Biekorf. Jaargang 54

[p. 83]

Ieperse Marktzangersliederen

Onder het nummer E 81105: 81106 bewaart de Stadsbibliotheek van Antwerpen een merkwaardige verzameling ‘vliegende bladen’ van marktzangersliederen uit de l8^de en 19^de eeuw. Door de bemiddeling van de ruildiensten tussen de Antwerpse en de Brugse Stadsbibliotheken kregen we inzage van deze bundel, die in het ‘Repertorium’ van Leo De Wachter onder Ieper staat aangetekend.

De bundel bevat 28 losse bladen gedrukt door ‘Lambin Mathée, drukker en boekverkooper, Groote Markt 14 en hoek der Dixmudestraat te Yperen’, later ook Boterstraat 20 en Dixmudestraat 51 of 53. Er is één los blad bijgevoegd met de vermelding: ‘In den Hemel - Te bekomen by Lambin-Verwaerde, Drukker en Boekverkooper, in de Ryselstraet, N^o 23, te Yperen’.⁽¹⁾

De catalogus van deze verzameling, die hier volgt, geeft per blad de verschillende titels van de liederen, die er op voorkomen, eventueel de ‘stemme’ en, waar dit vermeld is, het nummer van de druk. We volgen de opeenvolging der nummers van het bestaande bibliotheekclassernent.

(1) Men kan deze reeks van 72 liederen onder de volgende rubrieken indelen; a. Liederen over geschiedkundige gebeurtenissen 6; b. Liefderomances 23; c, Historieliederen 17: d. Godsdienstige liederen 9; Liederen met folkloristische inhoud 5; Varia 12. Mogelijks is dit wel de weergave van de voorliefde in de liederenkeuze op het einde van de 18^de en in de eerste helft van de 19^de eeuw.

1^o Liederen uit het fonds Lambin-Mathée.

1. Drukkersnummer 7. Twee liederen.

a)	Victorielied over de capitulatie en het overgaen der stad Luxembourg, getrokken op eerre samenspraak tusschen eengin franschen generaal en de stad Luxembourg. Stemme: Catharina Lomars, of van den Handel. 10 strofen (= str.).
b.	Ferdinandus en Christina. Krans der ware liefde, zegenryk gevlochten voor Ferdinandus van Ryssel, en zyne liefste Christina van Wervyck. Stemme: Ik drink den nieuwen Most. 22 str.

[p. 84]

2. Drukkersnummer 30. Drie liederen.

a.	Historielied van Piramus en Thisbé. Stemme: Van den Korporael. 13 str.
b.	Meizang tot vermaek van jong en oud. Stemme: op eenes aengenamen voys. 8 str.
c.	Slag van Fontenoy. Liedeken op de eerste Victorie en Zegeprael van den Koning Lodewyk XVen en zynen Heer Dauphin, verciert met laurieren die zy behaald hebben met Gods gratie, door de kloekmoedigheid der Fransche Generaels, Officieren en Soldaten, bevochten op het bloedig Slagveld van Fontenoy den elfsten Mei 1745, tegen 80,000 mannen van zyne geallieerde Vyanden, daar de Engelschen verslagen wierden en andere moesten vluchten. Stemme: de Marche van Duynkerke. 10 str. (1 prentje).

3. Drukkersnummer 84. Twee liederen.

a.	Verwensching van Melusina door Iveron van Famacosta. Stemme: van den Maegdenstaet. 16 str. De korte inhoud van het lied gaat in proza vooraf.
b.	Delvaux en Coralie. Toonmaat: van Jonker Constantin, of t'en souviens tu? 12 str. Prozatoelichting vooraf.

(Tussen beide liederen gedrukt:) Berigt. - By den Boekdrukker-Boekverkooper, Grote Markt, en hoek der Dixmudestraet, te Yperen, men vind eene groote Sortering van Historie Liedekens (met mode letters en nieuwe Printjes vercierd te koopera alsook het gebed van Keizer Karel, in het fransch en het vlaemsch. Een ryktallige Collectie van Wonderlyke Geschiedenissen eertyds voorgevallen. Verders eene groots Sortering Kerkboeken, en ook papier, enveloppen, inkt, crayons, registers, perinemessen, enz.

