Biekorf. Jaargang 70

[p. 65]

[Nummer 3-4]

Goud- en zilversmeden in Brugge gedurende de periode 1320-1520

De volgende lijst brengt een honderdveertigtal namen van edelsmeden die in Brugge werkzaam zijn geweest in de periode 1320-1520. De gegevens zijn samengebracht uit verspreide uitgegeven en onuitgegeven bronnen⁽¹⁾.

De datum van de oudste vermelding staat vooraan. Wordt de edelsmid meermaals vermeld, dan volgt de datum van de jongste vermelding op zijn naam.

Wordt de herkomst van de edelsmid medegedeeld, dan wijst de oudste datum op zijn inschrijving in de poorterboeken.

Mogelijk zijn een paar namen opgenomen van personen die handel dreven in zilverwerk en juwelen, en die het ambacht zelf niet uitoefenden. Onder zulke makelaars in luxe artikelen moeten waarschijnlijk Gillis de Corenbitere (1335) en Joos Cuussin (1405) gerekend worden.

Het ambacht kent in 1454 twee soorten leden: notabelen en ghemeene, meeste en minste. De grote waarde van de grondstof, de verscheidenheid van de techniek, de verdeling van de arbeid hebben meegebracht dat niet ieder lid het evengoed aankon. Sommige leden zijn (en blijven) goudslagers, andere zijn ‘draet-werckers’ (draadtrekkers) en hun werk gaat niet verder dan de halffabrikaten: plaatgoud en gouddraad. Voor de alsdan bloeiende techniek van het afgeperkt

(1) Stadsarchief: Groenenbouc A. Groenenbouc onghecotteert. Stadsrekeningen, passim. - St.-Janshospitaal (archief COO), rekeningen. - Gilliodts, lnventaire de Bruges, Table analytique 317-318 (geeft 23 namen). - R.A. Parmentier, Indices op de Poorterboeken, passim. - J.M.E. Feys, Documents concernant le métier des orfèvres à Bruges, in Annales Emulation XXXI (1880). - Dehaisnes, Documents concernant l'histoire de l'art dans la Flandre. - De Laborde, Glossaire français. - Gay, Glossaire archéologique. - Biekorf 1965, 406. (Deze summiere bronnenlijst moge hier volstaan. Over sommige edelsmeden brengt een volgend nummer meer bijzonderheden met uitvoerige opgave van de bronnen). - Van het oude ambachtsarchief is weinig (voor de periode vóór 1550 bijna niets) overgebleven; zie daarover A. Schouteet, Inventaris van het archief van de goud- en zilversmeden in Hand. Emulation 1952, 56-67 (en aanvulling daarop in zelfde Hand. 1959, 225-233).

[p. 66]

email (émail cloisonné; hd. Zellenschmelz), was het fijne zilver- en gouddraadwerk (filigraan) zeer gevraagd.

Filigraan werd te Brugge geproduceerd op industriële schaal. Veel gouddraad werd geëxporteerd naar de ateliers van de Duitse landen. Met de export van halffabrikaten werd relatief meer verdiend dan met het afgewerkte eindprodukt. Binnen het ambacht zijn dan ook kredietnemers en kredietgevers ontstaan, een aantal leden werken als onderaannemers in dienst van de kapitaalkrachtige notabelen van het ambacht. Toch blijven goud- en zilverwerkers en emailleerders verenigd terwijl de eigenlijke juweliers (die edelstenen inzetten) zich reeds omstreeks 1450 zeer zelfstandig gedragen.

