Biekorf. Jaargang 51

[p. 103]

De Brugse rederijkerskamer ‘De Drie Santinnen’
(Vervolg en slot van blz. 86)

OVER de inrichting van de ‘Drie Santinnen’ te dien tijde zijn we goed ingelicht. Op het stadsarchief zijn de statuten bewaard die aangenomen en goedgekeurd werden op de vergadering van 19 Februari 1837⁽¹⁾. Uit dit Reglement, dat een 38 - tal punten omvatte, lichten wij even de voor naamste bepalingen.

De Maetschappy bestond uit werkende en gewone leden. Het bestuur was samengesteld als volgt: ‘1^o eenen Hoofdman (voorzitter) 2^o eenen Byzitter 3^o eenen Kunstgriffier 4^o twee Kunstregters voor de dichtkunde 5^o twee Kunstregters voor de tooneelkunde 6^o eenen Griffier 7^o een Griffier-adjunct 8^o eenen schatbewaerder 9^o eenen boetmeester 10^o eenen ceremonie meester, belast met de tegenlyst der boeten en 11^o eenen magazynbewaerder’.

De kunstgriffier was een uitgebreide functie toegedacht. Hij had tot taak de prijsvragen in het dichterlijke vak op te stellen en die voor te leggen aan de hoofdman: verder had hij, in samenwerking met de hoofdman, de twee daartoe aangestelde kunstrechters en de griffier, de ingezonden werken te beoordelen en hun voorlezing - gehele of gedeeltelijke - goed of af

(1) Stadsarchivaris Gilliodts van Severen heeft die ten jare 1884 in grote trekken bekend gemaakt, zonder er eigenlijk de nadruk op te leggen dat het hier ging over de ‘Keizerlyke Maetschappy van de waerde drie Sanctinnen’ d.w.z. de heringerichte en op nieuwe leest geschoeide gilde en niet meer over de oude kamer. Zie La Flandre XV (1884), blz. 404-406, alsook Bulletin Communal, 1884, Annexes bl. xcv-xcvii. Dit reglement berust in bovenvermelde map B.

[p. 104]

keuren. Voor de toneelkunde bezat hij dezelfde bevoegdheid als de twee voor dat vak benoemde kunstrechters. Verder was hem nog de bewaring toevertrouwd van al de oude documenten die de Maetschappy bezat.

De Maetschappy richtte jaarlijks tenminste één prijskamp in zowel in dichtkunst als in uitgalming. Artikel 19 licht daarover in: ‘De oefeningen der werkende leden, zullen uitsluitelyk in de vlaemsche tael, volgens beurt van loting, welke in de maend february zal plaets hebben, geschieden en bestaen 1^o in het opstellen of vervaerdigen van dicht - proza - zang of tooneelstukken, dezelve af te lezen, te zingen of met tooneeizwier uittegalmen; 2^o in het aflezen, zingen, of met tooneelzwier uitgalmen van dergelyke stukken naer eigen keus of vinding; echter zal ieder stuk voor beurtoefening ten minsten twintig drukregelen moeten bevatten’.

Het gezelschap vergaderde om de veertien dagen. 's Zondags om zes uur in de Winter en om acht uur in de Zomer. Alle leden moesten aanwezig zijn op straf van boete en de werkende leden moesten om beurten iets produceren. Publicatie van letterkundige voortbrengselen van de leden werd voorzien en tenslotte werd ook de aandacht gewijd aan de plechtigheden die gehouden moesten worden ‘een werkend lid den grooten stap van het tydelyk tot het eeuwig gedaen hebbende’. In zo'n geval begaven alle leden zich met ‘den in rouw gekleeden standaerd’ naar het sterfhuis en vergezelden dan het lijk ter kerke.

De Kamer verkeerde in een bestendige geldverlegenheid. Twee leningen met aandelen zijn ons bekend, een eerste in 1836, een andere in 1837 die het geld moest opbrengen voor 80 el lijnwaad dienstig voor het toneel.

De uitgaven, in een soms ontstellende spelling in de rekeningen genoteerd, geven een kijk op het beleid van onze nieuwerwetse rederijkers.⁽¹⁾ In Juli 1837

(1) De rekeningen berusten op het stadsarchief t.a.p.

[p. 105]

moeten ze 7 Fr, betalen aan P. Yperman voor het gebruik van een ‘calece voor het inhaelen der maetschapie.’ Aan Francois Moulaert zijn ze 22 Fr. schuldig voor ‘over het speelen van heen bal den 25 Feberwarie’ (1831); idem voor een bal de 4 Maart. Door de schatbewaarder P. Marlier wordt aan Charles Vanderstraete 15 Fr. betaald ‘over de directie en verschotten van het orchester van de feeste van 22 April lest’ (1838) en hetzelfde bedrag ‘over het speelen eene bal op den 30. 7bre 1838’. Vijftien frank wordt aan François Moulaert betaald ‘over het spelen van heen coumaidie den 28 October 18 agtendertigt’. Als huur van kostumen voor het toneelfeest van April 1838 wordt aan Leopoldus Devacht ‘couuffeur’ betaald 7 Fr. 50: voor dit van October, 8 Fr.

