Biekorf. Jaargang 51

Van de wieg tot het graf. - VIII.
Uitreeuwen

ELKE beweging en verandering van de stervende wordt aandachtig en angstig gevolgd, in alles leest men een voorteken van de naderende dood, ‘Zij heeft al een doo'pooize (doodpoos) gehad. Zij heeft al de mondeve (evelmond, vessche). Zij zal den dag niet meer zien, den avond niet meer halen. Zij maakt pak. - Zij ligt op hemelvaren. Zij snakt naar heuren hemelsche vader. Zij staat voor het oordeel Gods.’⁽²⁾

Men houdt soms een spiegeltje voor de mond: zolang er ‘doom’ op komt, is er nog leven.

Eer de dood intreedt, wordt alles wat kan ‘aan den hals komen’ uit het huis verwijderd, anders zou het ‘bereeuwd’ zijn: fijne zaden (voor de lochting bestemd) zouden niet meer kiemen. boter, smout en

(2) Mannen die bij een zware zieke, aan de Vossesteert moesten waken, hoorden hem wel grollen, maar ze lachten nog: ‘Hurkt ne keer, onze Pier zit op ne knoop!...’ Toen ze wat later weer binnenkwamen, was hij gestorven.

[p. 110]

vlees zouden bedervan; wollegoed dat bereeuwd is, doet geen slete meer⁽¹⁾; tabak en snuif zouden hun smaak verliezen.

Daar ‘de dood’ toch ievers moet op vallen, zetten ze soms een emmer vers water in de sterfkamer: de reeuw of de ‘laatsten asem’ of de ‘reeuwschen asem’ zal daarop vallen, want moest hij zich op de gordijnen zetten, ze vallen plukke vaneen.

Bij nakende dood moeten de dieren zonder uitstel vermaand worden.

Is de stervende een biemelker, dan gaat de knecht op de korven kloppen en zegt: ‘Huider baas gaat sterven’: anders zouden ze ‘ontmoeren’ (de koningin wordt gedood).

De paardeknecht waarschuwt de paarden, anders blijven ze kappen, nijen en treuren, en zouden zelfs te kwiste gaan.

Toen Ajestje (Agnes), een kakkernestje bij de Koolaard op sterven lag, jankte en huilde de hond om Godswil met de voorpoten in de lucht. Haar vader, doodbedroefd op de vautetrap gezeten, zei tot een oudere zoon: ‘Loop, Jules, zeg hem (en hij wees naar 't hondekot) dat Ajestje dood is, hij zou hem nog kunnen doodhuilen.’⁽²⁾

Enkele families houden er aan hun eigen doden zelf af te leggen. Anders vroeg men ‘de zwarte nunnen’ uit de stad, en er bleef dan één zuster in 't sterfhuis tot na de begraving. In ieder gebuurte was er echter een vrouw die zich daarmee gelastte; op iedere wijk wist men waar naartoe om doo'lakens en overtreksels te lenen: aan 't Vliegende Peerd werden ze altijd geleend op het hof van Gravens. Onder het afleggen

(1) Pluimen matras en hoofdkussen - bij voorkeur aan de zieke gegeven - werden nadien in een zak gegoten en - na de bakte - in de bakoven gestoken om die zgn. ‘reeuwsche reuke uit te vieren.’

(2) De vertelsels van honden die treuren op het kerkhof, zijn niet uit de lucht gegrepen. Kanarievogels treuren ook en schuitelen niet meer.

[p. 111]

knabbelden sommigen ‘kerremoes’ of kallemoes: ge kunt dan niets betrapen.

Dit uitreeuwen⁽¹⁾ verliep niet altijd even rustig, vooral bij arme dutsen van mensen waar alles ontbrak uitgenomen jenever. Want een halve pint jenever, dat hoorde erbij, dat wisten ze heel goed: voor en na het afleggen wordt er altijd jenever gedronken.

Al het doo'goed wordt in het washuis of in 't ovenkot gelegd. Was het enigszins doenlijk, dan mocht de aflegster al het doo'goed meedragen naar huis, dat was haar recht.

De overledene wordt gewassen, geschoren, gekamd en ‘in lijke gelegd’. De barbier werd zijn scheers betaald, want het sneed niet meer, en de kam werd ook verwezen, hij deugde niet meer.

Een vrouw droeg gewoonlijk een witte jakke met een bekje versierd en een slaapmuts met kantjes afgeboord.

Voor een man was het een wit overhemd met overgekrulde halsband en een witte slaapmuts met een lange truis.⁽²⁾

De overledene hield het ‘kruisje van de goede dood’ in de gevouwen handen en de rozenkrans werd er los omgestrengeld.

Na deze opschik werd het lijk gedekt met een wit laken; om het opheffen van dit laken te ontgaan, werd er later een wit vooltje boven gelegd.

Ten slotte werden de fentenelen of watervensters toegedaan.

M. Cafmeyer

(1) Er wordt ook van reeuw gesproken in de volgende gezegden: Wie heeft die mens uitgereeuwd (bijgestaan)? Hij ligt op zijn reeuwstroo (over eerde). We gaan hem op zijn reeuwstrooi trekken (figuurlijk in de taal van commersanten: uitstroppen, uitspannen of foppen).- Men ging wierook halen bij de koster om te branden tegen de ‘reeuwreuke’ of doo'reuke. Reeuwstroo en reeuwkaf worden altijd verbrand.

(2) Oudtijds kwamen de welgestelde boeren van den Broek 's voornoens naar het dorp in blauwe lijnwaden schabbe, de slaapmuts ‘met langen truis’ over de ene, schouder en het houweeltje over de andere. Ze kwamen zo gezegd ‘naar de smesse’, maar vergaten nooit het dreupeltje in 't gemeentehuis.