4. Twee liederen.

a.	De liefde triumpheert. Wonder trouwgeval tusschen eene edele Kapiteins Dochter en eenes gemeenes Soldaat. - Stemme: lk drink den nieuwen most. 16 str.
b.	Historielied der getrouwigheid van eenes hond ten opzichte van eengin soldaat, den welken met een randset met geld uit Spagniên kwam, en hoe hy ongelukkiglyk aan zyne dood gekomen is. Stemme: Van den bekeerden zondaar. 13 str, (Boven ieder lied een prentje).

5. Twee liederen.

a.	Amandus en Florentins. Aangenaam liedeken op hunne standvastige liefde. Stem: Femmes. voulez-vous éprouver? 15 str.
b.	Korte Passie Ons Heere Jesu-Christi. Stemme: Van de

[p. 85]

Miserere. 28 str. Ieder str. begint met een letter van het alphabet). Prentje Calvarie. Drukkersadres; Boterstraat 20. (Zoals op de meeste hierna volgende bladen).

6. Drie liederen.

a.	Het Schipperinneken gezeid het Hollandsch meisken. Stemme: Zoo het begint. 10 str.
b.	Liedeken van de biekens. Stemme: Van Broêr Jan. 9 str.
c.	De twee kooplieden van Bourgondië. Stemme: Van den Accysenaars Zoon. 26 str.

7. Drie liederen.

a.	Leerzeem Historie-lied, zeer voordeelig tot Onderwyzinge van veele Christene Menschen. Stemme: Philis myn tweede ziel. 18 str.
b.	Nieuw Liedeken. Stemme: Van den Tourcoingschen Waele boer. 10 str.^(1)
c.	Maetgezang opgedragen een de Leden der Nederlandsche Schutters. Stemme: De Gieterie van Gent. 8 str. (Militaire commando's tussen de str.)

(1) Ook bekend als het Lied van de Duitsche schaper. Men kan het lied vergelijken met een Rond-den-Heerd-opname (XXIV, 1889, 401), met een moderne opname te Oedelem (repertorium Remy Matthys, Brugse Courant 10 Mei 1947) en te Knesselare (A. Ryserhove, Knesselare, Brugge 1943, 158). De RdH-versie, die we vroeger overdrukten (in: Toverije uit het Brugse Vrije, Brugge 1930, 46) is waarschijnlijk slechts een nadichting van de oude liederentekst.

8. Vijf liederen.

a.	Liedeken van de Liberteid. Stemme: Staat op schoon Lief en wilt ontvangen. 8 str.
b.	Streidlied tot verwerping der Liberteid. Stemme: Staet op schoon lief, enz. 10 str.
c.	Liedeken van eenen Potafer, die met bedrog een ryke jufvrouw vryde en trouwde. Stemme: Philis gy hebt gewonnen.^(2)

(2) Potafer, hier een zgn familienaam, staat als Pot à fer (fr rétameur) vermeld in de Koningsbrief met 32 ambten voor Dertienavond uit het Fonds Brepols te Turnhout. Zijn vers luidt aldaar: Als de potten zijn gebroken / 'K maak ze weder nut tot koken / En als voren schoon en sterk / Hier bestaat slechts in mijn werk. Zie: Een. H. Van Heurck en G.J. Boekenoogen, Histoire de l'imagerie populaire flamande.... Bruxelles 1910, 142.

[p. 86]

d.	Plakkaet van twee-en-veertig verscheide Dronkaerts. (zonder str.) (slotvers: Einde van het Dronkaerts Placcaet / Maar niet van laetsten zatlap op straet.)
e.	Nieuw Mei-Lied. Stemme: ô Ma Zélie. 4 str.

