Biekorf. Jaargang 70

[p. 282]

Taalaantekeningen
Vervolg van blz. 173
V

Verreschrijver: telescriptor. Eén maal gehoord, dit ‘purisme’, op Radio Hilversum II, d.d. 10.4.1957 te 19 u. 51'.

Verschuttelen (meest in volt. dlw.): door elkaar gehaald, van streek. ‘'k Zij lijk geheel verochutteld van die verhuizinge’. Passim, 1960.

- Freq. van verschutten = verschudden. Schudden en schutten parallel-vormen zijnde. Hierover iets in ons artikel Biekorf, 1962, bi. 176-8.

Verslaan: afkoelen. ‘Laat de kaffee een momentje verslaan’. Steenbrugge, 1931.

Versletika, sletika: sleet door ouderdom. Poperinge, 1956.

- Bewuste kromspraak met nabootsing van medische termen als siatica enz.

Versluweren: verwaarlozen. ‘Hij versluwert zijn land, 't zijn al pemen’. Roeselare, 1926.

Versnijd (onz. z. nw.): (metsersvak) verdunnen van metselwerk. ‘'t Is daar zovele versnijd waar dat de pompe staat’. Oostnieuw-kerke, 1945.

-In De Bo.

Verspaanderen: (nieuwvorm) het tot spaanders omzetten van hout om hiermede bepaalde houtplaten te vervaardigen. Ingelmunster, 1967.

Verspeken: het legen van de ene zak in de andere. ‘Al dat verspeken van die petatten, 't al verloren werk’. Torhout, 1944.

-Zie De Bo.

Verstaan. Die 't niet en verstaat en moet het maar verzitten. Passim, 1930.

- Woordspel dat Dr. Spruyter gebruikte in Landelijk Leven, Davidsfonds, nr. 208, 1925, bi. 65.

Verstand. Het verstand en komt voor de jaren niet, en komt het ervoren, 't en is er maar naar.?, 1959. ‘Wat voor verstand hee je gij van duiven, ge'n hee nog nooit in een duivemande gezeten!’ Oostnieuwkerke, 1964.

Versteerten: verrichten, uitvoeren. ‘Wat heeft die daar te versteerten?’ Torhout, 1943.

Verstroppen: vernestelen, verwarren. Roeselare, 1930.

- Niet in De Bo.

Vertellement: vertelling, relaas. Roeselare, 1926.

-In De Bo.

Vertemmeren, in de betekenis: verbouwen, wordt door Westlanders en Veurne-Ambachters spontaan begrepen. Of het woord nog tot de actieve woordenschat behoort is een open vraag. Vaststellingen omstreeks 1968.

Vertoereloeren: verkwisten. Roeselare, 1931.

- Niet in De Bo, wèl in Loquela die naar een Oostvlaamse hoorplaats wijst.

Vertrek (afstervend woord): W.C. Destijds algemeen. Uit een boekje van 1730 noteerde ik: ‘sich vertrekken tot eene noodsakelijckheyt des lichaams’. Deze tekst wijst op hetgeen de etymologen aanstippen bij het ‘edele’ (De Bo) woord vertrek: kamer. Is onze term slechts een geval van afslijting zoals bestekamer (bassa camera, beste kamer) een geval zou zijn van komische aanwinst in edelheid? Bestaat er geen verband met drek, waaruit hypothetisch verdrek, vertrek???

Vervaard. Vervaard hebben: bang zijn, vrees hebben. Stasegem, 1930.

[p. 283]

- Een geval van contaminatie?

Vervoorkappen: voorslaven, voorkappen, het voorwerk verrichten ofwel reeds vooraf een en ander doen om naderhand de last te verminderen. Ooigem, 1935.

- Zie De Bo.

Verwaaien. Verwaaien achter entwodde: ontstellen van hevige onbeheersbare graagte naar iets. Roeselare, 1928.

- De Bo geeft de betekenis: een stijfte krijgen van begeerte.

Verwaaid: louter toevallig. Een verwaaide keer. Roeselare, 1930.

Verwijt. Ten verwijte zeggen: om te verwijten. Torhout, 1948.

Verzieren: verzinnen. Roeselare, 1933.

Vespereren: het vesperei (vieruurtje) gebruiken. Geluwe, 1900.

Vesprei: vieruurtje. ‘Ge bluuft toch om vesprei t'eten?’ Ingelmunster, 1943.

Vetpot. 't Is vetpot van were: het reint en sleint met hore en more. Vinkem, 1952.

- Niet in De Bo.

Vettemienen: vitaminen (volketymologie). Biekorf 1952, 184.

Vetten. Den een eet lijk nen dijkedelver en staat mager lijk een mes en nen anderen vet met pompewater. Pittem, 1969.

Vetter. In het rijmpje: Jongedochter: hoe vetter / hoe zachter / hoe magre (magerder) / hoe taaier / hoe ouder / hoe vroeder (= zotter? wijzer?). Roeselare, 1880.

Veuge: hoeveelheid, portie, ‘spotie’ Elk zijn veuge is geen ruzie. Elverdinge, 1958.

