Biekorf. Jaargang 73

[p. 215]

Een stukje Wervikse keure voor de zakkendragers 1677

Oude procesbundels zijn interessant omdat ze ons inlichten over de belangen en het streven van onze voorouders, maar ook nog omdat ze ons vaak gegevens verstrekken over toestanden van nog vroeger tijden dan deze van het proces zelf, gegevens die anders veelal verloren zijn gegaan, vooral in kleinere plaatsen. Dit heeft ook dhr. Jean-Marie Duvosquel aangetoond in zijn bijdrage getiteld ‘Histoire médiévale et factums d'avocats: l'évêque de Tournai et le Chapitre de Comines’, blz. 95-110 van de verleden jaar uitgekomen ‘Horae Tornacenses’, gepubliceerd ter gelegenheid van het achtste eeuwfeest van de Doornikse Katedraal, uitgave die ook voor West-Vlaanderen belangrijk is omdat het grootste deel van de provincie tot het bisdom Doornik heeft behoord.

Wij waren dit indachtig toen we onlangs de procesbundel OSAW 602 konden raadplegen in het Oud Werviks Stadsarchief.

In dit dossier (onvolledig, zoals de meeste andere Wervikse procesbundels, en meestal zonder dat de sententie van de schepenen er bij is) gaat het om de klacht, met verzoek tot veroordeling van betaling, vanwege de Wervikse zakkendragers, vertegenwoordigd door hun niet genoemde Deken, optredende voor het Korps, tegen de Wervikse tabakkoopman Albert de Poortere, die weigerde loon uit te betalen aan de zakkendragers voor het overbrengen van aan de weegschaal, alsdan opgesteld in het stadhuis, naar zijn winkel of magazijn, omdat, naar hij beweerde, het hem vrijstond eender wie met deze taak te gelasten. De Deken van de zakkendragers, van zijn kant, beriep zich op een reglement of keure, uit 1677, waarvan hij naderhand een uittreksel neerlegde op een zitting van het schepencollege dat de zaak in handen had genomen.

Dit reglement was uitgevaardigd door baljuw, burgemeester en schepenen van de stad Wervik, en dit komt dan overeen met de bepalingen van de Wervikse draperiekeuren uit de 15e en vroegere eeuwen (Zie Henri E. de Sagher, Recueil de documents relatifs à l'histoire de l'industrie drapière en Flandre, 2e deel, Le sud-ouest de la Flandre depuis l'époque bourguignonne, t. III, gepubliceerd door Johan - E. de Sagher, Hans van Werveke en Carlos Wyffels, en bezorgd door de Koninklijke Commissie voor Geschiedenis), waar telkens voorgeschreven is dat de keuren moesten gemaakt worden door de heren en wetten. In 1677 waren de drie grote heerlijkheden: Oosthove met ter Kruisse, en Wervik, waarvan gedeelten samen het keurgebied van Wervik uit-

[p. 216]

maakten, in één hand verenigd. Het was de ene voor de drie heerlijkheden gemeenschappelijke, baljuw die de ‘heren’ vertegenwoordigde, terwijl de schepenbanken van de drie genoemde heerlijkheden die, samen handelende, ‘keure’ vormden, de plaats innamen voorzien voor de ‘wetten’. Of, in 1677, de Wetten ook nog te rade waren gegaan bij de ‘meeste ende gantse partie’ zoals telkens voor de draperiekeuren was bepaald, hebben wij voor het gissen, want het bestaande reglement van 1677 is, naar het ons voorkomt, niet anders gekend dan door de vermelding ervan in het kwestieuze procesbundel en door het er in aanwezige uittreksel.
Wij hebben dan ook gemeend goed te doen dit uittreksel hierna te publiceren. Hoe gering het ook moge zijn, het geeft ons een kijk op de reglementatie ter zake in de tweede helft van de zeventiende eeuw voor een minder belangrijke stad. Maar het proces zelf geeft ook nog uiting (geen dertig jaar na de uitvaardiging - of vernieuwing - van dit reglement) aan een nieuwe geest die opkwam tegen de monopolies van de ambachten, waarvan de organisatie in de kleinere plaatsen ons in het geheel niet of soms weinig bekend is. En we moeten er op letten dat er in het proces sprake is, niet van een nering of ambacht, maar van een korps. Het zijn de ‘Doyen et le Corps des porteurs de sacq de ceste ville’ die de zaak aanhangig maken. De nieuwe geest, hiervoren genoemd, streefde naar vrijheid van handel en nijverheid en zou zijn uiteindelijk beslag krijgen - ten voordele van de enen en tot schade van de anderen - met de Franse Revolutie tegen het einde van de eeuw.