9. Eén lied.

a.	Van Helena. Stemme: Van den grave van Rome. 72 str. van 4 rg.^(1)

(1) Een sterk-bedorven en onvolledige variante van dit historielied bij: A. Blyau en M. Tasseel, Ieperech Oud-Liedboek, Gent 1900, 68.73.

10. Twee liederen.

a.	Wonderbare Geschiedenis van eenen Jongeling Soldaat bij de Fransche Hoezaren, zijn leven en droevig einde door het beschimpen van het beeld van Maria. Stemme De verkeerde wereld. 11 str.
b.	Wonderbare Geschiedenis van Emma en Albert. (zonder stemme) 12 str.

11. Drie liederen.

a.	Liedeken op de Vryagie, de Voorvallen en het Huwelyk van twee jongelingen Karel en Amélia. Stemme: Van den bekeerden Zondaar. 18 str.
b.	De vlucht van Diana. Stemme: van d'Opera van Brussel. 8 str.
c.	Liedeken van het Weezekhd. (zonder stemme) 5 str. (2 prentjes)

12. Twee liederen.

a.

Liedeken op den uitersten wille van Jacobus Lerberghe. Stemme: ô snelle Tyd! hoe komt gy te passéren? 16 str. (1 prentje).

b.

Wonderlyk geval van eenen Doktoor en eene Dochter die door hare Ouders dwang haer Lief moest verlaten, en tegen haren wil met eenen anderen trouwen, en hoe zy, na twee jaren tydverloop, gestorven was, is van haer eerste Lief uit het graf gehaeld, die haer genezen, gekleed en aen haren man weder gepresenteert heeft den welken van schrik gestorven zynde, is met haer eersten Lief getrouwd en hebben te samen nog 7 kinderen gewonnen, geschied in Holland, binnen de hoofdstad Amsterdam. Stemme: De Moorinne van Amerika. 17 str

13. Twee liederen.

a.	Ursula en Leo. Historie-Lied op de kwade gevolgen van

[p. 87]

	een valsche tong. Stemme: Als ik den handel wel doorzien. 16 str.
b.	Wonderbaer geval van den jongen August. Stemme: Waer is den tyd van vreugden en plaisieren? 11 str.

14. Twee liederen.

a.	Meiliedeken. Stem: In 't krieken van de dagen. 10 str. (1 prentje).
b.	Liedeken van Nelzon en Adelaïde waarin klaarlijk aangetoond wordt hunne beproefde liefde. Stemme: Van den Dragonder te Peerde. 30 str.

15. (Hetzelfde blad als het voorgaande, kleiner formaat, andere letter).

16. Drie liederen.

a.	Liedeken van Marechal Biron die den Koning, de Koninginne en den Dolphyn van Frankrijk meende te dooden. Stemme: Aenhoord myn Beklag. 15 str.
b.	Meigezang. Stem: Van de Visschee. (1 prentje).
c.	Ontmoeting van den Wandelenden Jood. Toonmaet: Maestricht, gij schoonti stede. 22 str.^(1)

(1) Over deze legendarische figuur, die ook in het volksboek behandeld wordt, bestaan er vijf volksliedvarianten. De Ieperse versie kan teruggevonden worden bij: E. de Coussemaker, Chants populaires des Flamands de France, Lille 1930 (2^de uitg,) 259. Zie ook: Dr J. Gielen, De wandelende Jood in Volkskunde en Letterkunde, Amsterdam en Mechelen 1931, 37. Over de W.J. te Ieper, zie: Biekorf 1932, 368-374, alwaar het volkslied naar Gielen vermeld werd, maar de Ieperse versie en druk onbekend bleef.

17. Twee liederen.

a.	Een liefdedrama voorgevallen met eenen soldaat en zijne vriendin. Stemme: het Graf. 11 str.
b.	Nieuw Liedeken van Theophiel. (Zonder stemme) 12 str.

