Biekorf. Jaargang 68

[p. 159]

Taalaantekeningen
Vervolg van 1967, blz. 45

P

Paaf: suf, lusteloos ingevolge vaak, verzadiging, vermoeienis. Roeselare, 1930.

- Uitsluitend predikaatswoord. Schijnt verlengde vorm van paf. Niet in De Bo.

Pa(a)nderinge. Te panderinge gaan: met geschenk kraamvrouw een bezoek brengen. ‘Me gaan zeker moeten te paanderinge gaan lijk overtijd’. Oostrozebeke, 1943.

- Zie De Bo. Typisch hoe de zegsvrouw de uitdrukking als oud aanvoelde.

Paard, peerd. Een hofstee met drie peerden... en een maarte. Passim, 1944. Een peerdijzer vinden: onverwacht boffen (vgl. blij als een boer met een hoefijzer).?, 1943. Dat ze de peerden snijen die 't kunnen trekken: dat ze geld vragen aan die er hebben. Lichtervelde, 1952.

- De laatste uitdrukking is mij niet erg duidelijk. Staat ook niet in De Bo.

Paasbeest(je): jaarling (die slechts met Pasen biechten gaat). Roeselare, 1934.

- Niet in De Bo. Eigenaardig is het gebruik van het verkleinwoord in het Nederlands: beduidt vaak helemaal geen verkleining, maar minachting; dikwijls averechts hyperbool, zoals Van Hee de dikke zware A. de Carne pluime doopte.

Pakken. Pakken is stelen / en stelen zijn stokken / en stokken zijn om dieven af te slaan. Zele, 1958.

Palm. Te Ingelmunster werd, omstreeks 1930 nog, de paaspalm op Goede Vrijdag uitgeplant of in huis aangebracht onder één van de formules: Wat God bewaart is wel bewaard, ofwel: H. Donatianus, bescherm ons!

- Ter attentie van wie Sint-Donatianus in ons bisdom onbekend achtte.

Pan, panne. Ge zijt in de panne gesprongen, ge moe nu maar braân: draag de gevolgen van je daden. Hooglede, Oostnieuwkerke, 1932. Hij heeft er een panne van bin': hij heeft onaangename ervaring. Oostnieuwkerke, 1946 (vgl. Biekorf, 1938, bl. 112). 't Was panne tot den steert: 't ging heel slecht. Vlamertinge, 1944.

- De Bo geeft de laatste wending (zonder de staart) met diametraal tegengestelde betekenis, nl.: 't loopt af naar wens. Loq. geeft (s.v. panne) de uitdrukking: 't is panne tot de steert en de reste klijte, zonder mededeling van de betekenis, als gehoord te Poperinge waar ze, naar verluidt, tot 1967 in die zin gangbaar is. Had mijn Vlamertingenaar het verkeerd voor of heb ik verkeerd begrepen? Opmerkelijk is de mogelijke verglijding der betekenis aangezien in onze technische taal panne tegelijk een defect is gaan betekenen.

Pannebruunder: huisduif, een janhen, keukenpiet. ‘'k Hee veel liever meedoenders of al die pannebruunders’. Hooglede, 1941. - Niet in De Bo.

Pap. Geen pap kunnen zeggen: van loomheid tot niets in staat zijn. Ubique, semper. Als 't pap re(g)ent, 'k zou ook mijn scheutelken houden: een inspanning voor de baat. Westrozebeke, 1956.

- De eerste zegswijze niet in De Bo. Van de tweede geeft De Bo wèl, s.v. dag, een tegengestelde, nl. zijn kans missen: Met zijnen scheutel onder het dak (of in 't droge) zitten als 't pap regent. Denk aan de vlaaien op het dak in luilekkerland.

[p. 160]

Papier. Papieren vergaan / huizen blijven staan. Sint-Niklaas, 1959.

Paretten, paretjes: liflafjes, minnekozend gefleem, vertoon, spel. ‘Met al zijn onnozele paretjes, 'k en moet niet van weten’. Diksmuide, 1962. (G. Gezelle gebruikte het woord een spaarzame keer, o.m. in 't Jaer 30. Zie Baurs Proza en Varia, bl. 437, bij monde van zijn vrouwelijke ‘tweelingzuster’ Mietje Meeskes.)

- In het bijgaande glossarium staat er (bl. 643) het frans parade bij als mogelijke herkomst. Wat ik betwijfel. Zie beneden s.v. prethere.

Passen. Passen lijk nen duim in een wiege; lijk een hulle op de zee: volstrekt niet passen. Vgl. sluiten lijk nen duim in een hoedje. Passim, 1933.

