Biekorf. Jaargang 68

[p. 177]

Quaryn - quarene - carine
Een term uit het oude aflaatregister

Op de vraag in Biekorf 1967, 64.

In de middeleeuwse opvatting was een quaryn (al. quarene, carine) iets anders dan een aflaat. Althans in de 15e eeuw, tot dewelke we ons hier moeten beperken.

Een aflaat (oflaet) was een vermindering van straf (na de vergeving van de zonden). Die straf bestond uit de tijdelijke pijnen, uit te boeten in het ‘vagevuur’, en de vermindering of kwijtschelding ervan werd uitgedrukt in waarde van tijd: ‘zoveel jaren’ (vagevuur).

Een quaryn was de waarde van een hoeveelheid werken van penitentie die samen (concomitant) met een aflaat kon verdiend worden.

Een quarijn was dus geen gedeelte van een jaar aflaat, zoals somtijds uit zekere formuleringen werd afgeleid. De uitdrukkingen: ‘(daar haalt men) 7000. jaer oflaets ende alzo menich quaryn; 15.000 jaer oflaets ende alzo vele quarynen; 48 jaer oflaets ende alzo menich quaryn’ (o.m. te Brugge in 1490) konden daartoe aanleiding geven.

Concreet gezien - met prevatikaanse I-II en pretridentijnse ogen! - is een quaryn: de waarde van een bepaald aantal gevarieerde boetedoeningen die in afrekening van de verdiende tijdelijke pijnen wordt gebracht, een afbetaling van strafschuld die echter niet in tijdsduur wordt uitgedrukt.

De Beschrijving van de aflaten der kerken van Rome (15e eeuw) geeft een inleidende nota over de carena of quarijn. De auteur heeft ondervonden dat veel mensen niet weten wat ‘quarijn’ juist inhoudt. Vandaar dan de volgende concrete uitleg in vijf punten die niets in het duister laat⁽¹⁾.

‘Vele lieden vraghen wat een quarijn es daeromme staet hier tbediet van dien.

(1)	Teerste es. vij. jaer wullen ende baervoets te ghane.
(2)	Tander es. vij. jaer te vastene te barne ende te broode alle vrydaghe.
(3)	Tderde es. vij. jaer te slapene den eenen nacht daer hy den andren niet en sliep.
(4)	Tvierde es binnen. vij. jaren te commene onder gheen dac ten ware dat hy messe hoorde voor de kerc duere.
(5)	Tvyfste es. vij. jaer tetene ende te drynckene huut den scuetele daer hy zyn ghevouch in dade.

So wie alle dese pointen vuldoet, vij. jaer hy windt een quariin. Ende dit mach men halen te Rome zonder ghetal.

(1) Tekst volgens onze uitgave in Handelingen Société d'Emulation, dl. 100 (1963), p. 314.

[p. 178]

Zalich zijn zy, die ze halen moghen dese grote gracien.’

Eerst nog een korte toelichting op die vijf punten

1.	Zeven jaar ‘wullen ende baervoet’ gaan d.i. blootvoets, en alleen het boetekleed (wollen pelgrimskleed) dragend.
2.	Vrijdagse vasten op water (te barne) en brood.
3.	Zeven jaar lang slechts overandere nacht slapen.
4.	Zeven jaar lang ‘dakloos’ leven: onder geen ander dak dan, bij 't mishoren, onder het kerkdak komen.
5.	Zeven jaar lang eten en drinken uit de schotel die ook dient om zijn behoefte erin te doen.

Door het volbrengen van die zware en krasse boetedoeningen verenigde men de waarde van een quarijn. De lijst van de pardoenen legt er onmiddellijk, op publicitaire wijze, de nadruk op dat de pelgrim in de kerken van Rome ‘quarynen’ kan verdienen voor heel zijn leven ‘zonder ghetal’. Terecht wordt de benijdenswaarde Romepelgrim die de ontelbare kerken bezoekt, dan zalig geprezen.

Ons mnl. quaryn - quarene - carine blijkt te zijn afgeleid uit hd. karene, karin (ohd. charreid) dat zelf teruggaat op mlat. carine, carena (verwant met mlat. quadragena?). Daarover handelt N. Paulus in zijn standaardwerk over de aflaten⁽²⁾.

De verhouding woord-zaak heeft ook voor carena, carine, een evolutie doorgemaakt. Oorspronkelijk zou die term betekend hebben: een vasten van 40 dagen (11e en 12e eeuw); later een in de biecht opgelegde boete van 40 dagen, die door aflaat kon kwijtgescholden worden, geheel of gedeeltelijk⁽³⁾.

Uit de bovenstaande besproken tekst blijkt dat de term quarijn in de 15e eeuw in de Nederlanden een specifieke technische betekenis gekregen had. Door de koppeling ‘aflaetquarijn’ in de pardoenlijsten zal men echter komen tot formuleringen als ‘800. jaer ende 800. carinen afflaets’⁽⁴⁾. Daardoor gaat men de carine beschouwen als een deel van een jaar aflaat. Dit deel wordt danweldra - onder de tridentijnse vorm quadragene - bepaald op veertig dagen: bepaling die tot op heden⁽⁵⁾ in de bekende ‘zeven jaar en zevenmaal veertig dagen’ heeft standgehouden.

a. viaene

(2) N. Paulus, Geschichte des Ablasses II 80-87 (Paderborn 1922-23). De auteur gaat niet verder dan ca. 1350. De verdere ontwikkeling van carena in de Duitse landen heeft hij mogelijk behandeld in studiën die me niet bekend zijn. Zie ook Dict. Arch. Lit. IV s.v. carena.

(3) Verdams bepaling: ‘een door zware boete verworven aflaat van een bepaalde duur’ geldt niet voor de aangehaalde teksten uit de gids voor Romevaarders. MnlW III 1202, VI 805.

(4) Belgisch Museum III, 1839, 409 (J.F. Willems).

(5) Grote Vandale s.v.: kwijtschelding van straffen, beantwoordende aan een veertigdaagse boetedoening. - In de fr. kerkelijke taal: quarantaine.