Biekorf. Jaargang 85

[p. 238]

De stadsgewichten van Torhout in 1531

In 1531 werd de officiële collectie stenen en loden gewichten van de stad Torhout geijkt en opgetekend. In Torhout stond ergens een publieke stadsweegschaal opgesteld, een balanche. In de balanche waren drie stenen en enkele loden gewichten in gebruik. De stenen gewichten waren de zwaarste en wogen respectievelijk 75, 55 en 24 pond. De 14 loden gewichten gingen van 60 pond tot een half vierendeel van een pond. Eigenaardig was wel dat er twee loden stuks van zes pond voorhanden waren.

Buiten deze gewichten in de stadswaag waren er dan nog zes kleinere loden gewichten van drie pond tot een half vierendeel beschikbaar in het schepenhuis. Deze zes exemplaren zullen identiek geweest zijn met de zes kleinste loden gewichten die in de stadswaag lagen. We kunnen ons afvragen of het dubbel exemplaar van zes pond lood uit de stadsweegschaal eigenlijk niet behoorde tot de reeks loden gewichten die in het schepenhuis werden bewaard. In dit geval zou de serie loden gewichten uit het schepenhuis eigenlijk zeven stuks hebben geteld, waarvan het zwaarste dit van zes pond was en het kleinste een half vierendeel woog.

De opgave van al deze stadsgewichten staat genoteerd op de laatste twee bladzijden van het poortersboek van Torhout dat begonnen werd in 1523. Onder aan het blad is een strook papier weggescheurd zodat één of meer regels van de tekst verdwenen zijn. Aangezien de verloren gegane lijnen staan tussen het gewicht van twee pond en dat van een half pond, gaf de verdwenen strook papier vermoedelijk het loden gewicht op van één pond. Maar de samentelling klopt niet. De klerk noteerde dat er in totaal 381 pond en drie vierendeel en half waren. Wij komen maar aan 377 pond en drie vierendeel en half, zonder het stuk van één pond. Er zit blijkbaar ergens een fout in de totalisatie.

De lijst van de Torhoutse officiële stadsgewichten toont duidelijk aan waar de gewichtsbenamingen steen en lood vandaan kwamen. Steen is een gewichtseenheid om grotere hoeveelheden te meten, zoals vlas, garen en wol⁽¹⁾, allemaal zaken die op de oude Torhoutse jaarmarkt verhandeld wer-

(1) Steen: wol, vlas, garen, zeep (J. VERDAM, Middelned. Handwoordenboek, blz. 555). Steen kwam ook voor in Noord-Nederland (L.M. METZ, Woordverklaringen, Zutfen, 1937, Blz. 490). Een Hollands steen woog 2.8 kgr.

[p. 239]

den. Brood en andere waren werden wel eens aangeduid per lood⁽²⁾.

Hoe oud de benamingen steen en lood in Torhout wel waren, is niet te achterhalen. Maar in het oudstgekende tolreglement van de stad Torhout, dat dateert van omstreeks 1270, is al sprake van ‘chacune piere de laine achetée a briseurs’⁽³⁾. De Torhoutse stadsgewichten die in 1531 geijkt en opgeschreven werden, kunnen vermoedelijk dus teruggaan tot een zeer ver verleden.

L. VAN ACKER.

(2) In Roeselare werd in 1642 het brood gewogen per loot (Stadsarch. Roeselare, nr. 22). Zie ook E. GAILLIARD, De Keure van Hazebroek, dl. V (Gent, 1905), blz. 180 en 341.

(3) L. GILLIODTS - VAN SEVEREN, Coutume de Thourout (Brussel, 1892) blz. 105.

Bijlage

Dit naervolghende es tghewichte vander stede dienende metter balanche gheict den v^en dach in hoymaent xv^c xxxj.

Eerst eenen steen met eenen ringhe	lxxv pont
noch eenen anderen steen ooc met eenen ringhe	lv pont
Item eenen derden steen wit zynde	xxiiij pont
Item een eesten loodt met eenen ringhe	lx pont
Een tweeste loodt met eenen ringhe	l pont
Item een derde loodt ooc met eenen rinc	xlviij pont
Item een vierde loodt met eenen rinc	xxiiij pont
Item een vyfste loodt ooc met eenen ringhe	xviij pont
Item een zestc loodt ooc met eenen ringhe	xij pont
Item noch twee loon elc met eenen ringhe elc zes pondt compt	xij pont
noch een loodt met eenen ringhe	iij pont
noch een loodt sonder ringhe	ij pont
.... (een lood van één pond?)...
Item noch een loodt van een half pont
Item noch een loodt van een vierendeel
Item noch een loot van een half vierendeel

Compt alle te samen xvij sticken makende tsamen in ghewichte de somme van

iii^c iiij ^xx j lb. drie vierendeel en half

Item noch ander ghewichte bleven up tscepenhuus van thoroudt

Eerst een loodt met eenen ringhele	iij pont
een loodt sonder rinc	ij pont
noch een ander loodt	j pont
noch een ander loodt	een half pont
noch een ander loodt	een vierendeel
noch een ander loodt	h. vierendeel

(Stadsarchief Torhout, nr. 136)