Biekorf. Jaargang 54

Dodendans in de processie te Menen
1596-1628

Naast de oude processiën van St. Jansdag (24 Juni) en van het H. Sacrament werd te Menen, na de bevrijding van de stad in 1583, een nieuwe processie ingericht ‘ter memorie ende omme God te loven dat hem belieft hadde up dien dach de Schotische vianden zyner majesteyt dese stede te doen verlaten.’ Deze processie van de Schotsdag ging jaarlijks uit op St. Jacobsdag, 25 Juli.

Vanaf 1595 ziet men op St. Jansdag, - in 1614 op St. Jacobsdag, - een nieuwe spelende groep in de processie optreden: de Dodendans.

Uit de teksten van de gemeenterekening kan men het volgende afleiden. De Dodendans, uitgevoerd ‘ter Godts eeren en zyner heelighen Sacramente’, was een talrijke groep, gecostumeerd in al de geestelijke en wereldlijke waardigheden en standen die we kennen uit de plastische voorstellingen o.m. van Holbein. In 1628 worden de stokken van de paus en de kardinaal en de krootsen van de bisschop en de abt vernieuwd. De uitgaven voor klederen lopen steeds hoog; het eerste jaar (1596) reed de stadhouder van de baljuw naar Rijsel om aldaar ‘diversche cleederen omme den doodendans’ in bruikleen te krijgen. Men mag aan-

[p. 70]

nemen dat de Menense Dodendans een navolging van de Rijselse was. De figuranten dansten hun rol zonder uitspraken, begeleid door 26 ‘muselaers’ (doedelzakspelers).

De groep werd ingericht buiten de Menense rederijkersgilden om. De hoofdbaljuw van de stad bemoeit zich rechtstreeks met de samenstelling en de costumering. De stad schenkt vergoedingen aan bepaalde figuranten en aan ‘diversche persnonen’ die de groep uitmaken; in 1595 voorziet zij een anderhalve ton wit bier ‘omme de doyens (figuranten van de Dodendans) gaende up Sint Jansdach in processie....’ (Rembry-Barth, Hist, de Menin 1, 631-33).

Blijkbaar werd deze onschadelijke nieuwe groep opgericht om de processiespelen van de rederijkersgilden te vervangen. Het eerste jaar van de Dodendans valt immers samen met het in 1594 uitgevaardigde algemeen verbod op de ‘rhetoricale spelen’. Ook te Kortrijk en te Ieper kwamen de plakkaten weer in voege. Na de beroerde jaren 1578-84 hadden de kamers en gilden hun traditionele processiespelen hernorren. De officiële reactie van 1594 bracht een tijdelijke onderbreking; de inneming van Oostende en het Twaalfjarig Bestand (1609) zouden echter weldra de oude genootschappen, onder waakzaam toezicht, weer aan het spel en het woord laten. Dan traden de Menense Kruisbroeders weer op met bijbelspelen. De Dodendans wist zich echter nog jarenlang te handhaven; zeker in 1628 en waarschijnlijk nog daarna maakte de groep deel uit van de Menense processie.

A.V.