Biekorf. Jaargang 55

[p. 298]

Volksgeneeskunde

Tegen de rheumatiek.

Remi V., een man van middelbare leeftijd, zat geplaagd met rheumatiek die hij had opgedaan in de steenkolenmijnen. Ten einde raad en opgevreten van 't zeer, trok hij naar een befaamde wonderdokter te Ath (Henegouwen). Deze laatste, zei men hem, was een pater die ‘zijn kappe over d'hage gesmeten’ had. Remi daar naartoe! 't Was nog vroeg in de morgen toen hij daar aankwam; maar het zat er reeds vol wachtende mensen, er waren er onder die er al sinds drie uur in de morgen zaten. Remi werd onderzocht. ‘Ja, 't was ver gezet!’ zei de wonderdoktor, maar hij gaf toch volgende uiterste raad: ‘Tracht een hond te vatten van het manne lijk geslacht, dood hem en vang zijn vet op; bestrijk uw rug met dit vet en baat dit niet, wel dan zal alles tevergeefs zijn.’

Bovenstaande feiten grepen plaats in 1952 met een man uit Zottegem; hij verzekerde mij nochtans dat er onder de wachtende ‘patiënten’ mensen ‘van overal’ waren. Het ware de moeite waard eens na te gaan of die wonderdokter ook in West Vlaanderen (het Kortrijkse?) bekend is.

Hondenvet is een gereputeerd middel tegen allerlei kwalen en is ook buiten onze gewesten, o.a. in Nederland, verspreid. (Zie Dr. M. De Waal. Dieren in de Volksgeneeskunst, Antwerpen, z.d., blz. 37).

Tegen de oogkwalen.

Om zwijnspuisten, etterende ogen, brand en konsoorten te genezen, maakt men een inkerving in een bottende druivelaar. Men hecht er één ganse dag een flesje aan vast om het sap op te vangen en men wacht tot het flesje vol loopt. Met dit sap de ogen wassen is een onfeilbaar middel tegen oogziekten.

(Geh. van vrouw uit Ettelgem 1952).

Tegen de hoofdpijn.

Het binnenste van een galnoot tot poeder pletten en daarvan een snuifje nemen.

Sommige mensen dragen ook een galnoot bij zich om zich te behoeden voor de rheumatiek.

(Geh. en gez. te Brugge, 1952).

Tegen de wratten.

Neem een stukie vers, ongezouten varkensvet, maak ermee

[p. 299]

een kruisje op elke wrat, ga daarna naar een plaats waar ge nog nooit te voren geweest zijt en begraaf er het stukje vet; van zodra het gerot is, zult ge van uw wratten verlost zijn.

(Geh. te Reningelst, 1954).

Achter deze volksremedie schuilen verscheidene merkwaar dige folkloristische verschijnselen.

Daar is vooreerst de ziekteoverdracht: door met het stukje vet een kruisje te maken op de wratten, raakt men de kwaal aan en gaat het kwaad van de wratten over op het varkensvet.

Ten tweede moet het vet begraven worden op een plaats waar men nog nooit tevoren gekomen is, dus waar men voor de eerste maal komt. Dergelijke oorden zijn, zoals achteraf zal blijken, volksgeliefd, omdat ze voorrechten verstrekken.

Ten slotte valt in deze remedie nog de symbolische denkwijze waar te nemen volgens dewelke het volk een verband ziet tussen het voorwerp waarop de ziekte overgedragen is (het stukje vet) en de persoon die door de ziekte aangetast is (de wrattenlijder). Door de kwaal te verbannen, door ze toe te vertrouwen aan de verterende aarde, bevrijdt men tevens diegene die ermee geplaagd zat.

Wratten heeft men trouwens altijd willen genezen langs dood, lijk en begraving om. In zijn ‘Folkloristisch Woordenboek’ ('s Gravenhage, 1949) stipt Kornelis ter Laan hiervan tal van voorbeelden aan (blz. 477-78, s.v. wratten en eksterogen).

Nog op een andere manier meent de volksmens zich van de wratten te kunnen ontlasten, nl. door een geldstuk dat de kwaal heeft aangeraakt in het wijwatervat te gooien van een kerk die hij voor de eerste maal bezoekt. Wie de West Vlaamse kerken langs de zuidelijke grenszone binnentreedt, vindt er vaak geldstukken in het wijwatervat Dit gebruik, dat typisch Frans is, zal ongetwijfeld onder Franse invloed in onze grensstreek zijn doorgedrongen. Vele van die munten zijn trouwens Franse, en de Fransman die door wratten aangevreten is, zal niet nalaten, telkens hij de grens overschrijdt, een door hem nog onbezochte kerk aan te doen en er een muntstuk in het wijwatervat te leggen.

Zoals boven gezegd, verleent dit eerste bezoek een voorrecht, in casu dit van de wratten kwijt te spelen. Hoeveel mensen zijn er niet die, hoewel geen wrattenlijders, bij een eerste bezoek aan een kerk een wens uiten, met de vaste overtuiging dat hij zal worden ingewilligd.

[p. 300]

De tweede manier om wratten te bestrijden, de ‘wijwater-vat-methode’, is dus eveneens pas heilzaam, wanneer het muntstuk het kwaad heeft aangeraakt, wanneer er dus ziekteoverdracht is. Doch zij heeft een kwaadaardige nasleep voor de evennaaste; immers, wie de eerste na de wrattenlijder de hand in het wijwatervat steekt, erft de kwaal over. Hij moet nog niet eens het geldstuk hebben aangeraakt, het water is reeds voldoende, want de munt heeft het water besmet.

In beide gevallen heeft de mens zijn ziekte op een voorwerp overgebracht, in het eerste op een stukje vet, in het tweede op een muntstuk. Maar het tweede geval is boosaardig, omdat het muntstuk nog schade aanricht door een slachtoffer te maken (een tweede wrattenlijder), terwijl het stukje vet helemaal onschuldig is doordat het aan de verdelgende aarde wordt toevertrouwd.

W. Giraldo