18. Twee liederen.

a.	Den klappenden papegaei, of Rosalia bemind uwe Moeder, in zang gesteld tot exempel voor ouders en kinders. Stemme Femmes, voulez vous éprouver? 18 str. (3 mozaiek versieringen bovenaan).
b.	Vermakelijk Liedeken van den Gulden A.B.C. op de wijze van de Miserere. 24 str. (Ieder str. begint met een letter van het alfabet).

Nota: Lambin-Mathée verwittigt op dit blad zijn klanten, dat hij

bezit: Eene verzameling van boven de 300 Historie Liedekens

[p. 88]

die bevatten: kurieuze, leerzame, vermakelyke en oude Liedjes en Samenspraken.

19. Twee liederen.

a.	Den Bloediger Kruisweg, Ons Heere Jesu Christi gaende naer den Calvarienberg. Stemme: Den Nieuwen Most. 16 str. (1 prentje).
b.	Historie Liedeke op het Wonderbaer geval van Dalfon en Dallia voorgevallen ten jare 1820. Dallia, geboren te Amsterdam. - Dalfon gestorven den zesden Mei 1833. Stemme Bertrand, of Vrouw Venus valsch. 16 str (1 prentje).

20. Vier liederen.

a.	Liedeken van de Blauwe Zwaen. Stemme: Hoe lig ik hier in deel ellende. 18 str.
b.	Liedeken van den Heiligen-Hubertus. Stemme: Van de vier Gasten. 9 str.
c.	Den Schoonen Tamboer van den koning Louis. (Zonder stemme). 14 str. (1 prentje).
d.	De dood van Lodewyk den XVI, koning van Frankryk, onthoofd binnen Parys den 21 Maert 1789 (sic). Stemme: Van den Korporael. 8 str.

21. Twee liederen.

a.	Liedeken van de heilige maagd en martelaresse Barbara, byzondere patroonesse in de ure des doods. Stemme: Van den bekeerden Zondaer. 21 str. (2 prentjes).
b.	De treurige ongevallen van Arnoldus en Martha. Stemme: Van den Handel. 18 str.

22. Drie liederen.

a.	Klachtlied van de Duc van Reichstad aen het graf van zynen vader. (Zonder stemme). 8 str.
b.	Wonderbaer Historielied van het Leven en de Marteling van de heilige Maegd Pnilomena, dochter van den Griekschen Prins, gestorven in den ouderdom van 14 jaer. Stemme: Adieu wereld, Adieu pleizier. 12 str.
c.	De Dood van Napoléon, gewezen Keizer van Frankrijk, gestorven op het eiland Sinte-Helena, den 6^n; Mei 1821. Op een bekende stemme. 11 str. (Vier prentjes in de titels).

23. Twee liederen.

a.	Historielied van vijf vreede Moordenaars geschied te Au denarde. Stemme: Hoe lig ik hier in dees ellende? 27 str.
b.	Romanus en Blondina. Stem: Van den bekeerden Zon daar. 20 str.

[p. 89]

24. Drie liederen.

a.	Nieuw Liedeken op de Standvastige Liefde uitgeschenen in Jan Van Haelst en Fidelia. Stemme: Van den bekeer den Zandaar. 19 str.
b.	Schoone Isabelle. Ligdeken of Samenspraak tusschen eenen Jongman en zijne beminde. Stemme: Schoone Isabel. 9 str. (1 prentje)
c.	Liedeken op de Tafel-Madamen Voorgevallen te Calloo, aan twee gezusters, die met hunnen moeder huis hielden, en hoedanig dat zij afgevangen zijn van twee Boeren-knechten. Stemme: Geburen in 't ronde van Borgerhout. 14 str. (2 prentjes)

25. Twee liederen.

a.	Liedeken Laetst Oordeel. Alwaer Christus de laetste sen tentie zal uitspreken tot straf der kwade en loon der goede. (zonder stemme) 16 str.
b.	Nieuw Liedeken van het Kasteel van Antwerpen. Stemme: Op eene aangename wyze. 10 str. (2 prentjes).

