Biekorf. Jaargang 51

[p. 112]

Grote maneuvers in West-Vlaanderen

‘What are the bugles blowin' for?’
Kipling. Barrack-room Ballads.

Zondag namiddag. Fons de Foere, oude hovenier, zit op de hofbank met zijn oude vriend, Modest De Smytere, goed gezeten na 't noenmaal.

De Foere en De Smytere zijn soldaat geweest heel lange geleden en vertellen geern van den troep. De Foere lag bij 't tweede piotten te Gent en De Smytere bij 't derde jagers te Doornik.

De Foere komt van de vruchten op de vogels, van de vogels op den komenden oorlog en van 't soldaat-zijn in d'ander eeuwe.

Niets doet De Foere liever dan uiteendoen wat hij heeft afgezien in zijn tijd. Aan zijn vriend De Smytere is dat allemaal bekend, maar De Foere begint omdat ik er bij ben ‘die van niets 'n weet’.

Ja, ja. Soldaat geweest bij 't tweede piotten op de Kattenberg te Gent, dat ben ik. Veel plezier en veel miserie. 'k Ben zeker wel van de soldaten die 't meest hebben moeten draaien: twee jaar piot, twee kampen gedaan, twee grote maneuvers en een werkstaking. Waar zijn ze die dàt beleefd hebben?

'k Lag in de zelfde kamer met korporaal De Bruyne van Blankenberge. 'k Heb hem weten sergeant worden. Zijn zuster vree met een Parisien, die De Bruyne had leren sigaretten rollen. Dat waren d'eerste die 'k zag in mijn leven; - dat was in 't jaar zes en tachtig. De Bruyne was verkochte man en 'k hore 't hem nog zeggen: ‘'k 'n blijve geen korporaal, 'k ga mee naar Kongo en 't vertrekke als sergeant.’ Hij ging en heeft ginder zijn krage gelaten. 't Is daarom dat hij zijn standbeeld heeft op den dijk te Blankenberge.

'k Heb 't nog verteld aan Smytere, een goed leven heb ik gehad, als ordonnans van kapitein Lambrit, een Wale die wat Vlaams kon, een brave vent, maar zijn wijf een eeuwige rosse. 'k Was daar goed en 'k deed daar alles om madam een maarte uit te sparen. Alzo nen kapitein, heb ik mij in dien tijd laten gezeggen, verdiende vijf frank daags. Dat was geld voor niets te doen. 't Schoonste kieken kocht je voor

[p. 113]

een dubbele frank. Dat 'k 't niet 'n wist, 'k 'n zou 't niet zeggen.

Lijk of ik zei, 'k deed er ook de waste en 'k nam al de overschotjes van de zepe weg, om mij te wassen en om zelve mijn waste te slaan in de compagnie. Nooit 'n heb ik zepe gekocht. Daar was maar iets dat mij tegenstak en dat was kindermeisen spelen. 'k Zegge, 'k ga daar algauwe een komaf mee maken, en op een dag dat madam overkomste had en zij mij twee kleine op den arm gaf, neep ik ze in de billen dat ze moorelden lijk zwijntjes, en madam heeft mij voorgoed daarvan ontslegen.

Maar 'k bleve voort ordonnans. Lambrit zag mij te geern. En 'k trok voort mijn plan in de kazerne.

'k Weet nog wel van een versgebakken luitenantje. 't Riep mij op een Zondag noene: ui-la! voe-la! diet-la! soss la! 'k Gebaarde van pijkens. 'k Zegge van deez' reize 'n zal 't met mij geen waar zijn. Maar hij kwam achternagelopen en vroeg mij om een pakje toebak t'halen. 'k Zegge, luitnant, met 't meeste plezier van de wereld, maar 'k 'n mag niet.

‘Waarom?’ zei de luitnant. 'k Zegge 'k 'n mag al géén kanten.

Hij begint te donderen en te weerlichten en 'k wille voortgaan, maar door de Franse swatelinge hoor ik hem cachot uitspreken, en 'k zegge: luitenant, je gaat dat moeten zeggen aan kapitein Lambrit, want 'k ben zijn ordonnans en 'k moet binnen een kwartier bij hem thuis zijn om zijn rozelaars te snoeien.... Je moest dàt gezicht gezien hebben!

