Biekorf. Jaargang 71

[p. 54]

Mengelmaren

Vlaggen en kokarden in 1795

Op 20 januari 1795 lieten de burgemeester - alsdan d'Hooghe de la Caugerie - schepenen en raad van Brugge een Proclamatie uitgaan op verzoek van de Franse militaire overheid, zijnde de Divisiegeneraal Michaud en de stadskommandant adjudant-generaal Lacombe.

De inwoners van de stad worden daarbij verzocht ‘om zoo haest mogelyk hun te voorzien van drycouleurige Vendels, ten fyne dat t'elke Decade de zelve aen eenen der Vensters van hunne Huyzen te hangen’.

De decadaire bevlagging van de huizen zou verplicht worden. Daarbij kwam nog de oproep waarbij ‘een ieder zoo Mans als Vrouwspersoon deser Stad nog verders aenzogt worden, om de drycouleurige Cocarde te willen draegen’.

Het laatste punt van de Proclamatie betreft de officiële viering die 's anderendaags, 21 januari, zou gehouden worden om de tweede verjaring te herdenken van de onhoofding van koning Lodewijk XVI; in de taal van de tijd: ‘het vieren van den laetsten franschen tyran’. De Proclamatie doet daarvoor een oproep tot medewerking:

‘Ende eyndelinge alzoo dat'er op morgen ten twaelf uren op de groote Markt dezer Stad, eene Feeste staet gehouden te worden, zoo worden alle de gone der Borgers, die eenige Musicale Instrumenten spelen, aenzocht hun op de voorzeyde Markt te laten vinden, ten eynde van met het Spelen van hunne voorzeyde Instrumenten, de gemelde Feeste te helpen vieren ende de vreugd van diere te vermeerderen’. (Affiche 32 × 32 cm gedrukt bij de Weduwe J. van Praet; partikuliere verzameling te Brugge).

De Proclamatie werd door de stadsomroeper op al de straathoeken uitgetrommeld en voorgelezen. 's Anderendaags werden heel de voormiddag de kerkklokken geluid en de beiaard speelde. Rond het officieel vertoon werden op de vier hoeken van de Markt piktonnen ontstoken. (Coppieters, Journal 328).

Te Gent gingen, op dezelfde dag, de autoriteiten in plechtige stoet van het stadhuis naar de Vrijdagmarkt en naar de Kouter. Op die twee pleinen stond alsdan een standbeeld van de Vrijheid, op het hoofd van de twee zinnebeeldige vrouwenfiguren werd een lauwerkroon geplaatst, terwijl vaderlandse en revolutionaire liederen weerklonken. (Claeys, Memorial de Gand 38).

Klokken en beiaard hadden ook te Gent dubbel werk daar ze tegelijkertijd het pas binnengelopen bericht van de inneming van Utrecht door het Armée du Nord van Pichegru moesten aankondigen.

c.b.

[p. 55]

Jan van Eyck in de belangstelling onder het Consulaat
1802

Door de Academie van Gent werd in 1802 een ‘concours’ voor schilderkunst, beeldhouwkunst en architektuur uitgeschreven. De werken van de deelnemers, de Artistes Vivans zoals ze in de kataloog worden genoemd, werden in juli van dat jaar in het Salon van het stadhuis tentoongesteld. (BG nr. 6963).

Het onderwerp voor de beeldhouwers was ‘een buste van Jan van Eyck en plâtre ou en moule perdu’. De prijs werd toegekend aan de 27-jarige Jan Calloigne van Brugge: ‘waerover groote feeste gehouden wierd tot Brugge. Naerdat hij de eermedaille ontfangen had tot Gend, is hy afgekomen naer Brugge. Den heer president en de heeren van de regie der Academie hebben hem feestelijk per carossade ingehaeld en, naer hem gecomplimenteerd te hebben op onse Academie, hebben hem vereert met eene goude medaille en eene splendide tafel in het stadhuys’. (J.K. Verbrugge, Gedenkw. Aenteeckeningen, ed. Schouteet, 26).

De toekenning van de prijs aan Calloigne werd heftig gekontesteerd door een Gents mededinger, Joseph Inghels, een leerling van Karel van Poucke, die in januari van 1802 een groot sukses had behaald met het boetseren in sneeuw van een reusachtige Diana op jacht in de Nieuwstraat, rechtover zijn ouderlijk huis. De Academie had hem dan zelfs een zilveren medaille toegekend, met de wens dat hij zijn talent in een minder vergankelijke materie zou beoefenen.

