Biekorf. Jaargang 55

Een ruitergilde van St-Elooi in het gedrang
Zwevegem 1737

Onze tijd van ‘deemstering van het paard’, van het boerenpaard vooral, kent een heropleving van ruitergilden. Of ze vroeger gebloeid hebben, onze Vlaamse ruitergilden! en of ze eeuwenlang Sint-Elooi-in-de-zomer gevierd hebben, onze fiere Cavalotters! Geen streek alhier die rijker was aan ruitergilden dan de streek tussen Leie en Schelde: Moen, Kooigem, Harelbeke, Desselgem, Deerlijk, Zwevegem, Waarmaarde en Kortrijk-Buiten (Walle en 't Hooge). En hoe en wanneer zijn ze ten onder gaan? Na het Concordaat met Napoleon (1802). De nieuwe bisschop, Mgr Fallot de Beaumont, een Fransman, wilde met die aloude gilden en ommegangen en zegening van paarden gedaan maken. Hij ging er hard op los, bijgestaan door pastoor Corselis van St. Denijs, die later vicaris-generaal van het nieuwe bisdom Brugge zou worden. En het liep van geen leien dakje. De boeren waren koppig en liepen toch nog de ommegang. De prefect van het Leiedepartement was de gilden en ommegangen gunstig gezind, omdat zij de ontwikkeling van de landbouw bevorderden. De deken van Kortrijk trad bemiddelend op, doch de bisschop dreef zijn plan door en haalde de prefect op zijn kant; in 1815 bestonden in de dekenij Kortrijk alleen nog een paar ruitergilden, nu van ‘civiele’ aard, namelijk te

[p. 197]

Harelbeke en te Desselgem. Voor het eerst in onze geschiedenis kreeg ‘gilde’ een ontkerstende betekenis.⁽¹⁾

Bisschop Fallot was een geesteskind van de philosophische eeuw, evenals zijn voorganger Mgr Brenart, de laatste bisschop van het oude bisdom Brugge, die in de jaren 1780 doortastend ingreep tegen processiën, beelden en relikwieën. Maar er zijn voorlopers geweest, zoals blijkt uit het volgende geval te Zwevegem, dat toen onder het bisdom Doornik lag.

De bisschop van Doornik, Mgr. de Salm-Reifferscheid, keurde in de jaren 1730 de processiën af waarin ruitergilden optraden; men had hier en daar misbruiken aangeklaagd. De pastoors stelden meestal de toepassing van dat verbod uit; enkele probeerden de ruiters uit de processie te verwijderen, maar stuitten op harde weerstand.

De parochie Zwevegem had ook haar St-Elooisgilde ofte ‘Looiers’; zij namen telkens deel aan de H. Sacramentsprocessie: vijftien ruiters droegen dan elk een standaard waarop een van de mysteriën van de Rozenkrans afgebeeld was.

In 1737 kondigde pastoor Franciscus Van Coppenolle het verbod op de ruiters af. Toen hij de volgende Zondag na de Hoogmis met de processie uit de kerk kwam, stond de rui tergilde, talrijker dan ooit, rond de standaarddragers gereed om mee te gaan. De pastoor maakte rechtsomkeert: de processie zou niet uitgaan. Maar ruiters en volk bleven wachten en toen de pastoor buiten kwam om naar zijn huis te gaan. werd hij uitgejouwd en uitgescholden, en uit de opgewonden menigte werden stenen tegen de pastorij geworpen.

Tot zover stemmen de geschiedschrijvers van Zwevegem met elkaar overeen. Over het vervolg van de historie lopen ze uiteen.

In zijn Geschiedenis van Sweveghem (1866) weet K. Van de Venne te vertellen dat er een proces ontstond tussen de pastoor en de ruitergilde. De ‘prince’ van de ruiters, Petrus-Antoon Raepsaet, beloofde een kapel te bouwen, als ze het proces zouden winnen. En de ruiters wonnen het proces. En pastoor Van Coppenolle kreeg kort daarop een promotie naar Gent als kanunnik van St. Baafs.

Kan. Tanghe in zijn Parochieboek van Sweveghem (1866) weet van geen proces; hij leent de ruiters en parochianen

(1) Biekorf 1931, 129-135. - M. Coppenolle. Sint Elooi in het volks leven, 35-45 (Antwerpen, 1944).

[p. 198]

van Zwevegem eerbiediger gevoelens jegens hun herder: deze deed de volgende Zondag ‘een bewegelyk sermoen.... daerna was het tempeest gestild’. Kan Tanghe schijnt wel meer te weten, doch hij ontwijkt de zaak met een paar vage zinnen. (Zie ook RdH. 3, 24).

Is er werkelijk een proces geweest? voor welke instantie? en waar berust het dossier? Dat ware een onderzoeking waard.

Pastoor Van Coppenolle (1702-1752), geboortig van Zulzeke bij de Kluisberg, licentiaat in de theologie, was te Leuven regent van het Verken toen hij in 1732 door de Universiteit tot pastoor van Zwevegem benoemd werd.⁽¹⁾ Er zat iets scheef met die benoeming, te Zwevegem vond hij pastoor Delft, in 1733 opgevolgd door pastoor De Cock, die de ‘cure’ aan de Leuvenist niet wilden afstaan. Vandaar een echt proces, afgewezen door de Raad van Vlaanderen te Gent 8 Juni 1734, waarin pastoor Van Coppenolle in bezit van de cure werd gesteld. (RdH. Archivenboek i, 40). Toch moeten de moeilijkheden met de tiendeheffers nog voortgeduurd hebben. En de Leuvenist zal door sommige locale familiën, o.m. de Delft's, als een indringer beschouwd geworden zijn. Heeft Vande Venne soms dat laatste proces in verband gebracht met de zaak van de ruitergilde?

Het optreden van pastoor Van Coppenolle te Zwevegem in 1737 staat in elk geval aan de kop van de reeks der kerkelijke reacties tegen de volksgebruiken die het einde van de 18^e en het begin van de 19^e eeuw zouden kenmerken.

E.N.

(1) Over hem, naast Parochieboek van Kan. Tanghe, zie ook L. Slosse, Rond Kortrijk, 1830-32 (Roeselare, 1911-15). Van Coppenolle had een sprekend wapen: ‘Van zilver met drie spinnekoppen van sabel’.