Biekorf. Jaargang 71

[p. 111]

Taalaantekeningen
Vervolg van 1969 blz. 285

W

W (als geruis, foneem) verloopt in het Diksmuidse bij bepaalde woorden tot het foneem l (el); luwen (luiden, van de klok) wordt lulen: ‘Haast je maar, de klokke luult al’ (Werken, 1962); te Brugge, dan bij andere woorden vermoedelijk, verloopt de w tot g: duwen wordt dugen: ‘Ge moet alzo niet dugen os je een hand gift’ (1945).

- Niet in De Bo.

Waaien. Waaien lijk een beeste. Roeselare, 1935.

Waaier: 1. vlieger, draak, plakwaaier. Wevelgem, 1958. 2. klepraam, bovenlicht, Sint-Niklaas, Leuven, Pittem (bij monde van een aannemer) (1959-65).

- In laatstgenoemde betekenis geeft De Bo: luwer of opperlucht (heeft het eerste woord verband met luwen (lauwen): stiller en zachter worden van de lucht, de wind?)

Waar. 't Is van dat Waregems waar, 't is nog een kwartje dierder (duurder). Waregem, 1959.

- Niets van in De Bo. Geval van spelende uitbreiding op woordenspel, en dan nog in eigen streek (Voer voor volkspsychologen).

Waarzeggen (klemtoon op waar-): alles in de gaten houden en tijdig oordelen. Pittem, 1968.

- Bij De Bo: stipt zijn werk (naar belofte) verrichten.

Wagen. ‘Mijn dochter heuren wagen begint steeg te lopen’ (steeg = lastig, ongesmeerd): ze is in vergevorderde zwangerschap. Torhout, 1942.

Wagenziekte: gelijksoortige ongesteldheid als de zeeziekte, hier door het schommelen over de wegen in wagen, auto, bus of trein. Passim, sinds 1931.

Wal: kook (aan de kook), kookpunt. Koken tot den walle (mned.). Een walleke (een wollegie) koken: even laten koken. Roeselare, 1926. In de walle liggen: in ruzie, in 't scheer: ‘Ze liggen weer in de walle, gelijk hele dagen, ze kunnen maar niet overeenkomen’. Torhout, 1965.

- De Bo s.v. wal, wel (De gemeenschappelijke herkomst van de twee opgegeven woorden lijkt mij onbetwistbaar).

Warboel. ‘Nen hond er zou ter zijn jongen nie in werevinden’. Poelkapelle, 1956.

Warm. Ze hebben de warme zomers van den dop gehaald (uit werkloosheid). Waregem, 1959. Warme Cissen: volksetymologische naam voor herbergier te Menen, die tijdens Wereldoorlog I warm eten opdiste voor burger en soldaat en dienovereenkomstig voor zijn raam de woorden ‘Warmes Essen’ had aangebracht! Menen, 1937.

Wassen. In alle waterkes gewassen en in mestputsop gespoeld (van alle markten thuis). Elverdinge, 1959.

Water. Water drinken ‘dat en doe 'k niet, 'k ben benauwd van te rosten’. Wevelgem, 1946. Hij heeft hem met droog water gewassen: niet gewassen. De Panne, 1968.

Waterbek: gevoel van en feit van water (overvloedig speeksel) in de mond t.g.v. maagongesteldheid, ‘overetendheid’ (G.G.): ‘'k Zitte were met de waterbek vandage, 'k wete niet wuk dat er met mij schilt’. Torhout, 1954.

Waterkanker: soort van huidaandoening, gepaard gaande met blaren die weien; ook de windpokken krijgen (?) die naam. Kortrijk, 1962. - Zie De Bo, s.v. = voetziekte van paarden.

[p. 112]

Waterke-vers (bijv. nw., bijw.): vers uit of met water bewerkt. ‘Ge moet de vloer maar juiste ne keer dweilen, j'is toch were waterkie-ves’. ‘Zere een klakwostjie (kattewas): we dragen ons hemde waterkie-ves’. Roeselare, 1943.

W.C.: eufemistisch ook (passim) ‘het (h)uizeke’ genoemd, merkwaardigerwijze met de ui-uitspraak (niet uu)... Waaruit blijkt dat A.B.N.-klanken een verzwachtelende en veredelende kracht bezitten!

