Biekorf. Jaargang 74

[p. 281]

Nogmaals over de plaatsnaam ‘De Keuvele’ te Knokke

Ik heb hier een tijdje geleden (1972, blz. 153-154) betoogd dat de naam van de oude boerderij ‘de Keuvele’ te Knokke blijkbaar moet worden afgeleid van het oude woord kove = hut, woning, hoeve. Keuvele is een diminutief van kove met umlaut onder de invloed van de diminutiefuitgang.

Kove betekent eigenlijk een hut of woning met een kap of dak. Het woord is verwant met kuif. Keuvel staat tegenover kuif zoals heuvel tegenover huif. Waarschijnlijk is het gelijkluidend woord keuvel (kap, speciaal monnikskap) van dezelfde stam. Hierbij is al heel vroeg verwarring opgetreden met het woord kogele (kap), dat teruggaat op een Romaanse vorm van het Middellatijn cuculla, Lat. cucullus.

Bij deze nieuwe verklaring van Keuvele (boerderij) wordt de traditionele volksetymologische verklaring ‘monnikskap’ verworpen, wat niet wegneemt dat de woorden keuvele (boerderij) en keuvele (kap) wellicht met elkaar verwant zijn, zoals ik zo juist kom te zeggen.

Zoals het weleens meer voorkomt stuit het verwerpen van traditionele, ‘dierbare’ volksetymologische verklaringen op wrevel en verzet buiten de vakkringen. Dat is begrijpelijk. Een volksetymologische verklaring spreekt meestal tot de verbeelding. Ze is schijnbaar eenvoudig en doorzichtig en lijkt voor de hand te liggen. Wetenschappelijke verklaringen daarentegen zijn meestal nuchter en zakelijk, vergen taalkundige kennis en vakkundige ‘flair’. Ze zijn niet altijd eenvoudig en lijken vaak een beetje spitsvondig en esoterisch voor de niet-toponymicus. Dat is de reden waarom volksetymologieën vaak een onuitroeibaar leven leiden buiten de vakkringen... en soms ook in de vakliteratuur.

Een fraai voorbeeld daarvan is de gemeentenaam Lissewege, sinds jaar en dag verklaard als ‘weg tussen het lis (iris’ en waaraan ik een studie zal wijden. Een tweede voorbeeld is de naam Koolkerke, waar het element kool niets te maken heeft met de heiligennaam Nikolaas, maar zoiets betekent als ‘hoger gelegen land’ (B. 1956, blz. 155-156). Dus ‘kerk op een stuk hoger gelegen land’.

De moderne toponymie geeft de voorkeur aan nuchtere, zakelijke verklaringen boven ‘dichterlijke’, romantische, fantaisistische verklaringen, ten minste voor zover die laatste niet voor de hand liggen of met zekerheid bewezen zijn. Dit is het geval bij hoevenamen zoals ‘de Vogelenzang’, huis- en herbergnamen, kloosternamen (bijv. Rozendaal), na-

[p. 282]

men van stukken land e.d. Echter opgepast met namen als Vagevierpolder te Knokke (vroeger in het bezit van de familie de Vagheviere), Bloelozendijk (genaamd naar een pachter de Bloelose), Plakkenhul (een duin te Knokke = polakkenhul, z.g. omdat ooit een vreemdeling, ‘de polak’ genaamd, in een hut aan de voet van het duin woonde), enz.

De volksetymologie heeft ook menig toponymicus perten gespeeld en ik heb mij ook wel eens bezondigd aan een verklaring die later volksetymologie bleek te zijn. Errare humanum est!

Naast de volksetymologie heb je de z.g. ‘geleerde’ etymologie. Dat zijn vergezochte, niet voor de hand liggende, kunstmatige, wetenschappelijk niet verantwoorde verklaringen van sommige auteurs. Een fraai voorbeeld daarvan is het toponiem Dulleweg. Ik heb die naam vroeger verklaard als ‘krinkelende weg’ (volksetymologie!), maar later de juiste verklaring gevonden: grensweg! Door een historicus die blijkbaar Biekorf niet leest, werd sindsdien de verklaring ‘d'heuleweg’ voorgesteld. Dat is ‘geleerde’ etymologie! Met zo'n systeem kun je alles bewijzen!

‘Geleerde’ etymologieën zijn ook de oude verklaringen van Knokke (uit het Keltisch cnoc), Wenduine (uit het Keltisch gwen = wit), Varsenare (uit het Latijn fraxinarium = essenbos) enz.

Naschrift. Een hartelijk woordje van dank tot E.Br. Van den Broucke van de St.-Sixtusabdij te Westvleteren, die mij een interessante brief geschreven heeft in verband met mijn artikel over de Keuvele. Hij schrijft mij o.a. het volgende:
‘De benaming keuvel of kovel is namelijk nog in gebruik bij de hedendaagse monniken: benediktijnen, cisterciénsers, trappisten. Rechtstreekse verwantschap van die benaming met kuif... lijkt mij uitgesloten. Immers de huidige vormen kovel of keuvel (Nederlands), cowl (Engels), coule (Frans), Kukulle (Duits) stammen zonder enige twijfel af van het Latijn cuculla, da,t voorkomt in de regel van Sint- Benedictus en in de gehele oude en meer recente monastieke literatuur... Na al de vorige beschouwingen en gezien vooral de parallelbenamingen Meunikendijk en Klooster-van-Vauxellisdijk, vraag ik mij af of de eerste opinie, steunend op Opdedrinck (= monnikskap), toch niet de meeste kansen heeft...’.
Ik geef graag toe dat het niet onmogelijk is dat de Knokse boerderijnaam een fantaisienaam met de betekenis van monnikskap is. De toponymie is vaak een zeer konjekturale wetenschap en de toponymicus moet vaak kiezen op grond van intuïtie, persoonlijke instelling e.d. Ik kies in het onderhavige geval voor keuvele = boerderij en betwist niemand het recht vast te houden aan de naar mijn gevoel volksetymologische verklaring keuvele = monnikskap!

J.E. De Langhe