Biekorf. Jaargang 72
(1971)– [tijdschrift] Biekorf–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 231]
| |
Arme lieden peperIn antwoord op de vraag van G.S. Biekorf 1971, blz. 191: ‘Is arme lieden peper in oude kruidwoordenboeken weer te vinden?’... kunnen we meedelen dat deze benaming reeds in 1682 gebruikt werd en wellicht van vroegere datum is. In ‘Curieuse Aenmerckingen der bysonderste Oost en West-Indische Verwonderens-waerdige Dingen; Nevens die van China, Africa, en andere Gewesten des Werelds’Ga naar voetnoot(1) zou ‘armer lieden Peper’ geen vervangingsmiddel of surrogaat zijn van de echte dure peper, maar alleen een minderwaardige pepersoort (wijlse sleght en geringh is). Deze kwaliteit werd bijna nooit geëxporteerd, maar ter plaatse gebruikt door boeren of arme lieden. Omdat de beschrijving voor zichzef spreekt laten we de tekst integraal volgen. ‘De Peper is veelerley, naementlijck, swarte, witte, lange, en dan noch een slagh, genoemd canarijn. De swarte, als de gemeenste, werd allerwegen vervoerd. De witte en lange werd in sulck een meenighte niet overgebracht. De Canarijn koomd bynae noyt uyt Indien; wijlse niet veel geaght word. De witte Peper is schier als de swarte, behalven alleen dat de buytenste Schaelkens wit, glad en sonder rimpelen zyn. Heeft oock deselve deughd en smaeck met de swarte, en werd dickmael daer onder gemenghd. De Peper werd geplant aen de Stam eens anderen Booms, en gemeenlijck aen die, daer 't Arecca aen wast; aen welcken sy daer na in de hooghte opklimd. De Blaederen des Pepers zijn gelijck die van d'Oranjenappelen, doch wat kleyner, groen, en wat scharp aen 't eynd; byten een weynigh op de tongh als mense knauwd. De Vrughten wassen bynae als de wilde Druyven, en sijn altijd groen, tot datse beginnen te verdorren en rijp worden, 't welck geschied in de Maenden December en Januarius, zijnde den tijd dat men de Peper insaemeld. De lange Peper wast op de wijs van een Naeld, doch is wat dicker, van buyten geschrompeld en Aschverwigh, van binnen wat witter. De smaeck en 't gebruyck is als van de swarte en witte Peper. De Peper, genoemd canarijn, is Aschverwigh en inwendigh hoi. Heeft eenighe kleyne Graenen, welcke in smaeck en hitte d'andere Peper geliick zijn; doch werd alleen van 't arme Volck ghebruyckt; en derhalven oock Canarijn-Peper genoemd, beteeckenende Boeren, of armer lieden Peper. Noyt werdse vervoerd, wijlse sleght en geringh is, soo datse nauwlijcks 't Vraght-loon sou konnen opbrengen. D'andere Peper werd met meenigten ingescheept, en verhandeld in Indien en alle Oostersch Landen, veel meer als in andere Gewesten’...
Is ‘arme lieden peper’ ook een plant?Ga naar voetnoot(2) | |
[pagina 232]
| |
In ‘Onze Volkstaal voor Kruiden en Artsenijen’ wordt a. ‘Veldkruidkers’ of ‘Boerekers’ (Noord-Nederlandse benaming), ‘Lepidium campestre’ (Lat. naam) in Engelse vertaling als ‘Poor man's pepper’ genoteerd. Dit kruid werd gebruikt tegen scheurbuik en als diuretisch middel. b. Een plant van dezelfde familie (kruisbloemigen) ‘Lepidium latifolium’ of ‘Peperkers’, breedbladig peperkruid, wordt in Noord-Nederland ‘Armenpeper’ genoemd. Als Franse vertaling hiervoor lezen we ‘Grande passerage’; ‘chasse-rage’, ‘herbe au poivre’, ‘Poivrée’, of ‘Moutarde des Anglais’. c. Aan voornoemde planten, ook aan ‘Graskers’ of ‘Wilde kers’ (N. Ned.), ‘Lepidium Graminifolium’ of ‘Lepidium iberis’ (Lat. naam) werden door Dodoens (1644) geneeskrachtige eigenschappen toegeschreven:
‘De bladeren van de iberis met alantwortel ghestooten ende opgheleydt, ghenesen de sciatika, de miltsucht ende allerley schorftigheydt ende krauwagie, min noch meer dan pepercruydt. Dit cruydt verdrijft de pijne ende dulligheydt van de sweerende tanden ende wordt daerom in 't fransch chasserage ende passerage gheheeten’.
d. Het gebruik van de zaden van ‘Lepidium draba’ (Lat. naam), ‘Pijlkruidkers’ (Ned. ben.) werd eveneens door Dodoens als volgt gekenmerkt: ‘Het droogh saedt pleeght by de spijsen ghemenght te worden in stede van peper...’ (Zie voetnoot 2). Dit laatste (d) wijst duidelijk op het gebruik van een pepersurrogaat in 1644. G. Vlieghe-Steps |
|