Biekorf. Jaargang 70

[p. 143]

Toponymica uit de kuststreek

Zuienkerke

Een algeheel bevredigende verklaring van die dorpsnaam uit het polderland werd tot nu toe niet gegeven. De enen denken aan een persoonsnaam Suwe of Siwe. Volgens Gysseling (Top. Wdb., 1960, II, blz. 1105) kan het zijn Germ. Siwan kirika = kerk van Siwo, op grond van een vorm Siuuancherka uit 1110. Dit Suwe of Siwe moet dat de samentrekking, koseform van een Germaanse Sig-naam (b.v. Sigwald) zijn. Volgens andere auteurs (b.v. Carnoy in Orig. des noms des communes de Belg., 1949, II, blz. 778) is het eerste lid niets anders dan het Mnl. souw, souwe = goot, greppel, sloot. De verklaring zou dan luiden: ‘kerk bij een poldersloot’. Dat is allemaal zeer mooi en taalkundig niet onmogelijk. Toch denk ik aan een andere mogelijkheid, mij door dit ‘souw’ gesuggereerd.

Het Mnl. sidewende, sidewinde, sidewen e.d. is een binnendijk of weg terzijde van een landstreek lopende (zie Verdam: Middelned. Woord.). Dit woord werd vaak samengetrokken tot souwe, suwe, siwe en zelfs ziende. Het komt voor, al dan niet samengetrokken, in diverse Noordnederl. toponiemen (zie o.a. Moerman: Nederl. plaatsnamen, 1956, blz. 228). Het kan ook de naam van een water zijn. Dat is volgens mij ook het toponymisch element dat, samengetrokken tot siwe of suwe, steekt in ons Zuienkerke (voor de oude vormen, zie De Flou: Wdb. Top., 18, kol. 753 en Gysseling: op. cit.). De naam Zuienkerke betekent dan ‘kerk op de binnendijk: kerk op de sidewende’.

Men dient voorzichtig te zijn met de afleiding van dit oude sidewende. Het tweede lid staat natuurlijk in verband met het ww. wenden (keren, lopen langs e.d.). Het eerste lid wordt gewoonlijk in verband gebracht met zijde (côté). Dat is echter alles behalve zeker. Sidewende kan een hyperkorrekte vorm zijn van siwende, evenals Sidelinge een dergelijke vorm van silinge is. Is dat het geval, dan staat het eerste lid in verband met het Mnl. sien (‘zijen’) = lozen, afwateren. Siwende is dan oorspronkelijk een waternaam. Is deze veronderstelling juist - ik ben geneigd om er de voorkeur aan te geven - dan is Zuienkerke de ‘kerk aan de siwende’ (Siwendekerke, Siwe- of Siwenkerke, waaruit Suwe- of Suwenkerke). Laat ik er eveneens op wijzen dat de geschreven naam Zuienkerke alleen een papieren leven leidt. De plaatselijke uitspraak luidt Zoengkerke uit Zoewenkerke (met korte oe).

Het is nu de taak van de plaatselijke topografie te speuren naar die oude siwende of sidewende te Zuienkerke. Wie belast zich ermee?

[p. 144]

Vertinge

Kreekgeul in de schorrevlakte te Uitkerke, het latere Grote Zwin van de Blankenbergse Watering na de indijking (zie Coornaert: Uitkerke, blz. 145). Omstreeks 1200: ‘aqueductus qui dicitur Uertinga’ (zie Gysseling: Top. Wdb., II, blz. 1006).

Dit Uertinga kan ook Wertinge of Weertinge zijn. Coornaert schrijft: ‘De naam kan ontleend zijn aan een vroege nederzetting met een inge-naam langs de kreekader’. Dat is niet onmogelijk. Wij hebben hier nochtans waarschijnlijker met een van de talrijke collectiva op -inge uit het kustland te maken. Het grondwoord is evenwel duister. Ik denk aan weerd, werd, waard: in of aan het water gelegen land, ook eiland en buitendijks land dat gemakkelijk onderloopt. Is de oudste vorm dan Weerdinge of Weertinge (die t in plaats van d is vervelend!)? Het is een lastig geval. Wie ziet er klaar in?

Messinge

Hofstede in het 29e begin der Blankenbergse Watering. ‘'t goet te messinghe’ (15e en 16e eeuw) - ‘in loco qui dicitur messine’ in 1396 (zie Coornaert: Uitkerke, blz. 123; De Flou: Wdb. Top., X, kol. 494). Jongere naam: Messem (geleerde schrijfwijze of volksetymologie). Ook ‘Ter Meerschen’. Het is een zeer oud toponiem uit de tijd dat de schorren aldaar nog niet waren ingepolderd. Het is geen nederzettingsnaam, maar een collectivum op -inge afgeleid van Germ. masu- = modder, slijk. Dus: modderige of slijkerige streek, slijkland. Een leengoed, thans kasteel en hofstede, te Sint-Andries heet Messem: Meshem in de 11e eeuw (De Flou, X, kol. 486; Gysseling, I, blz. 693), dat volgens Gysseling eveneens afgeleid is van dat Germ. masu- (het tweede lid is natuurlijk heem, woning).

J. De Langhe