Passeren. 't Zal wel passeren met overgaan (tautologie met doodnuchtere schertsende inslag waarin Westvlamingen uitmunten). Passim, 1950. 't Is gepasseerd lijk Wannegem kermesse: 't is voorbij lijk alles voorbijgaat. Ooigem, 1949.

Passie. Iemands passie preken: iemand zijn zaligheid zeggen. Lichtervelde, 1930.

- Niet in De Bo. Zie beneden s.v. planete

Pastoor. In het raadsel: Hoog in 't droge, diep in 't hout en 't spreekt zo stout. Werken, 1950. 'k Gelove dat Paul vannuchtend de pastor in 't witte gezien heeft: hij is niet werkensgeneigd vandaag (zoals op zondag). Torhout, 1946.

Paternoster. Stervende: 'k Ga naar den hemel. Verzorger: Hier, pak jen klemkoorde. Sint-Eloois-Winkel, 1959.

Patrijzeke: (in de priesterwereld) kleine, rustige, landse parochie met christelijke bevolking en... prettig inkomen waarop de geestelijken (oudtijds!) zonder hoge ambities erg belust waren.

- Zie J. Geldhof, Ne Pereant, 1966. Niet in De Bo, wèl Loq. s.v. patrijske, als geh. in West-Vlaanderen.

Pee. Kwelspreuk: Hee Pee tee mee? (Heeft Petrus thee mede?). Moorslede, Ledegem, 1950.

Peejgie. Oudtijds aanspreking - nogal liefkozend - van vrouw tot man te Roeselare, het land der Peejgies welvermaard. Roeselare, 1900-1940.

Pele, pelle. 't Eet de pelle af: 't gaat over zijn hout. Tieltse, 1947.

- Niet in De Bo, s.v. peel.

Peem, peme. Peemboer: onachtzame boer: ‘De pemen groeien deur zijn klakke’. Beveren (Leie), 1963.

Pees, peze. De peze beschijten (Roeselare), bedremelen (Ieper): (actief of passief) verkeerd uitkomen of verkeerd afgaan. ‘'k Hee daar lelijk de peze bescheten’, ‘'t Is morgen dat het de peze gaat beschijten’. 1931.

Peezuiger: profiteur b.v. inzake andermans sigaren. Passim, 1960. - Niet in De Bo.

Pekelen: met kleine dingen bezig zijn; uiterst nauwgezet zijn zaken ordenen. ‘'t Is toch zuk nen pekelare van een meiske, 't zou zeven keers zijn sanctjes versteken en 't is nóg niet goed’. Roeselare, 1932.

- Zie De Bo, s.v. pegelen.

Pekkoeke: drop, kalissie. Leke, Nieuwpoort, 1949.

Penne. 't Blijft in de penne: wordt gezegd, maar niet uitgevoerd. Ooigem, 1946.

- Niet in De Bo.

Pennen: van geslacht en ontpluimd pluimvee de stoppels uitplukken. ‘'k Hee mijnen vinger gekwetst al pennen aan een aande’. Oostnieuwkerke, 1964.

Pennewarie: kruidenierswaren. Beselare, 1955. Roeselare (bij gedaagden) 1930.

- Zie De Bo, s.v. pene, penneware (penning-waar).

[p. 161]

Penseel: (vervormd uit Fr. persienne): luik, lattestoor. Ingelmunster, 1930.

Perdoefen: neerploffen. Roeselare, 1933.

- Zie De Bo, s.v. pardaffen.

Perdjoef: (z.nw.) lompe plompe man of vrouw. Roeselare, 1935.

- Treffende gemoedsverklanking van minachting uit het wkw. perdoefen.

Perje: (z.nw., klemtoon op per-) een heel kleine hoeveelheid vlees, kaas, ham, enz. die als een snoepje worden aangezien. ‘Geef zere een perje kaas aan 't katje, 't zit zo t'(h)ankeren’. Werken, 1963.

- Niet in De Bo noch Loq. Is dit een verre onbekende verwant van part, zie beneden s.v. prethere. Luidens de woordvorming (verdwijning van de -t- bij verkleinwoorden: brood, bro-je; peerd, perje) zou men het denken.

Pernukkel, perneukel(tje): klein kind, hottentotje. Roeselare, 1936.

Per. Nog een staaltje van vervlaamst kerklatijn in kindermond: Per omnia scheit sala, scheit savooien! Aaiers (eiers). Donk, 1900.

Persijzer (spreek uit: pessijzer): groot, zwaar met boskolen gestookt strijkijzer. 't Pessijzer is de god van de wroetelaars: slechte naaisters verbergen hun fouten door vakkundig strijken. Roeselare, 1930.

