Biekorf. Jaargang 55

[p. 221]

Mengelmaren

De verering van Sint Bonifacius te Brugge.

De grote apostel van Germanië onderging de marteldood te Dokkum in Friesland op 5 Juni 754. Zijn bebloede lijk werd kort daarop naar Utrecht overgebracht; een maand later bereikte het Mainz en ten slotte de abdij Fulda. De monniken van Fu!da hebben dan, in de loop van de eeuwen, het gebeente van hun heilige stichter ten dele verspreid. De O.L. Vrouwkerk te Brugge kwam aldus in het bezit van aanzienlijke relikwieën: een deel van de schedel, twee ribben en een scheenbeen, die tegenwoordig aldaar in de Sint-Bonifaciusschrijn bewaard worden.

De eerste relikwie - een rib - is de Brugse kerk toegekomen over Utrecht; omstreeks 1120 - ten tijde van graaf Karel de Goede en proost Bertulphus - schonk Godebald, bisschop van Utrecht, haar een kistje waarin deze relikwie, samen met relikwieën van Bonifacius' gezellen, bevat was.

Twee eeuwen later hebben de kanunniken van Brugge rechtstreeks de abdij van Fulda aangesproken om meer relikwieën van hun traditionele ‘stichter en patroon’; 19 Augustus 1324 ontvingen zij dan van de vrijgevige monniken niet minder dan drie belangrijke stukken: het deel schedel, een rib en het bijna gehele scheenbeen. De verering van St. Bonifacius heeft sedertdien de verering van zijn metgezel St. Illeherus verdrongen wiens relieken reeds in het begin van de II^e eeuw te Brugge aanwezig waren (vgl. Biekorf 1953, 182).

Bij de jubelfeesten van 1755 schreef de gewetensvolle Brugse bisschop Mgr. Caïmo naar Fulda om inlichtingen betreffende de schenking van de Brugse relikwieën; hij ontving een zeer sierlijk maar nietszeggend antwoord.

Aan dit onderwerp werd door de hooggeleerde Praeses der Bollandisten M. Coens een studie gewijd: Le culte de Saint Boniface et de ses compagnons en l'église Notre Dame à Bruges in het feestalbum ‘St. Bonifatius. Gedenkgabe zum zwölfhundertjährigen Todestag. Fulda 1954’, blz. 514-532.

Betreffende de rijve zelf ontdekte de auteur dat de tien paneeltjes met de taferelen uit het leven van St. Bonifacius door de Brugse zilversmid Melchior Blootacker werden uitgevoerd naar een gravure van J. Matham uit 1612.

Een verloren dorp onder de oude abdij Ter Duinen?

De opgravingen te Koksijde, onder kundige leiding uitgevoerd en in kaart gebracht, stellen de oudheidkundigen voor

[p. 222]

een zeldzaam feit: de grondvesten van de monumentale abdijkerk uit de 13^e eeuw doorsnijden een oud kerkhof. En ‘doorsnijden’ geldt hier in de letterlijke zin: de fundamenten van de georiënteerde kerk lopen schuin in en door de begraafplaatsen en hun inhoud.

De begravenen zijn talrijk; in de overblijfselen verkende het onderzoek mannen, vrouwen en kinderen. Dit kerkhof is geen kloosterkerkhof en zal reeds lang vóór de stichting van Ter Duinen (1139) bestaan hebben.

Staat men hier voor een gewestelijke begraafplaats die voor verschillende dorpen of parochiën zou gediend hebben? En zijn er nog voorbeelden van zulke kerkhoven bekend?

Of staat men voor het kerkhof van een verloren dorp? Hebben de Cisterciënsers van Ter Duinen hun ‘solitudo’ ingericht in de verlaten ruimte van een oude nederzetting? Of stelde hun stichting zelf een einde aan een dorp? In Engeland hebben de Cisterciënsers feitelijk dorpen doen ver dwijnen. M. Beresford, in zijn pas verschenen werk The Lost Villages of England (Londen, Lutterworth Press), vermeldt het geval van het dorp Dishley dat 36 gezinnen telde in 1086; een eeuw later (1180) was deze woonplaats vervangen door een grangia van de Cisterciënserabdij Garendon.

Zo iemand ooit een studie wijdt aan de ‘verloren dorpen’ van Vlaanderen, dan zal het problematisch geval van het bouw terrein van Ter Duinen niet mogen voorbijgegaan worden.

V.

Tentoonstelling van aardewerk te Torhout.

Van 22 tot 29 Augustus had een kleine tentoonstelling van aardewerk plaats in het stadhuis te Torhout. In de vier hoeken van de zaal waren werken tentoongesteld van de pottebakkersfamilie Maes (tweede helft 19^e - eerste helft 20^e eeuw). Technisch zijn deze stukken dikwijls knap vakmanswerk; zorg wordt besteed aan de versiering met opgelegde bloemmotieven en guirlanden; minder geslaagd zijn sommige tekeningen en letters van opschriften. Toch spreken deze werken ons maar weinig meer aan; onze smaak is nu meer afgestemd op aardewerk dat sober is van lijn en kleur.

Naast de tegeltjes, stamden de overige voorwerpen hoofdzakelijk uit de 18^e en het begin der 19^e eeuw; ze omvatten kommen, schalen, vuurkorfjes en een mooi O.L. Vrouwbeeldje. Veel daarvan kwam uit de verzameling van de weledele heer Ridder Stanislas van Outryve d'Ydewalle; het Gruuthusemuseum had niets afgestaan en het Jubelpark enkel drie stuks.

