Biekorf. Jaargang 70

[p. 182]

Mengelmaren

Galileen en andere bijbelse plaatsnamen

Op de vraag in Biekorf 1969, 128.

De naam Galileen, Galilea, van het leen gelegen te Tielt-Buiten en vermeld in 1636-1729, is naar Tielt overgekomen uit Gent. De Flou (IV 405) heeft zijn twee citaten gevonden in het Landboek van Thielt-Buyten (1651; in kopie van 1729), dat in zijn tijd in partikulier bezit was te Tielt. Een nota in dit Landboek verwijst naar ‘t'Clooster van Galileen in Gent’. Dit klooster heeft als houder van het leen zijn naam eraan medegedeeld. (De Potter, Gent VIII 415-421).

Het vrouwenklooster Beata Maria in Galilea (aangesloten bij Windesheim) was in 1433 tot stand gekomen in de Hoogstraat te Gent en bleef er bestaan tot in 1795.

In Biekorf 1963, 196-197 staat een lijst van stichtingen met bijbelse namen, die voor de verklaring van sommige plaatsnamen kan nuttig zijn. Hier volgen nog een paar addenda bij die lijst.

Jerusalem

Gent heeft eigenlijk twee Jerusalems gehad:

1. Het ‘Godshuis van sente Barbele in Jerusalem’ (1447), alias ‘Het huus van Sente Barbelen dat men heet Jerusalem up de veste buten Wal-poorte’ (1462): een zusterklooster met Augustinusregel gesticht in 1420. In de vorige eeuw heeft het nieuwe Jezuietenkollege, gebouwd op dit oude kloostergoed, de naam van Sint-Barbara overgenomen.

2. Bij de oude St.-Baafsabdij werd in 1360 een Jerusalem-kapel gesticht. In 1521 werden daar glasvensters geplaatst.

Nazareth

Het Begijnhof van Assenede, gesticht in de 14e eeuw, hersteld in 1547 (met Augustinusregel), verschijnt in 1476 onder de titel ‘O.L. Vrouw van Nazareth’. (De Potter, Assenede, 166-172).

Sinaï

Het klooster van de Arme Klaren Colettijnen, in 1469 bij de Katelijnepoort (in het aldaar gelegen Gruuthof) gesticht door Lodewijk van Gruuthuse, droeg de naam ‘monasterium de Synay’: de stichtingakte van 29 november 1469 vermeldt dit uitdrukkelijk (Miraeus, Opera Diplom. IV 445 626). Meyerus (Annales f. 347^v) en Despars (Cronycke IV 51) noteren ook die naam van het klooster ‘ten Colletten Zusterkins, ghezeit Sinai’. Zie ook Duclos, Bruges 503.

Het Galileengoed te Tielt is geen alleenstaande geval. Kloosters met een bijbelnaam hebben meer dan eens die naam gehecht aan sommige van hun bezittingen. De Nazarettebusch

[p. 183]

te Oostvleteren was een eigendom van het Ieperse godshuis O.-L.-Vrouw van Nazareth. De Sarepta-namen te Moerkerke en te Middelburg Vl. bewaren de herinnering van het vrouwenklooster Sarepta dat in 1486 te Moerkerke gesticht werd en in die streek veel bezittingen had. Hetzelfde klooster heeft zijn naam later naar Brugge overgebracht.

In de Leiestreek en naar de Schelde toe liggen een aantal Sioen-namen die samenhoren bij de vrouwenkloosters van Sion gesticht in Oudenaarde (vóór 1429) en in Kortrijk (1429). Het Sioengoed te Ingooigem behoorde toe aan de Augustinessen van Oudenaarde. Het Sioenklooster te Kortrijk (waar de Sioenstraat nog de naam bewaart) was eigenaar van een Syoenbusch te Heule, een Syoenbusch te Meulebeke, een Sioenmeersch te Deerlijk, Sioenlandt te Beveren-Leie. De naam Sioen bleef hier onveranderd hoewel de Kortrijkse zusters hun klooster later officieel ‘Clooster van sente Katheline van Synay’ zullen noemen.

a.v

De Brugse beeldhouwer Pieter Pepers en het Sint-Pieterskapittel te Rijsel
Ontwerp van een nieuwe graftombe voor graaf Boudewijn
1763

In 1763 lieten de kapittelheren van St.-Pieters te Rijsel heel hun koor herbevloeren met marmer. Een moeilijkheid bood de graftombe van hun stichter, graaf Boudewyn V van Vlaanderen, die midden in het koor begraven lag. De oude tombe was zo vervallen dat restauratie onmogelijk bleek. De konklusie lag voor de hand: men zou een nieuw grafmonument oprichten, in de stijl van het vernieuwde kerkinterieur.

Het gebeente van de graaf werd zorgvuldig in een loden kist gesloten die voorlopig geborgen werd onder de altaartafel van het hoogkoor. Voor dit alles hadden de kanunniken op 27 aug. 1763 de toelating gekregen van de luitenant-gouverneur.

Een week later werd de Brugse beeldhouwer Pieter Pepers naar Rijsel ontboden. De kapittelheren vroegen hem een ontwerp voor een monumentaal mausoleum met een beeld van graaf Boudewijn.

Pepers heeft weldra een ontwerp voorgelegd, dat in principe werd goedgekeurd. Het kapittel verzocht hem, vóór het sluiten van het akkoord, een maquette van zijn ontwerp te maken. In afwachting werd de oude tombe met een plaat van zwart marmer toegedekt.

