en gelezen werd.
6.	In een oud cartularium van de Karthuizers van Sint-Omaars heeft M. Courtois een akte ontdekt van een gift die voor de schepenen van het Land van de Hoek verleden werd in 1457. Louis de Backer heeft het begin ervan gepubliceerd in zijn boek La langue des Flamands de France, p. 64-65 en de tekst begint als volgt: ‘Goud en kenlic zij allen den genen die deze chart gedeelt by a, b, c, d zullen zien of horen lesen...’ Verder komen de namen van de ‘scepenen vander voorseide lande van den Houcke’.
7.	In het register met de besluiten van Bredenaarde heeft M. Courtois een verordening ontdekt van Lodewijk XIV van 20 maart 1675, helemaal in het Nederlands geschreven en zonder vertaling. Hierbij stond de koning aan de inwoners van Bredenaarde toe dat ze levensmiddelen mochten leveren in door de Spanjaards bezette vestingen zonder bang te hoeven zijn om gearresteerd te worden. Deze verordening draagt het opschrift: ‘Van weghen den coninck’ en eindigt zo: ‘Ghedaen int castel van Versailles, den twee en twintigsten Maerte 1674, onderteeckent Louis ende nederwaert Le Tellier; ende onder ‘naer collatie’. ‘Het welcke was gheprent onder het waepen der coninck’. Bredenaarde werd toen beschouwd als deel uitmakend van ‘la Flandre flamingante’ (Annales du CFF, IV, 1858-1859, p. 396-397).

Voor kort heeft Max Deswarte een Nederlands register ontdekt in het archief van Atrecht, in Rumingem (ten noord-westen van Waten) in het Nederlands geschreven in 1605. Rumingem is pas verfranst in de 19de eeuw en misschien zelfs in de 20ste eeuw. (V. Derode, Histoire de Lille, I, 1848, blz. 47). De gevonden tekst is kennelijk een veel latere kopie. Voortgaande op de lettertypes dateert het ontdekte stuk uit het einde van de 17de eeuw of zelfs in het begin van de 18de eeuw omdat het helemaal niet meer in gotische lettertype geschreven is.

Ik meen dat het moeite loont om deze tekst uit Vlaams Artesië te publiceren zoals M. Gysseling het de moeite waard achtte om de teksten uit Polinkhove te publiceren (Taal en Tongval, 1971, blz. 2-3, 98-101). Hier volgt deze tekst:

Uyt seker registre van Landen ende renten den Disch der baronnie van Ruminghem compet(erende) vernieuwt den 16 maerte 1605 is getrokken t'gonne volgt,

[p. 359]

Registre van landen ende renten den disch deser heerlijchede ende vrijdomme van Ruminghem bij opdragte donnatie ende gifte van diversche Godtvruchtige ende goedtjonstighe persoonen toebehoorende conforme zeker oudt cleen register in pampier van den XV december XVc vijf gemaekt, vernieuwt van listen ende aboutten bij Remy Drieutx fs. Guillaueme greffier deser voorseyde heerlijkhede ter hulpe ende assistentie van Mr. Lievin Crousset pbre (presbytre) ende pastoor, Guilliaume Querewalle Bailliu Jan IJsak d'oude, Guilliaume Fonteine Bediendermannen van leenen vanden leenhove ende Casteele alhier noel cousin, Jan de Clatre d'oude, Jan Cousin Kerkmre (kerkmeestre) den voornomden serpiers dischmre (dischmeestre), Guilliaume Castelein d'oude, Guilliaume Vergriette, Pieter de Poorter d'oude, notables der selver heerlijkhede ende vrydomme vooren benaempt den XIII Maerte ende andere naervolghende daegen int jaer ons heeren duyst ses hondert soo hiernaer volgt.

Al vooren de landen den voors. Disch competerende

Alvooren etc (etera)

Toebehoorende de voors. Disch de naervolgende cinsrenten.