'k 'n Moest eigenlijk maar rond den vijven bij mijn kapitein zijn, en 'k zegge voor mijn reden, 'k zegge 'k ga mee met Pier Kunsels, mijn gebuur, lijk alle Zondagen naar de Vlaanderstrate ons een keer aan de keldervensters van de taartenbakkers gaan stellen om de reuke op te snuiven. ‘Die rijke mensen eten toch goed dings’, zei Pier, en hij spekelde in 't keldergat van verwateringe. Ik had daar dikwijls leute mee. Vandaar gingen w'ons in 't zweet laten gaan naar de Valentino-danszale op de Kuiperskaai. Maar schoen dat we versleten! 't Is daaromme. we wierden algauw op Franse solde gezet: een en twintig cents in de weke. Is 't niet belachelijk? Pezeweven op een soldaat zijn schoen?

Stelen kunnen ze daar goed. Ze pikken de zepe van tussen je benen; 't is vele gebeurd met mijn schoon stuk zepe van madam van de kapitein.

Van stelen gesproken. Wat doe je daar mee? Meestelen om je te weren!

[p. 114]

'k Sta op een Zondag noene op 't voortgaan, en 'k zie dat mijne pompon van mijn schako getrokken is. 'k 'n Zegge geen woord en 'k vraag aan Pier Kunsels, om d' andere een keer kwansuis naar buiten te roepen. 'k Pakke den eersten den besten pompon van een schako en 'k knabbele wat op de koperdraad en 'k steke hem op mijne schako.

D'ander mannen komen weer binnen: daar was niets gebeurd!

Alleman vertrekt, gaan dansen naar de Valentino of naar 't Nieuwland.

‘'k Ben mijne pompon gepikt’, zegt Rulfus Van de Walle van Drongen. Spectie.

'k Toge mijne verknabbelde pompon, de enigste die verkenbaar was uit d'andere. Dat was zeker de mijne.

Zonder pompon, de Zondag, niet buiten de Kattenberg. Rulfus bleef thuis en kocht hem daags nadien een nieuwe. Och Heere! 't 'n heeft mij nooit gespeten, Rulfus was een brave vent, maar zijn vader was rijke boer en baas van 't armbestier te Drongen. 'k Heb hem later nog gezien in de Meimaand te Oostakker.

Maar 't wreedste dat 'k beleefd hebbe was in de keuken. Op een avond, 'k moest wat rundvet halen voor madam Lambrit Zegt de kok, zegt hij, ‘Foere, 'k dele mee.’ En hij haalt mij, van achter een kuipe, een rauwe brokke vlees van 't beste van de knorre, en seffens onder 't tonnetje g'houden, en 't kraantje doen druipen met sause. Sause van mostaard, peper en zout en olie en alle soorten van kruiden.

'k Zitte gezapig aan 't peuzelen en al met eens: Boem! een officier die de keuken binnenstapt. 'k Zegge wat moet ik hier doen? Kort beraad, en 'k slikke met een gurze heel de lap naar binnen. Laaien en branden in de kele, en zweten van aandoeninge. Zegt de officier: ‘Wat meet gij hier uit?’ 'k Zegge, luitnant, 'k ben op toer voor kapitein Lambrit. En hij geloofde 't, de snul.

De kok 'n kon zijn ogen niet geloven. 't Bloed liep langs mijn kinne en de mostaard hing in mijne moustasche, zei de kok.

Wat een mens toch tegenkomt in zijn leven. Maar je moet altijd zeggen: 't is troep.

't Is alleszins vele verbeterd met de jonge gasten. Dat zijn nu heren. Maar in onzen tijd 't waren al arme dutsen De rijke 'n gingen niet. Geen vrouwmens die heur met een soldaat liet zien of 't waren soldatenkarren 't Hoogste da' je kon doen was een keer goendag gaan zeggen aan een kinder-

[p. 115]

meisen van de parochie en afspreken voor de Zondag in de Valentino of den Alcazar.

Ik persoonlijk, 'n hebbe geen klagen. 'n Goede soldaat n heeft maar te zorgen dat hij proper staat, en beleefd en gehoorzaam is, en voorts van de reste plan trekken, maar zien dat de knoppen en de schoen blinken.

't Kamp laat ik nog daar. Maar 't ergste waren die maneuvers.

Ah, die maneuvers! De grote maneuvers van West-Vlaanderen!

