Biekorf. Jaargang 96

[p. 279]

Dagelijkse dingen te Brugge, 1544-1569

Kleine fenomenen die een leefsituatie kleur geven zijn in de Secrete Resolutieboeken van Brugge in overvloed te vinden. We citeren er een aantal tussen 1544 en 1569, te beginnen bij een blijkbaar continu misdrijf.

*	Te mogen doen vanghen Pieter Sthevins, de coeslaghere, uut causen dat hij es oppenbaerlick levende in overspeele, abandonnerende zijne huusvrauwe, ende hem houdende met een ander wijf (1545-1554, fol. 147, 20 maart 1546).
*	Maertin Gheeraerdt krijgt 4£ op de hand en 2£ bij levering van patronen ‘in pampier ghestelt, mits hij zal daerof leveren de patronen in houtte, representerende tgheele werck, zulck als hij hem presenteert te maken’ Een Maertin Gheeraerdt uit Namen liet zich in 1545 als poorter inschrijven^(1); wellicht betreft het hier patronen, ontwerpen, van (water)overwelving (1545-1554, fol. 51, 21 aug. 1546)
*	Bij Nicaise (P)rumboult gaat het dan duidelijk om waterprojecten te Brugge, Sluis en aan de Zuidleie: gheresolveert toe te legghene de weduwe en hoirs van Mr. Nicaisen Prumboult de somme van vichtich carolus guldenen, in recompense van twee boucken vande conduijten ende waterloepen deser stede, bij hem ghestelt; ende ter camere overbrocht, ter gheriefsamichede deser stede. De camer is de schepenkamer; nakomers in de dienst waterwerken zijn Jan vander Meersch en Jan Goemare, vader van de theoloog Franciscus Goemare (Gomarus) (1557-1565, fol. 141 v., 31 juli 1560).
*	Bij het overlijden van regerende vorsten moeten voor de gevel van het stadhuis telkens nieuwe figuren (statuen) worden vervaardigd; zo ook 8 januari 1561 voor keizer Karel, toen al overleden sinds 1558. Gheauthoriseert mijn heere de voorscepene Jan Peres ende meester Gillis Wijts, pensionaris, omme te bestedene tmaken van statue, figure ende effigie van wijlen zalegher memorie onse gheduchten heere ende prince Caroli V Imperatoris Joos Aerts en Jan Desmet ende hemlieder toe te zegghene up huerlieder rapport XIIII£ gr. voor de bloote statue (dus niet gepolychromeerd) (1557-1565, fol. 159v.).
*	Een ander kunstwerk is dan de kaart van Mark Gerard: Ghelast meestre Gillis Wijts te doen steken de quaerte deser stede van Brugghe bij Guillam Silvium Tantwerpen, hem Silvium te gheven vijf ponden gr. behoudens dat hij der stede zal laten xxx exemplairen, ende dat hij zal twatere van Brugghe tot Sluus maken van meerdre breede, ten fijne datmen mercken mach de goede navigatie expresserende de speije met de vesschen zoute vaert. Des angande de wapens, mijn heeren zullen daer up delibreren (1561-1557, fol. 163, 6 maart 1561). De te Antwerpen gestoken platen worden door Gerard Pieters aan de stad terug bezorgd à 100 gulden in 1600, terwijl M. Gerards, 20£ + 6£ had ontvangen voor het ontwerp (1561-1562, fol. 221v., 205)^(2).

(1) R.A. PARMENTIER, Indices op de Poortersboeken II, 806-807.

(2) A. SCHOUTEET, Marcus Gerards, 1941, blz. 37, 52-53.

[p. 280]