Item bij donnatie vanden voors. van Mispele, een behuyst hofstedeken neffens t'kerkhof gelegen zuyt - Francois Butzeel Caus(a) uxoris - vua (vidua) Charles Carbonnier, nort de hoirs Willem Piers, oost de selve hoirs, ende westen den Grooten Kerkeweg, de welke te cinste gegeven toe Jan Tallixs nu toebehoorende Guill. Castelein en Jan Roland volgens t'voornomde oude register folio 5 voor XXX stuyvers tournois bij jaere suyver geit vallende t'elkens t'Synte Maertens misse hier de selve

XXX stuyvers

Ende daervooren nog

XVI stuyvers

De cleene renten toebehoorend voors. disch soo hiernaer

De kynderen van Pieter Piers over Willem Dausque daer te vooren Willem Denis sijn jaerlijkx schuldig aend weke XXXJX stuyvers Tournois bij jaere geassigneert yp ses gemeten lands in Noorthove velt in een stuk strekkende oost ende west, oost de Wed(uwe) hoirs Antoine du Bois, west het Gemeente genaemt Zomeraerde, zuyt en noort de straete, nort aende selve kynderen met Jan Verhille. Item nog op drie vierendeel en half in Northovebeke strekkende zuyd ende noort, zuyt de Noorthove beke, noort de Noorthovestraete, van oosten Antoine Piers, bij coope Hubregt Debijndt met Joos Billie ende west Guilliaume Castelein d'oude.

XXXJX stuyvers

[p. 360]

Welke voorschreven innovatien ende vernieuwijnge van lijsten ende aboutten van de voorseyde erfenlanden erfven ontgeven ende kleyne renten vanden selven Disch deser heerlijkhede ende vrijdomme van Rumingem. Gedaen bij den voors. Drieutx als greffier metter assistentie ende bijstandt als t' prohemium begrijpt. Gedaen bij heeren respectijvelijk in oorsaeke der waerheden onderteekent desen 16 Maerte in t'jaer ons Heeren duyst ses hondert ende vijfve, toorconden.

Ende waeren onderteekent Guilliaume Querrewalle, Jan IJsak, Antoine Cavelaere, Bouden Piers, Charles Verlijnde, Jacques Vergriette, Marrand de Zuijter, Guilliaume Patté, Jan de tclattre den jongen, Philippus Vermaene, Marand Drijnkebier, J. Tattre, Jan Cousin, Pieter serpiers ende Drieutx.

Woordverklaring:

heerlijchede en vrijdomme: heerlijkheid en vrij gebied

goedjonstigh: goedgunstig, mnl.

presbytre: priester

bediendermannen: bij Stallaert ‘bedienlic man’: man die manschap moet doen bij volmacht, mnl.

cins: cijns

behuyst hofstedeken: boerderijtje met een huis

vidua: weduwe

synte Maertens misse: Sint-Maartensdag, 11 november

geassigneert: aangetekend

vierendeel: vierde van een gemet

lysten dende aboutten: grenzen, mnl.

in oorsaeke van waerheden: als getuigen

metter assistentie ende bijstandt: met de hulp van

t'prohemium: inleiding, voorafspraak, mnl.

het gemeente: gemeenschap, wijk of buurtschap, mnl.

ontgeven: erfven ontgeven: ontnomen erven, mnl.

Opmerking: nogal wat voornamen zijn nog Nederlands: Jan, Pieter, Willem, Hubregt, Bouden, Lieven, enz.

Modenamen blijken te zijn Guilliaume (spr. Giliome), Mar(r)and, Antoine. De meeste achternamen zijn ook Nederlands: IJsak, Fonteine, Castelein, Vergriette, de Poorter, Tallixs, Cavelaere, Piers, Verlynde, de Zuyter, Vermaene, Serpiers, Drijnkebier.

We hopen met dit artikel een bijdrage te leveren voor de kennis van de vroegere taaltoestand in Vlaams Artesië.

[p. 361]

We bedanken de Frans-Vlaming Max Deswarte uit Sint-Mariekappel die het handschrift ontdekt heeft en er ons een kopie van bezorgd heeft. Eveneens bedanken we dr. Michiel Nuyttens, hoofdarchivaris in het Rijksarchief te Brugge, die heel wat voor ons moeilijk leesbare woorden ontcijferd heeft.

C. Moeyaert

Rumingem in Vlaams-Artesië