Biekorf. Jaargang 96

[p. 285]

Een billet inhoudende vier fameuse versiclen, 1542

Wanneer te Brugge in de kerk van de Rode Zusters, de Annuntiaden te Brugge, in de vasten een billet wordt uitgeplakt inhoudende vier fameuse v(e)rsiclen, tot groote bla(eme) in die vanden graeubroeders, de minderbroeders, die Zuid van de korenmarkt overgegaan waren naar de nieuwe observantie in 1518, begint duidelijk een reeks pasquillen die, als we de Historie van Broeder Cornelis Adriaensz. van Dordrecht kunnen geloven, zijn hoogtepunt bereikte tussen 1566 en 1569. In 1542 werd als verdachte Nicolaus aangezien, in de St.-Jacobsprochie, scoolm(eest)re scriven, die soude hebben in Hollande zijn scole; zonder dat de strafmaat blijkt: (SAB., Secrete Resoluties 1541-1545, fol. 53).

Hieraan was een vrij patetisch optreden van de suffragaan van Doornik, Nicolaas de Bureau, voorafgegaan que par tout le paijs pulluloit le detestable crime de heresie, comme l'on advoit veu et veoit encore es paijs allemannes, et faisoit a doubter que l'on verroit ijcij p(a)reillement advenir, si on n'ij pourveoit en tempz et de bon heure. La q(uel)le heresie cause rebellion du commun allenc(on)tre le p(ri)nce et ceulx q(ui) s(ont) a le gouvernem(ent) des paijs, villes et co(m)mun... En nu heel persoonlijk: et touchant de luij, qu(on) avoit desia rue pierres et boulles en sa maison - de suffragaan bewoonde een huis in de Dweersstraat - tant par arcx q(ue) aultres, si que sa serua(n)te a eu bien prez casse la teste; et l'on luij a dit que l'on a menasse de le tuer ou aultrem(ent) sur luij en prendre.

Om zich beter te beveiligen - vanwege een muer die in dangier stonde van vallene - (fol. 36, 8 febr. 1543) - liet hij kort daarna de muur die lancx der strate ende streckende lancx zijn hof ende erfve stond rechte stellen ende repareren en vraagt te moghen maken diversche steenen pilaeren ter stratewaerts, op stadsgrond dan, om de muur te ondersteunen.

Zijn optreden, juni 1542, had tot bedoeling het placcaet van Karel V ‘de la deffence de non lijre les livres deffendus par icelluij placat’ te laten toepassen in volgende zin⁽¹⁾:

- que touz livres translatez du latin en thijois ou francois seront apportez en certain lieu pour estre illecq visitez

- qu'il est informe qu'on list es escoles aucuns livres, en qu'ilz en ij a suspectes, qu'il ne peult nommer

- qu'il veult venir pardevant eulx les maistres des escoles, et eulx interroguer sur la doctrine et discipline, qu'ilz lijsent aulx enffantz, et eulx ordonner ce qu'ilz doibvent lijre.

Hij moet wel, zegt de Sareptanus, ex debito necessitatis sui officii, et ex debito honestatis et congruitatis. Duidelijk bedoelt hij iets geheel anders dan wat hij in feite hier als klacht deponeert, zodat de stad, in haar wederwoord, gemakkelijkshalve zegt weet te hebben

d'ung ceste escole, aupres ste loijs cappelle; ende een andere, man ende wijf, lijnwaadierghe, houdende schole be(sijden) ste loijshuus; idem inden

(1) De eerst bekende autodafé te Brugge ging door in 1528, de grote razzia winter 1568, bij de boekverkopers, leidde pas op 7 april 1570 tot een laatste autodafé’ ten drije heur naer vespere op den burgh’. Van de zijde van de inquisitie waren aanwezig br. Rogier de Jonghe en kan. Jacob van Pamele van St.-Donaas: SAB., Secrete Resoluties 1569-1575, fol. 40v-41. Kort daarna, net als hier, startte bisschop R. Drieux een onderzoek naar wat aan de scholen werd onderwezen, en kwam een nieuw placcaet over de ghereprobeerde boucken: fol. 44v., 56.

[p. 286]

ouden zack, ghenaemt Arend, weert in tceuntsen; idem den weerd inden hert, inde steenstraete; idem meestre nicolaus in st jacobsprochie...⁽²⁾

Heel verwonderlijk is wel dat op 8 februari 1543 Jooris Cassander, lector in de leerstoel bonae litterae van de net gestichte Brugse Illustere School, zijn lessenreeks verlaat voor een studiereis naar Italie (fol. 141) waar hij echter in realiteit bij Melanchton in Wittenberg arriveert in 1543 en zich in 1544 aan de universiteit te Keulen inschrijft, juravit ad theologiam⁽³⁾.

A. Dewitte

(2) De Hallegeboden 1542 vertonen geen enkele aanleiding t.a.v. verdachte boeken scherp op te treden behalve het verbod bij placcaet van tbouckxin gheintituleirt kinder leerynghe (fol. 43). De reactie van de magistraat beperkt zich dus tot dit placcaet.

(3) Het groot placcaet vander Lutherije (SAB., Hallegeboden 1530, fol. 630) werd gevolgd door een ordonnantie van Karel V, 7 oktober 1531, waarvan een samenvatting voor Brugge afzonderlijk werd gedrukt (bij P. de Keysere) hetzelfde jaar (Universiteitsbibliotheek Amsterdam, NJ 292). Wellicht wordt in de tekst 1542 van de Bureau deze ordonnantie bedoeld?