Het protest van Inghels en zijn vrienden werd, sneller dan hij het wenste, ingekleed door literaire grappenmakers, waaronder de bekende en begaafde Norbert Cornelissen. Deze publiceerde zijn eigen humoristische brief, samen met de felle retorische reaktie van Inghels' woordvoerder Jack Antheunis, in een schriftje van 24 blz. onder de titel ‘Lettre de quelques Amis du citoyen Calloigne, Sculpteur à Bruges’. (BG. nr. 11.426). Het geding ‘inzake twee koppen’ van Jan van Eyck werd door Cornelissen zo schertsend voorgesteld dat Inghels zich uit de betwisting terugtrok. (Claeys, Notes et souvenirs II 179; Gent 1904).

e.n.

Groot- en Klein-Vlaanderen als huis- en hoevenaam

De naam Groot-Vlaanderen prijkt nog heden als herbergnaam op het hoekhuis van Vlamingstraat en Korte Winkel te Brugge. Volgens het kadaster van 1580 was dit ‘houchuys’ voorheen genaamd Groot-Vlaanderen ‘ende nu Den fran-

[p. 56]

schen Schilt’. Wanneer heeft dit huis zijn oude naam teruggekregen?

Brugge kende bovendien in 1580 een huisnaam Cleen Vlaenderen in dubbele versie. In de Pottenmakersstraat was ‘thuyseken ofte wynckelken ghenaemt Cleen Vlaenderen’ eigendom van Adam Halyncbroot. Het hoekhuis van Korte Vlamingstraat en Korte Winkel was ook een Cleen Vlaenderen: dit huis stond rechtover het genoemde hoekhuis Groot Vlaenderen, bij de ingang van de Korte Winkel vanuit de Vlamingstraat.

De bepalingen groot en klein slaan hier uiteraard op de grootte van de huizen, niet op het land van Vlaanderen. Men vergelijke te Brugge Cleen Turkie en Groot Turkie aan de Spiegelrei; het Cleen Landt van Luycke en het Groot Landt van Luycke in de Zwarte Leertouwersstraat. Dit alles in 1580. - Zeer verspreid zijn later de oppositienamen van herbergen, vooral met oud en nieuw (de Oude Korenbloem en de Nieuwe Korenbloem; de oude Meerlaan en de Jonge Meerlaan bv.).

Te Oostkerke bij Brugge draagt een hofstede de naam Groot Vlaanderen, niet ver van daar ligt een hoeve Klein Vlaanderen. Hoe oud zijn hier de namen die bij De Flou alleen uit de 19e eeuw werden opgetekend?

c.b.

- Gilliodts, Zestendelen, p. 48 117 266 301. De Flou, Top. Wdb. V 84; VII 1002.

Naar 't noorden vliegen

Op 22 sept. 1863 was er pastoorsinhaling te Heestert. De nieuwe herder was Karel Lodewijk Standaert, geboortig van Ruiselede, die vanaf 1852 onderpastoor te Kortemark geweest was. Onder de genodigden was Leonaard (Naas) Planckaert, onderpastoor van Avelgem, een Menenaar, die vijf jaar ouder was dan de nieuwe pastoor. Naas Planckaert las een luimig gedicht voor met Standaert en Planckaert in de rijmen:

... en achter Standaert
verwacht men Planckaert,
die zal den akker kunnen achterzanten
als men d'Heer Standaert hoger zal verplanten,
en indien Planckaert hem (zich) bedriegt,
ach, 't is dat hij naar 't Noorden vliegt.

Rijmlustige Planckaert kwam inderdaad bedrogen uit: in 1868 vloog hij naar 't Noorden, als pastoor te Houtave, waar hij het tot aan zijn dood (1900) heeft uitgehouden.

