Biekorf. Jaargang 74

[p. 249]

Mengelmaren

Wafelbak op de kerktoren
Veurne 1609

De uitroeping van het Twaalfjarig Bestand (getekend te Antwerpen 9 april 1609) werd ook te Veurne plechtig gevierd. De geburen van de wijk Spreeuwen Burch kregen van de wethouders een mooie toelage voor een populair (en niet ongevaarlijk) nummer van volksvermaak. De Rekening van Veurnambacht (1608-1609, f. 41) noteert daarover het volgende:

‘Betaelt aen Charles Quinjet omme de ghebeuren vanden wycke ghenaempt Spreeuwen Burch, van vier ghemaeckt thebben up thoochste vande torre van St. Nicolais ende aldaer ghebacken waefers (ter uutroeping vanden trefves), by 2 billetten, 64 pond’.

- Welk stadsdeel omvatte die wijk Spreeuwenburg? Ook Diksmuide kende reeds in 1478 een Spreeuwenburg, doch als huisnaam.

B.P.

Nicolaas du Jardin, kasteelheer van Anzegem
1659

Een zekere Heer Nicolaas du Jardin, geboortig van Breda, wordt in Biekorf 1973, 95, vernoemd als kasteelheer van Hemsrode op Anzegem.

Deze Nicolaas is de vader van de bekende predikheer Thomas du Jardin (Den Haag 1653 - Gent 1733), doctor in de teologie en hoogleraar te Leuven, militant antijansenist, auteur van een aantal teologische en polemische werken.

Thomas du Jardin (zijn doopnaam was Joannes) vertelt in een van zijn werken (Spoore der Catholycke; Gent 1715; deel II, p. 1075) hoe zijn vader uit Holland naar Vlaanderen is overgekomen en kasteelheer van Anzegem is geworden.

Grootvader Dujardin was, zoals zijn vrouw, protestant en woonde in Den Haag. In 1651 had hij zich tot het katolicisme bekeerd en overleed in Den Haag in januari 1654. Grootmoeder Dujardin was drie jaar later haar man in de bekering gevolgd en overleed eveneens in januari 1654.

Die bekering van de grootouders werd blijkbaar ingeleid door de bekering van hun zoon Nicolaas, de latere kasteelheer van Anzegem.

Nicolaas werd geboren te Breda op 20 juni 1620. Het gezin Dujardin was zeer welgesteld. In zijn twintigste jaar mocht Nicolaas een Italie-reis ondernemen. Gedurende zijn verblijf te Rome in 1640 besloot hij tot het geloof van zijn voorvaderen terug te keren. Op de terugreis naar Holland hield hij stil te Parijs om er, in de sakristie van de Notre-Dame, voor getuigen de katolieke geloofsbelijdenis af te leggen.

Op 21 oktober 1647 huwde Nicolaas te 's Gravenhage een katoliek meisje uit de deftige stand, Franchoise Agnes Helman. Uit dit huwelijk sproten twee zonen en twee dochters.

Na de dood van zijn ouders (1654) verlaat Nicolas du Jardin

[p. 250]

Holland om zich met zijn gezin te gaan vestigen te Mechelen (1655). In 1659 volgt de verhuizing naar Gent. Nicolaas verkocht alsdan zijn bezittingen in Holland en belegde zijn fortuin in eigendommen in Vlaanderen. Zo kocht hij o.m. het (vervallen) kasteel van Hemsrode te Anzegem, dat hij reeds in 1660 herbouwde. (Omstreeks 1850 stond het jaartal nog op het kasteel te lezen).

De aankoop van dit kasteel ging gepaard met de verheffing in de adelstand op 14 februari 1659. Nicolaas du Jardin wordt Heer van Anseghem en de familie verschijnt sindsdien als du Jardin de Hemsrode (Rietstap). Het wapen was: in zwart vier gouden sterren 2 en 2.

Nicolaas du Jardin de Hemsrode overleed te Gent in 1671, oud 51 jaar. Wanneer het kasteel Hemsrode naar een andere familie is overgegaan weten we niet.

Hoe was de familie Dujardin naar Holland overgekomen? Een Nicolaas Dujardin uit Valenciennes was omstreeks 1590 naar het Noorden geëmigreerd en heeft, als Nicolaas du Gardijn, in Amsterdam een fabriek van goudleer opgericht die in 1607 door Hans Le Maire zou worden voortgezet. Sluiten de Dujardins ‘van Anzegem’ rechtstreeks aan bij de émigré uit Valenciennes? Mogelijk brengt een genealoog de gewenste opheldering.

E.N.

- Ph. Blommaert. De Nederduitsche schryvers van Gent 330-332 (Gent 1861). - BN. VI 265-267. - NNBW. I 1216-1217. - J.L. Eggen. De invloed van Zuid-Nederland op Noord-Nederland 178 (Gent 1908).

