Biekorf. Jaargang 52

[p. 162]

Westvlaamse zanten
(Vervolg van blz. 138)

Gemeen, betekent te Knokke, Westkapelle en ook elders in 't Noorden: ziek, ongesteld, sukkelend met de gezondheid. Hij is maar gemeene.

Kommere, naast de gewone betekenis te Knokke: een melkpot met speciaal deksel tegen overkoken, de alom bekende melkkoker.

Kommeremelk (Knokke) is melk, die zo sterk uitgelangd is (gedoopte melk!) dat zij bij 't koken niet meer overloopt. Zij kan dus zonder kommere (melkkoker) gekookt worden. De melkboer doopt zijn melk te stijf, 't is kommeremelk.

Liere, uitdrukking te Knokke, Dudzele en ook wel elders: 't gaat lik een liere ip een Zundag, d.w.z. 't gaat zonder moeite. Verg.: 't gaat lik een liere met een wrange. Een liere is een oud snaarinstrument, thans helemaal onbekend bij 't volk, dat ook de zin van dat woord niet meer begrijpt. Liere is een stervend woord, dat alleen nog in uitdrukkingen en rijmpjes blijft voortleven. In 't spotversje (ook aftelrijmpje te Knokke):

Lekke, lekke liere
de beuter is zo diere
en 't smout is veel te zochte (week)

(dit is een van de vele varianten) heeft liere een andere betekenis: buik, balg, eigenlijk lederen zak (Latijn lura, lora), ook een woord dat buiten uitdrukkingen, spreuken en rijmpjes wel niet meer gebruikt wordt. ‘Lekke liere’ wordt in de kindertaal nog dagelijks als schimproep gebruikt. Handhaaft zich gemakkelijk omdat het een stafrijm is.

Lossche (Gullegem): koppijn. Hij heeft vandage weeral de lossche. De Bo geeft: lossche, hoofdzweer, fr. migraine. Losch als adjectief betekent loensch, maar wij hoorden het nergens meer. Waar worden die oude, schone woorden nog gebruikt? Voor zoveel ik weet, niet in 't Noorden. Kunnen de lezers van Biekorf ons helpen? Naar die opgave van De Bo schijnt lossche een zelfstandig gebruikt adjectief te zijn. Aldus: de lossche = de lossche hoofdzwere. Maar is het wel zo simpel? Wie onderzoekt het eens?

Ovenmol (Knokke): een appel in den deeg gedraaid en in den oven gebakken. Elders: ovenjong.

[p. 163]

Ootje Verdolen (Knokke, Dudzele), naam van het kinderspelletje, door De Cock-Teirlinck onder de naam van ‘Oken-rijen’ (Kinderspel en Kinderlust, deel VII, blz. 205) beschreven.

Ootje spelen in 't marbelspel. Als volgt hebben wij het in onze kinderjaren te Knokke gespeeld.

Op de grond wordt er een ootje (rondetje) getekend waarin elke speler een inzet van enige marbels legt. Op enigen afstand wordt de schreve getrokken. Het spel begint met te euren (huren?): elke speler stekt van at de schreve naar het ootje. Wie dichtst ligt is de eerste in het spel, enz. de volgorde der spelers volgens de afstand van het ootje. Nu stekken de spelers in volgorde van af de schreve naar het ootje. Een speler die een marbel uit het ootje stekt, mag hem op zak steken en van af de plaats waar zijn stekker (= speelmarbel) komt te liggen mag hij voortspelen tot hij zijn kost heeft uitgestekt, d.w.z. zijn volledige inzet. Meer mag hij niet uitstekken.

Wanneer alle spelers hun toer hebben gehad, herbeginnen zij in volgorde. Maar nu mogen zij ineens zoveel marbels uitstekken als zij kunnen.

Een speler die mist moet wachten tot de volgende ronde. Hij moet zijn stekker ter plaatse laten liggen. Een speler wiens stekker in het ootje blijft liggen moet al zijn buit in het ootje leggen en op de schreve herbeginnen. Een speler wiens speelmarbel geraakt wordt is dood, d.w.z. dat hij al zijn buit in het ootje moet terugleggen en moet uitscheiden.

Is winner van het spel, wie laatst overblijft, wie dus al zijn medespelers heeft kunnen doodschieten en aldus de ganse inzet wint.

Een speler wiens stekker een eind over de schreve rolt, mag op deze schreve herbeginnen. Dit heet van overst begunnen (= beginnen).

Nog andere termen als pluizeren, strekkeren, rechteren, werels worden in het ootjespel gebruikt. Zij hebben volgende betekenis:

Wanneer de stekker tegen de muur blijft liggen, mag de speler al of niet pluizeren, d.w.z. zijn hand van de muur verwijderen. Men komt overeen ‘pluuzers of geen pluuzers’. Waarom dit zo genoemd wordt, kan ik niet zeggen. De kinders weten het zelf niet.

Wanneer de stekker te dicht bij het ootje ligt om een andere speler te kunnen doodschieten, dan mag men al of niet rechteren, d.w.z. zich een of meer palmen van de plaats verwij-

[p. 164]

deren om een gunstiger richting te vinden. Men komt overeen ‘rechters of geen rechters’.

Strekkeren is de kunst zodanig te stekken dat men een marbel uit het ootje schiet maar terzelfdertijd dicht genoeg bij een andere stekker komt te liggen om hem gemakkelijk te kunnen doodschieten. Wanneer een speler een hindernis (b.v. steen, aardkluit, e.a.) ontmoet, die hem belet een anderen dood te schieten, dan mag hij al of niet deze hindernis uit de weg ruimen. Men komt overeen ‘werels of fomwerels’. Werels komt van werelen (hebben wij nooit op zich zelf gehoord) uit weren. Doch wat is fomwerels (= geen werels)? Men zegt ook fonnewerels.

Wat een schat van woorden en uitdrukkingen in dit schone kinderspel.

('t Vervolgt)

Jozef De Langhe