Een ontzaglijke lastpost was voor de Maetschappy de inrichting en optuiging van het toneel. Alleen maar aan J.J. Poupaert wordt in 1838, wegens allerlei timmeren schrijnwerk, 133,05 Fr. betaald. Ook de boekdrukker P. de Vliegher loopt met een sommetje weg: voor 1837 beloopt het 32,41 Fr., betreffend vooral ‘vermaenbrieven en kaerten’.

Het gevolg is dan ook soms dat de ‘Keyzerlyke Maetschappy der waerde drie Sanctinnen’ traag, zelfs heel traag is in het vereffenen van gemaakte schulden. Dit ondervond vooral de timmerman Van Keirsbilck die in 1837-39 allerlei timmerwerk uitvoerde in het ‘Keersken’ en in de ‘Kroone’: in dit laatste lokaal hadden de toneelopvoeringen plaats⁽¹⁾

Uit een schuldbrief van de Maetschappy aan Julius Delrue Van Huele kan men opmaken dat ook te dien tijde nog erewijn geschonken werd aan andere gil-

(1) Volgens de ‘Begrooting der theatre staende in de keyzerlyke kroon en toebehoorende aen de Maetschappy der waerde drie Sanctinnen’ had het gehele theater een waarde van 316,39 Fr. We vernemen er o.a. dat dit theater een ‘gevangenisdoek bezat, een boschdoek, een kamergrond en een boerenhuvs’.

[p. 106]

den o.a. aan Yver en Broedermin en dat boeken werden aangekocht om als prijzen te worden uitgedeeld. De kamergenoten betrokken een ‘Kunstzaal’ in de herberg ‘Het Keersken’. Daar konden zij zich bier, wijn, Franse broodjes met kaas of koeitong, tot zelfs ‘sederoene water’ toe, aanschaffen.

De inkomsten die de Maetschappy moesten toelaten al die onkosten te dekken, bestonden hoofdzakelijk uit het cotisatiegeld der leden, het inkomstgeld der nieuwelingen en de doodschulden. Naar het blijkt uit de rekeningen betaalden de confraters tamelijk regelmatig hun bedragen tot op het einde van het jaar 1839. Dan beginnen veel leden achter te blijven; het valt ook voor dat men een doodschuld weigert te betalen.

Ten jare 1840 moet de Maetschappy der Drie Sanctinnen in moeilijkheden geraakt zijn. Onder de bewaarde stukken is een ‘Ontwerp van verordening voor de Maetschappy der waerde drie Sanctinnen te Brugge’ opgemaakt door de kunstgriffier Pierret.⁽¹⁾ Dit ‘Ontwerp is in feite een verkort en gecondenseerd afkooksel van het reglement uit het jaar 1837. De nadruk wordt in het laatste stuk echter gelegd op toneelaangelegenheden. Naar alle waarschijnlijkheid moet dit ‘Ontwerp’ reeds in moeilijke omstandigheden tot stand zijn gekomen, want men kan er onder nr 21 het volgende lezen: ‘Gebeurde het dat de maetschappy door kleintalligheid der leden of door andere welkdanige reden werkloos werd, blijft het lest verkozen bestuer by voorduering aen het roer van de Waerde Drie Sanctinnen’.

Het einde der Maetschappy was dan wellicht al in

(1) Pierret, kunstgriffier van de Santinnen, was in 1836 ook lid van de Maetschappy van Rhetorica, met kenspreuk: Slaet d'oog op Christi Kruys. De aard van de ‘kunst’ van Pierret werd in dat jaar zeer scherp getekend door Dr. Snellaert, en nog meer door ‘het Benjamintje van den Van Looschen Helicon’ zelf in een stuk van een ongelooflijke gemeenheid. Zie Bydragen der Gazette van Gent, I, 1836, blz. 5-7 en 17-19.

[p. 107]

zicht. Op een aanvraag om steun antwoordt het stadsbestuur afwijzend (brief van 21 Sept. 1840) daar de stadsbegroting geen geldmiddelen voorzag om de genootschappen der stad toe te laten ‘feesten of kampstryden’ in te richten. De Keizerlyke Maetschappy laat het hier echter niet bij en schrijft op 10 Februari 1841 een nieuw request. Zij vraagt het stadsbestuur haar 600 Fr. te lenen (of op een ander manier te laten geworden) en zou daarvoor als waarborg twee schilderijen van Pourbus geven.⁽¹⁾ Zo mogelijk, wilde de gilde ook die schilderijen verkopen. Het antwoord van het college van schepenen volgt op 23 Februari 1841 en is nogmaals negatief: de stadsbegroting voorziet geen sommen daartoe en daarbij worden de schilderijen door de kamer veel te hoog geschat.