*	Dezelfde Mark Gerards werd bovendien in 1564 betaald voor iets wat wellicht gelijkt op wat door Pieter Pourbus werd gemaakt voor de Duinenabdij: Gheordonnert Meester Gillis Rogiers, commis, te betalen Marcq Gheraerd, scildre, over de caerte van Clermares 11£ x sch. gr., in laste vande vier leden. Clairmarais was een stichting van de Duinen uit 1140. De opdracht hier gebeurt namens Gent, Brugge, Ieper en het Vrije (1557-1565, fol. 293v., 20 april 1564).
*	Ook buitenlands worden landkaarten aangeschaft: Jacob Damhoudere thesaurier, te betalene X sch gr., die tcollege ghebrocht hadde van Wesele, in tland van Cleven, een landtcarte met een besloten brief van Matheus Nese, arithmeticus van Breslau in Silesie, 21 juli 1564; hetzelfde jaar dat Cassander in Duisburg zwaar ziek is om voorjaar 1565 te Keulen te overlijden (1557-1565, fol. 252v.).
*	Hoe bouwprojecten en architectuur ontstaat blijkt duidelijk in het watersluetel-project omme de conduijten vander stedewatere: Ghelast te maken een torrekin ten bloetpitte, ende een thenden de gansestrate, beede omme de conduijten vander stedewatere, ten minsten coste, zonder datte besteende die a la haulste: naer tpatroon van torrekin staende thende de carmersstrate. Besteende a la haulste betekent duidelijk aanbesteden (1565-1569, fol. 63, 20 sept. 1566). De titel in de marge watersleutel beduidt de techniek van het afsluiten, beheersen van het water.
*	Op 19 juli 1569 doen vier kandidaat-dokters tegelijk hun opwachting om als medicus te Brugge te functioneren. Eodem die deden Meesters Robrecht Sanders ende Aernoudt de Man exhibitie van huerlieder Letteren van promocie ende doctoorscap; welck volghende, hemlieden gheconsenteirt was de medicine hier binnen der stede te exercerene; ende processerene meester Gudibert Schuute ende Anthuenis Hooft, verclaersden niet ghepromoveirt te zijne, noch in universiteit ghestudeert thebbene, (1565-1569, fol. 251v.). Na de moeilijkheden met Cornelis Schuute, die in 1552 opnieuw te Leuven ging studeren, is het duidelijk dat de stad scherpere controle op de doctorsbullen had^(3). Keren we nu 25 jaar terug.
*	Een probaat middel om volk te Brugge te houden met Pasen 43^(4) blijkt, doch dan uit de Stadsrekening 1543-1544, fol. 97, 1544 dus, net als in Damme een paasspel te organiseren: betaelt voor den wijn ghepresenteirt de ghesellen van St. Gilliskercke... die te Paesschen laetsleden speilden de verrisenesse ons heeren upt tkerckhof aldaer, daermede veel volcx hier in stede ghehouden was, die ghecostumeirt waeren ten Damme te gane, omme de verrissenesse aldaer te zien spelen...

Concurrentie in 1544 die met Kerstmis 1544 reeds een geheel ander uitzicht krijgt. Door de groote dierste vanden coorne veroorzaakt door de oor-

(3) Biekorf 1981, 101-110, 1982, 118-119.

(4) Zo werd in de vasten naast sermonen in walsche up den refter tsinte Donaes in het Augustijnenconvent ghepredict in spaensche tale door Alfonso de Santo Emiliano, dominicaan, die daarna naar Leuven gaat doctoreren in de theologie om terug te keren als (gematigd) spraakmaker van de inquisitie (Rek. 1543-1544, fol. 101).

[p. 281]

log met Frankrijk, is de stad verplicht een deel van de te koop aangeboden goederen (ook Franse ende andre corte wijnen, fol. 76) in hun prijs te begeleiden: up gheleijt wesende alle martdagen een deel van diere, alzo langhe als die (oorlog) gheduerde (fol. 103). Er wordt wel een part van de aangeboden koopwaar voorbehouden voor de Cellebroeders, de Kastanjeboomzusters en de kinderen Ten Bogaerde. Ook de drapiers geraken in grote moeilijkheden omdat zij zekere quantiteijt ende soorte van brugsche lakenen niet kwijt geraken, ten was ten grooten verliese thuerlieder distractie. Twee schepenen van de stad nemen die quantiteijt over ten zekeren ghestacten prijs, aan vastgestelde prijs, totter somme van ontrent II^c£ gr. Die prijzen werden blijkbaar elk jaar per soort laken door de stad zelf overeengekomen, zo 1543-1544, fol. 94v., 1544-1545, fol. 98.

Wat de oorlog betreft (240.000 gulden werd in dec. 1544 door Karel V van Vlaanderen gevraagd, fol. 63v.): Pietere de Carioen krijgt 5£ omme te guyderene ende gheleedene de bende vande souldaers spaengiaerden duer tlandt, van dat zij quamen van ontrent Edinghe tot Bachautte, metsgaders voor de costen van tenbarqueren ende overscepen. De ‘schepen’ zelf worden gehuurd door de stadspensionaris Robert Dachelier: van zekere gheboende van bodem voorzien hueden huiden ende andersins, dus een soort vlotten, omme vander Sluus af te vaerene naer Bachaute, ende de bende vande souldaers spaengiaerden in te nemene, ende van daer te voeren naer Zeelandt... (Rek. 1544-1545, fol. 99).

Wanneer tenslotte de haestighe siecte vander peste uitbreekt, april 1545, haast de stad zich een tweede roode meester, pestmeester, aan te stellen gezien Joos Heijle, roodemeester, een zeere oudt man es, ende ooc inpotent in diversche zijne vijngheren (fol. 93). Het wordt de befaamde Jan Pelsers, chierurgien, à 10£ gr. sjaers⁽⁵⁾.

Voor tonderhoudene der ghemeene aermen wordt 380£ 10 sch. 8 den. uitgetrokken; het jaar tevoren was dit nog 475£ 17 sch. 4 den. (Rek. fol. 108, 103v.).

