Logo DBNL
Biekorf. Jaargang 92 (1992)

Biekorf. Jaargang 92

(1992)– [tijdschrift] Biekorf–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Op de zolders van de witte nonnen in Veurne (1693-1710)

De zusters norbertinessen van Bethanië van het klooster van Sint-Jozef binnen Veurne, hadden hun klooster in Veurne niet ver van de markt, in de huidige Vleeshouwersstraat. Het kloosterbeluik omvatte een kapel met enkele gebouwen(1). Over de omvang van die gebouwen zijn we niet zo goed ingelicht omdat er van dit klooster, afgeschaft door Jozef II in 1783 en naderhand grotendeels afgebroken, bijna geen afbeeldingen of iconografische documenten bewaard zijn(2). Het prestigieuze huis Rutsaert is het bijzonderste stuk dat van het klooster overgebleven is en nu een waar sieraad uitmaakt van het bouwkundig erfgoed van de stad Veurne(3).

 

De witte nonnen van Veurne stonden er op het einde van de jaren 1600 financieel niet zo schitterend voor. Zij huisvestten enkele kostgangers, hielden een schooltje en trachtten door allerlei middelen iets bij te verdienen. Ze bezaten een eigen brouwerij, hielden een koe en hadden een ruime groententuin. Zij waren dan nog de eigenaars van een eerder bescheiden onroerend domein (o.a. te Wulpen), uit de tijd dat hun klooster vóór de Geuzentijd, nog een gasthuis was.

 

Hoe het in het klooster dag aan dag gesteld was met inkomsten en uitgaven is toch enigszins te volgen, omdat er door de priorin een soort rekenkundig memorieboek werd bijgehouden. Een exemplaar van zulk rekeningboek, dat gaat van 1692 tot 1710, is toevallig bewaard gebleven(4). Dit boek draagt als titel: Handt Bouck omme de prieuse van het Clooster van St Joseph in Veurne 1692 en telt circa 160 bladzijden.

 

De oudste aantekeningen zijn van de hand van priorin Elisabeth de Koninck. Vanaf 1703 voerde de nieuwe priorin Theresia Donche met vaste hand en groot geschrift de pen. Het boek was in feite bedoeld als een echte boekhouding, maar de verschillende posten staan kriskras door mekaar en

respecteren geen de minste chronologische volgorde. Het zou een hele klus zijn om de financiële situatie van het klooster te reconstrueren aan de hand van dit overigens zeer interessant aantekeningboek.

 

De periode waarover de notities gaan was nu juist een periode van oorlog. Eerst de laatste jaren van de oorlogen rond de Liga van Augsburg (tot 1697) en dan de tijd van de Spaanse Successieoorlog (1700-1712).

 

De oversten der witte zusters hebben zoveel als ze konden de zolders van hun klooster opengesteld en verhuurd aan mensen uit Veurne en omgeving die hun schamel bezit in veiligheid wilden stellen. Het verhuren van kofferruimte op de zolders van het klooster werd plots een niet onbelangrijke bijverdienste en staat dan ook zorgvuldig genoteerd in het handboek van de priorinnen.

 

Het begon al in 1693 blijkens de navolgende aantekeningen. Waarschijnlijk werd vóór 1693 reeds zolderruimte afgestaan om goederen en eetwaren van particulieren op te stapelen, zodat de eerste notities uit het boek, dat in 1692 aangelegd werd, de verdere verpachtingen meedelen van wat al in vroegere oorlogsjaren begonnen was onder priorin de Koninck. De aantekeningen zijn slordig neergepend en in een nogal stuntelige taal en spelling opgesteld:

Christiaen de Visch coffer tot 26 mei 1694 6 p.
Guill. Plateel 9 dec. 1693
heeft oock betaelt van tleggen van een hoopken terwe
coffer van Plateel betaelt tot den lesten juni 1696
Pieter de Witte heeft den eersten september 1694 ghebrocht twee coffers en een hoopken terwe en noch een coffer
Jan Roy heeft staen een coffer en heeft betaelt tot 1.10.1694
coffer wed. Jan de Cros is betaalt tot 1.10.1694
veraccordeert met de wedue voor het legghen van een hoopken terwe tot baafm. 1695
noch voor een celle tot het legghen van haer graen 15 lb. p.