Pieleke: klontje. ‘Ma, ma'k nog een pieleke suiker heên?’. Desselgem, 1946.

- Kinderwoord? Niet in De Bo.

Pier. Wat bij ons Jan, Pier en Klaai is, klinkt in het Leuvens Pier, Paul en Sus, Leuven, 1957.

Piere: 1. duiventil, duivekete; 2. kooi, slaapstee. ‘'k Ging dien avond tijdelijk naar mijn piere, van (want) 'k was nogal moe’. Oostrozebeke, 1964.

- Zie De Bo, s.v. piere, steenpiere.

Pierelen: priegelen, snoeren, persen, afdwingen. Iemand geld afpierelen. Roeselare, 1935.

- Zie De Bo, s.v. pierlen.

Pierlaflinks: paasbest. ‘Je kwam daar op zijn pierlaflinks, 't was lijk nen fies (fils) van Parijs’. Roeselare, 1928.

Piesoog: klein toegenepen of verwormd oog. Tieltse, 1931.

- Niet in De Bo.

Piet. Piet boven Jan zijn: (gaarne) iemand overtreffen. Passim, 1931. Pietje-pak-het-ol (= al), ook: Pool-pak-het-ool: inhalig persoon; soms spotnaam voor een notaris. Roeselare, 1890-1933. Pietje-Leute: jolig persoon. Werken, 1964.

Piete: houten kalle waarop het te winnen geldstuk bij het ‘kurkschieten’.?, 1931.

- De Bo geeft piete: houten brug(getje).

Pijlte (adj.): dun, spichtig. ‘Dat gers staat zo pijlte, 't is zeker te dinne gezaaid’. Oostnieuwkerke, 1930.

- De Bo geeft pijlde en verwijst naar G. Gezelle.

Pijp, pupe. Pupe steken: zich uit de voeten maken (zoals konijnen en mollen doen die vluchten). Roeselare, 1933. Twee dingen meug je nooit vergeten: een pupe en een pote toebak. Torhout, 1948. Da 'k een pupe 'adde, 'k zou toebak vragen, maar 'k en hee geen sulfers! hoorde ik eens van een werkman op een trein.

Pikkeling: zwad (wat in één slag wordt afgepikt). Nieuwmunster, 1941.

Pikwerve: pikhaak. Ronse, 1959.

- Zie De Bo, s.v. pikkewerf.

Pinne: humeurig vinnig vrouwtje. Moerkerke, 1931.

- Vgl. pinachtig.

[p. 162]

Pinsen: lichtjes schrijnen. ‘Een lichte stroom elektriciteit pinst op de tonge’. Bellegem, 1930.

- Ziet er een indringer uit, uit het Frans pincer. Maar blijkens De Bo al een gedaagde indringer, reeds Kiliaen bekend.

Pintaande(spr. pient-): (volksetymologisch voor) pintade, parelhoen. Ubique, semper.

Pispotwaste: onbeduidend kleine was, kattewaste, klakwaste. Werken, 1964.

Pistekijten: spotbenaming van dikke, gebolde kuiten (zoals baanrenners geacht worden te bezitten). ‘Ze betekent niemendolle, zuk nen korte rok met heur pistekijten’. Diksmuide, 1965.

- Van nieuwvormingen gesproken!

Plamakke: platte uitgebreide hoeveelheid, plaaster (z.nw.). ‘'t Ligt een vuile plamakke slijk in de gang! Is dat van joen schoen?’. Werken, 1962.

Planeet. Iemands planete lezen: zijn zaligheid zeggen. Roeselare, 1940.

- Houdt beslist verband met horoscopen en waarzeggerspraktijken.

Plantsoen: niet geknotte populier- of wilgetak waaruit men een opschietende boom wil kweken. Sint-Kruis (Poperinge?), 1933.

- De Bo geeft iets dergelijks; evenwel m.b.t. gegroeide boom, nl. de eik.

Plat: eenvoudig, onopgesmukt. ‘'k Ga je dat e keer in eenvoudig plat Vlaams uiteendoen’. Oostnieuwkerke, 1962.

- De ontwikkeling (vaak simultaan in zijn resultaat) van plat = eenvoudig, naar plat = onfatsoenlijk loopt ongeveer, ideëel, parallel met de ontwikkeling van slecht = eenvoudig, naar slecht = verkeerd. Hierover leren de woordenboeken ons hele boeken. De term plat kind (in de zin van onvolwassen of flauw) door Gezelle in Loq., s.v. pui aangewend, lijkt niet meer levend.

