Biekorf. Jaargang 68

[p. 179]

Het jaargetijde van Marie Ghyselin
Grootmeesteres van het Begijnhof te Diksmuide
1549

De ‘meesterghe’ van het Begijnhof van Diksmuide, Marie Ghyselin, regelde op 9 maart 1549 met de kerkmeesters van de St.-Niklaaskerk de fondatie van een jaargetijde voor haar eigen zielerust (Weale, Eglises Dixmude 163-165, Brugge 1874).

Marie Ghyselin was welgesteld en niet gierig. Tevoren had ze reeds aan dezelfde kerk een schenking gedaan om de betaling te verzekeren ‘van het orghelen ende blazen vander messe van den Heileghen Cruuce, die men alle weke celebreert sVrijdaechs ten achte hueren...’ Dit ‘bezet’ (op land gelegen te Oudekapelle) van de Heilig-Kruismis was gegraveerd in een koperen plaat (‘motalen tafereel’), en de zorgzame opperbegijn herhaalt in haar kontrakt van 1549 dat die plaat jaarlijks moet opgepoetst worden ‘als men schuert danderen reezen van der kercke’.

De bepalingen van de fondatie waren de volgende.

Het plechtig jaargetijde zal gezongen worden jaarlijks op de dinsdag ‘voor de Magdeleenefeeste ende marct van Dixmude’ (22 juli) door de priesters van de ‘pijtance’, te beginnen in het jaar 1549 ‘ter lavenesse van der ziele van der voornoemde joncvrauwe Marie, de zielen van huer vrienden ende moghen ende allen zalighen zielen’.

Het jaargetijde zal er een zijn van negen lessen en met een plechtige vigilie, ook te zingen door de pitanciers. Bij dit alles zal geluid worden ‘metten groten geluude’, en op het graf van de kontraktante zullen de kandelaars geplaatst worden en de waskaarsen ontstoken. Na het jaargetijde zullen de pitanciers naar het graf gaan om ‘aldaer te zijnghene de commendatien metten wyeroock ooc solempnelic, al in der manieren also zij ghecostumeert zijn te doene over mijn heere van Dixmude...’

Deze heer van Diksmuide was Anthonis I Sacquespée, overleden in 1518; voor hem werd vanaf 1519 een plechtig jaargetijde gehouden in de kerk van Diksmuide. Gedurende dertig jaar had Marie Ghyselin dit jaargetijde bijgewoond en nu, in 1549, had ze kapitaal genoeg bijeengebracht om een jaargetijde van de hoogste rang te stichten op haar naam. Als grootjuffrouw van het Begijnhof gedraagt ze zich als een grote dame die het, alleszins in de kerk, even groot wil doen als de heer van de stad zelf. In het kontrakt met de kerkmeesters wordt ze steeds genoemd met de eervolle benaming ‘Joncvrauwe Marie’.

De aflosbare rente van 24 pond par. (rentend 6,25 %) door

[p. 180]

Marie aan de kerkmeesters geschonken vertegenwoordigde een kapitaal van ca. 380 pond parisis.

Van de 24 pond kwamen 4 lb. 10 sc. ten goede aan de pitanciers. Het kontrakt bepaalt dan verder de bedeling:

1. na de mis zullen de kerkmeesters ‘rechtene ende deelene eenen disch’ van wittebrood en eieren voor een waarde van 9 pond par. (dus het dubbel van de vergoeding voor de koordienst); de disknape krijgt 4 sc. p. voor zijn part.

2. Speciaal bedacht worden:

de drie begijntjes ‘wonende int convent’, alsook de ‘poortiereghe van den Beghijnhove’, mits aanwezigheid op vigilie en jaargetijde, elk 2 schellingen parisis;

het ‘clooster ende convent van de Zwarte zusters’ en dito van de Grauwe zusters, elk 4 sc. p. mits aanwezigheid (‘te commen offeren ter messe’) op het jaargetijde;

de ‘baljuw ende binnediender van der kercke’ krijgt eveneens 4 sc. par. ‘voor zijn moeyte dat hij jaerlicx te vooren zal vermanen ende inthimeren’ de voornoemde begijnen en zusters;

de portierster krijgt evenveel als de kerkbaljuw.

Marie Ghyselin laat - levend of dood - het jaargetijde ingaan op de dinsdag vóór Magdeleene van het jaar 1549. Ze is niet zeker of ze haar graf zal hebben in de kerk. Word ik niet in de kerk begraven, zo bepaalt de grootjuffrouw, dan zal men de getondeerde uitvaart ‘ende commendatien’ verrichten in het hoogkoor, waar ‘de candelaers’ zullen opgesteld worden in plaats van bij het (ontbrekende) graf in de kerk. Uit haar bepaling blijkt duidelijk dat, bij begraving in de kerk, de vigilie en commendaties van de jaarlijkse uitvaart gecelebreerd werden rond het graf in de kerk dat bij die gelegenheid met vier waskaarsen bezet en soms ook met een pelder bedekt werd.

Uit de kerkrekeningen blijkt verder (Weale a.w. 128) dat het jaargetijde van Marie Ghyselin lang na haar dood (in 1632 en later) door de pitanciers van de St.-Niklaaskerk tegen de vastgestelde vergoeding verricht werd.

e.n.

Aantekeningen bij het testament.

- De vrije jaarmarkt van Diksmuide was gesteld op 22 juli, feest van de H. Maria Magdalena; vandaar de benaming ‘Magdeleenefeeste’. Die markt was ingesteld door hertog Jan van Bourgondië (1404-1419) en omvatte drie toogdagen: vigilie, 22 en 23 juli, met daarenboven de vrijbrief voor alle kooplieden acht dagen vóór en na de ‘feeste’.

- Pitancie: naam te Diksmuide van het college ofte ‘kapittel’ van de Pitanciers, d.i. de 12 geestelijken van de Zeven Getijden. Was nog in wezen in 1792 (deken en 7 kanunniken); zie Biekorf 1962, 228.

- Heer van Diksmuide. Over de stichting van Anthonis I Sacquespée, zie Biekorf 1959, 194; uitvaart van Anthonis II, Biekorf 1960, 65-67.