Toen schrokken de St.-Pietersheren voor de rekeningen van hun verbouwing en voor de kosten van het graf-projekt. Op

[p. 184]

de kapittelvergadering van 13 januari 1764 werd definitief atgezien van de uitvoering van een nieuw monument. Het ontworpen akkoord met Pepers ging niet door, de Brugse beeldhouwer werd echter wel vergoed voor zijn voorbereidend werk.

Is de tekening van Pepers' ontwerp in het archieffonds van de St.-Pieterskerk bewaard gebleven? Daarover vinden we geen aanwijzing bij onze zegsman: E. Hautcoeur, Histoire de l'église collégiale et du chapitre de Saint-Pierre de Lille III 222-223 (Rijsel 1899).

Dit ‘geval Rijsel’ bevestigt alleszins de faam van de jonge Brugse beeldhouwer: hij was alsdan 33 en stond in het begin van zijn carrière. - Over Pieter Pepers en zijn werk zie de bijdrage van Dr. Luc Devliegher in Nationaal Biografisch Woordenboek II 677-680 (Brussel 1966).

Wat waren de verdere lotgevallen van het graf in St.-Pieters?

Het gebeente van graaf Boudewijn werd in januari 1765 teruggeplaatst in het oude graf, midden in het vernieuwde koor, onder de voorlopige zwartmarmeren grafplaat. Bij deze gelegenheid werd een plechtige uitvaart gecelebreerd, in aanwezigheid van de kommissarissen van koning Lodewijk XV, van de Ruwaard van Rijsel, van stads- en kerkraad. In de grafplaat was het wapen van Oud-Vlaanderen gegraveerd en een in koper ingelegde inscriptie roemde graaf Boudewijn als regent van het Koninkrijk en stichter van het Rijselse kapittel.

De St.-Pieterskerk te Rijsel is, zoals de St.-Donaaskerk te Brugge, gedurende de Revolutiejaren afgebroken ca. 1800.

Het oude graf van Boudewijn van Rijsel († 1067) was waarschijnlijk omstreeks 1350 opgericht door graaf Lodewijk van Male. In de bekende verzameling de Succa (ca. 1620) is een tekening ervan bewaard gebleven.

a.v.

Zomerseizoen te Nieuwpoort in 1870

Het ‘Nieuportsch Kronijkje’ noteerde voor de zomer van 1870 de volgende bijzonderheden.

26 juni. - Ter gelegenheid van stadskermis is de markt met barakken, kramen, wafel- en speelhuizen, zelfs met een Café chantant voorzien.

De solemneele processie, prijsbolling, muziek en des avonds op de markt eene vuurvogelschieting maken het programma van dezen eersten dag uit: talrijk zijn de vreemdelingen en de nieuwsgierigen.

De tweede dag, ten Stadhuize inhuldiging van stads boekzaal, die Monnie's boekzaal genoemd zal blijven. Het welgelijkend portret van den begiftiger M. Monnie, die meer dan 8000 boekdeelen aan zijne geboortestad schonk, wordt door

[p. 185]

de familie Meynne aangeboden en met plechtigheid in de boekzaal overgebracht. Deze talrijke boeken, met diegene door vroegere begiftigers geschonken, zijn met smaak en in de beste orde in de kamers der bovenverdieping van het huis, voortijds de Greffie genaamd, gerangschikt.

In den namiddag schieting, bolling, en bij de Koorzangmaatschappij De Havenzonen, concert en bal.

4 juli. - De gemeenteraad neemt het programma aan, dat door de feestcommissie is voorgesteld.

17 juli. - Het philharmoniek genootschap neemt deel aan het festival van Dixmude.

24 juli. - Grote vogelschieting bij het gilde van Sint Sebastiaan.

31 juli. - Een pleziertrein komt ter statie uit Doornijk aan, meer dan 400 leden van een en dezelfde maatschappij nemen zeebaden, daarna vereenigden zij zich aan een noenmaal in het groot Hôtel des bains, en komen in den namiddag bij vroolijke groepen in stad.

7 oogst. - Groote paardenloop op het plein der voormalige kazernen... alwaar het muziek gedurende den loopstrijd zijne beste stukken uitvoerde.

14 oogst. - Groote prijsbolling op den zeeoever; meer dan 1100 vogels zijn opgesteld. Liefhebbers bolders van alle gewesten zijn toegekomen. - Des avonds krielden stads straten met volk om op de markt het Vuurwerk te zien.

15 oogst. - Eerste muzikale avond in de Kursaal-Casino, door Brusselsche liefhebbers. Het dansfeest dat daarop volgde, was zeer levendig en aangenaam.

16 oogst. - Bij ministerieel besluit wordt er een brevet verleend aan de heer Van Acker-Bogaert, voor de uitvinding van een broodbakoven.

17 oogst. - Plechtige prijsuitreiking voor de leerlingen van Staats-Middelbare-school in de ‘toneelzaal van 't Retorika-gilde.

11 september. - Het Philharmoniek genootschap geeft een schoon muziekfeest in de grote zaal van het Kursaal-Casino, gevolgd door een Bal. Beide worden door talrijke vreemde badgasten bijgewoond.

18 september. - In den namiddag, volksfeest aan den Mei boom, dat menige nieuwsgierige wandelaars uitlokt.

- De gemeenteraad had op 18 juli een ontwerp aangenomen ‘voor het stichten van stadsverlichting met de gaz’. Op 26 oogst kwam echter de tijding dat ‘ten aanzien van de tijdsomstandigheden de aanvragers voor het stichten der gazverlichting in stad, voor het oogenblik daar van afzien’. (Uit Nieuportsch Jaarboekje voor 1872, blz. 70-74).

f.m.