De Maetschappy geeft zich echter nog niet verloren en op 31 Maart 1841 schrijven bijzitter J. Delrue van Huele en griffier P.I. Neyt in verontwaardiging een brief naar het stadsbestuur. Daarin komt het volgende voor:

‘Verwonderd dat in de hoofdstad der Westvlamingen, daer er in (de) stadsbegrooting onder den tytel van:
Dépenses imprévues Fr. 3.000
Entretien de la salle du spectacle et
traitement des employés 3.200
Indemnité à l'entrepreneur du spectacle 6.000
zulke aenzienlyke sommen verschynen in vergelyking van onze zoo geringe vraeg van Fr. 600, nog met dit doelmatig inzigt geopperd van zelfs maetschappelyke voorwerpen, voorwerpen van vaderlandsche kunst en oudheid, over te laten, uit vrees van die ter dooder hand te zien vervreemden; daer onze maetschappy ter bevordering der vlaemsche tael en tooneel-

(1) Welke schilderijen van Pourbus hier bedoeld werden, konden wij niet achterhalen. In een bilan van vereffening van 1843 worden schilderijen alleen voor een geringe waarde van 20 fr. in rekening gebracht. De twee Pourbussen schijnen dan reeds niet meer in het bezit van de gilde - of van het nog in stand zijnde bestuur - geweest te zijn. Of zouden het de twee taferelen met ‘afbeeldsels van stichters’ zijn, die naderhand aan de Kapel der Rodestraat werden uitgeleend?

[p. 108]

kweekelingen, by gebrek aen geldmiddelen gansch zoude moeten verdwynen, de fransche tael en vreemde tooneelbeoeffenaren alleen begunstigd ziende: derven wy, eer wy geheel onze hoop laten varen, vertrouwen dat de regeering onze vraeg niet teenemael zal afslaen, maer naer eene waerdeering dier stukken door deskundigen, die weerde voor aenkoop in stadsnaem dier voorwerpen ten minsten zal gelieven te vergunnen....’

Het stadsbestuur bleef bij zijn besluit. Dit betekende natuurlijk het einde van de Keyzerlyke Maetschappy der waerde Drie Sanctinnen.⁽¹⁾

Het laatste document betreffende de Drie Sanctinnen is van 1846. Het vermeldt hoe de vijf schilderijen die de gilde nog bezat, aan de pastoor van St. Anna, Joannes van Westerveld, in bruikleen worden gegeven om zijn congregatiekapel in de Rodestraat te versieren.

De wedergeboorte van de rederijkerskamer De Drie Sanctinnen is dus van korte duur geweest. Belangrijk is ze wel, enerzijds omdat we eruit kunnen opmaken hoe weinig nog van rederijkerstraditie - en hier bedoelen we de rederijkers uit de vervalperiode 1600-1800 - is overgebleven, terwijl we anderzijds langs alle kanten de nieuwe tijd zien opduiken. Aan het oude herinneren nog sommige benamingen (bvb.: de gildenaam en kamerspreuk, de doodschulden) en de producten van enige kunstbroeders die schrijven in een ‘reden-rijke trant’ die helemaal niet in wanklank is met die van de vorige generaties.

De nieuwe tijd onderkennen wij aan een gewijzigde opvatting over het dichterschap (wij denken aan het boven vermelde schrift van C. Brans), aan de strijdende Vlaamsgezindheid die men er kan horen en tenslotte ook wel aan de practisch nieuwe inrichting en werkwijze der gilde. Opvallend is het ook dat in deze herop-

(1) Zie F. De Potter, Verhandeling over da Vlaemsche Letterkunde in België (Roeselare, 1858) aangehaald door Muller- Scharpé, Spelen van Cornelis Everaert, Inleiding blz. xix (Leiden, 1920).

[p. 109]

gerichte kamer de adel geen rol meer speelt, terwijl in de 17de en in de 18de eeuw gewoonlijk verscheidene edellieden in het bestuur van een dergelijke vereniging zetelden. We staan dus voor een demokratisatie die paralleel gaat met de verfransing der hogere standen.

Eindelijk is nog aan te stippen het verschijnsel der veelvuldige toneeloefeningen die gewoonlijk neerkwamen op de uitgalming van een stukje, van eigen of vreemd maaksel. Dat was niet te Brugge alleen het geval, een dergelijke evolutie kende b.v. ook de Oostendse kamer van Rhetorica⁽¹⁾.

M. Luwel

(1) Zie Fr. Vanden Weghe, Schets eener Geschiedenis der Oostendsche Kamer van Rhetorica, bl. 52 (Roeselare, 1914).