Chronologische lijst van edelsmeden

1320	Jan van Harelbeke.
1326	Adam de Saint-Quentin.
1328	Jan de Corenbitere.
-	Jehan Heurel de jonghe.
-	Pieter van Rycele.
-	Godschalc van Yserlo.
1335	Gillis de Corenbitere (Gillon le Corembittre).
1341	Clais Bernards.
1350	Jan van Langemark.
1362	Jooris van Thielt 1382.
1366	Jan van Curtrike.
1375	Jan van Brabant.
-	Antoine le Manth.
-	Michel Lestre.
1378	Ladewic Scuwinghe.
1381	Jan van Ruddervoorde 1382.
1386	Joos Cuussin (Cussene) 1415.
-	Jan van Diepemborne 1389.
1393	Gillis Kiekin 1440.
-	Jan Mesdagh 1395
-	Wilgot de Roussy.
1407	Bertelmeeus Batailgue.
-	Jacop Willemsseune.
1410	Jan Bury.
-	Jan Uttenoudenhove.
-	Jan Bave 1419.
1413	Heinric Bottaelgier.
1416	Loy van Thielt.
1420	Woutre van Petytpont, uit Leuven.
1422	Herman Hooft, uit Unna in Westfalen 1440.
-	Willem Brunync, uit Dordrecht.
1423	Willem van Chiere, uit Rees in 't Land van Kleef.
-	Colaerd den Fevre.

[p. 67]

1426	Jan Belami, uit Coutances (Normandië) 1454; hij wordt vernoemd als ‘steenslypere’ in 1465.
1426	Heinrich van Chiere, f. Gheeraerts, uit Rees in 't Land van Kleef.
1427	Rombaut de Wachtre, uit Parijs 1454.
1428	Jan Maertins, uit 's Hertogenbosch 1454.
1431	Jan Peutin, de goudsmid van hertog Filips 1454.
-	Lauwers de Suus.
-	Aernoud Cleutyng, uit Utrecht.
-	Pieter van den Wiele, uit Kleef.
-	Clays Ottenzone, uit Amsterdam.
-	Vidal Rossingool, uit Le Puy (Auvergne).
1432	Coenraerd metten Voorsten, uit Brunswijk.
1433	Willem van Vlueten, uit Utrecht 1458.
1434	Jan de Vriese 1467.
-	Lodewic de Biasere 1442.
-	Willem van Diepenbrouc, uit Antwerpen.
1438	Lowys Muyset (Muset).
1440	Clais Gheeraerds, uit Delft.
-	Baers van Bueninghe, uit Nijmegen 1454.
-	Aernoud Cornelis, uit Rilland (Zeeland).
1441	Dominique Eurin, uit Valence.
-	Jehennin Metyfeu, uit Parijs.
-	Jan Chevael (Sevael), uit Doornik.
-	Jacop Goreel, uit Vendeuil bij Saint-Quentin 1454.
-	Ruebin Coddaert, uit Parijs.
-	Gillis van Uptenbosch, uit Edingen.
1442	Joris Huughsone (Huguez, Huuchs) 1481.
-	Diric Brochon, uit Valenciennes.
-	Boudin Heinricx, uit het Zwarte Woud 1454.
-	Stevin Assin, uit Parijs.
-	Wouter van Haenhoven, alias Dobbele, uit Brussel 1454.
-	Pieter Lamsins, uit Koolkerke.
1443	Dieric de Vroede, uit Utrecht.
-	Gillis Bloyaert, uit Middelburg (Zeeland).
-	Jan van Gorele, uit Breda.
-	Quintin van der Beke, uit Valenciennes.
-	Jan van Spieghel (al. Jan Speghel) uit Schoonhoven, Zuid-Holland 1454.
-	Marcelis van Mellem (Millom, Melon), uit Mehlem-Godesberg in Rijnland 1474.
-	Jacop de Poortere, uit Stalhille.
1444	Lodewyc uter Vorst (Utervuerst), uit Parijs 1497.
-	Jehennin de Lysac, uit Doornik.
-	Arnout Vindegoet, uit Nieuwland, Zuid-Beveland 1454.
-	Wouter Braloos (Brodeloos) uit Nieuwland, Zuid-Beveland 1476.

