Biekorf. Jaargang 53

[p. 241]

Mevrouwe debar'nesse

Ze was de laatste baronesse die het kasteel bewoonde. Meer dan een halve eeuw is verlopen sinds haar overlijden. De oorlog van veertien heeft het dorp verwoest en de bewoners verstrooid. Toch blijft haar aandenken voortleven in al de gezinnen waar ze weleer troost en hulpe bracht.

Zij die nog een kind waren bij haar verscheiden, vertellen nu nog met ware voldoening over hunder kinderjaren, ten tijde van debar'nesse.

Met een breed handgebaar al over het dorp, in de richting van Leegsjes beginnen ze aldus:

- ‘Den helft van 't dorp was hun eigendom; al die huizen op cijns, en de hofstee hier... en die hofstee daar...; en de Bogaard en Witjes busschen... dat was al 't goed van de b rongs, en debar'nesse was daarbij nog straf rijke van heur eigen. En als ze uitreân met de fateure en twee koppels peerden, - de koetsier en de tafelknecht alle twee in tenue - wulder, joengers, kwamen zonder asem gelopen:

‘Toe, moeder, zere 1 de ba rongs rij en uit!’

De b rong is vroeg gestorven, en mevrouwe bleef dan allene zitten met heur twee kinders. Maar zo'n mens hee' goed gedaan op de parochie, geen van meer!’

De ongelofelijke vrijgevigheid van de baronesse is hun het best bijgebleven. Iedereen was welkom op het kasteel. Die niet wisten waaruit of waarin gingen dààr hun nood klagen. En ze kregen er soelaas en nog een karitate toe. Bij zoverre dat men gewoonweg zei, van die mensen die altijd of tewege hun hand uitstaken: - ‘Z'ân were weest gaan schudden aan de pruimelare, ze kunnen weer voort.’

Lewieze, 't meisen, moest overal gaan kijken waar er nood was, en de baronesse ging dan met haar mee; liefst naar die huizekes waar er zieke mensen lagen of veel kinders waren. Ze heeft zelfs dat huizeke, waar ze weken lang met de typhus gelegen hadden,

[p. 242]

doen afsmijten en vernieuwen met bed, tafels, stoelen en al dat er in was. Ze gaf links en rechts aan pastoor, kerk en dis, zonder de schamele arme te vernoemen.

Mevrouwe was altijd even vriendelijk achter strate, en ze kon toch zo schone groeten, en bijzonder bevallig lachen en neigen naar de kinders. Ze had al leute als ze 't bendetje nog maar zag staan; voor komsuis liet ze dan 't een of ander vallen, - een zakdoekje of een briefje, - en de kinders sprongen om het eerst bij; die het opraapte kreeg het half frankske. En dat was veel in die tijden.

De meisjes wisten daar omtrent ook wanneer dat mevrouwe naar de mis ging. Eer dat ze naar school gingen bleven de rapste deugnieten een beetje in 't dorp ronddrentelen; zodra het hekken van 't kasteel nog maar piepte, klonk het als uit één mond: - ‘De bar nesse is daar!’ En weg waren ze in een vlucht, rechte naar de kerk en naar 't wijwatervat, om een kruiske te geven.

t Was een drets van druppels van aan 't wijwatervat naar de kerkdeure, en de ongeduldige kinders dokten en drumden daar rond, met de natte vingers van de rechterhand uitgestoken.

Mevrouwe kende dat spelletje van die al te grote gedienstigheid; ze was er op voorzien en had een voorraad van die grote koperen kluiten bij zich. Zij monkelde bij 't binnenkomen, nam wijwater van het dichtststaande meisje, sloeg devoot een kruisteken, - al de meisjes maakten een kruiske mee, - tastte in haar beurs en legde een koperen kluit in elk van die natte geopende kinderhandjes.

In een omdraai waren ze de kerk uit en op een drafje liepen ze naar school. Omdat ze te laat kwamen zeiden ze voor reden: ‘Meseur, w hebben debar'nesse gezien en w hebben gewacht om goân dag te zeggen,’ Binst de les tastten ze een keer diep in de zak als de kluit er nog zat, want ze moesten ze aan moeder afgeven en zouden dan een cent krijgen om te verteren.

De baronesse kwam ook op school, maar 't was nooit

[p. 243]

een onverwacht bezoek; ze liet de wete doen met de tafelknecht. De kleinste klasse repeteerde dan een halve voornoen aan de welkomgroet met opstaan, buigen en neerzitten,

s Namiddags zaten ze daar allen met een proper schortje aan, netjes gewassen en gekamd, en armen gekruist. Mevrouw verscheen in 't deurgat en de zuster gaf het eerste teken met de klakker; wat kloefengetrappel en iedereen stond recht. Een tweede klak en 't klonk in koor met een diepe hoofdbuiging: ‘Welgekomen, mevrouwe debar'nesse!’ Mevrouwe, lief en ongedwongen: ‘Tak, liefe kienders, ziet mar neer.’ Derde klak, en de zuster zette zelf het franse Onze lieve Vrouwe-liedje in; enige schuchtere kinderstemmetjes zongen aarzelend mee: ‘O Marie! o ma soefereingeine ...’ Achter de rug van de baronesse hielp ‘meseur fiekeresse’, zoveel ze kon, met hoofd, oog en lippengebaar het gezang ondersteunen.

t Meisen leunde met haar zwaar geladen zwarte mande tegen de eerste bank, en de kinders hielden ze goed in 't oog. Eindelijk zei mevrouwe minzaam: ‘Louise, deel mar uut.’ Vijftig reikhalzende kinderkopjes keken verlangend, over de zwarte schoolbanken, naar de twee grote zakken vol wit en rood gestriepte suikerbollen. Onder het uitdelen klonk onverpoosd een langgerekt: ‘Mèèèrsie, mevrouwe debar'nesse!’. Ze ging alzo van klas tot klas; in de spellewerkschool bleef ze wat langer toekijken naar de fijne ‘follesientjes’, en bestelde dan gewoonlijk het een of ander kantje.