Wee: weide (?). ‘Hij heeft ie daar de bree wee’: hij heeft daar zijn volle weister, volle vrijheid en genot. Pittem, 1969.

Week: nat. ‘We hebben van het jaar een weke zomer gehad: de wagens konden op het veld niet komen’. Leuven, 1957.

- Lijkt wel een correlatief van ons Wvl. wak, dat, zover ik weet, nooit in verband met het weer zelf wordt gebruikt.

Were (weder) (z. nw.). Gods were maar van zijn beste niet. Oostende, 1931. 't Is weerke van Ons Heerke (zowel in ongunstige als gunstige betekenis aangewend). Aarsele, 1944; Pittem, 1960. Het schoonste were van een landje: van de wereld. Werken, 1963. 't En was geen were: er was geen sprake van, ik moest (met dergelijk voorstel) niet voor de dag komen. Werken, 1960.

Weer: haag. Zele, 1959.

- In Scheurmans, Alg. Vl. Idiot. Vergelijk ons bos- en windwere (met afwijkende uitspraak, nl. ai van affaire).

Weer (we(e)r, wie, wi) (uitspraak met veel weifelingen; voegw.): hetzij, bij. ‘Weer je nu die kracht verdubbelt of verdriedubbelt, de verhouding blijft dezelfde’. Poperinge, 1969.

- Een van Gezelles vele oude lievelingswoorden; zie De Bo, s.v. weder 3.

Weerdij: duur, tijd. ‘In de weerdij van drie uren kosten me dat doen te voete, overtijd’. Roeselare (ubique?), semper.

- Dit zgn. Wvl. woord is, in de vorm waardij, gebruikelijk in de literatuur zowel bij Wolff-Deken als bij van Schendel.

Weerdschap (purisme 19de eeuw alhier): gastmaal. Gelijkaardig geval als daareven. Het Nederlands (van Dale) geeft ‘te waardschap gaan’ en in het Noordhollands leeft nog het woord warskipper: logeergast (J. Kievit, De Club van Zessenklaar, bl. 124).

Weerkeren. 't Zijn goe geesten die werekeren: wie terugkeert is onverdacht. Tegen alle werekeren: met alle geweld ‘ge zijt slechter of de koude koorts (kurs)’. Roeselare, 1930.

Weerwijs: weerkennend. Die weerwijs is, is zot. Roeselare, 1930.

- Zie De Bo.

Weffel: vetplooi in arm of been (bij de gewrichten) vooral van poezelig kind gezegd. ‘Dat lint spande veel te vele in zijn weffelkies’. Roeselare, 1939.

- De Bo, s.v. wervel. Geen denkbeeld-verband met Ned. waffel: grote mond?

Weg. Spotspreuk: ‘Ze zijn weg wei, barvoets in hundre hemdemouwen, met nen paraplu onder hundren aarme’. Roeselare, 1957.

Wegdompen: zich ongemerkt (uit de menigte) verwijderen en verdwijnen, wegflimpen. Roeselare, 1931.

- Niet in De Bo. Wellicht te vergelijken met dompelen: duikelen.

Weien: vocht afscheiden (wonden, puisten...). ‘De grond komt wei (weit) als je er op trappelt’. Koolskamp, 1931.

- Zie De Bo, s.v. weien, scheewei enz.

Wekkeren: met klokken tijdsein laten horen. ‘'t Heeft al gewekkerd op den torre, haast je maar, of ge mist jenen tram’. ‘'t Slaat nog niet, 't wekkert nog maar’. Roeselare, 1926.

Wel (bijv. nw.): vermogend, gefortuneerd. ‘'t Zijn welle mensen waar dat ze gaat in-trouwen’. Pittem, Emelgem, 1965.

[p. 113]

- In De Bo, s.v. wellig: die 't wel heeft, fortuin heeft.

Wempinel (z. nw., klemtoon: -nel; spelling van de klanken onzeker): ‘Nen vuilen wempinel van ne vint’: die slordig is, zich niet wast, vuile kleren draagt... (Uitsluitend gezegd over mannen). Pittem, 1964.

- Misschien De Bo, s.v. wepel.

Wens van 't jaar: nieuwjaarswens! ‘Ha, dag Ceriel, met de wens van 't jaar, wei!’ Algemeen gebruikte volksterm voor het plechtiger: met de wens van een zalig enz.