[p. 68]

1444	Maertin Wyngheerden, uit Brussel.
-	Clais le Vasseur, uit Amougies (Amengijs).
-	Pieter Noel, uit Noyers bij Gisars (Normandië).
-	Jan van Munstere, uit Munster in Westfalen.
-	Jan van Remaugiz, uit Clermont (Auvergne).
-	Jan Burant, uit Hesdin.
1445	Maertin de Cockere, uit Kruishoutem 1454.
-	Lodewyc Cramer, uit Isenburg bij Keulen.
-	Jan Kellare, uit Straatsburg.
-	Andries Dankaert, uit Rijsel 1465.
-	Jan Malgaert, uit Doullens (Somme).
-	Olivier Zwakaert, uit Bilbao.
1446	Jan van [der] Thoolne, uit Tholen (Zeeland) 1465.
1448	Adriaen de Hoofsche (Dhoofsche), uit Zierikzee 1475.
-	Jan van Rentchen, uit Deventer.
1450	Jan de Leeuw (leauwe) 1467.
1452	Victoor Vindegoet 1454.
1454	Willem van Vlueten 1458.
-	Pieter de Grutere 1458.
-	Maerten Ghiselbrechts 1467
-	Jacop Vilt 1510.
-	Anthuenis Kersteman (Karsteman) 1455.
-	Ciaeis van Delft 1467.
-	Berthelmeeus de Suus (Dessus) 1460

1454

Het ambacht van de goud- en zilversmeden was in 1454 samengesteld uit 44 leden; zeven ervan vormden de eed. Hier volgt de samenstelling. De asterisk* bij de naam verwijst naar bijzonderheden (datering, herkomst) in de bovenstaande lijst.

Deken: Victoor Vindegoedt*.

Ghezwoorne: Bertelmeeus de Suus* (uit Dordrecht), Jan de Quane, Wouter Brooloos*, Pieter Aesaert en Jacop de Smet. Gouvernerere: Jan de Leeuw*.

Notabelen ende ghemeene:

Jan Puetin*

Michiel Bottelgier

Joris Huuchs zone*

Antheunis de Grutere

Willem van Vlueten*

Pieter de Grutere*

Maertin Ghiselbrechts*

Andries Danckaert*

Jan de Vriese*

Boudin Heindricx*

Jacop Vilt*

Jan van der Toolne*

Jan Belamy*

Willem van Papenem

Willem de Ram

Jacop Gareel*

Baers van Bueninghe*

Jan de Mol, die men Taupe

Pieter van Duwiere

Jan vanden Cnocke

Wouter Dobbele*

Michiel vanden Pitte

Godevaert Hoghelsteen

[p. 69]

Marcelis van Mellem*

Jan Maertins*

Claeis van Delft*

Jan Speghel*

Reynout de Scaffere

Arnout Vindegoedt*

Claeis de Man

Maertin de Cokere*

Robert Godaert

Joris Scaec

Victoor van Muelenbeke

Anthonis Kersteman*

Gillis vander Hemme

Jan Sevael*.

1457	Anthuenis Labee (Labe), uit Nieuwpoort 1485.
1461	Rycquaert Volbert 1492.
1464	Jan die Neve, uit Aarsele 1471.
1465	Jan van Huesden.
-	Jan van Vlueten.
1467	Jacop Cnoop, uit Breda 1497.
1470	Jacop Cnoop (de jonge) 1524.
1472	Martin Bouchier, uit Touraine.
1476	Dieric Haec, uit Doesburg (Gelderland).
1479	Wouter van Buenynghen, uit Nijmegen.
1480	Eerstwin Pepersack, uit Doesburg (Gelderland) 1498.
1481	Pieter van Halten, uit Neuss (Noord-Rijnland).
1482	Gheraerd Haec 1483.
1483	Coenraedt Sprutenhove.
-	Antheunis de Beaumont, gheseyt Boitrel, uit Wismes bij Sint-Omaars.
1484	Willem Myloot.
1485	Herman Roode.
1487	Luuc Thente.
1488	Jan Lodewyx.
1492	Rombaut du Bois.
1496	Philips vanden Berghe (de le Berghe), grafelijke muntmeester 1500.
1496	Meester Herman van Oudevelt (Oudvelde) 1540.
1497	Antheunis Mailaert.
1499	Wouter Dhane.
1510	Aernout Hellinc (uit Axel?).
-	Pieter Bonnerin
-	Jan Borgilioen.
-	Herman van Hanest.
1513	Jooris Zadelare.
1515	Marc de Glasere 1519.