Het oorlogsgevaar nam nog toe en in 1694-95 werden volgende nieuwe verhuringen genoteerd:

Jan Provoost op Hoeren is schuldich van staen van een coffer tot september 1694 twee patacons
daer op ontfaen vier sticken booter ii lb. iiij s.
noch ontfaen xxxij stuvers
noch ontfaen noch thien schellinghen min vijf groote, rest op het staen vanden voorn. coffer tsijdert septembre 1694 drie schellinghe min vijf groote
Jan Provoost en heeft noch niet betaelt
de weduwe van Pieter Paulus heeft gheheurt een houck van de groote solder ingaende den 28 ougst 1694 voor XXX lb. par. voor een jaer; ontfaen hierop voor vijf pont tiene.
Item verheurt aen Aernoudt Dhane, Jan Dhane ende hunnen swagher getrauwt met de weduwe Jan Heynse den helft vanden solder van westen ingaende 28 ougst 1694 voor een jaer hun drien voor seven pont groote en half is voor elck... ende een rasiere haver, voor elck xxx lb.
Verheurt aen Roghers Claeys een houck vanden grooten solder op de suytsyde van het caffoor ingaende den lesten ougst 1694 voor een jaer voor xxx lb. p.
Jooris Missiaen heeft gheheurt een platse op den solder ingaende baefm. 1694 ende eyndende baefm. 1695 voor een rasier haver ende somme naer advenante xxxx lb. p.

De Franse intendant van Veurne greep onverwacht in. In 1696-97 sloeg hij de zolders van het klooster der witte zusters aan om er meel voor de Franse troepen te stockeren. Het was een gedwongen opeising, maar het klooster werd er behoorlijk voor vergoed. Het is niet bekend of de koffers van de burgers nog mochten blijven. Aangezien er in het handboek van de priorin voor die tijd geen nieuwe particuliere verhuringen vermeld staan, zouden wij veronderstellen dat de gewone man, althans ten dele de plaats moest ruimen voor het leger.

den 1sten juny heeft den heer intendant doen ruymen onse groote solders boven de cellen omme te legghen meel voor de trouppen ende heeft toegeseyt 200 guldens tsjaers
dese solders sijn gheruymt in octobre 1696
de selve sijn wederom vol gebrocht intleste van april 1697.

Na een periode van oorlog en de vrede van Rijswijk (1697) was het een tijdje stil en bleven de zolders vooral ter beschikking van de religieuzen. Er staan toch geen notities over zolderverhuur aan burgers van Veurne of omstreken meer aangetekend in deze eerstvolgende jaren.

 

Enkele jaren later evenwel begon het oorlogsgewoel opnieuw. De onveiligheid van Veurneambacht in die tijden ligt weerspiegeld in de vele aantekeningen van priorin Donche, die, te beginnen vanaf midden 1706, de gevluchte goederen naar het klooster in Veurne opschreef. Het zou aanslepen tot het einde van het notitieboek in 1710. De toevloed van gevluchte goederen werd nu zo groot dat zelfs de cellen van de zusters, de ziekenkamer en alle mogelijke beschikbare ruimten uit het klooster met koffers, graan en allerlei kostbaarheden werden ingenomen.