't Was in de Zomer van 't jaar '87, als ik mij niet 'n bedriege. De grote maneuvers in West-Vlaanderen, en al te voete. 'k Heb het nog verteld aan Modest. We stappen van Gent naar Tielt en slapen den eerste nacht in de streke van Tielt. Maar 'k zal het kort trekken. Den tweeden avond, 'k weet nog wel, 't was in Roeselare.

Slapen in een leeggemaakte koeistal, en weinig stroo. 'k Lage juist tegen een greppe. In de nacht was mijn stroo weggeschoven en 'k worde wakker van de koude. 'k Lag, 't is mijn ziele waar, met mijn rechter schouder in de koeizeke. 'k Heb 't nog gisteren gepeinsd bij 't scheren van mijn hage. De noten en de pezen van mijn rechter schouderblad staan stijf; - 'k zegge dat is van die koeizeke van Roeselare, - 'k 'n wille maar zeggen, - 'k 'n zit hier niet te liegen.

Raal volk te Roeselare, zei Pier Kunsels. Als Sint Amandus 't gelove kwam preêken langs Leie en Mandel, te Deinze lieten z' hun dopen, te Dentergem was 't vloeken en krakelen, en te Roeselare stonden z'al gereed om hem een partietje paternosters te verkopen.

Neen maar, serieus. Ze worden daar dik en vet betaald voor dien koeistal en ze leveren te letter stroo. Alzo bestaan ze te Roeselare.

Maar om voorts te doen.

's Anderendaags opmarcheren en niet meer weten waar naar toe; dat is troep. Wij slapen 's avonds in Zonnebeke. Nog geen vijand te zien. Wij liggen bij den valavond op ons stroo vóór de schure die uitgeeft op een leeg meerseltje. Komen daar wat grote koppen. De trompetten blazen, en 't garde à vous!

Alleman kruipt rechte. De grote koppen komen nader en ze lachen. En ze babbelen. Prins Boudewijn komt vooruit en komt ons d'hand geven en spreekt schoon Vlaams. Zegt hij: ‘Hoe is uw naam?’ 'k Zegge, De Foere Alfons, luitenant.

[p. 116]

Hij haalt een zwijnsblaas met een hazebeentje aan, uit zijn broekzak, trekt open en vraagt of wij geen pijpe 'n gaan stoppen. En daar heeft hij, Prins Boudewijn, te Zonnebeke, heel zijn zwijnsblaze toebak uitgedeeld. Echte Wervik. Een fraaie vent. Is later nog kwalijk aan zijn dood gekomen in dien harde winter van '91 te Brussel. Dat moest onze koning worden, maar hij heeft het laten liggen op zijn een en twintig jaar. Hij heeft lang in de schoolboeken gestaan van mijn jongens, met zijn portret van karabinier. 'n Jong ventje met zijn haar omhoge gekamd.

's Anderendaags - wat zeg ik? - rond den drien van de nuchtend, wordt er geblazen. Alarm. Ze zeggen dat we ons in 't korte mogen aan de grote slag verwachten. Uit 't stroo gestapt. Gewassen, gekleed en gereed en weer op weg.

Door Elverdinge, Vlamertinge door de stikken al over de Brandhoek naar Poperinge. Je weet dat misschien niet, en ik zelve 'n wete niet hoe dat 't nu is, maar in mijn tijd smoorde 't vrouwvolk daar pijpen gelijk de mannemensen. Ze lagen over d'halve deure naar ons te kijken met de pijpe in den hoek van de mond. En ze loechen en ze swatelden, - ik 'n verstonde ze maar half -, en als die dokwerkers of die roste vlasser van Gullegem hun schoonste uithaalden, ze trokken hun dochters van over d'halve deure en deden ze binnen gaan.

En stappen was stappen, weerkeren, rusten. Kanons begosten te daveren. Voort marcheren, zweten, geen draadje droogs meer aan ons lijf en blaren op de voeten. Poelkapelle, Wijtschate, en altijd maar deur de stikken, deur d'haver dat in de belle stond, deur 't vlas, en dweers deur den schoonen toebak, al breed-blad. En wijlder, marcheren, zeker om te zien hoe lang wij 't zouden uithouden zonder eten.

En lansiers langs de bane. Wat peinsde wel? Je moest ze zien draven met de lange lanse drie meters voor de nekke van 't peerd, in groten galop deur bonen, erreweten en toebak.

En wij stappen, de kleinste van voren en de grootste van achter, per rang de taille, noemen ze dat als ik mij overpeinze. Je stapt, en je zweet en je zegt: We zijn hier alleene niet; 't is troep. En achter ons stapt er een cantinière met een vatje coco op heuren buik. Vroeger was dat met genever gevuld, maar z'hebben dat lange vóór ons afgeschaft.