Plate: paardebloem (als groente gegeten). Torhout, 1941.

Poele: iets groots in de uitdrukking: ne groten poele van b.v. een neuze. Poperinge, 1932.

- Loq. kent poere: dat/die groot is in zijn slag.

Poepeloere: zat, dronken of verblijd. Zedelgem, 1930. Niet in De Bo.

Poepgaai: snul, onaandachtige verstrooide geest. Ieper, 1930.

- Niet in De Bo.

Poepsnoepje: (nieuwvorming) zetpil, suppositoir ter bevordering van... Brugge, 1966.

- Indien herkomst volks (wat twijfelachtig is) duidelijke invloed van het verzorgde Nederlands. De hoorplaats evenwel wijst op gecultiveerde kringen.

Poesele (gemeentenaam O.-VI). Een Poeselse duim: een onvaste maat. ‘'t Steekt op genen Poeselsen duim’: 't komt niet zo nauw. Ruiselede, 1964.

Poezelante: (volksetym.) postulante. Pittem, 1952.

Pollap: lap om hete potten of pannen aan te vatten. Vlamertinge, 1954.

- Gevormd uit pot-lap (waarvoor te Krombeke Pietje-kadul) zoals pollepel uit pot-lepel. Niet in De Bo.

Pompier. Hij is soldaat geweest bij de pompiers: hij is lomp en ongeschoold. Anders nog: Hij is naar schole geweest bij de pompiers, binst de vakanse. In het Roeselaarse, 1963.

Pook, poke: pook, koterare, haak. Oostendse, 1939.

Poot. Poot in palme hebben: in het voordeel zijn, financieel gezien, b.v. een schuldeiser heeft poot in palme bij de schuldenaar. Roeselare, 1936.

- Zie De Bo, s.v. poot.

[p. 163]

Pot. Tot achtervoegsel geworden in spotnamen voor mannen: grolpot, knorrepot, ruttelpot. Pee Schoffelpot: haastigaard. Roeselare, 1965. Als de pot leeg is, is 't koken gedaan. Antwerpen, 1959.

Pote: wilgetak waaruit (later) knotwilg wordt gekweekt. Sint-Kruis, 1933. Poten gaan wilgen bedijgen: klein wordt groot. Vlamertinge, 1946.

- Voor allebei, zie De Bo. Mijn zegsvrouwe, 1933, maakte een strikt onderscheid tussen pote en plantsoen (zie boven), wat De Bo niet bijtreedt. - Het woord pote is bijgevolg niet zo onbekend in onze volkstaal, ofschoon de ‘nieuwe’ term pootaardappelen e.a. (planters zegt men meestal) niet zo gauw indringt, behalve bij vaklui.

Poteren, poterare: profijtig wegsteken, persoon die alles zuinigjes wegmoffelt. Roeselare, 1930.

- De Bo verwijst uitdrukkelijk naar pote (hiervóór); poteren zou dus een frequentatief zijn van poten: insteken.

Potloden (spreek uit: potloten), potlootte, gepotlood: bedotten, luchten. ‘Z'hen je daar zeker were gepotlood met al hunderen bucht’. Werken, 1961.

- Niet in De Bo. De herkomst is vrij onduidelijk. De hele fabricage van het potlood verheldert weinig de vraag. Wellicht is gedachtenverwantschap aanwezig met uitdrukkingen als: iemand op de pot zetten (foppen), kak of gene kak, de pot op!

Pratijken: prakkezeren. Krombeke, Hoogstade, 1950.

- De Bo geeft s.v. pratijke = behendigheid. Doet zich hier een contaminatie voor tussen practizeren (De Bo) met het moderne praktijk?

Pression: drukknoopje. Ubique, semper.

- Een van onze vele leenwoorden voor naai- en modezaken. Hoe diep - en ten koste van ons eigen Vlaams - ze doorgedrongen zijn bewijst het volgende, heet van de naald opgetekend gesprek tussen drie dames: Vraag: En waarmee gaat die bloeze toe? Antwoord 1: Met kletsers (Krombeke); 2: Met wadde? met springers zeker? (Oostrozebeke); 3: Wuk is dat ton? Sluiterkies? (Roeselare). Men gaat over tot aanschouwelijk onderzoek. Samen: A ja! pressions! Testis sum, 1949.

Prethere, pretheerke, pretmakere: dandy, fat van kijk-mij-aan. Werken, 1962.