1706 den 5 juny Adolf de Klerck een koffer van Ave capelle
Laureyns Du Thoo een koffer 5 juny 1706
Jaques Behaeghel een koffer den 4 juny 1706
Verhuert aen de drie broeders Matsaers van Hoijen kercke de voorsolder van den 3 julij tot den 1 octobre voor thien pont grooten en vier gulden 1706
Verhuert aen Joos Though de solder boven de kleene salette voor 3 maenden 4 guldens midts myn hoop graen daer oock licht
Verpacht aen Pieter Christiaen, kerck van Houtem, de kleene sieckamer tot alderheylighen voor 4 pont groote en half den 4 july 1706
Verpaeck aen Joos Thoug van Wulpen de solder boven de kleene salette van 5 juny tot 1 september voor twee pont groote twelck is 4 guldens ter maent 1706
den 5 juny Marc Nottebaert acoort van 3 guldens ter weke met 5... (?) ende haer goet heeft geweest meer als 2 weken daer op ontfangen 9 lb. van een koffer
den 7 juny 1706 twee koffers van Gilles De Meire van Stavel
Pieter van Nulle van Pervijse heeft een platse op de solder boven mevrouwens celle tot 12 pont par. ter maent 5 juny 1706
den 2 juny twee koffers van Laurens de smit wonnende op de hofstede het gasthuys te Wulpen ende het tin in het comptoir
2 july 2 koffers van Jan Schapper van Wulpen getrout met Pieter van Loo dochter
den 2 july twee koffers van Pieter Dacet, een in de sieckaemer en een op de sellen
Jan van Nulle den 29 july een koffer
den 4 juny 1706 heeft Roelant Annet van Ave capelle twee koffers gebrocht en Joos Ottebaert voor twee schaere gebinten met de reste van hun goet bachten voor 5 guldens ter maent den 10 july 1706
den 4 juny 1706 heeft Jaqes Behaghel gebrocht twee coffers ende een bedde die licht in de kleene sieckaemer ende wat graen; het bedde is gehaelt den 14 july
den 4 juny Jacobus Laye een koffer van Avecapalle
den 5 juny 1706 Jaques Schichtenaere heeft een koffer in de pant van Houtem
Jacobus Lahaye een koffer van Ave capelle den 4 juny 1706
den 5 juny 1706 Joos Huyghe heeft een koffer in de pant van Houtem
den 5 juny 1706 Jan Bapt. Tycket heeft een koffer in de pant van Houtem
Jan de Pau een koffer van Seerwillem
den 5 juny een koffer van Franchoys Louagie van Beveren
Pieter Vermeschs een koffer den 5 juny 1706 Seerwillems

Vooral in de jaren 1708-09 was er opnieuw veel beweging in het klooster. Overal stonden koffers opgestapeld en de navolgende aantekeningen laten vermoeden dat in die jaren de streek weer bijzonder onveilig was:

July 1708
de eerste koffer in de pant Pieter van Loo
de twede koffer is van Joanne Fromeseele koster van Pervijse 18 july
de derde koffer behoort toe aen Franchoys Commyn suresyn van Pervyse 18 juli 1708
de 4 koffer behoort toe Marij Croos van Lampernisse 18 july 1708
de 5 en 6 koffer is van Pieter van Nulle 18 july 1708
Gregorius Verbrugghe van St Catharine capelle 8 nov. 1708
Pieter de Fever van Pervijse 27 july
Franchoys d'Ocquet 30 july Pervijse
Joannes Lammechs twee koffers ende een bedde met een gulwe sargie en twee oorkussens 29 july 1708
Paulus Vermeschs op de burch tot St Requiers twee koffers met graen
drie koffers vanden pastor van Gijvelinckhove den 4 nov. 1708 ende een van de kercke van Gijvelinckhove ten selven daghe 4 nov. 1708
twee koffers van Carel Halewijck den 10 novembre 1708
twee koffers van Pieter van Loo, een koffer van Joos Huyghe, noch een koffer met een vleschsstande van Paulus Vermeschs 14 nov.
noch twee baensten met graen 14 nov. 1708
Andries Salemon twee koffers van Houtem ende een schaergebin opden selven 17 nov.
noch een koffer van Joos Huyghe 17 nov.

In het jaar 1709 greep het stadsbestuur van Veurne in. In juni 1709 werden de zusters verplicht om allerlei granen voor rekening van de stad op hun zolders te laten opslaan. De tekst die dit weergeeft laat vermoeden dat de priorin weinig ingenomen was met deze opvordering. Voorzeker staan we hier voor een maatregel die het stadsbestuur als voorzorg uitvaardigde naar aanleiding van de hoge graanprijzen in het jaar 1709, als gevolg van de harde en ongenadige winter in het voorjaar van 1709(5).

De heeren van de stadt van Veurne hebben door mijn heere Fonteyne, schepen, met ghewelt doen leggen suijkerioen en perde boonen, die zij gehaelt hadden van de remme bewaert die hofstede door mijn heere van de Sande, beloovende mij wel te betaelen, maer zoo daer geen betaelinghe en volchde hebbe mijn selven betaelt zoo ick hun geseijt hadde, ontrent de 20 pont groote, want het heefter geleghen van het eerste van junij 1709 tot verre october met groote sleete ende kranckinghe van twee solders door de menichte van ghewichte ende menich onvrijdom ende verlies van sommighe dinghen.

Het heen en weer gesleur met koffers en allerlei waren, die daar soms jaren naeen bleven staan (en in de weg bleven staan!) bracht voor de kloostergemeenschap vele zorgen mee.