Wepel: onbezet, vrij. ‘'t Stond daar juiste nog een stoel wepel, en ik daarop!’ Moerkerke, 1931.

- In De Bo, met uiteenlopende betekenissen.

Weren (zachtlange ee): invloed van weer (doen) ondergaan. ‘Den toebak gaat beter om speten (= opnaaien) als ie een beetje geweerd is’. Oostrozebeke, 1943.

- In De Bo, s.v. weêren.

Wereld: heel veel, lang enz. ‘'k En ga de wereld niet letten wei!’: niet lang blijven. ‘'t Is lijk gheel de wereld en 't en is nog geen prochie’: het doet zich voor als gewichtig, belangrijk, maar... Werken, 1961.

Werken. Werken tegen de jeukte: niet hard werken, luieren. Torhout, 1955. ‘Dat werken een zwijn ware, ge zoudt 't wel dood doen’: je bent een luiaard. Moorsele, 1933. ‘Hij zou wel willen werken, maar je kan zijn eigen zweet niet rieken’: is lui. Torhout, 1943.

Weten. Om te zeggen dat men iets heel goed weet (soms als samenspraak A + B): A: 'k Zij kenner van de vis! B: Mij moeder was een roche (rog) (uitspreken zoals in rochelen, bochel; waarover de 18de eeuw de spelling rogche had bedacht). Sint-Andries, 1946.

Wetten: aanscherpen van zeis. ‘Een keer gewet / is geen verlet / De verse sneê / en ge rust ermee’. Donk, Beervelde, 1920.

- Zoals bij dergelijke volksverzen tal van varianten.

Wezen: inzicht. ‘Ze heeft zij daar geen wezen in’. Klerken, 1965. ‘Ze ziet daar geen wezen in’ (ibid.). Wezen zou dan de betekenis van ‘aanzicht(e)’ hebben. Aanzicht, gezicht, inzicht zijn trouwens ‘nare familie’.

- De Bo, nihil. Maar s.v. spinnen: ‘een wezentje spinnen’ = gezicht opzetten, welke uitdrukking wellicht onvolledig werd beschreven (?).

Wie, wie: hetzij (boven: weer) ‘Wie je didde of wie je dadde doet’. Veurne, 1932.

Wie-assen (z. nw. meerv.; spelling onzeker): kristal soda. De heel grove brokken soda heten: glasbrokken. Ardooie, Dentergem, 1967.

- Niet in De Bo.

Wiegestro. Hij zat met 't wiegestro in zijn kloefen als hij trouwde: was bitterjong. Roeselare, 1966.

Wiegewagentje: kinderwagen tegelijk wieg: een ‘sjarrètje’. Krombeke, 1949.

Wijdewage: wisselvorm voor wagenwijd. ‘De veinster stond wijdewage open’. Sint-Kruis, 1934.

- Niet in De Bo.

Wijknamen te Roeselare, 1952: Plastron-k(w)artier: wijk voor bedienden; Klakkekartier: voor werklieden. Ubique: Miljoenenkwartier: villawijk.

Willen. Wil het beginnen regenen...: als het toevallig aan het regenen ging/gaat. Het hulpwerkw. willen staat hier dicht bij het hulpwerkw. zullen van de zgn. toek. tijd en tevens dicht bij het Engels will. Ubique, semper, taalverschijnsel overigens dat onderzoek verdient.

[p. 114]

Wik, zoek, gaak: wil ik, zou ik, ga ik? Uitdrukking ter afschildering van besluiteloosheid. ‘Met dien vent, 't is altijd van wik, zoek gaak; je weet nooit wuk dat ne wilt’. Werken, 1964.

Wind. Hij ziet de wind in hoofdletters: hij kijkt zo scheel als een otter. De Panne, 1968.

Windewere (uitsprekens met ai van affaire), windweer, wiewere: (houten) windschut binnenshuis, lijs. Ubique, semper. Heeft zijn figuurlijke betekenis en zijn eigentijdse toepassingen. ‘Die vint het oltijd zijn windeweers’: zijn bijgedachten, waarachter hij schuilgaat. Vlamertinge, 1968. ‘Zet jen hier bachten de windewere’: windschut in openlucht, manshoogte (bovendeel van glas) haaks opgesteld tegen herbergmuur, op terras of straatstoep. Pittem, 1965.