Albert de Poortere was dus een tabakkoopman. Van hem vergden de zakkendragers een afgerond bedrag van tien pond pars, voor het overbrengen, uit het lokaal van de weegschaal naar zijn winkel of magazijn, van 9900 (pond) tabak, à 2 s per honderd pond gewicht. En dit zal de koopman de Poortere wel wat duur gevonden hebben - vandaar dan ook zijn vrijheidsstreven - want de afstand van de weegschaal in het stadhuis, op het Kerkhof of St. Maartensplein, naar zijn winkel en rivage aan de Leie, was heel dichtbij. Maar de vergoeding van 2 s. het honderd pond gewichts dekte niet enkel het loon van de zakkendragers, maar ook hun verantwoordelijkheid voor mogelijke beschadiging van de koopwaar. In het slot van het reglement Staat er immers: ‘... eenige van selve (dragers) hun vervoorderen yet te laeten (sic) ofte ontlaeden sonder hun daertoe souffisant te kennen ende daerdoore iet quaeme te beschadigen sullen die generaliteyt van de selve (dragers) den Coopman de schaede goet te doene en te desinteresseren...’. In de vergoeding van 2 s. het honderd pond gewichts was dus ook een sport verzekeringspremie begrepen en dit veronderstelt dan toch een zekere vorm van organisa-

[p. 217]

satie van het korps, hoe weinig ook ons bekend is over de ekonomische organisatie in de moderne tijden.

We kennen de Poortere nog uit een paar andere Wervikse procesbundels van die tijd. Albert de Poortere was gehuwd met Marie-Catherine van Elslande fa Geraard, uit een Werviks geslacht dat, vooral vanaf de zeventiende eeuw en tot nog heel onlangs, veel invloedrijke personaliteiten aan Wervik heeft bezorgd. Hij bewoonde een huis met rivage (dus aan de Leie en dicht bij het stadhuis op het St Maartensplein) dat hij, causa uxoris, in medeëigenaarsschap voor een derde, bezat met zijn twee schoonbroers, Pieter en Ingnaes van Elslande, die bij hem inwoonden, en met dewelke hij in konflikt kwam naar aanleiding van aanpassingen en verbeteringen die hij aan de winkel en de rivage liet aanbrengen. Bij deze gelegenheid bleek, uit de wederzijds gedane offerten van afkoop van de derde delen, dat het gedoe in kwestie 600 £ gr. Vlaams waard was, weze 7200 £ pars., een wel belangrijke som in het begin van de achttiende eeuw (OSAW 583 uit 1702-03). Dit, samen met de hoeveelheid tabak die we hem hiervoren zien behandelen, wijst op de belangrijkheid van zijn bedrijf. We kennen de Poortere ook nog uit een ander proces (OSAW 584) dat hij voerde met een zekere Domicent, over de hoedanigheid van een door deze laatste geleverde partij tabak, waarvan de hoeveelheid echter spijtig genoeg niet is aangegeven.

De Wervikse zakkendragers hebben we anders nog vermeld gevonden in 1696-97. In augustus van dit jaar verbleef een Frans garnizoen in Wervik onder het bevel van Maarschalk (Nicolas) de Catinat (1637-1712; door zijn soldaten ‘le Père de la Pensée’ bijgenaamd, en die Mémoires heeft nagelaten. Zie Larousse). Om dit garnizoen te kunnen bevoorraden vaarde de Wervikse schippenier Gille Messiaen herhaaldelijk naar Komen om er haver en hooi te halen, waarvoor hem dertig pond pars, vergoed werd. Aan de ‘porteurs au sacq de ceste ville’ (d.i. te Wervik) betaalde men £ 60.19.6d. pars, ‘pour avoir porté ladite avoene desdits batteaux au magasin dud. Wervicq’. Als het allemaal gegaan is om haver, dan moet deze som overeenkomen met 610 zakken graan van honderd pond gewichts. In Komen derhalve had men meer te betalen voor de behandeling van de waar: 120 £ pars, aan de hooimeters en zakkendragers. Maar hier zal dan ook wel het recht van de weegschaal inbegrepen geweest zijn. (OSAW 45, Fragment Stadsrekening Wervik over 1696-97, f^os 69r^o en v^o 70 r^o).

J. Roelandt

[p. 218]

Bijlage
Extraict vuyt seker reglement geëmaneert op het fait van de sacque draegers der stede van Wervick, alwaer onder andere staet als volght, t'Prohemium luyt aldus:

Reglement gestelt bij bailluij Burgemeester ende Schepenen der stede van Wervick inhoudende den loon ende sallaris van Coopmanschepe incommende ende vuytgande deser stede te waeter ende te Lande, toecommende d'aerbeyders deser voornoemde stede voor hunnen Aerbeijt waernaer zij hun sullen hebben te reguleren inder manieren naervolgende,
Item van elck hondert pont toebacq te voeren vuytte weegh schaele ten huyse vanden Coopman binnen deser stede,
het slot luyt als volcht,
Naer alle het welcke de aerbeyders ende sacque dragers deser stede hun sullen hebben te regulleren poinctuelijck ende bij soo verre eenige vande selve hun vervoorderen yet te laeten ofte ontlaeden sonder hun daertoe souffisant te kennen ende daerdoore iet quaeme te beschadigen sullen die generaliteyt vande selve verobligeert den Coopman de schaede goet te doene ende hem te desinteresseren sonder voorder betreck daerinne sij gecondemneert worden bij desen elck voor andere ende een voor al. Aldus ghedaen gepasseert ende gestatueert ter vergaderinge vanden elfsten februarij 1677, toorconden ende was geteeckent.