Daar waren om te beginnen enkele huurders die hun koffervergoeding niet konden of wilden betalen en op de koop toe nog onwillig waren ook! Priorin Donche was echter een ondernemende vrouw; ze schrok er niet voor terug het recht in eigen handen te nemen en zich zelf te vergoeden!

genoomen van Laureins de Smet een rasiere terwe in recompensen dat opden solder twee reijsen met graen heeft gelegen daer ick wel 20 pont groote van genoten soude hebben en plantsoenen die hy genoomen heeft sonder vraegen 60 lb.
van Joos Huyghe voor het houdt dat hy van de oude schuere gebesight heeft sonder myn consent een half rasiere terwe tot 30 lb.
van de duyne heere wat suyckerioen om mij selven te betaelen zoo ick hem gheseyt hadde 240 lb.
Ick moste een schellinck te weke hebben van elcken sack ende het heefter gelegen van int eerste van juny tot in october 1709; 240 sacken zoo van boor (?) en suyckerioen.

Vaak gaf de betaling aanleiding tot discussies over de prijs van het graan, vooral als er een vergoeding in natura was beloofd en de graanprijzen achteraf fel gestegen waren:

Het convent is schuldich int jaer 1708 aen Franchoijs Matsaert twee rasieren terwe die wij hebben gehadt op den selven tijt als zy die vercochten aen den amonitiaris vercochte voor neghen guldens de rasiere, komt drie pont groote ende vinde goet den 7 oct. 1709 ses pont groote van een jaer solderhuere die ick hebben wille en de basinne en wilde maer 4 pont groote gheven, maer en hebbe dit niet willen laeten, tot memorie
de drie pont groote zijn betaelt aen de basinne Matsaers maer zij en waeren daer niet mede te vreden omdat het graen ghedierst was, daerom moghen sij den solder noch ghebruijcken tot october 1710 actum den 1 novembre 1709.
den tijt is uijt van hunnen pacht 7 october 1710 en hebbe hun geen gelt gevracht zoo lange als zij willen tot voldoeninghe vant graen dat wij ghad hebben.

Ook gebeurde het wel eens dat koffers door burgers vergeten werden. Ze stonden er jaren naeen, zodat de waakzame priorin op de duur wel moest ingrijpen. Dit werd dan echter zeer zorgvuldig opgeschreven, want in die troebele tijden kon het toch nog gebeuren dat achteraf ooit eens iemand deze verlaten koffers kwam terugvragen.

Wij hebben uijt een koffer die stondt voor de groote salette onder den steegher, en vele jaeren daer ghestaen hadde, toebehoorende een jonckman die ick niet en kenne noch zij naeme niet en weet, gehaelt 26 lb. groote vlaems, die het convent moet weder geven als iemant daer naer komt vraghen met de slootel en goed prueve doen. Ick hebbet uijt gehaelt om dat het sloot ontnaghelt was ende vreesde dat het in
die troubel tijdt soude uijt gehaelt worden, desen 17 november 1708. Teresia Donche, prieuse.

In jaren van oorlog, plundering door soldaten en allerlei miseries, vluchtten de dorpelingen soms met hun have en goed binnen de kerk. Talrijk zijn de getuigenissen in die aard. De dieren werden dan samengedreven op het kerkhof rond de kerk, binnen de omheining van het kerkhof. In vele dorpsgeschiedenissen uit die jaren kan men dit lezen(6).

 

Veurne was in die tijden een versterkte stad, waar het zeker veiliger was dan op de buiten. Speciaal voor Veurne is het bekend dat eveneens het klooster der paters kapucijnen ook mensen en goederen onderdak verleende in die oorlogsdagen(7). Een kerk en een klooster genoten daarenboven een soort asielrecht, alhoewel de militairen zich uiteindelijk weinig stoorden aan al die zaken en rechten. Was er een inname of een plundering, dan deelden kerken en kloosters evenzeer van al die narigheden mee lijk de gewone man, zelfs als het de legers waren van le Roy très catholique.

 

Het rekeningboek van de zusters van Veurne is onrechtstreeks een uniek en sprekend document van de jarenlange oorlogsgruwel en de vele miseries die het Vlaamse platteland moest ondergaan als de toenmalige Europese grootmachten hier in Vlaanderen hun vetes kwamen uitvechten.

L. Van Acker


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs


plaatsen