- Zie De Bo s.v. windeweer.

Winnen. Ze winnen geld gelijk water slaan: uitermate veel. Watou, 1949.

Windvogel: vlieger, draak. Lanklaar, Heusden, Mechelen-aan-de-Maas, 1959.

Windzot: malle, zonderlinge kwast, weerhaan. Wijnendale, 1940.

Wobbelinge: watergewoel. Alveringem, 1936.

Wollen (bijv. nw.): mals, rul, goed doorwerkt (van grond gesproken). ‘Toebak, dat heeft nen wollen grond nodig, daarvoren goed bewerken met de zevenscharre’. Roeselare, 1932.

- Niet in De Bo. Eigenaardig genoeg sprak mijn zegsman uitsluitend van wollen niet wullen grond.

Wolmtje, walmpje, walletje (zie boven s.v. wal): een kort kooktijdje. ‘De patatten moeten maar juiste nog e wolmtje koken, en ze zijn genoeg’. Zuidschote, 1930.

- De Bo, s.v. wolm.

Wolvenbrood: paddestoelen, wulvekaas. ‘En hun kind, 't groeide gelijk wolvenbrood’. Ronse, 1964.

- Zie De Bo, s.v. wulvekaas, wulveteten.

Wonen: er onophoudelijk op zitten. ‘Als je ophoudt van zeggen, die jonge gasten houden op van doen: je moet er op weunen’. Poperinge, 1959.

- Niet in De Bo. Voor etymologen misschien een draad tussen zitten en wonen, zoals voorhanden in landzaat, eenzaat, onderzaat...

Woord. Ten anderen worde: met andere woorden. Roeselare, 1968.

Worden, weerden: beginnen te zijn. ‘Die vent komt oud, je weerdt versleten’: begint versleten te geraken. Ubique, semper.

Wortel. In het raadsel: Iepe / piepe / geelwe striepe / groen gat / waar dat iepe piepe zijnen steert in stak. Meulebeke, 1927.

Wreed. Zo wreed gelijk een oude henne met rijs(t). Izegem, 1946.

Wrijveling: eeltplek, weer op de voeten, veroorzaakt door wrijving van te enge of te losse schoeisels. Poperinge, 1933.

- De Bo, q.v.

Wrikkelioen (z. nw. onz.): neiging tot (voor anderen onaangenaam) voortdurend bewegen met het lichaam. Het wrikkelioen hebben. Sint-Kruis, 1930. - De Bo geeft wrikkelen.

Wulf, wolf. In den bek van den wulf lopen. Ekelsbeke, 1966. De wulf in de schapen kweken: de kat in de kelder kweken. Torhout, 1957. De wulf in den bek kweken: idem. Torhout, 1947 (contaminatie met de voorgaande spreekwijze?).

Wulf: stiklucht van beerputten, enz. ‘Van de wulf gepakt’. Roeselare, 1932.

Wupmendoze: persoon die ingevolge gebrek of aanwenning bij het lopen een sterk dansende beweging vertoont. ‘Wupmendoze alhier en wupmendoze aldaar, zei spakke Hefaistos’. Leraar poësis Poignie, Roeselare, 1928. Het woord lijkt gekend te Zwevezele. - Niet in De Bo.

[p. 115]

Wuppen: wippen, op de wip zitten, halfweg zijn. De weke wupt de woensdag, de maand den vijftienden. Torhout, 1947.

- Niet in De Bo.

Wuppersbane: de niet heel vlakke (oude) makadamweg tussen Lichtervelde, Kruiskalseide en Esen, ook Sapbaan (Gustaaf Sap) geheten. Esen, 1955.

Wuppertje: twee-paardjes-citroën, ook geetje, geitebuksje, of beschaafder: lelijk eendje genoemd. Westland, 1950.

Wuuf: wijf, echtgenote. In het Westland de algemene (aan)spreek-Ofschoon een zuiver anglisme (?). In de andere gewesten protesteert vorm van man tot en vooral over zijn echtgenote; onder invloed van de andere gewesten van lieverlede als minder welvoeglijk aangevoeld. men tegen dergelijke aanspreking met: ‘Wuuf, wuuf, 't zijn maar de mussen die een wuuf heên’. Ingelmunster, 1940.

k. de busschere