Waar we zaten 'n was ik niet wijs.

[p. 117]

Al met eens, ze trommelen, ze blazen. De kanons beginnen te bulderen. Ze schieten van trek je nek in. We moeten ons neerleggen, maar de loopgrachten 'n bestonden nog niet. Elk zoekt zijn gat. Duizende kogels boven ons hoofd. Zoeken en scharrelen in voren en dijken.

Onze kapitein staat met zijn verrekijker te loeren in de verte. De grenadiers komen voorbij, die lange loeders, en stappen naast ons dweers deur de schonen toebak. Al vermoost, al plat.

Maar dat schieten verdappert. En de kanons komen vooruit, en ze schieten van d'onze, boven onze kop. De trommels beginnen weer te roefelen, en wat zien we? Ginder in de verte een charge van de lansiers.

Onze kapitein schiet in de lucht met zijn pistole en roept: ‘Feu!’ ‘En avant!’ en wij de vijand in!

't Begon te roken en te dampen, en wij van onze kant, schieten met onz' loze kogels, dat 't rook naar poer en stof en zweet. Een helle.

Dat heeft zo zeker een half ure geduurd, misschien een ure, de grote slag, en sissen en schuifelen boven ons hoofd en roepen en tieren en wegduiken in de grachten voor d'andere die kwamen aangestormd en voortliepen, ingesloten, omsingeld, overmand van de veelte.

En al met eens, blazen langgerekt herblazen, 't peerdevolk komt aan met de banieren, de kanoniers trekken de stukken achteruit en beginnen te vluchten 't Frans gat in.

't Was gedaan. Dat was de grote slag van Paskendale.

En ze riepen al seffens soepe, en een letje nadien ‘Is mijne peere genen schonen officier?’: eten voor de grote bazen en voor 't peerdevolk, een heel anderen blaas als den onzen.

'k Moet er nog mee lachen. De officieren waren ze brave! Anders in de kazerne zot en bot, en hoevele konden er Vlaams? Zot en bot en allemaal een beetje de slag van den molen, maar je moet dat die mensen vergeven. Ze zijn zot gestudeerd en ze lopen lijk altijd met een brokke van de moere in de kop.

'k Wete 't wel, mijn zoons hebben aan den IJzer gevochten, vier jaar in de moze, maar de slag van Paskendale 'n was geen klein bier. 'k Heb het in de jongde zovele verteld en 't is misschien daarmee dat ze zo goed gevochten hebben. Ze wegen van d'eretekens en de Zondag, ze dragen een henneleertje van zeven of acht striepen.

[p. 118]

Ja z', man. Ze stammen van 't goed ras. Dat is overleveringe van mijn grootvader zaliger, Pier Van de Wiele, die vocht in Reusland met Napoleon. Onz' Hortense heeft nog altijd die zilveren snuifdoos van Generaal Ney.

Bij ons, in Paskendale, was 't warm, maar ginder in Reusland was 't vriezen steen en been, en Piertje Van de Wiele, 'k heb het hem zo dikwijls horen zeggen, 't moest zijn broek afsteken tussen de billen van de peerden.

Ik 'n hebbe nooit mishand gehad noch van koude noch van hitte. In de Winter, d'oren insmeren met de roetkeerse, op wacht nooit stille staan en sjie ken om de zinnen te scherpen. En in de Zomer een keitje in de mond tegen den dorst. 'k Wiste dat van kapitein Lambrit. Maar d'andere sukkelaars: coco drinken om de waterbalg te krijgen.

Ja man. Ah de grote maneuvers van West-Vlaanderen! Daar heb ik een panne van binnen. Maar, let er op, ze 'n hebben dat nooit meer gedaan en ze 'n zullen er nooit meer houden in die streke. De grond is te vruchtbaar en ze lopen te veel schonen toebak kapot.

Wat peinsde niet dat 't kost? In de Kempen al zand en sparren en pijpkoteraars. Maar in West-Vlaanderen, grote maneuvers!? Ze zijn geleerd.

En Foere ruimde zijn pijpe en De Smytere loech een keer en zei: ‘Dat waren tijden en dat waren kerels!’ en hij wilde nog wat zeggen maar hij kon niet, zijn tonge lag lijk lam.

G.P. Baert