Het jaar 1444 blinkt uit als rekordjaar met 10 immigranten; de jaren 1443 en 1454 staan ook in de vreemde instroming vooraan met elk zeven vrije goud- en zilversmeden.

De bovenstaande, uiteraard onvolledige lijst, staat open voor aanvulling en verbetering. Diamantslijpers werden er niet in opgenomen. Inmiddels kan ze als werkdokument zekere diensten bewijzen.

[p. 70]

Als eerste overzicht bevestigt de lijst duidelijk dat het ambacht der goud- en zilversmeden in Brugge een belangrijk ambacht was, reeds in de 14e eeuw. De topperiode 1420-1490 is de grote tijd van de kunstambachten te Brugge, de schilderkunst vooral heeft die bloei wereldkundig gemaakt.

Van elders zijn van Eyck, Memlinc, David en talrijke andere meesters naar de wereldmarkt en prinselijke residentiestad Brugge overgekomen. Van elders komen ook een belangrijk aantal edelsmeden naar Brugge waar ze de vrijheid van het ambacht en het poorterschap verwerven.

Van de 44 ambachtsleden in 1454 zijn er 14 van bekende vreemde herkomst. Van een dozijn anderen kan men uit de namen afleiden dat ze van elders gekomen zijn. Het ambacht was in 1454 zeker samengesteld uit een meerderheid van ‘immigranten’.

Opmerkelijk is de inwijking uit de provincies van de Lage Landen. In het totaal van 60 immigranten van bekende herkomst stamt - binnen de periode 1420-1483 - bijna de helft (27) uit andere Nederlandse provincies. Brabant en Holland-Utrecht staan aan 't hoofd met elk 8 edelsmeden, Zeeland levert er 6, Gelderland 4. Uit de Franse provincies komen er in totaal 15, waarvan 6 uit Parijs en 2 uit Auvergne. Op de elf bekende ‘Oosterlingen’ komen er 9 uit Rijnland-Westfalen. De zes immigranten uit Vlaanderen stammen uit Aarsele, Koolkerke, Kruishoutem, Nieuwpoort, Rijsel en Stalhille.

Een paar edelsmeden verschijnen als muntmeesters van het grafelijk Munthof: Marcelis van Mellem in 1472-74, Filips van den Berghe in 1496-1500. In 1475 treedt Adriaen de Hoofsche (Dhoofsche) op als waard en makelaar in suiker en wol; hij was, komend uit Zierikzee, in 1448 poorter geworden ‘omme zelversmet te zine’. Waarschijnlijk was hij nog in 1475 lid van het ambacht als een van de notabelen, bekwaam om als geldschieter en borg minder bemiddelde leden te financieren en als makelaar de produkten te verhandelen.

Een standvastig en kunstzinnig goudsmid was Meester Herman van Oudevelt, die in 1514 de bekende bakstenen erker liet bouwen aan zijn huis bij de Vlamingbrug: zijn werkbank (stavelie) vond daar een ideale lichtval. Meester Herman was poorter van Brugge sedert 1496. Hij was er aangekomen, zeer waarschijnlijk uit Holland of uit Het Sticht, in het poorterboek is de plaats van herkomst, spijtig genoeg, onleesbaar. Hij was meermaals deken van het ambacht en is in 1540 te Brugge als goudsmid gestorven. In de omgang had hij geen andere naam dan ‘Meester Herman’ of ‘Herman de goudtsmet’.

A. Viaene