Ditzelfde armenjaar 1543-1544 was bij goudsmet Pieter Dominicle de Jonghe over den coop van twee zelveren flaesschen metten custoden 39£ 8 sch. 6 den. gegeven om die te schenken aan Cornelis de Barsdorp in recompense vander grooten aerbeijt, moijte ende diligentie besteed aan de stichting van de Illustere School te Brugge. De tweede testamentuitvoerder was Jan Claissuene geweest die, van bij Jehan de la Fosse, goutsmet een gouden kethene kreeg voor half de prijs (fol. 100). Joos de Damhoudere⁽⁶⁾ kreeg het jaar erop voor evenveel geld als de Baesdorp gratuyteit ten upziene dat hij ghemact ende ghecomponeirt heeft zekere bouck in Rechten, gheintituleirt Patrocinium pupillorum... ende den zelven bouck tzijnen grooten costen doen prenten binnen deser stede. Het ging over een verdediging van de Brugse eigen stadspolitiek zoals de Illustere School: daermen daghelicx openbaerlicke leest in de hallen deser stede, tot groot advanchemente ende voorderijnghe vanden jonghers ende kyndren vanden insetenen deser stede en dit sinds 1541.

(5) Biekorf 1960, 97-102.

(6) Ed. Hubrecht de Croock 1543, 29 april, 16 + 254 + 77 blz., in -4^o, zijn laatste publicatie?

[p. 282]

1545 kan niet eindigen zonder nog eens speciale aandacht te geven aan de toegankelijkheid van de haven van Sluis ende wateren vander stede.

De stad laat toe dat Joncvrauw Jehanne van Halewijn, weduwe van wijlent Joncheere Joosse vander Gracht, heer van Axel, den meesten deel vande scorren noordwest vanden passe ende havene vanden zwene totten azegrasse toe bedijkt - zij is al begonnen met de afstakijnghe, het afpalen van het gebied, en is hiermee concurrent voor de dames Francoise I en II Laurijn, die in 1546 resp. 1612 de Joncfraupolder resp. de Claerenpolder wonnen op zee⁽⁷⁾ - doch Claeis Lam van Aardenburg is een groter kwaal. Reeds op 11 mei 1545 gaat Roelandt vander Vlamincpoorte met meester Sijmon vande Capelle, notaris te Aardenburg, Claeis Lam insinueren (insinuare, betekenen) zeker appel bij mijn heeren vander wet... nopende zeker faict ende grief hemlieden ghedaen met tlegghen van eenen dam tussen Wulpen, boven Groede en de polder van cleen Bresken⁽⁸⁾. Beide lopen nog even door naar tcleen Bresken omme tzelve appel te doen insinueren de werclieden aldaer werckend daerinne; de werken laten ze stilleggen (fol. 69). Op 22 mei reizen de toeziender vande waeteren Jan vander Meersch en raad Joos Gomaer inde poldere van cleen Bresken ende Wulpen ende aldaer te ziene doen brekene ende uutdoene drie roeden lanc den vloer vanden duuckere ofte damme, alderdweers duere tpassaige, onlancx te vooren gheleijt ende ghedaen maken bijden voornoemde Claeis Lam ende daer naer den stroom ofte val vanden waetere daer duere te zien ghane ende passeren (fol. 70). Blijkbaar liet Lam de breuk herstellen want op 8 juni is tussen Wulpen en cleen Breskin opnieuw inspectie omme aldaer te visiterene de brake anderwarf ghedaen doen, bij maniere van preuve bij Claeis Lam, van ontrent drie roeden breet inden dam, aldaer bijden zelven Claeis presumptivelic ghedaen legghen: preuve is hier dus poging, presumptivelic: zonder recht (fol. 71v.) Op 4 juli stapt de groep deskundigen opnieuw ter plekke af voorbij Wulpen upden vloer daer Claeis Lam hadde ghedaen zekere nieuwicheden bij tlegghen van eenen dam inde vaert (fol. 73), nieuwicheden in de betekenis van anders dan te voren. Op de terugtocht lopen de commissieleden nog even langs up de scorre toebehoorende Joncvrauwe van Axelle langs de havene vander Zwene.

Ook buitenstaanders worden ter assistentie opgeroepen, zo Niclaeus Rombout, van Brussele, die ten Damme ende Sluus getoond wordt tgheleet ende gheleghentheijt vanden waeteren ende speijen daertoe dienende (fol. 75), en die men meeneemt ook naar Aalter lancx der brugscher zuudtleije, omme te visiterene ende hem te betooghene de ghelentheijt ende disposicie van diere, metsghaders tquartier daer ontrent gheleghen ende een goet concept te moghen ghecrijghene omme te bet veersch waetere binnen deser stede te ghecrijghen (fol. 75v., 14 aug. 1545). Het is duidelijk deze Rombout, wiens weduwe in 1560 het hieruit ontstane studiemateriaal à 50 carolus gulden ter beschikking stelt (Resolutieboeken 1557-1565, 141v.).

Gheleet, gheleghentheijt, disposicie zijn duidelijk synoniemen. Met veersch waeter wordt bedoeld de doorstroming, waardoor de reien ververst werden, te verbeteren.

A. Dewitte

(7) A. Dewitte, De Laurijns als bedijkers 1499-1614, Appeltjes v.h. Meetjesland 1995, blz. 165-174.

(8) A. Ortelius zet Breskin en Breskein (kaart Vlaanderen en Zeeland) en geeft duidelijk het kanaal tussen Wulpen en Ter Grouwen (leatrum, 17 en 18).