26. Vijf liederen.

Gedicht en gezongen door Pieter Demey, te Yper. (4 blz, druk.)

a.	Nieuw Liedeken tot lesse voor getrouwde Mans. 7 str.
b.	Wonderbare geschiedenisse van den Voerman, die, door de hulp van eenen armen Man, op de bane van Atrecht, uit zijn verdriet is verlost geworden.^(1) Stemme: Als men den handel wel doorziet. 15 str.
c.	Nieuw Liedeken van vier dronkaars. Stemme: Het Spellewerkgetouw. 7 str.
d.	Romance op de Vlaamsche Taal. 4 str.
e.	Rouwbeklag van een Man over de Dood zijner vrouw. Gekende stemme. 6 str. (4 prentjes)

(1) Volgens de vermelding op het blad is het door een Ieperling gedicht en gezongen. In hoever dit waar is, weten we niet. We vinden het lied ongeveer gelijkluidend terug bij De Coussemaker, o.c. 223-230; in Volk en Taal II, 1889, 229-232 te Zwevezele; wij zelf bezitten twee opnamen, Zevekote en Torhout.

27. Twee liederen.

a.	Liedeken der Twee verdrukte Weezen, of standvastige liefde, afgebeeld in Valerius en Lucia. Stemme: Van den Dragonder te geerde. 24 str.

[p. 90]

b.	Afscheidlied van eenen jongman die naer Oost-lndië ging en van zijn lief afscheid nam. Stemme: Adieu, myne Vriendinne. 10 str (1 prentje).

28. Drie liederen.

a.	Aandenken. (zonder stemme) 4 str.
b.	Op het kerkhof (id.) 4 str.
c.	Afschuwelijke misdaad door Mobil gepleegd op zijne beminde Ida, en op zijn eigen Vader en Moeder. (id.) 11 str. (4 prentjes).

2^o Lied uit het fonds Lambin-Vewaerde.

Drukkersnummer 29. Drie liederen.

a.	Liedeken van den Repermondschen Meyboom. Op eenen aengenaemen voys. 7 str.
b.	Liedeken van het Ruyterken. Stemme: Bekend alom, 11 str.^(1)
c.	Het vertrek van Ryssel of de Maegd van Gend, beklag liedeken van eenen jongman die van droefheyd gestorven is, om dat zyne beminde vriendinne overleden was, Stemme: Van 't droevig Nonneken. 17 str.^(2)

H. Stalpaert

(1) Een onvolledige en bedorven opname in: Blyau-Tasseel, o.c., 57-58. - Slechts twee liederen uit de ‘vliegende bladen’ van Ieper treft men ook aan in de onvolledig gebleven bundel volksliederen van Ieper door Blyau Tasseel gebundeld. Beide opnamen uit de ‘volksmond’ zijn verminkt, onvolledig en van weinig waarde, in zekere zin wijzen ze slechts de bron aan op dewelke het ‘volksgeheugen’ steunt. Die bron lijkt ons hoofdzakelijk de liedjeszanger, die de liederen zong, aanleerde en door het te koop gestelde ‘vliegende blad’ verspreidde. Over de bronnen van het zgn volkslied leze men: J.J. Mak: Mondeling overgeleverde Kerstliederen, in: Tijdschrift voor Nederlandse Taal en Letteren, Leiden 1946, 97-106. Dit onderzoek steunt op de Kerstliederen uit de nochtans zeer gewaardeerde bundel van E. de Coussemaker.

(2) Algemene bibliografie over het onderwerp in: F.K.H. Kossmann. De Nederlandsche straatzanger en zijn liederen in vroeger eeuwen, Amsterdam 1941, 150. Daarbij te voegen: A. de Lattin, Het Marktlied, wat de Liedjeszangers zongen, Antwerpen 1943. Onze Ieperse verzameling kan men vergelijken met de andere Vlaamse en vooral Antwerpse marktliederen bij: W. Konincks, Twee kostbare Liederboeken; een inventaris van 394 Vlaamsche volksliederen uit de 18^de en l9^de eeuw, in: Versl. els Mededel. der Kon. VI, Academie 1931, 483-580.