Biekorf. Jaargang 55

[p. 157]

Toponymica uit de kuststreek
(Vervolg van blz. 102)

Lissewege. De traditionele verklaring van dit toponiem is: lischweg, weg tussen het lisch, weg tussen met lisch begroeide sloten. Mansion en Carnoy hebben dezeverklaring overgenomen. Carnoy Dict. 2, 412: ‘le chemin aux laîches (ou roseaux).’ Hij haalt ter vergelijking aan: Lissepan (Knokke) ‘panne aux laîches’ en Lissewalle (Vlamertinge) ‘fossé aux laîches’, waarbij we opmerken dat een Lissepan te Knokke nooit bestaan heeft, doch wel een Lischpanne of Lisschepanne⁽¹⁾, en dat de juiste vorm van dit Lissewalle Lisschewalle is. Ook de Lissemoortel te Oostkamp is een Lisschemoortel.

Al de oude vormen van de dorpsnaam in kwestie zijn Liswege en Lissewege (11^e en 12^e e.), nooit liskewege, lischweg, lisschewege, en ook de jongere vormen blijven Lissewege (volksmond!) Zodat bovenvermelde etymologie al dadelijk van zeer verdacht allooi blijkt te zijn. Wij schreven reeds, in 1939: ‘De beteekenis van het eerste lid van den naam Lissewege is nog onzeker. Het wordt veelal in verband gebracht met lisch, de bekende waterplant, maar zouden wij dan niet Lischwege of Lisschewege verwachten?’⁽²⁾

Het lijdt inderdaad niet de minste twijfel dat een liskewege (Germ. liska: iris, juncus, carex, phragmites) in het Mnl. en in de huidige taal van de streek nooit lissewege kon worden maar tot lisschewege moest leiden. Aldus heeft Paskendalen tot Passchendale (passche = weiland) geleid.

Aan de andere verklaringen van het lis-element (lis: lus, lis: lijze, Elisabeth, e.a.) hoeven geen woorden verspild te worden. Maar is het dan zo moeilijk om een taalkundig en zakelijk aanvaardbare uitleg van het lis, lisse element te vinden? Laten wij een poging doen.

Wij stellen volgende hypothese ter bespreking: lis is een nominale (participiale) afleiding van de stam lid van liden (lijden, gaan), naar analogie met wis uit wîd (weten) en mis uit mîd (mijden). Dit is taalwetmatig helemaal in orde en ook zakelijk, want eenieder zal wel toegeven dat de begrippen ‘gaan’ en ‘weg’ wel heel goed samenpassen. Zakelijk

(1) De Flou spelt Lissepan, maar hij mag niet onkritisch geraadpleegd worden!

(2) J. De Langhe. De Oorsprong der Vl. Kustvlakte, Knokke 1939, blz. 89.

[p. 158]

kunnen wij niets meer daarover zeggen zolang de oude topografie van Lissewege niet grondiger bestudeerd is. Eerst of laatst gebeurt dit wel en dan zullen wij er wel achterkomen welke ‘gaanweg’, rijweg, verbindingsweg hier juist bedoeld wordt.

Is het element lis met deze betekenis een alleenstaander of zijn er nog andere toponiemen waarin het om zakelijke en fonetische redenen beter past dan lis = lisch?

Wij hopen ook hier het probleem van dit lastig toponiem voldoende scherp gesteld te hebben.

Wenduine. Dit toponiem blijft een lastig geval.

De oudste vormen gaan terug tot Wendune en Weindune (13^e e.), met deze laatste waarschijnlijk als de oudste. Beide schrijfwijzen blijven door elkaar lopen. In de 16^e en 17^e, is het overwegend Weindune. Op de volksmond luidt het nooit anders dan Windune (korte, scherpe i). Voor het eerste element werden verscheidene hypothesen vooropgesteld:

1. Claerhout: Keltisch vindo-duno = witte berg. Moet met de meeste beslistheid verworpen worden omdat er na de overspoelingen van de kustvlakte daar sedert eeuwen geen keltische elementen meer konden aanwezig zijn.⁽¹⁾

2. Mansion, Bestanddelen 174, denkt aan winnen (uitbaten, bebouwen): bebouwde duinen. Fonetisch onmogelijk en zakelijk zeer onwaarschijnlijk.

3. Carnoy, Dict. 2, 743, schrijft: La forme Weinduinen qui se représente plusieurs fois au xii^e siècle fait, toutefois, songer à un rapport (tout au moins d'étymologie populaire) avec weide, prairie. Ce serait alors: dunes herbeuses’. Het is zeer twijfelachtig of dit Weindune kan verklaren. Het verklaart in geen geval het Windune van de volksmond.

4. Wijzelf hebben gedacht aan de persoonsnaam Wein, Iwein, en Weindune ontleed als Weinindune.⁽²⁾ Daartegen pleit wel dat vormen als Weinindune en Weinendune in authentieke stukken nooit voorkomen, hetgeen toch wel te verwachten zou zijn.

Eerlijk bekend, deze dorpsnaam blijft duister en wacht nog op de snuggerheid van een taalvorser en streekkenner om ontraadseld te worden.

Zwankendamme. Het is jammer dat er van deze oude heerlijkheid op Lissewege geen oudere vormen dan die uit de 15^e e,

(1) Biekorf 24, 1913, 193.

(2) Biekorf 43, 1937, 40.

[p. 159]

overgeleverd zijn: Swankendamme, Zwankendamme, en zelfs Zwankindamme. Carnoy vermeldt als oudste vorm: ‘1429. Swenkendamme, de Fl.’ Hij heeft slecht gelezen: deze vorm heeft nooit bestaan. Hij verklaart: digue oscillante. Dus: zwakke dijk. Maar in de taal van 't kustland betekent zwank: veerkrachtig, sterk. Dus liever: sterke dijk! Dan voegt Carnoy eraan toe: ‘Les noms de famille prouvent qu'il existait aussi des lieux dits: Zwanke, Zwankaart, terre branlante.’ Het zijn de familienamen Zwanckaert, Zwanke, Zwancx, Zwankere, door De Flou geciteerd. Het is toch niet toegelaten zo maar zonder meer deze familienamen voor toponiemen te verslijten, waar het voor de hand ligt ze af te leiden van zwank.

Voor Zwankendamme kan er ook gedacht worden aan Zwanekindamme, afgeleid van een persoonsnaam.

Welke dam of dijk in dit toponiem bedoeld wordt, weten wij nog niet.

J. De Langhe