Biekorf. Jaargang 97

[p. 342]

Water en wind in de broeken van Noordschote 1693-1726

Pieter Pieters, een landbouwer uit Noordschote, noteerde nauwkeurig wanneer zijn landerijen abnormaal onder water kwamen te staan. Zijn hoeve lag in de broeken van Noordschote, en dus in de IJzervlakte. Broeken zijn ‘laaggelegen gronden, meers, weiden en andere landen’ (De Flou, Top. Wdbk., II, 788).

Zijn belasting op het watergeschot betaalde hij stipt. Een heel stelsel van sluizen, grachten, sassen en dijken regelden de afvoer van het water uit dit laaggelegen land naar de zee in Nieuwpoort. Als er in Nieuwpoort verkeerd werd gemaneuvreerd, dan liep de hele streek der broeken onder water en was er grote schade aan gronden en vruchten. In de loop van zijn leven mocht Pieters het eenmaal meemaken dat de sluizen van Nieuwpoort averechts werkten en het zeewater binnen lieten stromen in de lage broeken langs de IJzer. Dit gebeurde in 1711 en werd wellicht veroorzaakt in functie van de oorlogsgebeurtenissen. Iets wat in 1914 met opzet en berekening herhaald zou worden door Cogge en Gheeraert om de Duitsers in Veurne Ambacht te laten verdrinken. De aanwezigheid van zeewater in de broeken was wel niet zo noodlottig, want er waren geen of toch maar weinig overstromingen, maar de zeevis zwom met het zoute water mee, het binnenland in. Iets wat sinds mensenheugenis nog nooit gezien was.

Een ander element waar er maar weinig aan te verhelpen viel was de wind en de storm. Ook de grote orkanen en stormweders heeft Pieters opgetekend. Hijzelf heeft blijkbaar onder wind of stormweer maar weinig geleden, maar vooral de houten windmolens in de streek kregen het hard te verduren.

Overstromingen waren, op de gebeurtenis van 1711 na, altijd het gevolg van overvloedige en langdurige regens. Dit is meer dan eens voorgevallen en hier stonden het bestuur van de wateringen en de sluismeesters van Nieuwpoort machteloos. Het enige middel was wachten tot het water vanzelf weg trok en etmaal na etmaal in de zee kon worden overgestort.

[p. 343]

Meer nog dan hun lotgenoten uit de Vlaamse zandstreek hadden de boeren in de broekagen af te rekenen met natuurelementen, waartegen ze in die tijden helemaal weerloos stonden. Hun bedrijf stak vol risico's en één langdurige regenperiode kon hun oogst vernietigen en hun vee bedreigen. Hun leven was hard en riskant.

Pieter Pieters heeft aan deze risico's uit zijn boerenberoep de nodige aandacht besteed en voor zijn nazaten zorgvuldig deze ingrijpende gebeurtenissen te boek gesteld. We laten hemzelf aan het woord.

A.B.

Bijlage
Vanden intrest van waeter ende wijnden

Opden 5en july 1693 sijn de brouckagen onder waeter ghecomen, een extra ordineire hooghte ende by de Knock door den dick gebroken in Veurenambacht, waervan den intrest onsommerilick is geweest.

Opden 3en july 1703 syn de brouckagen door een somervloet wederom onder gecommen, de selve hooghde gelick t' jaer 1693 vormelt, ontrent ses weken onder ghebleven ende alle de landen bedorven.

Item in january 1703 hebben wij het waeter eenen halven voet hoogher gehadt dan in de somervloet en welcke hooghde van waeter men in t' seventich jaeren niet gehadt en heeft.

Opden 8en decembre 1703 wesende des nachts voor Maria Ontfangenesse soo hebben wy gehadt sulcke een afgrijselicken wijnt datter menichte boomen gevelt sijn geweest, menichte huysen geschonden ende menichte meulens ommegewaeyt sijn waer van ick eenighe wijl naemen: den noortschoote meulen, Ste Jans meulen, de groinje meulen op Nieucappelle, den schoorbacke meulen, den clooster foucoinje meulen, den nieuport meulen, een meulen tot Dixmude, een meulen te Iper, den ooyenkercke meulen, den zuycote meulen, met meer andere.

Opden 30sten decembre 1705 isser wederom geweest een stormwint soo datter inde steden meer schade is geweest inde kercken ende huysen als opden 8en decembre 1705 soo datter boomen, scheuren, stallen ommegewaeyt sin ende een meulen tot Ipre inde nieue stadt, drie meulens tot Ryssel, vier meulens ontrent Cassel. Oock isser tot Ste Omaer de steenen torre vande kercke van Ste Denijs ommegewaeijt ende gevallen opden middelbeuck vande kercke; de schaede is geestijmeert 70.000 guldens.

Ick en can niet laten van te schrijven hoe dat de regierders van het sas ende het sluis tot Nieupoort geagiert hebben met het water ten jaere 1711, want na dat sij het water van de broucken int leste van meij afgetrocken hadden, hebben den vaert vol soudt water gesteken, soo hooge dat sij conden ende bijna alle veerthien daghen dat weder afgetrocken ende wederom opgesteken. Soo dat t'water inden vaert soo sout was als in de zee ende aldaer gevangen sijn geweest eenijghe zeevisschen als plaeten, butten ende menichte van gernaert. Ende alsoo de sluijsen anden grooten brouck

[p. 344]

niet seer dicht en waeren soo is het water inde dicken vanden brouck door lanckheyt van tijde oock geheel sout geworden soo dat ick gesien hebbe inde dicken van min bedrif gas daer min beesten moesten drincken bij duijsent en millioen jonghe gernaert die in dat water groyden. Maer als het versch winter water is gecommen sijn al doodt gegaen.

In january 1726 hebben wij het water op de brouckagen gehadt de ghelicke hooghde als ten jaere 1703.

(Hs. in privé bezit).

Woordverklaring:

Onsommerelick: onvoorstelbaar? (Stall. III, 341, sommerlijk, bij aanmaning).

Broek en broekage worden door mekaar gebruikt met dezelfde betekenis.

Sint-Jansmolen in Merkem bij Sint-Jans ter Vonte.

Groinje meulen: op de wijk de Groigne tussen Nieuwkapelle en Oudekapelle.

Foucoinje meulen: molen op het goed Vicogne (te Stuivekenskerke?).

Ooyenkercke meulen: de molen te Adinkerke.

Zuycote meulen: molen te Zuidkote (Fr.-VI.).

Butten: soort zeevis, bot (Fr.: flet, picaud).

Gernaert: garnalen.

Bedrif gas: gras van (mijn) (landbouw)bedrijf.