Dat was het stil en deftig bezoek. Maar 't ging er anders luidruchtig toe als mevrouwe binst de speeltijd kwam. Gelukkig kon ze veel van kinderen verdragen en verschoot in ‘een klein geruchte.

In blijde verwachting stonden de kinderen te trippelen en te dansen en te jubelen, want het was ook een aangekondigd bezoek. Met een nauwelijks bedwongen stem werd de baronesse uitbundig verwelkomd. Lewiese hield met beide handen de zware beurs halve kluiten goed gesloten. Al de kinders stonden in de houding

[p. 244]

en keken zonder verpinken naar de geldbeurs. Mevrouwe deed dan een greep in de rinkelende muntstukken en met sierlijke zwaai wierp ze de halve kluiten op de speelplaats te grabbelen. De kinderen schoten vooruit, vielen met een schruwel al overhoop op de grond, en griebelden en grabbelden links en rechts in het zand. Zodra de meeste kinderen overeind kwamen, viel er een tweede pote geld, en dan nog een derde.

De stoutsten durfden het soms wel wagen: ‘Toe, mevrouwe debar'nesse, nog één keer?’ Zij, de goedheid in persoon, kon aan die smekende kinderoogjes niet weerstaan, en een vierde greepje viel als toemaat in de omwoelde vertrappelde aarde. De reste van de beurs werd uitgedeeld aan de dutsen en sukkelaars die nog niets te rapen kregen.

Na de school trokken ze in bendetjes naar 't spekkenwinkeltje van Fietje. Op een tafeltje, voor 't venster, stonden de open pinten en spoelkommen met spekken gevuld. Seffens stond heel 't huizeken vol kinders; de eerste verdrongen zich rond 't spekketafeltje en deden heel profijtig hun keus. want ze zouden de halve-kluit in twee keers verteren, en Fietje werd met bestellingen overrompeld ‘Fietje 't is eerst aan mij: een pakske (topzakje gebakken siroop) van een half centje, nog een eens knuusten (babbelaars) en een cens were.’ ‘En ikke een cens zwarte kalisiedrup en 'n eens en half were.’ Met een uitgesleten aardappelschellertje en een gewicht sloeg Fietje, heel handig, een letje van de zwarte kaliesiestok af; met een vochtige vinger dopten de dichtst staande meisjes de fijne brokkelingskes op om te lekken.

Marietje Pieto, die veel deugd van haar halve kluit wilde hebben, vroeg heel profijtig: ‘Fietje, geef mij een keer een half centje zwarte spinmentjes en twee eens were.’ - Het vochtig gemaakt mentje kleefde aan de rechter wijsvinger; met vinger en duim spon ze bruinzijden spekkedraden over de vingernagels van de linkerhand, om daarna, met veel smake, de blinke speknagels een voor een af te lekken.

[p. 245]

Er waren ook kinderen die moedig het spekkenwinkeltje voorbijstapten, om het geraapte geld overgelukkig in moeders hand te leggen - ‘Kijk, moeder, van debar'nesse op de koer geraapt!’ Moeder lachte en legde nog een sneetje brood meer op 't klasje getelde boterhammen van 't kind.

De baronesse was ook de mildste geefster in de jaarlijkse prijsuitdeling van bolkatoenen hemden, samooizen schorijes rood of blauw en groen geruite garen kleedjes, zwarte of grijze wollen kousen en zomeer; leesboek of kerkeboek was bestemd voor begoede kinderen. De wegen tussen de klassen werden opengeschoven en het gelegenheidstheater werd in de spellewerkschool opgetimmerd. Ze speelden een groot stuk met apotheose en knetterend, rokend vuurwerk achter de schermen.

Mevrouwe had de ereplaats op de voorste rij naast mijnhere pastor. Onder het prijzen uitdelen nam ze dan een bedeesd blozend meisje bij den arm en vroeg vriendelijk: - ‘wie ies die?’ en mijnheer pastor gaf de nodige uitleg: - ‘dat is Leike Nabekodde, 't dochtertje van Seven.’ En 't schuchter kind werd nog een kluit in de hand geduwd.

Maar op de laatste prijsuitdeling hadden de grootste meisjes reeds bemerkt dat de baronesse stiller was en eengedwongen houding had. Ze is toen erg ziek geworden en de kwaal bleef ongeneesbaar. Ze heeft het landgoed verlaten om ginder in haar streek te gaan sterven

In nieuwjaarmaand kwam de lijkkoets hier toegereden: het was een triestige begraving en 't muziek van de b rongs speelde de treurmarsch: heel de parochie was te been en de kerk was te klein. Vele moeders treurden: - ‘'t Is wel jammer! z is te vroeg gestorven, de bar'nesse; zo goed voor 't volk, 't gaat ons varen’

Maar de kinders waren gelukkig. La de remiese van 't kasteel stonden lange tafels gedekt en ze kregen ‘melksukelo’ met krenteboterhammen zoveel ze maar eten konden. De begrafenis van mevrouwe debar'nesse was voor hen een kermisdag.

M.C.