Biekorf. Jaargang 74

[p. 350]

Historielied op het ontzet van Wenen
1683

De tekst van het volgende lied komt voor in een gelijktijdig schrijfboek dat in het bezit is geweest van Catharina Forniaer, begijn in het Groot Begijnhof van Brussel in 1687-1708.. Dit schrijfboek in-quarto - in partikulier bezit in Brugge - bevat de tekst van enkele liederen⁽¹⁾ en recepten die door verschillende handen werden neergeschreven vóór 1687. De genoemde begijn-eigenares heeft het schrijfboek ook zelf aangevuld.

Uit de tekst zelf blijkt dit historielied te zijn opgesteld einde 1683, kort na het ontziet van Wenen en de dood van de Franse koningin.

De keizersstad Wenen, op 17 juli 1683 door Kara Mustafa ingesloten, bood krachtig weerstand onder de leiding van Rüdiger von Starhemberg, en werd op 12 sept. 1683 ontzet door de geallieerde Duitse en Poolse strijdkrachten van Karei van Lorreinen en Jan Sobieski. Ontzaglijk was de weerklank van dit wapenfeit in heel Europa. Het betekende ook het einde van het Turkse gevaar voor de Donaumonarchie.

Het lied is gebouwd als een dialoog tussen de Keizer van Oostenrijk (die alsdan ook de souverein was van onze Zuidelijke Nederlanden) en de koning van Frankrijk. Het weerspiegelt de gezindheid en de stemming in onze provincies: de vreugde om de overwinning van de Keizer is algemeen en uitbundig, en gaat samen met het verwijt tegen Lodewijk XIV dat hij zich in dit heroïsch verweer tegen ‘den Groten Turk’ volstrekt neutraal had gehouden.

Het lied zelf laten we voorafgaan door een bondige toelichting van de inhoud van de strofen.

Str. 1, vers 5: in alle christen steden werd het Te Deum laudamus gezongen als dankzegging voor het ontzet van Wenen. Alleen Frankrijk deed hierin niet mee, immers (str. 2) Lodewijk XIV zag gaarne zijn politieke tegenstrever in Europa, keizer Leopold, in evenwicht gehouden door het ‘tweede front’ van het Ottomanische Rijk.
Str. 3-5. De keizer had de (onbetrouwbare) tussenkomst van koning Lodewijk van de hand gewezen en de Turk verdreven met de hulp van koning Jan Sobieski.

(1) Zie het historielied op de hertog van Lorreinen in Spaans arrest, in Biekorf 1968, 173-176.

[p. 351]

Str. 6: vooral de Nederlanden (de kanonnengieterijen van Antwerpen en Mechelen) hadden het geschut geleverd voor de verdediging van de stad, niet de Franse koning.
Str. 7. Lodewijk XIV, de allerchristelijkste koning, liet geen Te Deum zingen, maar betreurt feitelijk de viktorie van de keizer.
Str. 8, v. 3: gepasseert, d.i. overleden, Marie-Theresia, echtgenote van Lodewijk XIV, was inderdaad op 30 juli, gedurende het beleg van Wenen, overleden. De koning schrijft zijn droefheid toe aan deze rouw.
Str. 10. De koning viel de provincie Vlaanderen binnen in september 1683 en veroverde Kortrijk en Diksmuide nog vóór het ontzet van Wenen.

A.V.

Liedeken

Cijser

1

Wat blyscap aen alle cant
door het heel cristen land,
ieder heeft vreughdevier gebrant,
en elcke cristense stee
den delaudamus dee
en baden godt om pys en vree,

2

Maer gy, louis bourbon,
g'en lost niet een canon
tot lof van die victorie won,
want gy wout doen tertyt
dat ick in desen stryt
waer al myn goet en leven quydt.

Vranckerijck

3

Heer keyser, t'wort u gevraecht,
wat ist dat u mishaecht
dat gy soo seer over my claecht.
Ick heb volck gepresenteert,
gy hebt se niet begeert,
dan ben ick weder om geretreert.

Cijser

4

t'Is waer alsoo geschiet
maer k'en verstont u niet
ick was bevreest voor meerder verdriet,
ick had liever den turck alleen
als vechten tusschen twee,
daerom liet ick u van mij scheen.

[p. 352]

 

Vranckerijck

 

5

 

Hoort, Leopoldus vorst

 

die Weenen hebt verlost,

 

wat dat ick naer u welvaert dorst.

 

Had ick mogen begaen,

 

ick had u bygestaen

 

en den turck helpen nederslaen.

 

Cijser

 

6

 

Neen, Coninck Lodewijck,

 

ick ken al u pratyck,

 

gy soekt geen vreucht int cristenryck,

 

want al het cannon men vant

 

voor Weenen stadt geplant

 

scheen al canon van Nederlant.

 

7

 

Den paus doet oock syn beklacht

 

dat gy niet eenen biddagh

 

en hebt gehouden voor den slach,

 

maer tercontrari siet

 

maeckt gy een groot verdriet

 

nu de victorie is geschiet.

 

Vranckerijck

 

8

 

Heer Cijser, my excuseert

 

en my niet en blameert,

 

weet dat myn vrouw is gepasseert,

 

haer doot heb ick beschreijt,

 

dat was al mijn droefheijt

 

die alle myn vreught heeft neergelijdt.

 

Cijser

 

9

 

Ick weet voor vast gewis

 

dat sij ghestorven is,

 

maar seght my eens wat de oorsaeck is:

 

k' geloof de edele vrou

 

gestorven is van rouw

 

als gy den turck gaen helpen wou.

 

10

 

Dit can men meroken want

 

[gij brengt in vier en brandt]

[p. 353]

 

heel Vlanderen aen alle cant.

 

Is dat voor het geloof

 

dat ghy maeckt eenen roof

 

en t'lant bederft tot lesten loof?

 

11

 

Gij schrijft oodtmoedelijck

 

u aldercristen rijck.

 

Seght my nu eens waer dat dit blijckt,

 

maer spaert my godt deze rijs,

 

ick salt maken wijs,

 

daerom keert wederom naer Parijs.