Biekorf. Jaargang 71

[p. 306]

De uitvaart van ‘de grote voyagier’ ridder Joos van Ghistele
Axel 24 september 1516

Op 21 september 1516 was ridder Joos van Ghistele overleden op zijn kasteel van der Moere te Zuiddorpe bij Axel in Vlaanderen. Hij stierf op een aposteldag (Sint Mattheus) zijnde een zondag, en de volgende woensdag werd hij naar Axel overgebracht voor een plechtige uitvaart in de parochiekerk. Hij was immers heer van Axel en, als zodanig, begever van de parochiale St.-Pieterskerk.

Het lichaam werd van Zuiddorpe naar Axel overgevoerd te water, op de Blide, de rivier waardoor de stad met de Westerschelde verbonden was. Op de schuit was de lijkbaar omgeven door een erewacht van 24 man, in rouwgewaad en dragende brandende toortsen. Te Axel werd de schuit opgewacht door de parochiale geestelijkheid, de stedelijke wethouders en de schouten van de omliggende rechtsgebieden. Joos van Ghistele was immers heer van Maelstede, Moere, Axel en Hulst, en erfschout van de Vier Ambachten. Als zodanig was hij ook in het bezit van het patronaat van de kerken te Hontenisse, Ossenesse, Beoostenblij, Zaamslag en Zuiddorpe.

Jacob de Hont, kapelaan te Axel en ooggetuige van de plechtigheid heeft daarover de volgende notitie in zijn dagboek ingeschreven.⁽¹⁾

‘Int jaer xvc. xvj, voor Bamesse, op sente Matheeus dach, op eenen Zondach, so overleet deser weerelt Mer Joos van Ghistele, ruddere, heere ende collateur van Axele, op zijn casteel ende huus van der Moere ter Hole, ende s' Woensdachs daerna was zijn lichaem eerlick ghebrocht te watere met eender scuyte ende met 24. tortsen ende raucleeren tot Axele, an Stadboom, daer de processie van der kercke van Axele ende de scepenen van der stede met 6. tortsen, die se deden draghen metten zautmeters, hem verbeidende waren.

Ende was ghedreghen van daer tot omme de kerken van Axele, ende dat van zijnen scoutaten, te wetene:
Joos de Windt, van Axele ende Axel-Ambacht;
Bauwen Taeyaert, van Bewestenblije;
Pauwel Danssoms, van Boostenblije ende van der Moere;
Maerten Minnaert, van Hulst;

(1) Middelnederlandse gedichten en fragmenten, ed. N. de Pauw, II (Gent 1914; uitgave KV Academie), blz. 408-409.

[p. 307]

Adriaen van Lamsweerde, scout van Lamsweerde;
Willem de Velare, van Eynsdyck, Hontenisse ende Ossenisse, ende zijnen meyer van Kieldrecht’.⁽²⁾

Joos van Ghistele werd, na de uitvaart in Axel, teruggevoerd naar Zuiddorpe waar hij begraven werd in de parochiekerk, evenals vele van zijn familieleden. In een handschrift van de reis van de grote Voyagier noteert kanunnik de Grave van Gent dat hij in 1775 in het nog bestaande gedeelte van de kerk van Zuiddorpe een steen vond met opschrift: ‘Hier licht begraeven M'her Joos van Ghistel, heere van Axele, die den eersten bouckey in het land bracht, toen hy kwam van het Heilig land. Hij stierf den...’ Het overige was onleesbaar. Bij het slopen van de kerk van Zuiddorpe in 1817 vond men vele grafkelders, waarvan sommige van binnen beschilderd waren⁽³⁾

Joos van Ghistele verschijnt als ridder in oorkonden van 1508-1510 (en denkelijk ook vroeger). Een stuk van 1508 luidt: ‘Joos van Ghistele, ruddere, man van voochdien over myn vrouwe van Huele [zijn dochter Elisabeth die alsdan weduwe was van Dieric van der Gracht, heer van Heule], heur ontfanghere, houdt drie leenen van mynen gheduchten Heere gheleghen in Hulst en Hulster Ambacht, deene wesende schouteedom van Hulst metsgaeders den steene, ende voort... schouteedom van Hontenisse, van Ossenisse, van Heynsdyck, van sheer Pauwelspolder’.

Joos van Ghistele wordt ook ridder genoemd in een privilegebrief van 13 sept. 1510 waardoor hij officieel wordt gelast met het toezicht van de dijken en de dijkwerken in de Vier Ambachten.⁽⁴⁾

De faam van ridder Joos van Ghistele als Grote Voyagier (zijn reis ligt in de jaren 1481-1485) is eerst ontstaan een hele tijd na zijn dood, toen een verhaal van die reis in 1557 te Gent werd uitgegeven.

A. Viaene

(2) De Blije, Blide, alias ‘'s Heren watergang vander moere toter zee’, was het oude havenkanaal van Axel. Zij kwam uit het moeras, te midden de woeste landen gelegen die zich toen uitstrekten ten zuiden van het tegenwoordige Koewacht. Door de nog bestaande Moerspuipolders liep zij voorbij Zuiddorpe, Drie Schouwen en beoosten Axel naar de Honte. (Zeeland door de eeuwen heen, ed. van Empel-Pieters, I 149).

(3) J. Fruytier in NNBW VI (1924) 581-583. - A. De Mul, De graftomben der van Ghisteles te Zuiddorpe, in Jaarboek Vier Ambachten 1931, 77-87. - Annales Soc. d'Emulation (Brugge) 62, 1912, 202-203). - Zie ook onze mededeling in Biekorf 1970, 117-118. -

(4) AR Brussel. Rekenkamer nr. 45621.