Naar 't Noorden vliegen is een spreuk uit de geestelijke wereld van West-Vlaanderen die nu enige toelichting vraagt. Het Noorden was de weinig gegeerde, zelfs gevreesde, streek

[p. 57]

van de polderkoorts (polderstier). Kreeg iemand een bediening in een polderparochie, dan ‘vloog hij naar 't Noorden’, en zowel vliegen als Noorden zegden genoeg dat de aldus gepromoveerde ‘niet in de gratie’ van de Heilig-Geeststraat (Bisdom) stond. Mogelijk is die nu verouderde spreuk ook in Oost-Vlaanderen (bisdom Gent) bekend geweest?

j.p

Appelflauwte

Een appelflauwte krijgen is: in een lichte bezwijming vallen. Appelflauwte is een lichte voorbijgaande flauwte, veelal met bijdenkbeeld dat het eigenlijk maar een voorgewende aandoening is. Bij deze bepaling voegt Wdb. Ned. Taal (II-1, 562) de volgende uitleg:

‘Men verklaart de uitdrukking uit het feit, dat zenuwzwakke personen wel eens bezwijmen wanneer de lucht in een vertrek door appelen of andere vruchten, ten gevolge van het zich daaruit vormende koolzuur, bedorven is’. Tegelijk wordt verwezen naar de uitleg van Dodoens (1555), die ook door Stoett (nr. 104) overgenomen wordt: ‘een flauwte zo gering dat men door het eten van een zure appel weer kan bekomen’.

De term appelfloute komt reeds voor bij Poirters, Masker van de Wereld (1645).

Alleen in het ndl. wordt die flauwte met appel verbonden. Vgl. eng. fit of hysterics; go into hysterics; a swoon; a fainting fit. Het frans heeft pâmoison, se pâmer; als populair equivalent geeft Gallas ‘tomber dans les pommes’. Mogelijk een belgicisme?

Verrassend is de uitleg bij De Haan-Dekker, Groot Wdb. der Geneeskunde I (1965) blz. 203: daar staat ‘Appelflauwte: Volksverbastering voor apoplexia nervosa’. Zo daarmee een verbastering van de term apoplexia (die in de dialekten allerlei verbasteringen kent) bedoeld is, dan is die uitleg echt misleidend.

e.n.

Familienaam Bouvaert

Op de vraag in Biekorf 1969, 255.

Een bekende Bouvaert is de in 1685 geboren Jan Balthasar, uit de aanzienlijke Antwerpse familie van die naam. Hij werd monnik en ten slotte abt van de Sint-Bernardsabdij bij Antwerpen.

In deze abdij vierde hij zijn vijftigjarig jubelfeest als kloosterling in 1755. Zijn kloosternaam was Godfridus en ook zijn auteursnaam. Hij schreef en rijmde in luimige trant bij aller-

[p. 58]

lei gelegenheden. Een deel ervan werd uitgegeven. (Zie Frederiks en Vanden Branden, 2e druk, 104-105).

Zowel in de gedrukte werken als in de bewaarde handschriften (in 1886 werd een hs. van zijn Vermaekelyke Rijmgedichten op de veiling Vander Straelen verkocht) is zijn naam altijd onveranderd Bouvaert gebleven.

Is de grafie Bouûaert niet eigen aan de Gentse tak van die familie?

p.c

Koppelband-koppelvel

Op de vraag in Biekorf 1969, 128.

De term koppelband staat in De Bo met een duidelijk voorbeeld: ‘Met eenen koppelband maakt men de geerde vast aan de vleistaf’. Dat is wel de band (van palinghuid) die stok en vlegel van de dorsvlegel verbindt. - Uit Wdb. Zeeuwse Dial. ed. Ghijsen blijkt dat koppelvel met bet. koppelband nog bekend is te Biervliet.

e.n.

Krachtpatserij

‘Kletse de gaai en kwiek sansbibber!’, dat was de triomfkreet als de spelende jongens een bijzonder knap stuk hadden uitgehaald: het hoogst klimmen, over de breedste gracht springen e.a. Dan spreidden zij de armen open als vóór een gekruiste God en riepen die uitspraak tot de bewonderende makkers. Zij bedoelden: het is maar dat, zie. Ik kan wat. Of, wie kan het beter? Het is zowat een tegenhanger van noord-ndl. ‘Kallen is mallen en doen is een ding’.

g.p.b

Trouwring

Er gaat in de Leiestreek het zeisel dat een trouwring nooit verloren geraakt. Ge vindt hem altijd terug. Mij is het geval bekend van een man die hem verloor bij het scheren van zijn haag, toen het begon te regenen. Zijn vrouw bemerkte het en vroeg: Waar is uw trouwring? De man zei: ‘Hij is afgeregend, maar met de zomer vermager ik wat van 't zweten en een trouwe man vindt hem altijd weer’. Het was al verloren gezocht, maar 't jaar nadien, dag op dag, bij 't scheren van de doornhaag vond de man zijn trouwring terug en zijn trouw was bevestigd.

g.p.b