- Verwantschap en herkomst is mij een raadsel. In De Bo, niets. Wellicht is de woordvorm: veugel.

Veuren (wkw.): snijden.’'t Was geen haantje te veuren, of ze was daar gezet’: voor de geringste moeilijkheid, kwam ze aanzetten. Werken, 1960.

- Vrij uitvoerig in De Bo, s.v. veuren.

Veur(z)en: broeden met broebeling in het water (gezegd van de paling). Gistel, 1933.

Vezelaar. Vezelaars zijn toveraars en horkers zijn dieven. Roeselare, 1880.

Vieren. Van achter de vieren: minderwaardig. Ubique, semper.

- Een van de talloze uitdrukkingen, zoals: van mijn kloefen, mij noren, de kramen... De oorsprong lijkt zeer duister. Mogelijkheden: 1. de vieren = de vuren; iets dat onvoldoende gebakken, gevierd is. Vgl. entwodde van achter de zak, van bachten de kupe (oorsprong eveneens onbekend). 2. de vieren, mv. van viere: viering, feest. Vgl. vijgen achter pasen. 3. den vieren: vier uur in de middag. Maar geen enkele andere wending wijst in die richting. Is de avond in legenden, sagen, gebruiken iets mindersoortigs?

Vierklauwe. Te vierklauwe: in allerhaast, ijlings (in de vlucht zo als een paard dat met zijn vier poten pint en klauwt om voorwaarts). Roeselare, 1930.

- In De Bo. Ook te Roeselare zegt men: ten dosge (zie boven dossche, dat kennelijk stamt van ten dorse, te den orse, = te peerde, dus te vierklauwe). Het Nederlands gebruikt te viervoet (= in galop, haastig), zie van Dale.

Vijg. Een kluitje vijgen: een prul, een dode mus. Entwie blij maken met een klute fijgen. Pittem, 1965.

- Mijn zegsman beschouwde de uitdrukking als verouderend. Opmerkenswaardig is, over al onze gewesten, de uitspraak met f i.p.v. de v.

Villa. Villa-spring-bin: W.C. Diksmuidse, 1964.

Vindeveugel: iemand die moeilijk te vinden is, waarnaar men al-

[p. 284]

tijd zoeken moet. ‘Dat is mij ne vindeveugel van een jongen’.?, 1937.

Vinke. Heur vinke zal slaan: ze zal gaan babbelen. Werken, 1964.

Virtuut: levenskracht. ‘Ja, ze is ook zesentachtig tante! Kun je nog virtuut hèn aan die jaren?’. Oostrozebeke, 1964.

- In De Bo. Gezelle (Loq.) onderscheidt het onvlaams virtuut (virtus) van het Vlaamse vertuut (= verkoop), q.v:

Vis. Een zeldzame keer is dit woord (?) achtervoegsel geworden; o.m. in het platte klo(o)tvis: plagerij. Oostnieuwkerke, 1930. Zijn er nog voorbeelden bekend? Een andere keer (ibid.) is het samenstellend element in b.v. gatvis = ei.

Vitessepillen (neologisme): stimulerende middelen, doping, drogs. ‘Merckx zou niet willen vitessepillen pakken!’ Pittem, 1967.

- Historische woorden, tot de controverse 1969 I Het woord doping is, via Amerika, oorspronkelijk ons woord dopen: toedienen van krachtmiddel.

Vlagen. Als 't vlaagt uit het oosten, 't is niet bij vlagen, maar bij dagen. Krombeke, 1968.

Vlammen: snoeien door, rap lopen tussen. ‘Die versnoekte jongens, ze vlammen zo geerne tussen 't graan’. Oostnieuwkerke, 1943.

- In De Bo.

Vlas. Nog een raadsel: 't Groeide buiten, 't bloeide buiten en 't kwam binnen om slagen te krijgen. Torhout, 1948.

Vlassen (wkw.): bij flenters het vlas afgeven (zie de zwingelbewerking). ‘Kan 'k je krijgen, lelijken sloeber, 'k ga je slaan da je vlast’. Klerken, 1910.

- Niet in De Bo.

Vleesbank: operatietafel. ‘Gezond van herten zijn. menere, en een ure later op den vleesbank liggen, da zijn dingen!’ Lo (Torhout), 1943.

Vleesspekken: vleeskleurige ulevellen. ‘Voor een k(w)artje vleesspekken a.u.b. - Wat zeg je, me manneke? - Ehwel voor een kartje van die karamels daar! - A, ja!’ Sint-Kruis, 1935.

Vlezen: vlees krijgen, bedijgen, dikker worden. ‘Met al dat hertzeer, geen keure en kan ze niet vlezen’. Klerken, 1965.

- Spontane woordochepping? Niet in De Bo.

Vliegen. De vliegende bommen, 1944-45. Een staaltje van snelontwikkelde naamgeving. Ambtelijk heetten ze dynamiet-meteoren, dadelijk (door het volk) omgedoopt tot radiobommen. De dagbladen schreven over de V-I-wapens of robotbommen; het volk zei: vliegende bommen; schertsend: de verloren ééntjes (zuid-West-Vlaanderen) en een enkele keer: de robaards.