[p. 223]

Waren al deze voorwerpen wel Torhouts fabrikaat? Van een getekend werk, zoals dat van Boens, bestaat daarover geen twijfel. Voor vele andere is het bewijs nog niet geleverd. Men gaat teveel uit van de veronderstelling dat al het geel-bruin aardewerk van Torhout afkomstig is. Maar het is toch klaar dat de eenvoudige techniek van o.a. geëmailleerde tegeltjes op veel plaatsen werd toegepast; vanaf de 13^e eeuw komen deze bruine tegels met geel ingedrukt motief in heel West-Europa voor.

Door chemisch onderzoek zal men moeilijk tot een oplossing geraken: de kleine hoeveelheid aarde van een voorwerp laat niet toe algemeen geldende percenten van de samenstelling vast te leggen. Althans niet in voldoende mate om de aarde van twee nabijgelegen lokaliteiten te onderscheiden; de grondstoffen kunnen trouwens ook van elders aangevoerd worden. De bereiding van glazuur en verf verschilde in elke pottebakkerij!

Men zou best kunnen uitgaan van getekende werken; daarna ongetekende, met gelijke tekeningen en motieven, aan die werkplaatsen verbinden. Zou men hoger kunnen opklimmen dan de 18^e eeuw (Boens, Willemyns)? De publikatie van archiefteksten zou misschien een antwoord geven op de vraag of het Torhouts aardewerk, in vroeger eeuwen, in hoger aanzien stond en meer bestellingen kreeg dan andere Vlaamse centra.

Luc Devliegher

De Schat van de Sint-Niklaaskerk te Veurne.

Een kelk in 1611 vervaardigd door de Brugse zilversmid Jan Crabbe; een prachtige monstrans uit 1616, werk van de Brugse zilversmid Jacques van Nieukercke; een ciborie, Brugs werk van omstreeks 1620; een heilig-olieschrijn in 1618 voor de vroegere St. Denijskerk uitgevoerd door de boven vermelde Jan Crabbe: dit zijn de voornaamste stukken die tegenwoordig de schat van de St. Niklaaskerk uitmaken. Deze kunstwerken worden historisch en technisch beschreven door C. Denorme in ‘Veurne Voren’ het orgaan van de Oudleerlingen van het College te Veurne, IlI, nr. 2-3, 1954. In bijlage worden aldaar, uit de inventaris van 1629 en 1671, de gegevens medegedeeld betreffende de toenmalige (nu verdwenen) kerkschat van St. Niklaas. Drie platen illustreren deze interessante bijdrage.

Romaanse Bouwkunst in Frans-Vlaanderen.

De landelijke kerkjes in Frans-Vlaanderen ten Noorden van de Leie zijn kunsthistorisch nauw verwant met deze van onze

[p. 224]

Vlaamse provinciën, en dan nog speciaal met de West-Vlaamse die langs de grens liggen. De tegenwoordige politieke grens tussen de Noordzee en de Leie heeft hier vanzelfsprekend geen betekenis. Aan beide zijden van de grens vindt men o.m. de vierzijdige middentoren, de Atrechtse kalksteen en de ijzersteen, de afwezigheid van gewelven.

De Romaanse kunst uit deze verwaarloosde hoek werd in een helder overzicht beschreven door Luc Devliegher: beschrijving die een twintigtal kerkjes omvat, door de auteur bezocht en onderzocht. Een goed gedocumenteerde en geïllustreerde studie, die talrijke vergelijkingspunten met ons Westvlaams ‘romaans’ aanwijst.

V.

- Luc Devliegher. Overzicht van de romaanse kerkelijke bouwkunst in Diets Frans Vlaanderen. (Uittreksel uit: Belgisch Tijdschrift voor Oudheidkunde en Kunstgeschiedenis xxii, 1953, 3-4). Prijs 12 fr. te storten op P.C. 4114.23 van Gidsenbond-Brugge die de overdrukken van deze studie heeft bezorgd.

Pieter-Jan Renier van Deerlijk.

Het gedicht uit 1823, waarvan sprake boven bl. 172, beleefde een heruitgave in 1902. Voor mij ligt een boekje, formaat de helft van Biekorf, 16 bladzijden; de titel op de omslag luidt:

De Slag der Gulden Sporen. Historisch Dichtstuk van P.J. Renier... Herdrukt ter gelegenheid van de 600^e verjaardag. Brugge, Boekdrukkerij G. De Haene-Bossuyt. Mariastraat 23. Op de omslag prijkt een gedeelte van het Brugse standbeeld van Breidel en de Coninck.

In het voorbericht lezen wij dat ‘de dichterlijke beschrijving van de beroemde slag der Gulden Sporen, geschreven in 1823 door de welbekende Vlaamse dichter P.J. Renier, bestierder der beroemde Kostschool van Deerlijk, met toelating van zijn zoon A. Renier, provinciaal schoolopziener van het vrij onderwijs in West-Vlaanderen, heruitgegeven wordt ten gerieve der onderwijzers en onderwijzeressen.’

De tekst is, behalve de spelling, een onveranderde herdruk van de eerste uitgave (1843); de geschiedkundige aantekeningen werden achterwege gelaten.

L. Defraeye.