- Pret = leute, blijkt niet zo uitsluitend Hollands. We wijzen op paretten (boven) en pruttig (beneden). Etymologen (Vercoullie, de Vries) wijzen in de richting van part: list, bedrog. Waaruit bij metathesis en klankwisseling: pert en pertig. Verlenging (zoals in de grappige: pariester en kalooster) veroorzaakte paret en porret dat Loq. geeft met betekenis: beslag, omslag (Fr. ambages). Het Fr. woord parade geeft De Bo te verheldering inzake betekenis, niet inzake oorsprong.

- Pret (groente): prei, kent toevallig al dezelfde woordvormen en meer nog: paret, poret, porreie. De gelijkluidende familienamen maken de zaak niet gemakkelijker. Waarmee houden ze verband?

Priester. Een priester is meer dan vijfentwintig gendarmen: verijdelt meer kwaad. Poperinge, 1949.

Prij (spreekt uit preie): onwaardig, verachtelijk mens. Anzegem, 1946. Aartrijke, 1944.

- Niet in De Bo, wèl in Loq. met aangeduide betekenis.

Prijzen. Als ik mezelf prijze, moet ik niet ongeprezen naar bed gaan. Zele, 1959.

Processie. Ge kunt in de processie niet gaan en de klokke luwen (luiden): men kan niet twee werken ineens verrichten. Oostnieuwkerke, 1956.

Prochie: parochie: In samenstellingen: iets groots. Een prochiebeurze. Pittem, 1960. 't Is lijk geheel de wereld en 't en is nog geen prochie: meer vertoon dan waarde. Diksmuide, 1961.

- Vgl. Biekorf, 1932, bl. 125 en De Bo, s.v. prochie.

[p. 164]

Prochiestier: 1. gemeentelijke dekstier; 2. (schimpend) mannelijke pendant van publieke vrouw. Aartrijke, 1947.

Propagandist: (op zijn Vlaams gezeid:) verbreider. ‘Je'n heet ie binst den oorlog zovele niet gedaan, maar alla! een beetje verbreider geweest’. Oostnieuwkerke, 1945.

- Een taalvonk met kennelijke Nederlandse inslag.

Pruttig, prettig: aanvallig, mooi. ‘Moniekske staat toch zo pruttig met zijn nieuw schortje, 't is lijk een koekestuitje’. Klerken, 1964.

- In De Bo. Zie boven s.v. prethere.

Pufkarre: (spotnaam) auto. ‘Een oude pufkarre van een ford’. Roeselare, 1926.

Puit, puid. Die nen puit buiten jaagt, trekt een padde binnen: op geweerd klein onheil volgt groot. Torhout, 1951. Nen puit aan mijn voeten: kouwelijk aan mijn voeten, altijd met koude voeten. Oostnieuwkerke, 1960. Als je ne puid opblaast (of: doodt) zal hij 's nachts je tanden komen tellen. Mechelen a/d Maas, 1959.

- Wat het laatste betreft, vgl. Loq. s.v. puw: bij ons komen ze aan onze tenen trekken. Er is een fonetische gelijkvormigheid tussen de Limburgse en de Westvlaamse zegswijze: tanden/tenen, tellen/trekken. - In de voorgaande wending zou het grammatisch moeilijk uit te maken zijn wat voor een bepaling of voorwerp we voorhanden hebben in die ‘aan mijn voeten’. Vraagstukken voor ontledingsmaniakken.

Puik: gezond, meestal in ontkennende wending: niet puik. Poperinge, 1949.

- In De Bo. Alweer een ‘Hollands’ woord!

Puilemoeke: dikkop (kikkervisje). Zele, 1958.

Pukkel. Een pukkel van een...: minderwaardig ding. Veurne, 1932.

- Vgl. Neder!. puk: klein zwak mensje en andere uitdrukkingen als: een fikke van een meisje, een knape van een appel, een poele van een neuze enz.

Pulkeren: krauwen in hoofdhaar b.v. Roeselare, 1927.

Pulm: peul van peulvrucht. Roeselare, 1930.

Puppe. Dat is de puppe: de wens, de oplossing, het passende. Ieper, 1953.

Purmen: braken, overgeven. Dikkebus, 1963.

- De Bo geeft het woord met betekenis van veesten of zijn gevoeg doen.

Put. Hij gaat nog met jen hoofd putje (pitje) bollen: hij zal je overleven. Roeselare, 1933. Pitje-winter: het koudste van de winter, ibidem, ubique. 't Is nen echten ijsput die slaapkamer: bitter koud.

- Wellicht verband met de oudtijdse ijsputten (ijskelders) bij kastelen en dgl. waar tot in 't herte van de zomer nog ijs voorradig was ter bewaring van vlees en andere etenswaren. Te Pittem had die ijskelder oudtijds echt de vorm en het voorkomen van een put.

k. de busschere