Vliering: zweping van gebint (dus niet: zoldertje). Krombeke, 1957.

- Misvatting? Niet in De Bo, noch in Loq.

Vloed. Varen op vloed: stroomafwaarts. Kortrijkse Binnenvaarder, 1942.

Vloeiend. Vloeiende rond: mooi effen rond. Roeselare, 1933.

- Vgl. De Bo s.v. vloeien op.

Voetbalknie: pijnlijke knie die onbeweeglijkheid veroorzaakt, vaak bij voetballisten voorkomend (vgl. kapucieneknie). ‘'k. Zitte met voetbalknien, 'k ga moeten geoppereerd worden’. Pittem, 1964.

Voetinge: fundering, fundament. ‘'t En deurde nie lange of die jonge gasten van de Bouworde hadden de voetinge geleid’. Krombeke, 1958. - Vgl. Biekorf 1967, 254.

Voetkluwe: enkel, knoezel. Krombeke, 1949.

Voetling, voetlingkouse: onder- of bovensokje. Poperinge, Ieper, 1931-50.

- In De Bo, s.f. voeteling.

[p. 285]

Veugel. Er is zeker nen veugel uit jen gat gewaaid: gezegd tegen iemand die vrij onverwachts zich ongewoon gedraagt. Werken, 1961.

Vogelpik. Onvertaalbaar Vlaams spel. ‘Comme dans une cible de vogelpik’. C. Melloy (Fransschrijvend Vlaming), On verra bien, p. 95.

Voltooid deelwoord. Het dubbel voltooid deelwoord zoals b.v. ‘hadden we daar maar geweest ghed’ dat slechts gewestelijk (Lichtervelde, Oostrozebeke...) in W.-VI. voorkomt, is lang niet uitsluitend Westvlaams. Het is ook volop gebruikelijk in het Antwerpse (Zandvliet) en het Leuvense.

Vooizen: Vooizen achter entwadde: ernaar vissen, op de hage slaan om het te vernemen. Meulebeke, 1929.

- Vgl. De Bo, s.v.

Voorbatig: vroeg. ‘De vruchten zijn schone voorbatig vandejare’. Krombeke, 1949.

- Bij De Bo = zelfzuchtig.

Voorland: stoep, trottoir, wandelpad. Oostende, 1932.

Voorloop. Voorloop van Blekers kloefen: ellendig slappe koffie. Roeselare, 1943.

Voorslaven: bij voorbaat enig werk verrichten ter vergemakkelijking van het geheel. ‘Hee j'ol een beetje gevoorslaafd tegen de trouwkermesse morgen?’ Oostnieuwkerke, 1938.

- Vgl. boven vervoorkappen. De Bo geeft: voorsloven.

Voren. 't Achterste voren (Roeselare, semper) is Voren t'achteren (Oostrozebeke, id.).

Voude: plooi, gedrag. Hij is altijd in dezelfde voude: gelijkmoedig. Torhout, 1943. Niet weten in welke voude (spr. vowe) dat 't gaat vallen: hoe het zal aankomen. Torhout, 1946.

Voute: opkamer, klinkt te Torhout: de volte, overigens een normaal Germaans verschijnsel..

Vrem: kloek, monter. ‘Die vrouwe is brave en vrem’. Oostrozebeke, 1944.

- Zie boven s.v. veremmen.

Vriend. Vriend aan tafel en vijand in 't spel: als op eten aankomt, alleman akkoord; maar in de zaken...! Roeselare, 1933.

Vroed: I. de oude betekenis van wijs, zie boven rijmpje s.v. vetter. 2. verwoed: geweldig, dol, razend. ‘Nen vroeden duvel om te werken’ - ‘Hij was vroed van koleire’. Blijvend mondsgemeen, sinds middeleeuwen over Renaissance (Bredero) heen.

Vrouw. Een vromens lijk een wolke. Gullegem, 1938.

Vuil. Vuul gelijk een hoedje: erg vuil. Werken, 1962.

- Verwarring met hoelje = steenkool?

Vuilblek: (officieel) vilbeluik te Torhout, semper.

- Inderdaad bij oosterwind gaf het beluik een onuitstaanbare stank af. Experto crede...

Vuile. Vuile zaterdag: de voorlaatste zaterdag voor de kermis; men wacht met de schoonmaak tot de volgende week. Roeselare, 1931. Vuile sofie: een (m.i.) onsmakelijke volksetymologie voor: filosofie, het vak en de afdeling te Roeselare, 1930.

Vuilvel. 'k Ben voor 't vuilvel: 'k moet dood, zonder eer. Werken, 1965.

Vuilvellen (wkw.): uit gemakzucht het huishouden laten vervuilen. ‘'k Zitte allene met de menage, 'k mag een beetje vuilvellen’. Pittem, 1964.

- De Bo geeft andere betekenis.

Vuilzoute. Te vuilzoute: te kleinen prijze. Ze gaat zij beur zeker te vuilzoute geven: gezegd van meisje dat weinig kieskeurig een man aanvaardt. Klerken, 1964.

k. de busschere