Blauw hardsteen van Arquennes

Bij de bouw van het gewezen Landhuis (nu Gerechtshof) te Veurne in 1613 waren de wethouders zeer gesteld op degelijk werk. Het beste steen was goed genoeg, en het nieuwe Landhuis zou uit blauw hardsteen (arduin) van Arquennes worden opgetrokken. De ‘cooplieden ende leveraers’ in Gent en in Brugge lagen met hun prijzen voor Arquennes-steen aan de hoge kant, daarom besloten de Veurense wethouders zelf naar de steengroef te gaan. En zo trok Jonker Antheunis van Zegherscappel, burgemeester en landhouder van de commune, naar de steengroeven van Arquennes (bij Seneffe, prov. Henegouwen; alsdan gelegen in het hertogdom Brabant, meierij Nijvel). Als kooplieden in hardsteen ontmoette hij daar Jonker Jean Lenglez, baljuw van Arquennes, en de plaatselijke griffier Franchois Dubois.

De koop werd gesloten: voor een bedrag van 196 pond zou geleverd worden ‘t'blauw hardt steen noodich tot het nieuwe gheconcipieerde Landhuys’, en de twee steenleveranciers van Arquennes kwamen over naar Brugge om er met de Veurense griffier Roeland Schinkele en de architekt Sylvin Boulin het bouwplan van het Landhuis in te zien. De architekt zou ook de ‘formen in grote volume’ leveren naar de welke de steenhouwers van Arquennes het steen dienden te kappen. (RAB. Veurne. Rekenynghe van Veurnambacht 1613-1614. f. 32^v - Vgl. De Potter, Gesch. van Veurne I 200).

[p. 251]

Voor het bouwen van de stadhuistoren van Middelburg Z. wordt in 1510 een hoeveelheid steen uit Arquennes aangekocht; in genoemd jaar reist Oele Willemszone naar ‘Brabant boven Brussele te Erckene aldaer men den blauwen steen bereet, dienende an den nyeuwen thoren van der stadt huys’. (Biekorf 1967, 315).

In de Vlaamse bouwrekeningen wordt vooral het steen van het naburige Ecaussines (met een grote verscheidenheid van naamvormen) ingeschreven.

A.V.

Een kerker in het kasteel van Gistel. 1523

Baljuw van Gistel was in 1523 Joncheer Gautier de Massiet. Op vrijdag 17 april van dat jaar kwam hij voor burgemeester en schepenen van de stad het volgende betogen.

Wegens een (met nader bepaald) misdrijf had hij een zekere Jerom Nans aangehouden ‘ende in vanghenesse gheleit binnen den casteele van Ghistel, ter zulcker plecke daer men de ghevanghenen van crime van ouden tyden ghecostumeirt es te legghene’.

Het kasteel had blijkbaar geen funktionele kerker, in de plaats daarvan diende ‘t'gat ofte t'roockvaeutkin staende inde grote vaute onder de grote keukin van den casteele’. Om de bewaring van zijn gevangene volstrekt te verzekeren had de baljuw ‘den zelven Jerom gheleit in yserin boeyen zyn voeten’ en meer nog ‘an eene yserin keten commende vander crune vanden zelven vautkin uute’, het geheel ‘alsoo wel slotvast met yserin maelsloten ghesloten’.

De vorige dag, donderdag 16 april, had de baljuw in het bijzijn van de schepenen, de beklaagde Jerom Nans onderhoord betreffende ‘zynen meshuusen ende delicten’. Dit onderhoor was ten einde gelopen omstreeks elf uur voor de middag. Dan werd Nans ‘gheboyt ende gheketent wederomme inde manieren als vooren int zelve vautkin ghedaen’.

Vanmorgen was de gevangene in dat ‘vautkin’ niet meer te vinden, zegt de baljuw: hij heeft middel gevonden, ik weet niet hoe of waarmede, ‘omme hem te helpen uuten voornoemde boyen, ketene ende yser’. Ik vermoed, zo betoogde hij, dat de gevangene ‘vresende t'riguer van justicien ende omme te ontgane confuselicke ofte scoffiereghe doot, hem heift laten zyncken naect zonder cleederen duere eene hemelicheit (beerput, privaatput) ende vandaer gherocht duer een aisementgat ten watere ende gracht vanden castele ende alzo verdroncken’. De schepenklerk mocht dus een streep trekken onder de zaak Jerom Nans. (ARB. Fonds Gistel, Pandtbouc 1525-1541, f. 133).

Het oud kasteel van Gistel staat in het stadsplan ca. 1560 getekend door Jacob van Deventer (facsimile in 1893 met toelichting van L. Gilliodts-van Severen). Afgebroken in 1831; een afbeelding van de ruine in 1832 in de studie van P. Lansens, Antwerpen 1864). -

A.V.